Een middelnederlands geneeskundig geschrift. Zijn betekenis in het raam van de medische literatuur der dertiende eeuw
[p. t.o. 84] | |
| |
[p. 85] | |
Zevende hoofdstuk
| |
[p. 86] | |
Nu biddic gode meer no min,
15
Ende zire moeder vut vercoren,
Ende alle gods heligen te voren,+
Datsi mi minen zin verlichten,
Also dat ic moete gedichten+
Dat gods eere moete zijn.+
20
Eer desen bouc nemet fijn,+
Suldi uele vroetscap horen,+
Die aristotiles brinct te uoren,
Die de vroetste was, zonder blijf.+
Die oit van moeder ontfinc lijf.+
25
Hier willic te deser stede
Beghinnen van smeinscen lede.
| |
[p. 87] | |
God naer alle creature+
Vp den vruidach, uander aerde.+
Bedi spreict van groter waerde+
Die wijse aristotiles,
40
Dat als die meinsce geboren es,
Gaet hi vp handen ende vp uoete,
Dan comt de iuecht met goeder moete,+
Diene up ende neder recht.+
Als het comt ter ouden echt,+
45
So cromt hi ter aerden waert;
Daer orcont hi ende openbaert
Datti van aerden es genomen,
Ende hi weder daer toe moet comen.
I
Dat hooft, spreict aristotiles,
50
Vanden mensce dat gemaect es,
Dat hersenbeckin van harden beene;+
Daer gaen in uele naden cleene,
Ende meest int hooft vanden man.
Maer vanden wiue, merct hier an,
55
Gaet waer I naet, na zijn orconden,+
Ooc heiftmen somwile vonden+
Hersenbeckin sonder naet;
Dat betekende, nu uerstaet,
Die maniere van langen liue.+
60
Na doude van manne ende van wiue,+
| |
[p. 88] | |
Dicke ende hart des, gelooft,+
Dat hersenbeckin vp thooft.
Die kinderen van cleenre oude
Hebbe bouen open de moude+
65
Eer si rechte spreken beghinnen.
Thersenbeckin heuet binnen
Drie camerkine, als wijt horen:+
Ene bachten ende ene voren,+
Ende inde middenwaerden ene.
70
Die voorste heift de macht allene+
Die zoe mach int gepeins uisieren+
Saken van vele manieren;
Die middelste heift de cracht,+
Datsoe de verstannesse wacht;+
75
Die derde die bachten staet,
Es die gedinkenesse ontfaet.+
Dus eist dattie vorste ontfaet,+
Die middelste besteet den raet,+
Dachterste onthoudet al.
80
Als een heift zulc ongeual,+
Datti int vorhooft wert dorwont,
Hi verlieset in corter stont
| |
[p. 89] | |
Van gepeinse dat uisieren;+
Wart hij in eniger manieren
85
Dur slegen bachten, hi verliest dan+
Datti onthouden niene can.
Die hooft zwere machmen dus genesen;+
Eist vander zonnen, houti an desen:
Met rosen watre zoutstuut dwaen+
90
Ende saluent met polioene zaen,+
Ende ganc inde scade zitten+
Daert een deel wait, buuter hitten,
Ende coele dijn hooft met stale;+
Sweert van coude, merct wale,+
95
Dwaet met warmen watre lange,
Ende salvent met galange,+
Ende met dielte ende met galigaen,+
Ende suwer lange, dus salt vergaen.+
Sweret bi naturen of van pinen,+
100
Eit dickenter, het zal verdwinen,+
Met waermen watre zoutuut dwaen,+
Elx daechs ene musscate ontfaen,+
Garoffels nagel ter nesen hout,+
Ende slaept genouch, dats dijn behout.
| |
[p. 90] | |
105
Comt van roke vander mage,+
Nem laxatijk, dats gene zage;+
Comt van winde, hier na gome,+
Neimt vrucht vanden genieuer bome,
Ende wel gewreuen anijs;
110
Dits di best in alre wijs.+
Aristotiles die zeget,
Die hersin die int beckin leget,
Datsoe es van couden aerde,+
Gemaect van watre ende van aerden.
115
Galien seget ouer een,+
Datsoe gedeelt es in tween,
Ten luchteren enten rechter waert,
Ende datter ene line tussen vaert.+
Die hersine, die thooft heift inne,
120
Es gemaect van smeinsce beghinne;+
Die hersene heuet bloets min
Dan ienich let dattie mensce heift in,
Want mer geen bloet ne toghe;+
Hier bi es zoe een deel droghe,+
125
Ende zonder adren ne ghene.+
Die meinsce heeft mee hersene allene+
Van zire grote, dan iet dat leift;+
| |
[p. 91] | |
Ooc leist men dattie man heift+
Meer hersenen dandie vrauwe.
