Geen letterheren

Uit de voorgeschiedenis van de vijftigers

Tajiri

Een ontmoeting met ook op de langen duur vriendelijker perspectieven bleek die met de beeldhouwer Shinkischi Tajiri. Eveneens soldaat geweest: behorend tot een geheel uit tweede-generatie Japanse Amerikanen samengesteld onderdeel van de us Forces dat in het laatste oorlogsjaar de verbijsterde Duitsers in Italië op de nek was gesprongen. Hij was een er zéér Japans uitziende (Mischa de Vreede, die als kind in een Japans kamp had gezeten, moest later erg aan zijn uiterlijk wennen) afstammeling uit een samoerai-geslacht, krijgsman inderdaad, die wanneer hij getergd werd, de haren van snor en hoofd als een boze kater omhoogzette. Maar meestal was hij heel bescheiden, heel rustig en voor zijn vrienden een engel van een man.

Hij was voor de tentoonstelling uit Parijs, waar hij na zijn afzwaaien als militair aanvankelijk van een beurs had geleefd, naar Amsterdam gekomen met een stuk of wat mooie gouaches en een groot gipsen beeld van - ja hoor - een ‘Warrior’, dat zwaar beschadigd in het Stedelijk Museum aankwam en dat hij met oosters geduld, zoals men dat noemt, en met een klein troffeltje perfect restaureerde.

Tussen Tajiri en de dichters klikte het onmiddellijk: hij vond hier, onverwacht, groter vriendschap dan hij ooit in de Franse hoofdstad had mogen ondervinden. Ook ná 1949 bleef hij, in Parijs, op intieme voet omgaan met de daar gevestigde Nederlandse auteurs uit de vijftigersgroepering. Hij trouwde er met de Nederlandse

[p. 157]

kunstenares Ferdi - maakster van ijzeren sieraden en later van zeer erotische textiele objecten - en zou regelmatig Amsterdam bezoeken. Vaak stoven zij samen, kleine mensjes op een gigantische motorfiets, in één nachtelijke ruk van hun Parijse atelier naar de Amsterdamse sociëteit De Kring om, na hun voorraad vriendschappelijke warmte te hebben bijgetankt, terug te scheuren. Uiteindelijk zagen zij in dat het eenvoudiger was zich metterwoon in Holland te vestigen.

Op dezelfde dag als de kieken in en nabij de Dichterkooi wordt ook de foto gemaakt van Schierbeek, Kouwenaar, Elburg, Lucebert op een rijtje. Op de versie ten-handenuit die bijvoorbeeld is afgedrukt op bladzijde 195 van de platenatlas Ik probeer mijn pen... houden Kouwenaar en Elburg het Nederlandse Cobra-nummer vast. Een merkwaardige foto waar je een verhaal bij zou kunnen verzinnen is het wel. Schierbeek als een ter-doodveroordeelde, Kouwenaar zijn jonge advocaat, Elburg als een soort journalist aanwezig en Lucebert, als gebruikelijk in somber zwart, de geestelijke die het slachtoffer in zijn laatste ogenblikken zal bijstaan...

Veelbetekenend trekje in dit groepsportret: terwijl de drie anderen eensgezind in de lens kijken, is de blik van Elburg gericht op iets buiten het beeld, buiten deze tentoonstelling misschien. Hij wekt de indruk er lichtelijk genoeg van te hebben. En dat heeft hij. Eigenlijk wil hij er niet meer bij horen.

De naijver tussen de schilders, de houding van de architect tegenover het schrijverscollectief, de onduidelijke gang van zaken bij de redactie van het tijdschrift... En het meest verdriet hem eigenlijk de stilzwijgendheid waarmee het wegcensureren van zijn teksten en het verwijderen van zijn antiklerikale collages uit de Dichterkooi door de collega's wordt geaccepteerd. Hij heeft voldoende politieke ervaring om te beseffen dat het belang van de groep boven dat van de eenling gaat en hij is zelfs niet echt ziedend veront-

[p. 158]

waardigd, maar hij had waarschijnlijk graag wat gesputter van zijn makkers gehoord. Poëten, zelfs avantgardistische poëten zijn een beetje overgevoelige types als ze jong zijn.

En nu heeft hij zich, sensibel als hij is, net ook nog laten vertellen dat aan de opening van deze tentoonstelling zal worden meegewerkt door de ‘existentialistische kunstfilosoof’ Hans Redeker. Een oude bekende met wie hij eveneens al de redactie heeft gedeeld van Het Woord, dat blad waarvan hij de mentaliteit hier gehoopt had te ontlopen. Hij is ervan overtuigd dat Redeker (die nog jarenlang vrijblijvende kunstkritieken in de burgerlijke pers zal schrijven), die al vreemd staat tegenover het schildersmétier en de creatieve praktijk, ook niet zal overlopen van begrip voor de wereldbeschouwing die Cobra pretendeert aan te hangen.

Zo is het wel mooi geweest, vindt Elburg, voor hem wordt het tijd om op te stappen. Wel beluistert hij de opening de volgende dag thuis op zijn krakende radiootje: hoort het geroffel van de Watoesie-trommels uit Brands' discotheek, hoort enkele zinnen van Dotremont, Redeker, hoort een spontane verbale uitbarsting van Lucebert die Aldo van Eyck aanduidt als ‘binnenhuisarchi-

[p. 159]

tect’ en na enig protestgeroep op de achtergrond zich herneemt met: ‘Nee, pardon, hij is een echte architect, een architect van buitenhuizen...’