Geen letterheren

Uit de voorgeschiedenis van de vijftigers

Watersport

Zoals vorige zomers logeerpartijen van schilder Melle (Oldeboerrigter) en Gerard Diels aan boord van Elburgs boot Marina hadden opgeleverd, zag de Kortenhoefse plas nu Tientje Louw en Gerrit Kouwenaar verschijnen. Tientje, roodbruin van het zonnebaden op het dak van haar woning in Amsterdam, in haar uiterst summiere bikini, die in die dagen nog verre van algemeen was. Het valt zelfs te betwijfelen of er al badpakken van dit soort in Nederland te koop waren, hoewel de gedoemde atol natuurlijk al sedert 1946 in het nieuws was geweest. Maar Tientje, die een zeldzaam talent bezat om zonder patroon, op het oog, met een schaar en een lap stof wonderen van couture te verrichten, zal ook deze plunje wel weer zelf hebben gemaakt. Jarenlang heb ik in de veronderstelling verkeerd dat Gerrit Kouwenaars regel in Goede morgen haan over de meisjes met linten aan sloeg op de betrekkelijke smalheid van zowel broekje als bustehouder van Tientjes pakje, maar onlangs hielp de auteur mij uit de droom: Tientje bezat ook een zomerrok, door haar samengestikt uit een voorraad kleurige stukken lint, cadeau gekregen of voor een paar kwartjes gekocht in een van de handeltjes in textielrestanten die de voormalige joodse buurt nog altijd rijk was.

Hoe dan ook, Tientje voelde zich volmaakt op haar gemak met water en zon. Gerrit iets minder. Niet dat hij het niet dolgezellig in de roef en aan dek vond, maar de eigenlijke zin van de watersport ging aan hem voorbij. Wij charterden een in ons basishaventje gelegen open

[p. 125]

Lotte Ruting, Tientje Louw en Gerrit Kouwenaar aan boord van de Marina.

schouw en bezeilden een middag lang de plas, vóór de wind, of eindeloos laverend. En het voortdurende geborrel van de golfjes tegen de platte bodem en de vierkante boeg van het schip en het gedoe met schoten en zwaarden en giek begonnen Gerrit zo te verdrieten dat hij wanhopig in zijn broekzakken zocht om in godsnaam toch maar iets te lezen te vinden. Het enige dat hij te voorschijn bracht was een tramkaart waarvan hij de teksten op voor- en achterkant gevoelig voordroeg. Nee, al had hij vroeger in zijn middelbare-schooltijd een korte periode gehockeyd, het sportieve had niet zijn echte liefde.

Met enige moeite liet hij zich door zijn vrouw overhalen een korte broek aan te trekken. Maar toen de twee dichters na een stevige mars voor inkopen langs de plassen in Oud-Loosdrecht liepen, merkte een ook al met benen in stadskleur behepte watersporter op tegen zijn fokkemaatje: ‘Kijk, die meneer heeft nog blekere benen

[p. 126]

Gerrit Kouwenaar en Jan Elburg op de Marina.

dan ik.’ Gerrit gaf geen blijk het te hebben gehoord, maar direct toen wij terug aan boord waren, trok hij zijn stadse pantalon weer aan en was daar alleen voor een zwempartij of voor het ter kooi gaan uit te krijgen.

Niet ongebruikelijk dat een jongeman op die leeftijd gevoeligheden koestert waar het zijn uiterlijk betreft. Omdat in diezelfde periode om een of andere reden hem de vorm van zijn bovenlip niet beviel - iets waar geen van zijn vriendinnen of kompanen wat storends aan konden ontdekken - begon hij zijn smalle orkestleiderssnorretje geleidelijk te laten groeien tot de imposante moustache die heden ten dage kenmerkend is voor de man aan wie oude mensen als ‘de Prins onzer Dichters’ zouden kunnen refereren. Deze wat snel geprikkelde bekommernis om zijn uiterlijk heeft de dichter Kouwenaar in volwassenheid gesublimeerd tot de aandacht voor zijn kledij die hem, eigenlijk méér nog dan Harry Mulisch, naar mijn smaak tot de ‘bestgeklede schrijver van Nederland’ maakt.

[p. 127]

Kouwenaar stond in die tijd niet alleen in zijn kritische houding tegenover het eigen uiterlijk. Een kort geleden teruggevonden gedichtje, gedateerd 17 december 1949 - vlak na het einde van de Cobra-geschiedenis dus - van Jan Elburg, getiteld Zelfportret 1949:

Mond kwijlt rancune en laatdunkendheid
een groot hoofd vol met dromen in een huid
waarin de scherven van de wereld steken
het haar: als water na de lont in 't kruit

kin als de basis van een vrouwenbuik
de oren zetten naar de wind hun huik
de ogen zijn op niets nog uitgekeken
een neus die regen en carbolzeep ruikt

en dan de hals waarop 't geheel ontluikt
een stilleven met appel en met fluit
't moet hem aan eetlust of gevoel ontbreken
men liet of strot of ruggestreng er uit

Een versje dat nog wel een keer door de machine gehaald mag worden, eer het ooit een plaats in het verzameld werk van de maker waard is. Wel getuigen zulke regels van een beetje zelfkennis ten aanzien van niet onverdeeld gunstige karaktertrekken. Zijn heftig golvende haar zit hem kennelijk niet lekker en zijn nek vindt hij ook te schriel ten opzichte van zijn grote hoofd met flaporen terwijl hij de gleuf in zijn - toen kaalgeschoren - kin maar kut vindt, zoals de straatmeidentaal van de vrouwenbeweging dat zo prachtig zelfdiscriminerend wil verwoord zien.

Overduidelijk: de bovenlip van Kouwenaar is de pokdalige huid van Elburg, eind jaren veertig. Na je zestigste zou je maar wat graag de zorgen van deze twee jonge dichters de jouwe mogen noemen.

Ook Lucebert bleek met zijn verschijningsvorm bezig te zijn geweest toen hij met een klein cadeautje (goed

[p. 128]

burgerlijk gebruik) voor elk van zijn kameraads van zijn Italiaanse reis thuiskwam. Hij zag er gesoigneerd uit. Haren gekapt op geciviliseerde lengte, snor en baardje verzorgd als bij een mediterrane edelman, kort overjasje met bontkraag. En ook de bedremmeldheid, die hem voorheen vaak deed zwijgen op bijeenkomsten van de groep, was hij kwijt. Hij vond er een groeiend plezier in Constant tegen te spreken. Op een hautaine manier waarmee deze geen raad wist. Nee, Constant leek het beter te hebben getroffen met zijn oude vriend Gerrit Kouwenaar. Tussen die twee ontstond een unieke samenwerking.