130
Plunius scriuet, die getrauwe,+
Dat in alle hersenen zijn+
Some clene beinekin.
Aristotiles die zeget.
Dattie hersene begaen leget+
135
In II liesen; die biden bene
De starct es, ende mach allene
Gedogen datsoe es gewont;
Dan mach dander in gere stont.+
Plinius seit: wat diere so leuet+
140
Ende ni gene hersene heuet,
Dat het no weder nacht no dach
Altoos niet gerusten mach.+
| |
[p. 92] | |
Den wiuen vallet in genen doene,+
Entie geboren zijn spadoene,+
Noch ooc niement, vor dien dach
Datti wiues plegen mach;+
155
Dat doet der naturen coude,+
Die thaer houdet met gewoude.+
Aristotiles die zeghet,
Dat in couden lande leget+
Beede meinscen ende dieren
160
Hebben haer van heeter manieren,+
Ende dat stide, hart ende wit,+
Ende daer de landen zijn verhit+
Kersp ende bruun vintmense daer.+
Wat so leuet, ende uele heift haer,
165
Ende elc uogel van plumen groot,+
Es luxurieus vp zijn genoot.+
Niet dat leuet heift vp thooft
So uele haers, dies gelooft,
Als die meinsce, des heift noot+
170
Om der hersenen nattheit groot,+
Datse dat haer met gewoude+
| |
[p. 93] | |
Bedecken van hitten ende van coude.+
Beneden der hersene, merct wale,+
Sone wordt negheen man cale.
175
Plinius scriuet, ouer waer,+
Dat dicwile wasset haer
An oude lieden als zi zijn doot;
Ende dit es een wonder groot.
III
Plinius scriuet ende bediet,
180
Dattie slaep nes anders niet
Dan in hem zeluen rusten van zinne.+
Kinder, zeget hi, van beghinne
Ne dromen in gheenre maniere,
Eer zij out zijn III iaer of IIII.
185
Aristotiles orcont
Dan men lieden in zulker stont+
Vonden heift diene droomde niet;+
Ende ooc vint men zomich diet+
Dat niene droomt, zine waren out;+
190
Ende daer na comt met gewout+
Iof de doot iof ziecheit vele:
Dit zijn der naturen spele.+
IV
Vanden ogen heift plinius
In zinen bouc bescreuen dus,
| |
[p. 94] | |
195
Datsi zijn tedelste deel
Vanden lichame geheel,
Want bider claerheit die van hare geet
So maken zij tondersceet
Tusscen der doot ende tleuen.
200
Aristotiles heuet bescreuen+
Dat, bi naturen, des siens gewout+
Beede nat es ende cout;
Bedi de ziene, weit vorwaer,+
Es van watre dat claer
205
Ende cout ende nat es bi naturen;
Ende geen let, na der scrifturen,
Nes bi naturen cout ende nat
Dan die hersene, ende dat
Die ziene es voren int hooft,
210
Subtijl zere, dies gelooft;+
Aldat leuet es sculdich des+
Te besiene dat uor hem es.
Ene zenewe vanden ogen gaet
Toter eersenen, dat verstaet,
215
Entie es hol ende ne geene el:+
Daer vp leget hi, weetmen wel.+
Niet dat leuet van zire grote
Ne heuet dogen so na genote,+
| |
[p. 95] | |
So na staende als de mensce doet:+
220
Als men dogen beede ondoet,
Hare beeder ziene gaet ene vaert;+
Na des ghoens quade humuere+
Die hi heuet in zire nature,
225
Onzuuert hi daer hi vp ziet,
Als men an wiue te merken pliet+
Die de menstrua gedoget:+
Als men haer den spegel toget
Siet soere vp nerenstelike,+
230
Soe ontreintene inder gelike
Als offer ene rootheit in ware.
Groot twifel neimt de ziene dare+
Als men mach merken an hare allen
Die vanden groten euele uallen:+
235
Ondaenre ogen ne ziensi niet.+
Van tituse horic bediet,+
Die keiser die ihrsalem brac+
Enten ioden dede ongemac,+
Des nachts, als hi de ogen ondede,
240
Sach hi zo clare, des wonderlichede,
Als oft hadde gewesen dach.
