Vijfentwintig jaar Vlaamse Beweging

[p. 106]

Hoofdstuk II / De Frontbeweging

1. De Vlamingen in het Belgisch leger⁽¹⁾

Het Belgisch leger dat met grote dapperheid en hardnekkigheid

(1) Er bestaat geen geschiedenis van de frontbeweging. Vóór de oorlog werd hiermede een aanvang gemaakt door de oprichting van een ‘Comité voor de geschiedschrijving van de Frontbeweging’. Vgl. De Open Brieven en vertoogschriften van de Vlaamsche Frontbeweging (1917-1918). Kaaskerke, 1939, woord vooraf. De voornaamste bronnen waar wij kunnen naar verwijzen zijn: Les Archives du Conseil de Flandre; rudiger, vooral Flamenpolitik, o.c. (vergelijk, hierbij aansluitend over het verslag Staehle: martys. Une affaire Dreyfus allemande. Le procès Heinrich Wandt in Le Flambeau, 31 mei 1925, overdruk; de reeds aangehaalde drie deeltjes van de IJzerreeks van k. de schaepdrijver en jul. charpentier; Open Brieven van de Vlaamsche Frontpartij in het jaar 1917 en Vertoogschriften van het Vlaamsche Frontverbond (1919); De Open Brieven (1939), o.c.; Catechismus van den Vlaamschen nationalist, 2e uitg., 1919 - deze tekst ook in verschaeve. Verzameld Werk, Dl. vii; Catalogus van de tentoonstelling Stille getuigen 1914-1918. Kunst en geestesleven in de frontstreek (1964); h. gravez. De Vlaamsche Frontbeweging in Tijdingen van den Raad van Vlaanderen, 1 (1933), 55-93 (Overdruk: De Vlaamsche Frontbeweging. Herinneringen); Dit is het Zwartboek uitgegeven door de Vlaamsche IJzersoldaten. 1. De Houthakkers (1919); a. verbouwe. Vlaamsche Frontblaadjes en soortgelijke 1914-1918 in Bijdragen tot de Geschiedenis, 1923, 455-492 (ook separatim); het interview van G. Durnez met H. Borginon in De Standaard 11 en 15 juli 1964. Vgl. verder willemsen, o.c., die vooral steunde op de gegevens medegedeeld door Debeuckelaere en Borginon; zeer uitvoerig en akkuraat: m. cordemans. Dr. Van de Perre, o.c.; m.e. belpaire. Gestalten in 't verleden (1947); d. vansina. Verschaeve getuigt (1955); p. hildebrand. Het vlaamsgezinde dagblad ‘De Belgische Standaard’ van de kapucijn Ildefons Peeters 1915-1919 (1957); fr. daels. Voor mijn volk in nood, dl. i, 2e uitg. z.j. (1934), dl. ii (1923). Wij gebruikten steeds de uitdrukking ‘Frontbeweging’ alhoewel in de uitgave van de Open Brieven (1919) gesproken wordt van de ‘frontpartij’. Wij kregen te laat kennis van j. de cuyper, Journal de campagne 1914-1917 (Brugge, 1968) om de gegevens ervan nog te kunnen verwerken. Dit was ook het geval voor l. devliegher en l. schepens, Front 1914-1918 (Tielt, 1968). Uit een nota medegedeeld door H. Borginon blijkt dat hij het belangrijk stuk aldaar vermeld op blz. 78 n. 182 (een niet gedateerd en niet ondertekend verslag van de leiding der Frontbeweging), als apokrief beschouwt.

[p. 107]

het grondgebied vanaf de eerste dag van de Duitse aanval verdedigde en uiteindelijk erin slaagde zijn taak te volbrengen, nl. het front aan de IJzer vast te leggen, was, in de maanden die volgden, voor ten minste tachtig procent samengesteld uit Vlamingen. Dit cijfer is nooit betwist, tenzij door de soldaten die in de vuurlinie stonden en daar nog een groter procent Vlamingen konden tellen. Dit overwicht van de Vlaamse rekruten bestond reeds vóór de oorlog. Volgens een verklaring van minister De Broqueville uit 1917, waren er in de jaren vóór de oorlog 67 procent Vlaamse rekruten tegenover 33 ten honderd Waalse. Tijdens de oorlog steeg dit procent Vlamingen om verschillende redenen: alleen een Vlaams gedeelte van het grondgebied ontsnapte aan de bezetting; in augustus 1914 waren er duizenden seizoenarbeiders in Frankrijk die later konden opgeroepen worden; de krijgsverrichtingen hadden vóór zich meer Vlamingen uitgedreven dan Walen; het was betrekkelijk makkelijk om uit Vlaanderen over de Nederlandse grens te vluchten en uiteindelijk had de industriële mobilizatie een deel fabrieksarbeiders (meestal Walen) van het front weggehaald. Bij deze reeds lange opsomming werd nog een belangrijke faktor vergeten om het verpletterend overwicht van de Vlamingen in de vuurlinie vast te leggen: dit leger was volledig verfranst en men kon er niet het minste baantje krijgen indien men die taal niet kende.

