Rondom het boek 1937

[p. 57]

Clare Lennart
Het boek in het leven van de huisvrouw

Clare Lennart, die met twee frissche boeken onmiddellijk de aandacht op zich gevestigd heeft, is een hard-werkende huisvrouw met menschen-op-kamers. Zij is den ganschen dag druk in de weer, maar in het boek vindt zij rust en troost voor vele beslommeringen. Op haar levendige wijze vertelt zij daar wat van.

[p. 58]

Het boek in het leven van de huisvrouw

Ze zijn er in alle maten, in alle soorten, in alle kleuren, zoowel de huisvrouwen als de boeken. Je hebt de précieuse en de nonchalante, de ouderwets ‘gewichtige’ en de modern ‘onzware’ - hel van kleur, slank van lijn. Je hebt er, die kwebbelen en die ernstig bezonnen zijn.... die willen beleeren en die willen bekoren.... huisvrouwen evenzeer als boeken. En ze vinden elkaar. Via uitleenbibliotheken en leesportefeuilles, via colporteurs en goedkoope aanbiedingen in kranten en zoo waar zelfs nu en dan via den serieuzen boekhandel. Er is iets als een magische trek van de huisvrouw naar het boek, misschien te sterker naarmate het huis een enger beslotenheid vormt om de vrouw.

Niet velen zullen dezen trek zoo onweerstaanbaar hevig voelen als de werkvrouw, die wij eens hadden. Ze zag er uit als een verflenste zigeunerin met slappe, gele wangen, een altijd ruige bos pikzwart haar en gloeiend-donkere, hongerige oogen, het eenig jeugdige in haar verlept gezicht. Ze had een man, die periodiek in de gevangenis zat. - Toch werkelijk zoo'n goede man, mevrouw, - zei ze, - maar als de dingen hem zoo voor de handen liggen, dan kan hij niet laten ze mee te nemen. Dat moesten ze nou toch begrijpen.

‘Ze’ zijn helaas meestal begriploos.

Ze had een aanhang van kinderen, die altijd even oud leken te blijven. Als er namelijk in de voorhoede een het gebracht had tot zelfstandigheid, kwam er in de achterhoede meteen weer een bij.

Zij ging uit werken. Eenmaal in de week kwam ze bij ons, een wonderlijk allegaartje van overal ge-

[p. 59]

kregen kleeren verbergend onder een schoon bont schort. En geregeld droeg ze dan het pakje boeken, uitgelezen in de verstreken week. En bijna haar eerste woorden waren: - Heb u de nieuwe klaargelegd? -

We gaven haar ‘Alleen op de wereld’ en ‘De kleine lord’ en ‘Schoolidyllen’ en ‘De lantaarnopsteker’ en ‘De meid van den schout’ en ‘De vrouw met de karbonkelsteenen’. Ze las zich door al wat we bezaten van Van Lennep en Walter Scott en door den completen Dickens heen. Ze las met evenveel graagte ‘Anna Karenine’ als Fabricius' ‘Melodie der verten’. We knipten alle feuilletons voor haar uit kranten en smeekten onze kennissen het ook te doen. Die honger naar het kleurrijk verre deed op bijna pathétische wijze een beroep op ons.

- Vond je het mooi, vrouw Wensink? -

En altijd, wanneer maar ergens, zij het omsponnen door de meest wijdloopige beschouwingen, de glanzing van romantiek te speuren viel, vónd ze het mooi.

Het gebeurde, dat we haar vonden zitten op een stoel midden in de drijvend natte keuken - ze werkte altijd met ontzettend véél water - dweil en emmer en bezem om haar heen gespreid, verslonden in haar feuilletonvervolg.

- Ik kón het niet laten, mevrouw. Ik beloof u, ik ga niet naar huis voor het werk af is. Maar ik móest eerst weten, hoe het verder ging. -

Dit was inderdaad in een leven van sloven en armoe en vaalheid ‘le nostalgie du lointain’.

Het zal maar zelden zoo hevig zijn. De meeste Hollandsche huisvrouwen zijn wel minder hartstochtelijk dan deze met de glanzende, onverwoestbaar jonge oogen in het verlept zigeunerinnegezicht.

[p. 60]

Toch, hoe velen, practisch en ‘matter of fact’ in het dagelijksch leven.... huisvrouwen immers - het woord heeft iets bijzonder solieds - voelen in hun hart iets van zusterschap met deze verlangende ziel. Ze zijn er immers, die dagen, waarop het huis plotseling zoo benauwend eng lijkt. Het is misschien ook niet groot. Het is misschien maar een étage in een nauwe stadsstraat, waar we met moeite over vele daken heen een groene boomtop kunnen zien, wiegend tegen den hemel. Dat kan vele dagen genoeg zijn te samen met de zachtheid van het zorgend bezig zijn, met wat liefde en vertrouwelijkheid van menschen of kinderen, met de bloemen in de vensterbank en de poes, die zich 's avonds spinnend nestelt op onze schoot.

Maar dan op een dag kan het plotseling niet meer genoeg zijn. We voelen in ons een hunkeren.... een smachten naar alle onbereikbare verten.... naar blauwe meren en gele stranden en zwaar ruischende diepgroene bosschen.... naar de heel mooie jurken, die we nooit kunnen koopen misschien.... naar het bewogene, ondagelijksche. Waarom wij nou juist nooit?

En het huis is weerspannig en keert zich tegen ons.

En dan.... hoe wonderlijk en verlossend kan op zulke dagen van onvreê een boek de goede genius zijn.

Laat ik vertellen van mijn eigen ontmoeting met dezen goeden genius.