Maer cortelike, daer hi lach,+
Cam hem ene demsterhede
| |
[p. 96] | |
Diet hem benam daer ter stede.+
245
Sulc ziet verre, zulc onuerre,
Maer die zonne maket erre+
Alle de ogen, zonder waen.
An dogen mach men verstaen
Goedertierheit, ontfarmichede,
250
Hate, minne ende zeerichede.+
Dattie ogen gemaect zijn.
In die middewaerden staet
Die ziene diese alduere gaet;+
255
Die sine es zo claer
Ende zo subtijl, dats waer,+
Al es zoe vtermaeten clene,
Dat an hem zeluen al gemene+
Daerin bestiet; dies zidi vroet.+
260
Al cout dinc es den ogen goet.
| |
[p. 97] | |
Ende omme dat, dat inder ure+
Van buten niene valle in dogen,
Want zij lettel muegen gedogen;
Dus zijnt tune die ogenleden+
270
Ende maken den ogen vreden.+
VI
Oren die zijn bi naturen
Gaten, nader scrifturen,
Ant hooft des meinscen, binnen crum;
Dies herde vroede meesters sum+
275
Porte zijn vanden gedochte.
Tende daer of, als ict bezochte,+
Heuet eenrande sochthede+
Daer dat luud an comt mede;+
Van dane vaert ter hersene waert,
280
Ende gheen vutganc no weder vaert+
Ne gaet vanden ersenen ten horen.
Twee aderen, alst wijt horen,+
Gaen vter horen ter hersene waert;
Vp die aderen zo vaert
285
Dat instrument van beeden oren.
| |
[p. 98] | |
Ende wat dat leuet, als wijt horen,
Ende oren heuet, zonder de man,+
Dat machse porren, merct hier an.+
Aldus eist int achterste deel
290
Vanden houede, al geheel,
Vanden horne dat instrument,
Ende niet sonder bekent,+
Want bachten int hooft nes vleesch geen
Noch hersene, maer al in een+
295
So es het vul luchten daer;+
Ende men seget, ouer waer,
Dat vanden horne dat instrument+
Vander lucht ons es gezent,
Ende dat rieken ende dat horen
300
Hebben haren wech vercoren
Metter gemeenre lucht van buuten,
Dien de nature doet ontsluten+
Subtile adren, zonder waen,
Die vander hersene ter herten gaen.
| |
[p. 99] | |
310
Niesensnuuten heft nature+
Daertoe gemaect datsi duer liden,+
Alst geuallet tenigen tiden
Dattie hersene wint ontfaet
Daer die materie neder of slaet.
315
Trieken es metter lucht gemanc+
Alsic eerst sprac, eer iet lanc.
VIII
Baerd, onder de meinscelichede,+
Gheuet I litekin mede+
Welc I wijf zij of een man,
320
End comt alsic verstanden can
Van eenre ouer uloiechede.+
Man met groten baerde mede
Die es van naturen heet;
Dies lettel heuet, es cout, godweet.
325
Sulke vrauwe heift bouenbaert,+
Dats tekin ter hitten waert.
Spadoene hebben der barden niet;
Gheuallet ooc dats gesciet
Datmen vuerde enen man,+
330
Sijn baert zoude vallen dan,
Ende hi verliest manlic lijf+
Ende wart also bloot als twijf.
IX
Een instrument es de mont
Van smaken, dats ons cont,
335
Want daer in de smake legt;
| |
[p. 100] | |
Wat dinge so leuens pleget
Ontfanget zijn voetsel der mede.
Onder aldat leuet, dats waerhede,
Van sijnre grote heuet de man
340
Den minsten mont; merct hier an
Dattene nature wille daermede
Castien vander ghierichede,+
Nochtan vecht hi iegen mate+
Met ouer dranke, met ouer ate.
345
Smaken, beseffen dese II zinne+
Sijn openbaerlijc, alsict kinne,+
Metter herten; dander drie
Rusten int houet, dinke mie:
Dats horen, rieken ende zien;
350
Thooft es hertoge vandesen drien.+
X
Tanden zijn in alre wise
Nuttelic te maelne de spise
Die in waert ten liue gaet.
Plinius zeit, nu uerstaet,
355
Datsi niet lichte in gere maniere
Ne verbernen metten viere.
Drie manieren zijn van tanden,
Entie visieric v te handen:+
Some staen zij gelijc der zage,
360
Ende some effene, zome ragen.+
Sagende tanden zijn bekent
In visch, in honden ende in serpent.
