Geen letterheren

Uit de voorgeschiedenis van de vijftigers

Foto's

Een foto van de handeling met het elastiekje vinden wij in het schrijversprentenboek De beweging van vijftig (blz. 74), een foto die een paar jaar na de hier behandelde periode is gemaakt door Jan Elburg op diens verjaardagsfeestje van 30 november 1951. Lucebert gaat op de kiek, derhalve: elastiekje om het haar. Nu doen ook de andere geportretteerden vrij buitenissig: Gerrit Kouwenaar die van Freddie Campert een stuk boomschors te eten krijgt en Remco Campert die manipuleert met een zakschaartje, kennelijk bereid om straks Lucebert bij te

[p. 106]

staan in zijn optreden met enkele vruchtjes van de plataan. Maar die fratsen van de overige aanwezigen zijn incidenteel, het elastiekje om Luceberts haar behoorde tot de regelmatig terugkerende rituelen.^*

Over foto's gesproken. De in alle literaire geschiedenisboekjes afgedrukte foto van de Experimentele Groep, eind 1948 of begin 1949 gemaakt op het atelier van Karel Appel, met de schildersleden plus Elburg en Kouwenaar (de dichters redelijk netjes in het pak met een das om), heeft een tegenhanger in het potsierlijke genre. Deze tweede versie van het groepsportret toont de leden van de groep, vermomd met een aantal pruiken en voddige kledingstukken uit de voorraadmand van een eveneens op dat adres wonend variétéartiest. In het midden, zittend op de grond, Elburg, iets klaarstomend in een aluminium pannetje op een eenpitspetroleumstelletje, een mand als hoofddeksel dragend. Daarnaast zijn collega Kouwenaar, met een breedgerande strooien hoed op, die Elburg een tekst in de palm van de hand schrijft. De derde variant toont een Elburg die het mandje met de open kant naar boven op het hoofd balanceert. De onderliggende gedachte was dat een afbeelding van de die zondagmorgen ontbrekende Lucebert in dat

* Over Luceberts aanvankelijke buitenissigheid valt nog op te merken dat het vertoon van verlegenheid met het jaar plaats inruimde voor een groeiende zelfverzekerdheid en bonhomie - een ontwikkeling die we zich bij heel wat generatiegenoten in tegengestelde richting zien voltrekken.
Maar de bizarre humor blijft. Op zijn tentoonstelling in het Amsterdamse Stedelijk in 1987 spreekt hem een aardige maar niet zo slimme jongen aan, die de in twee talen (OI-inkt/Indian ink) gestelde techniekvermeldingen niet goed heeft begrepen. ‘Ik zag bij een tekening genoteerd staan: Indiase inkt, meneer Lucebert, wat is dat, Indiase inkt’ Lucebert: ‘Dat is Oostindische inkt met een beetje bloed erdoorheen.’ Grapjas in het gezelschap: ‘Zoals uit de sik van een Sikh druipt’ Lucebert: ‘Ja, jawel, en met zo'n sik kan je mooi schilderen.’

[p. 107]

mandje zou worden gemonteerd; helaas is dat er nooit van gekomen.

Hoewel Constant meent zich nu zeker te herinneren dat de foto's zijn gemaakt door een oude kennis van Karel Appel uit de Dapperbuurt, waar Karels vader kapper was, meen ik mij stellig te herinneren dat de foto is gemaakt door Henk Melchers. Een in 1964 uitgegeven catalogus voor Anton Rooskens vermeldt de naam Melchers bij de tweede versie van de kiek en geeft een citaat uit het Museum-Journaal (1962/7-8) van de hand van Gerrit Kouwenaar als onderschrift, luidend: ‘... het blijft kenmerkend voor de situatie, dat toen, in 1948, vrijwel geen enkele vertegenwoordiger van de officiële nederlandse kunstwereld, laat staan van de kritiek, geroken heeft dat hier een belangwekkend potje op het vuur stond.’ Jan Elburg die kookt en Gerrit Kouwenaar die het recept schrijft: een aardige gedachte.

Niet alleen op kunstzinnig gebied is de Experimentele Groep in die dagen actief. Een ongedateerde mededeling, waarin echter sprake is van de voorbereidingen van Reflex nummer 2, getekend (w.g.) Corneille, Kouwenaar, Constant laat het volgende weten:

i.

Heden ontving het secretariaat een oproep van een groep progressieve intellectuelen en kunstenaars om zich aan te sluiten bij een vredesactie op basis van het wereldcongres van kunstenaars te Wroclaw (Polen), en gezamenlijk de strijd aan te binden tegen de huidige oorlogszucht en de resten van fascisme die de kop weer opsteken. De oproep was ondertekend door kunstenaars van diverse gezindheid, o.a. door: Braat, Binnendijk, Hammacher, Hoornik, Sandberg, Nijhoff, Roland Holst, v. Suchtelen, Theun de Vries, Victor van Vriesland. Omdat de Experimentele Groep steeds een afkeer heeft gehad van ieder sectarisme, en belang heeft bij zo breed mogelijk contact en samenwerking, dringen wij er bij de leden op aan, aanwezig te zijn

[p. 108]

	bij de bijeenkomst die de initiatiefnemers beleggen op Vrijdag 17 Dec. a.s. 's avonds om 8 uur in het Parkhotel (Hobbemastraat). De vergadering van de Experimentele Groep zal in verband hiermede verlaat worden tot na afloop van de bijeenkomst.
ii.	Om enerzijds het tweede nummer van reflex zo rijk mogelijk te kunnen illustreren en anderzijds geen der leden te hoeven passeren stellen ondertekenaars voor dat ieder zelf de onkosten van zijn cliché zal dragen, evenals dat tot dusverre met de foto's het geval was. (kosten circa 7 à 8 gulden)
iii.	Nogmaals herinneren wij eraan, dat zo spoedig mogelijk minstens twee goede tekeningen moeten worden ingeleverd voor het archief, alsmede zo mogelijk een kleine tekening voor de samenstelling van een geschenkportefeuille voor de heer Melchers.

Tot zover de mededeling. Van de bijeenkomst in het Parkhotel herinner ik mij niet veel meer dan verwarring en protesten van intellectuelen wier naam, volgens hun zeggen, zonder hun toestemming in het comité van aanbeveling zou zijn gebruikt. De verwarring op de vergadering van de groep, daarna, was niet veel geringer.

De Cel Majakovski was als aanwezig op bovenbeschreven staatsgevaarlijke bijeenkomst genoteerd, dát zou later uit persbesprekingen van hun werk blijken.