Geen letterheren

Uit de voorgeschiedenis van de vijftigers

Reflex, 2

In februari 1949 komt dan de tweede aflevering van Reflex uit, waarin de dichters wel degelijk medezeggenschap hebben gehad. Legergroen omslag, naar een

[p. 109]

houtsnede van de Fransman Doucet. Prijs 95 (cent was vanzelfsprekend). Nu waarschijnlijk guldens. Op de achterkant, tussen advertenties voor onder andere Foto Studio Melchers, Prinsengracht 845 en drukkerij A. Reiman Jr: ‘Gevraagd voor het secretariaat van de Experimentele Groep, een schrijfmachine (verouderd type geen bezwaar) in ruil voor een schilderij van één der schildersleden (naar keuze).’

Degene die in ruil voor een wrakke Remington, die zelfs in onze van nostalgie vervulde dagen zoveel jaar later niet meer dan een tweehonderd gulden opbrengt, nu een Appel van ettelijke tienduizenden aan zijn wand heeft, bestaat niet. Niemand ging op het voorstel in.

De vraag rijst: Moesten de schilders dan opdraaien voor de aanschaf van die machine en de dichters niet? Goede vraag waarop het antwoord moet luiden: De schilders genoten stuk voor stuk (op Rooskens^* met zijn baan na) maatschappelijke steun, weinig, maar het was er. Voor dichters bestond niets van dien aard. Lucebert moest op de schobberdebonk leven, Kouwenaar tikte, na zijn afscheid van De Waarheid waar hij vijfentwintig harde guldens per week had verdiend, zijn vingers blauw aan slecht gehonoreerde vertalingen, waar tussendoor hij ook nog eens zijn eerste roman schreef en zijn novelle Valbom, die hem eveneens weinig kapitaal zal hebben opgeleverd. En Elburg was net begonnen met werk voor een digest, Wereldspiegel ge-

* Anton Rooskens (geboren 1909) was docent aan een lagere technische school, een ambachtsschool dus. Eén opmerking van de schilder nopens zijn baan en zijn leerlingen staat me bij: ‘Toen ze vroeger vervelend waren, trok ik me dat zo aan dat ik er maagzweren van kreeg. Maar toen heeft mijn dokter gezegd: “je mag je vooral niet druk maken,” en nou geef ik ze gewoon een flèr om hun kop.’ Dit alles smakelijk lachend, trouw aan het devies van de Experimentele Groep: ‘we zijn optimisten.’ Voor wie Rooskens meemaakte, was dat een geloofwaardig devies.

[p. 110]

heten, onder leiding van Jan Vrijman - een jaar later zou hun beider naam op het omslag staan maar dat betekende wel dat zij het maandsalaris van ƒ 450, - gelijk-op moesten delen.

Gelukkig tekende Tientje Louw zo nu en dan voor het Algemeen Handelsblad en werkte Lotte Ruting mee aan het communistische weekblad Uylenspiegel^* waaraan Jan Elburg ook af en toe een reportage of een vertaling kwijt kon. Maar noch de liberalen, noch de roden verwenden hun medewerkers waar het de honorering betrof. De goede woorden waren trouwens ook schaars.

Reflex, 2 bewijst echter op z'n minst één ding: wat er ook schamel en onzeker aan Lucebert mocht zijn, diens poëzie niet. Op (ongenummerde) bladzijde 3, onder de afbeelding van ‘Vechtende vogels’ door Anton Rooskens, begint Minnebrief aan onze gemartelde bruid Indonesia, dat bij publikatie als een bom insloeg en Luceberts reputatie, althans in literair Nederland, meteen en voorgoed vestigde. Het Woord-achtige gedicht Zwerfs^* dat Elburg bijdraagt, is daarnaast van een haast hinderlijke gezapigheid, al begint er in de vorm vernieuwing bespeurbaar te worden. De bijdrage van Gerrit Kouwenaar heeft, ondanks al zijn retoriek en zijn teveel aan opsomming, net iets meer van het protest dat het werk van een experimenteel behoorde te bevatten. Bestudering brengt wel aan het licht hoe dicht Kouwenaars en Elburgs gedichten (ook buiten de hier gepubliceerde) in die dagen bij elkaar lagen. Een wederzijdse opvoeding die pas in de tweede helft van de jaren vijftig zou eindigen.

De brave Eugène Brands spreekt in zijn artikel ‘Au-

* Hoofdredacteur van Uylenspiegel was in die magere jaren een jonge roodharige Zeeuw, Engel Verkerke, later de uiterst welvarende, aan het hoofd van een internationaal bedrijf met miljoenenomzet staande poster-koning. Als redacteur had hij soms wat oubollige ‘goede ideeën’: bijvoorbeeld Elburg de jubilerende stadsomroeper van Elburg te laten interviewen.

* Zwerfs, een gedicht dat ondanks de huidige reserves van de maker destijds indruk op schilder Constant blijkt te hebben gemaakt. In een telefoongesprek op 20 februari 1987 herinnert hij Elburg eraan dat hij na lezing ervan onmiddellijk een van zijn voltooide werken dezelfde titel meegaf, aldus voor het eerst de door hem gepropageerde wisselwerking tussen beeldende en dichtkunst in praktijk brengend. Nog een première, samenhangend met het vers: Elburg begint met zijn door hemzelf genoemde ‘optische rijm’. Hij laat op de werkwoordvervoeging ‘regent’ het zelfstandig naamwoord ‘regent’ rijmen. Het gedicht werd onder de titel Hoe in Elburgs Gedichten 1950-1975 opgenomen.

[p. 111]

thentieke Volksmuziek’ in verband met de dichters over ‘de oude muze die eeuwig jong blijft’. Dit, plus ‘Godzelf’ van Roland Holst, plus de bewoordingen waarin wordt meegedeeld dat de dichter Jan G. Elburg ‘kortelings ... het genoegen heeft gesmaakt’ van de Jan Campertprijs, met ‘heugelijk feit’ en ‘de gelegenheid grijpen’, geeft het blad, ondanks de progressieve bedoelingen, een gedateerd en oubollig karakter.

Wonderlijk blijft het dat, hoewel in deze aflevering een gedicht voorkomt van de stuwende kracht achter Cobra, de Belg Dotremont, alsmede verslagen over tentoonstellingen in samenwerking met de buitenlandse zustergroepen, met geen woord wordt gerept over Cobra, het verbond dat al in november 1948 was opgericht.