Heffen tanden heuet de man,+
| |
[p. 101] | |
Siminkel ende dat paert nochtan,+
365
Ende beesten die hoornen dragen;+
Eueren hebben tanden die ragen,
Ende olifanten ende waterperden.
Niet dat leuet vp der erden
Ne laet twivout tanden vallen.+
370
Vanden mensce horic callen+
Dat hem wassen ouer waer
Dachterste tanden na XX iaer,
Ende LXXX iaren zulken man.
Wie zo in zine kintsceit dan
375
Die twiuout tanden niet wassen zaen,
Alst tsire oude comt gegaen,
So gesciet datsi hem uallen
Ende weder wassen met allen.
Mutiaen scriuet, ouer waer,+
380
Dathi van C ende VII iaer
Ene quene, daer soe lach,+
Hare twivout tande wassen zach.
Die buc heift mee tanden dande gheet,+
Entie man dant wijf, alsic weet.
385
Die tanden zijn na tbeen gedaen,+
Dat muechdi anden moor verstaen:
Si zijn zwert, hare tanden wit.
Aristotiles scriuet dit:
| |
[p. 102] | |
Dier gezagecant inden mont,+
390
Dats vleesch gelijc den hont,+
Dat scept ooc metter tonge riuiere,+
Entie effentanden diere
Drinken twater als die coe.
Wat so leuet, nu merct hoe,
395
Ende dat uele tanden heuet,
Dat seit men dat lange leuet,
Ende dat lettel heift inden mont,
Dat leuet onlange stont.
XI
Tonge dat es een let
400
Dat aldaer toe es geset
Datsoe formeren zal de wort
Die de meinsce brinct vort.
Tongen zijn som groot, zom clene,
Maer aristotiles prijst alleene
405
Die gone die de mate heuet
Want soe de beste tale vut geuet.
Dat eenes niet hare scout,+
Maer wat dat hi des horens gewout+
Verloren heift ende niet ne hoort,
410
Dies ne leert hi gene woort;
Selden es zoe stom van hare,+
Ende alst zo comt, eist openbare+
Haers wortels scout, iof zomegher adere
Diese beneden hout te gadre,
| |
[p. 103] | |
415
Iof iuecht, iof ander ziechede+
Die comt in al zulke lede.
Als alte dicke es die tonge
Doet zoe lispen out ende ionge,
Iof stameren; ende alsoe es dinne
420
So esmer ghaerne leuende inne.+
Onder alle dinc die leuet,
So es allene de meinsce die heuet
In hem begherte ongetelt:
Dies moest wesen, met gewelt+
425
Datti in ongetellede woort
Conste ende mochte bringen voort+
Sine begherte ende zine maniere.
Duuen ende uele ander diere
Ineen versuchten, in eenluut
430
Bringen zi hare begherte huut,+
Want zij ne zijn niet menighertiere;+
Sine willen nemmee dan hare maniere,+
| |
[p. 104] | |
Luud ende ansichte, vandesen tween+
Siet men uele dragen ouer een,+
Want gelijc dat, bi naturen,+
In des ansichten figuren
445
In de werelt man no wijf
Niement eens es, sonder blijf,
Also nes al, vut ende vut,
Niement ooc gelijc int luut:
Elc meinsce heift, na minen wane,
450
Syn luut ende zine gedane.+
| |
[p. 105] | |
Den wertel vander tongen na.
Dat bedect instrumenten twee,
Maer niet te gader nemmermeer;+
465
Dat een hiet ysofragus,+
Dat instrument dient ons dus
Dat dranc ende spise die ons voet
Neder zendt met groter spoet;
Canne heet tander instrument,
470
Daer ons dadem dore es gezent;
Als dat uel bedect canna+
Ysofragus dan opensta,
Ende als es bedect ysofragus
Canna es open, wi lesent dus.
XV
475
Canna es dat instrument
Dattie lucht vut ende in zent,
Toter longere gaet neder
Ende bouen der tongen wertel weder.+
Epiglotus dect dese canne
480
Datter niet in ne valle danne,
Ende alst ooc alsoe gesciet+
Datter in valt van spisen iet,
So moet eenhoesten ouer luut
Tote diendat es weder huut;
485
Macht niet vut, dats een zwaer pant:+
Men sterfter somwile omme te hant.+
Talre beste, geloues mi,+
Dats dattie gone die bi hem zij,
Dat hine inden hals sla zere
| |
[p. 106] | |
490
En mach hem deeren nemmermere.