Het wás zoo'n dag.... een dag in November. November is de langste maand van het jaar, hoewel de kalender zegt, dat ze dertig dagen telt. De dag was triest en donker. Rukwinden deden de ramen rinkelen en de kachel trok niet. De poes gooide een

[p. 61]

bloempot om in de vensterbank en ik prikte me bij het opruimen van den rommel aan een cactus. De trappen waren hoog, de emmers zwaar, de slaapkamers huiverig kil. Alles was naar. Dat zijn de dagen, waarop een soort martelaarswellust over je komt. Bijna geen vrouw, die iets met huishouden te maken heeft, of zoo nu en dan moet ze een aanval van dezen martelaarswellust doorworstelen.

Op zoo'n dag zie je overal stof en je vindt het noodzakelijk, dat dit stof allemaal onmiddellijk verwijderd wordt. Je geeft je over aan een schoonmaakrazernij, waarbij de tranen van boosheid en zelfbeklag je in de oogen dringen. Dat ellendige huis ook.... dat ellendige leven.... dat ellendige stof!

En toen - ik had het noodig gevonden ook de boekenkast een extra beurt te geven - toen kwam een van de roode bandjes met E.Th.A. Hoffmann's Erzählungen voor mijn voeten vallen. Ik nam het op. Deze phantastische E.Th.A. Hoffmann met zijn ironisch faunsgezicht is me altijd een groot vriend geweest. Bijna automatisch doorbladerde ik het boek en toen werd mijn oog getrokken door het woord ‘Dchinnistan’. Er is in den klank van dat woord iets betooverends en vreemds en ik vergat het stof en zat op den grond en las het verhaal over van den vorst Paphnutius en zijn minister Andres. De vorst wilde een edict uitvaardigen, waarbij in zijn landje de ‘Aufklärung’ werd ingevoerd. Maar de minister bracht hem onder het oog, dat dan eerst de, in het land aanwezige, feeën verwijderd moesten worden. Immers, zoolang zij er waren kon van ‘Aufklärung’ geen sprake zijn. Ze dreven allerlei hocus-pocus met het wonderbaarlijke en hadden ‘Polizeiwidrige’ gewoonten als op den rug van een zwaan door de

[p. 62]

lucht vliegen, die in een cultuurstaat niet geduld konden worden.

Dus werd besloten de feeën gevangen te nemen en weg te voeren naar het land Dchinnistan, waar ze ook oorspronkelijk vandaan kwamen. Zoo gebeurde het. Den volgenden dag meldde de minister den vorst, dat de feeën zich niet verzet hadden en zelfs heel verheugd geschenen hadden naar het land Dchinnistan te mogen terugkeeren.

Dit verontrustte vorst Paphnutius. Hij maakte zich angstig, dat Dchinnistan een mooier land zou kunnen zijn dan het zijne. De historicus en de geograaf van het vorstendom moesten hem uitvoerig inlichten. En beiden waren het erover eens, dat Dchinnistan een erbarmelijk land was zonder ‘Kultur’, ‘Aufklärung’, wetenschap, acacia's en koepokken en dat het eigenlijk ook in het geheel niet bestond. Wat kon een mensch of een geheel land ergers overkomen dan eigenlijk niet te bestaan?

Ik was niet meer boos op het stof en ik vond het leven niet meer ellendig. Ik glimlachte en dacht, hoe alles ervan afhangt, of we dat woordje ‘eigenlijk’ van belang vinden. Voor een vorst Paphnutius en een minister Andres was het ontzettend belangrijk, dat Dchinnistan ‘eigenlijk’ niet bestond.

Maar als we ons - een beetje maar - de zusteren voelen van deze vrouw Wensink met de zwartglanzende oogen.... als we - een beetje maar - het verlangen kennen en den droom, dan hoeven we ons immers van dat ‘eigenlijk’ zooveel niet aan te trekken. Dan is voor ons het land Dchinnistan er tóch. We kunnen er naar toe gaan, als we dat willen. We kunnen er duizend wonderen beleven. De vier muren van het huis, waarin we wonen, hoeven

[p. 63]

we niet als de begrenzing van ons leven te voelen.

Soms zullen we de kracht hebben op eigen gelegenheid het land Dchinnistan te vinden. Maar hoe dikwijls zal een boek de sleutel zijn, die ons het tooverland ontsluit? Het zal de muren van ons huis doen wegvallen en de huizen aan den overkant van de straat zullen vervluchtigen. De wereld zal wijd en wonderlijk voor ons open liggen. En het is niet noodig, dat het boek spreekt van verre landen en phantastische gebeurtenissen. Het kan zijn, dat het vertelt van de allereenvoudigste dingen, die dagelijks om ons heen gebeuren. En toch kan het ook dan de sleutel zijn tot het land Dchinnistan, omdat het deze dagelijksche dingen verdiept en doorlicht. Omdat het in ons hart de verwondering wekt en het begrijpen en de zachtheid en we dan zeggen tegen ons zelf: - Dus zoo is dat. - Omdat het boek ons, wat dagelijksch en vaal scheen, laat zien in den kleurglans van het wonderlijke.... het lieflijke.... het humoristische.... het smartelijke.... het tragische....

En zoolang we dat zien kunnen zal de wereld wijd blijven. Laten we daarom het boek.... den sleutel tot het land Dchinnistan.... het land der duizend wonderen.... in eere houden, in het bijzonder wanneer we ‘huisvrouwen’ zijn, wier leven ‘eigenlijk’ grootendeels door de vier muren van een huis wordt begrensd.