Juist vóór de oorlog, in 1912, naar aanleiding van de bespreking van de nieuwe legerwet, was deze verfransing scherp aan de kaak gesteld⁽²⁾. De aanklacht tegen de denationalizering en het onderzoek naar de reaktie hierop van de Vlaamse soldaat, stelde vast dat de fransonkundige rekruut zich in een minderwaardigheidspositie bevond die zijn zucht tot verfransing aankweekte. De nieuwe legerwet van 1913 voorzag enkele verbeteringen, maar in de oude toestand was nog maar weinig veranderd, toen de oorlog uitbrak. Ook de invoering van de persoonlijke dienstplicht sedert 1909 had hier niet veel aan gewijzigd. Tot dan toe was het letterlijk een leger van paupers geweest: wie een slecht nummer trok bij de loting kon zich vrijkopen door een huurling in de plaats te stellen, de zgn. ‘remplaçant’. Het leger was niet alleen van hoog tot laag verfranst, maar het was nog veel erger: het officierenkorps, gerekruteerd uit de bezittende stand, was niet alleen verfranst maar daarenboven doortrokken van anti-Vlaamse geest. Het feit dat tot 90% Vlamingen in de vuurlinie stonden,

(2) Vgl. elias, Geschiedenis, o.c., iv, 13 en 206.

[p. 108]

heeft hier niets aan veranderd. Voor deze mentaliteit tijdens de oorlog dient een van de voornaamste oorzaken gezocht in de anti-Vlaamse geest van de franstalige pers en vooral van het blad Le XXe Siècle, onder hoofdredaktie van Fern. Neuray. De meest vaderlandse vormen van vlaamsgezindheid vonden in zijn ogen geen genade. De Belgische Standaard van P. Ildefons Peeters (met achter zich M.E. Belpaire) werd door hem voorgesteld als een onbeduidend blad ‘in de handen van germanofiele flaminganten’. Al de getuigenissen over de ontwikkeling van het Vlaams verzet aan de IJzer, zijn eensluidend over het kwaad bloed dat zijn blad in het leger heeft gezet bij al wat vlaamsgezind was. De Vlaamse ministers stonden hier machteloos tegenover: dit was het geval zowel voor Helleputte als voor Van de Vyvere⁽³⁾. Was de fransonkundige Vlaming een paria in dit leger, zo betekende de flamingant, in de ogen van de Legeroverheid en van de Militaire Veiligheid, een gevaar, ook indien hij mocht gerekend worden tot de dappersten in de voorlinie. Naarmate de oorlog vorderde, zou het verzet van de flaminganten tegen de wantoestanden in het leger groeien, hun aktie verscherpen, hun greep op de soldaten sterker worden in de algemene oorlogsmoeheid en een groeiend defaitisme dat zij echter krachtig bestreden. Toen minister Van de Vyvere, in aug. 1917, op bezoek kwam bij Cyr. Verschaeve te Alveringem, om van hem te vernemen waar de oorzaken lagen van de Vlaamse ontevredenheid, vatte Verschaeve deze samen in drie punten: - de Vlamingen werden, alleen omdat zij Vlamingen waren en Nederlands spraken, als mensen van mindere rang behandeld, overal, elke dag, duizenden keren; - de oorlogslast drukte hoofdzakelijk op de Vlamingen: 90% in de vuurlinie en progressief minder naargelang de afstand van het front groter werd. Men hoefde maar de kruisjes te tellen op de begraafplaatsen; - hun pers werd ongestraft beledigd en vervolgd. De franstalige mocht de Vlamingen ongestraft door de modder sleuren, terwijl zelfs De Belgische Standaard met hopen kopij lag, geweigerd door de censuur.

(3) Uitvoerig cordemans, o.c., 406 en volg. Ook belpaire, o.c., passim en vooral 211-212.