Canna heift II telgen beneden;+
Daer wi de uogelkine ontleden+
Mogen wijs best worden geware:+
Dus est bescreuen vanhare.
XVI
495
Guittur heet de sterte, ic wane;+
Toten vppersten ende recht daer ane+
Formeert men in worden tluut;
Albouen daer zoe gaet vut
Ende daersoe uergadert ant hooft
500
Heuet zoe ene mont, des gelooft,
Die ter middel heift I gat
Van croostele; es algader dat+
Bouen den andren gegraet,+
Daer des meinscen luut dore gaet,
505
Dat wart geformeert in zangen;
Men leist datter dore gangen
Lucht ende adem, die ooc geuen
Voetsel an smeinscen leuen.+
| |
[p. 107] | |
515
Vanden vijf zinnen duer gaen.
Allene de mensce, zonder waen,
Mach lettel bugen of doen liden+
Sinen hals dan an II ziden;
Hine machene bugen in gere maniere+
520
Achterwaert als ande dieren.
Alle dieren bugene achter waert
Sonder de wulf enne libaert,+
Ende dat diet hierna allene;+
So mogen ooc alle uogelen gemene.
XVIII
525
Been es des lichame fondament+
Den aermen vleessce gezent+
Dat het daer bi moge gestaen;+
Inderre wijs, nu merct zaen,+
Dat een wech gemaect van aerden+
530
Sonder staken niene mach gehaerden,+
Soe ne breict ende valt alte zamen,
Also ne mochten die lichame
Niet gedueren sonder been.+
Hart zijnder uele ouer een,
535
Ende binnen hol, wit in gedane,
Starc iegen pine te wederstane.
| |
[p. 108] | |
Mans benen zijn, sonder bijf,
Starker uele dan die wijf,
Sonder de wijf van amasone,+
540
Die starcste wijfs onder den trone.+
Dar iacob scriuet, alsict las,+
Die bisscop takers was,+
Een vroet man ende leede goet leuen;
Hi heuet vanden wiue bescreuen+
545
Dat wonder es van hare cracht,
Ende zij kerstin zijn geacht
Ende vp die sarrasinen striden;+
Ooc geuelt in corten tiden,+
Dattie coneghinne van hem
550
Cam tote iherusalem,
Tons heren graue doen haer gebede+
Enter tempel diende mede,+
| |
[p. 109] | |
Dat verzieden mochte zo zaen
560
Ende witheit van marge ontfaen.
March voet de hartheit van beene,+
Ende men vint vissce ne geene,
Als ons plinius doet verstaen,
Die maerch hebben, sonder waen;
565
Diere van couder naturen
Hebben meest maerchs, nader scrifturen.
XX
Crosteel es zochter danne steen,
Ende harder danne vleesch ne gheen,
Als ons galien seghet;
570
So es crostels uele dat pleget
Van kinden te wordene been;
Inde moude, ouer een,
Ne vergaderde dat hooft,
Ne dade tcrostel, des gelooft.+
XXI
575
Scouderen heift de mensce allene
Meere dan ander diere gemene,
Na zine grote, zuldijt verstaen,
Om datti last sal mogen ontfaen.
Die scouderen zijn van starken beene
580
Gheformeert, beede gemeene,
Omte dragene zwaren last;
Daer zijn de scouder bladen vast,
Breed ende dinne, die die wide+
Ouer decken in elke zide
585
Entie tvleesch onthouden mede,+
Dat behoort te zulken lede.
| |
[p. 110] | |
XXII
Bughende arme heift vorwaert+
De meinsce, als nature beghaert,+
Wel naer alle dander diere+
590
Bugen achterwaert na haer maniere.
Darme hebben in starke beene;
Dat vorden ellenboge gemeene+
Heuet I clene been ende I groot,
Darempistel een albloot.+
595
Starc zijn de armen bi naturen,
Datsi muegen in pinen geduren,
Ende dapper ende bugende mede,+
Omme te zine in hebbelicheden.+
Starke zenewen zijnre ooc ynne,
600
Ende vele adren, alsict kinne,
Daer fucisiene of zijn vroet,+
Daert best in laten doet,
Als des lichames nature+
Heuet in te uele humure.+
605
Inden armen es ene stede
Dat men nomet de muus mede,
Een lettel bouen den helleboge,
Dat gene wonde mach gedogen,
Men blijfter emmer omme doot;
610
Nochtan, seit de bouc albloot,
Slaetmen den arm of altemale,
Dat men tlijf ontdraget wale;+
| |
[p. 111] | |
Ooc seggen meesters menich een
Dat zulke muus es inde been,+
615
Maer men es zo zeker niet
Dat zulke dinc daer of gesciet.+
XXIII
Aristotiles doet uerstanden
Vanden meinsceliken handen,
Datsoe gemaect zijn ter stede
620
Dattie voorder voeten mede
Sijn andie III voete diere;
Maer die meinscelike maniere
Es van vele meere zinne+
Dan al dat leuen heuet inne;
625
Dies bedaerf hem menichfout+
Instrumenten te zire gewout,+
Daer hi hem mede geneere;+
Handen heuet tsire were,+
Sijn lijf te bescermene mede,
630
Ende te menigher nuttelichede;
| |
[p. 112] | |
Als alle dandre gemeene.+
XXV
Nagelen die zijn ouer een
640
Gemaect om tende vanden teen
Te deckene ende vingeren mede.
Nagelen hebben meere harthede
An hem dant croostel ouer een,
Ende minder vele dan dat been.
645
Nagelen verliesen hare gedane,+
Als het gaet den steruen ane+
Ende zomich euel mede.
Beesten hebben dor haer wreethede+
Clawen daer onse nagelen staen,
650
Om haer biten om haer slaen.
Nagelen van mannen ende wiue,
Sijn meest gedaen na haren liue.+
Alle crumme clawede uogele mede
Ne drinken niet, dats waerhede,
655
Om tnatte vleesch daer si bi leuen;
Hem es ooc clare ziene gegeuen;+
Ende hoger vlucht proie te vane,+
Nature geuet hem, ic wane.
XXVI
Aderen zijn smeinscen riuieren+
660
Daert bloet bi, na zire maniere,
Tallen lede loopt wale;
Ende diere zijn II principale,
| |
[p. 113] | |
Die huuter herten gaen allene,
Ene groote ende ene cleene.
665
Van desen II spreict plinius
In zijne bouken zelue aldus:
Dat vute breict menich adre+
Die den lichame duergaen algader;
Dese II geuen ooc die vaert
670
Met aderen ter hersene waert;
Van danen ten ogen enten oren,+
Ter nese, ter roeste, alst wijt horen,+
Dat elc zijn sins gebruken mach.+
Van danen, alsict bescreuen zach,+
675
Leistmen dat tallen leden gaen
Aderen die tallen tiden slaen.
In haren slach, an haren ganc
Togen zij, weder starc es of cranc
Therte, of ziec, of gezont.
680
Dander adren dragen talre stont
Tbloet achter leden harentare.+
Drie gaenre al openbare
Dorde aermen, die wij meest laten
Als wij meest noots hebben, der baten+
685
Van herten, van leueren, des gelooft.
Die derde neimt beghin ant hooft;
Van danen gaen zij ter hersene waert,
Ende van dane nemen zij de vaert
Inden vede, dat daer bi+
690
Des mans begherte bekennet zij;
Wat des mans herte begaert,
Ende alle trecsi ten vede waert;
Daderen, die hi heuet, de man,
| |
[p. 114] | |
Dus vergadere menich an+
695
Daerbi wort het, dat kint+
Datmen biden vede wint,
Dat het ontfaer die gelike
Alder leden properlike.+
Ooc lopen toten voeten neder
700
Aderen vuter herten weder,
Daert biden voeten comt in+
Waerhenen wille smeinscen zin.
XXVII
Zenewen houden te gader de beene;+
Der heift de lichame menich eene.+
705
Int hooft nes zenewe en gheene+
Maer uele in uoeten, in handen, in beene.
Men leset dat al zenewen heuet,
Dat bloet heuet ende leuet.
In daerme zijn zenewen starc ende groot,
710
Maer in de scijnkelen, weit albloot,+
Sijnsi starker ende meere mede.
Zenewen als hem hare natheide
Ghebreict, so cremken zij in den man,+
Ende dats hem grote pine dan;
715
Ne gheen vanden visscen gemene
Ne heuet zenewen, groot no clene.
| |
[p. 115] | |
XXVIII
Arterie zijn, zonder waen,+
wel naer als aderen gedaen,
Ende zijn hol, ende haer ganc
720
Die es biden zenewen lanc;+
Vander herten es haer beghin.
Galiens seget hier in
Dat herte bi hem zuuert ooc+
Ende wech blaset zinen rooc,
725
Entie naturlike hitte mede
Bi hem gedeelt wert in allen leden.
Die vliegende dieren altegader+
Ne hebben arterie; no adre+
No zenewen, no arterien mede.
XXIX
Die binnen duer dat uleesch gaen,
Ende als zenewen zijn gedaen.
| |
[p. 116] | |
735
Die teen been an tander binden;
Daer die been enden, mach men vinden+
Als een pesekin vut gaen
Dat an tander been hout zaen.+
XXXI
Vleesch es sochte ende weldich cranc,+
740
Ende lichte ter breclicheden ganc;+
Vleesch no te mager, no te vet
Dat priset nature bet,
Dat, na recht, veruult de lede+
Sonder oueruloiechede.+
745
Vleesch heuet verwe menigertiere:
In mammen wit, dats zine maniere,
Inde longere als rosaet,+
Ter herten in roert, alst daertoe staet,+
Inde leuere purperin,
750
Swartachtich moet de milte zijn.
| |
[p. 117] | |
Want hets ombewist van goede hare.+
Galiens zeget openbare,
Sulke huut es dicke, zulke dinne,
760
Die dinste heift meest haers inne,
Ende soes scarp van naturen echt,+
Entie dicke zochte ende slecht.+
Menscen hebben witte huut
Wel naer alde werelt vut,+
765
Sonder allene daert uolc beronnen+
Metter cracht es vander zonnen,
Als tuolc es in ethiophen;+
De wareit weten wi al hopen+
Dat adaem hare ende onse vader
770
Was, enter meinsceit algader;
Maer weder zi zwart zijn bi naturen
Of vander zonnen, twiuelen scrifturen.
| |
[p. 118] | |
Daer of comt uele daer stidenessens in.+
De ric mach uele pinen dragen,+
Maer alst comt tenlangen dagen,+
785
So bughet hi ende wart crom;
Dit merct men ande oude zom.
XXXIV
Barst es anden meinsce I let
Toter weldicheit gezet+
Dat wers mach gedogen pine+
790
Sonder de mesquame zine;+
Dat doet therte datter inleit
Ende ander zaken als men zeit.
Die barst heuet, als men weet,
Inde middel een been breet
795
Duergate, nu merct dan,+
Die rebben uergaderen daeran,+
Ende daer toe uele zenewen mede
Die behoren ter meinscelichede.
Daeronder risen altemale+
800
Daderen die heeten principale,
Die hem, gelijc tacken, mede+
Deelen in al smeinscen lede.
| |
[p. 119] | |
Aristotiles zeit, diet weet,
Dat niet dat leuet, heift zo breet
805
De barst, als de meinsce doet,
Na zire grote, alsic verstoet;
Nauwe hebse al ander dieren
Ende smal, na hare maniere.
XXXV
Mammen of teten machment nomen,
810
Die zijn van zochter vleessce comen,
Ende zijn, als aristotiles zeit,+
Instrumenten daer melc in leget
Ende daer of comt meinscelic zaet.+
Melc es nattheit, dat verstaet,+
815
Beede in meinscen ende in dieren
Als zij vrucht dragen na haer manieren,
Dat vanden vleessce hem sceed dan.+
Beter es de melc, merct hier an,
Die tzwarte wijf geift dan de witte;
820
In gheeten faelgiert alditte.
Bedi seget dattie melc+
Ende smeinscen zaet, dese II elc
Hebben beghin van eenre stede;
Die fisisiene liens mede.+
825
Aristotiles seit datmen vint
Somwile melc ant knechtkin kint.+
Gheen dier heuet de mammen voren
Dan de meinsce, als wijt horen,
| |
[p. 120] | |
XXXVI
Therte, als zeit aristotiles
830
Es tbeghin daeral roeren of es,+
Therte dats de kerse allene+
Vanden lichaeme gemene.
De longere leget niet aldaer
Daer therte leget; weit vor waer,
835
Die ademtucht comt van hare.
Maerct, die nature al openbare
Therte sette met groter waerde
Indes lichaems middewaerde,
Tedelste inde edelste stede.
840
Negheen bloet comt mede
Van andren steden ter herten waert,
Want soe es fontene daervute vaert+
Ende van alden bloede beghin;
Van hare gaet tallen leden in
845
De ghifte van hare cracht.+
Therte es beghin gheacht+
Daer die begherte of comt, te waren,+
Van alre dinc die wij begaren.
Dat bloet dat therte heuet inne,
850
Es subtijl, claer ende dinne.
Die longere es bouen der herten gezet,+
Ende waer omme het es, dat merct bet:
Die longere es zochte ende licht,
Ende es als ene waie gesticht+
855
Bouen der herten, merct ditte,
| |
[p. 121] | |
Dattie herte van hare hitte+
Altegader niet worde uertaert.
Tscarpe vander herten es vorwaert,+
Maer inden meinsce eist gekeert
860
Ter luchter barst, alsmen ons leert.+
In allen dieren vptie aerde
Es therte inde middewaerde,
Sonder inden meinsce allene,
Daer eist ter luchter zide waert clene,+
865
Anders zo waert alte cout
De luchter zide anhare gewout.
Na zine grote, onder ander diere,+
Heuet de meinsce uan meester maniere
Therte, ende zulc meinsce leuet
870
Diese meere dan I ander heuet.
Sulc herte es groot, zulc clene,
Sulc hart, zulc zochte. Hort wat ic meene:
Die therte heuet hart, es zonder zin,+
Want harde herten hebben die diere.
875
Grote herte, dats zine maniere,+
Eist in meinscen, eist in beesten,
Die es bloot na desen ieesten,+
Ende des ne wanen niet leeke lieden.+
Hoort hoe ict prouue ende bediede:
880
Grote herte mach niet zo zaen+
Hare hitte durendure ontfaen
Als die gemate, dus blijft soe cout,+
| |
[p. 122] | |
Ende coutheit beneimt tgewout+
Datmen niet coene mach zijn;
885
Merct dat een clene huusekin
Van enen viere altemale
Eer warrem es dan ene zale.
Hasen ende herten die zijn bloot
Entie hebben herten groot.
890
Therter ne mach min no mere
Niet een twint gedogen van zere,+
No smerte, no ziechede,
Ende dat muegen dander lede,
Ende dits recht, want alst begin
895
Yet onwillens comet in,+
So bliuet al zonder cracht
Dat van hem ontfanget macht;
Dits tekin dat in doot mans herte+
Noit man sach tekin der smerte,
900
Als men in dander leden ziet:
Therte ne mach ombiden niet+
Dat het yet gequets zij,
Maer eer hun comt de vreese bi,
So comt de doot ende breket leuen
905
Eer soe quetsinge heuet beseuen.+
Men leist die steruen duer tvenijn+
Dat haer herten onuervaerlic zijn.+
Dattie lieden zijn goet van zeden,
Milde of vrec, of van pijnlicheden,+
910
Blide of zeerich, coene of bloot,+
Dat doet de herte cleine ende groot,
| |
[p. 123] | |
Daer soe haer staen heift vercoren,+
Te uerre achter of uoren,
Ter luchter of ter rechter stede,
915
Te hoge of te neder, mede
Scoonheid ende leelichede.
XXXVII
Leuere es an de rechter hant
Der herten, dits becant;
De milte heift de luchter stede.
920
Aristotiles seit mede,
Dat wonder ware menigertiere
Vond ment anders in enigen diere.
Die leuere es zoete menigertiere+
Es in hare, ende zoetichede.
925
Meinsce ende stieren hebben ront+
De leuere in alre stont.
Sinte clement zeit, dat bidi+
Die leuere ant rechter zi,
| |
[p. 124] | |
Dat die spise verduen doet
930
Ende vaerwet smeinscen bloet.
XXXVIII
Galle es der leuere bi:+
heet ende drooge, geloues mi,
Ende dat es na galiene+
De maniere der caloriene.+
935
God heiftse inde leuere gezet,
Omhaer te helpene bet
Omme te verziedene de spise.
Vander gallen, seit de wise,
So comt ongestadichede,
940
Gramcep ende subtijlhede,
Scarpheit van zinne ende lustichede,+
Verheffinge ende coenhede,+
Ende begherte van wiue,+
Ghedinkenesse in desen liue,
945
Ende verandworden metter vaert;+
Alle die lichame ooc die waert+
Verhit ende verdroget vander gallen.
Plinius horic callen
Dat zulc meinsce ne heifter niet,
950
Dat cracht ende lange lijf bediet.+
Aristotiles seit zulc die leift
Die galle bouender leuere heift,
Entie zijn bi naturen wreet.
Sulc man es die galle steet+
| |
[p. 125] | |
955
Vander leuere een deel bet of,+
Die hebben van omoeden lof;+
Maer goede merket dan+
Die zijn goet in elken man.
Een vroet man, seit de scrifture,
960
Dat men ten besten buge nature;
Dien I filosophien bezach+
Ende mercte dat an hem lach,
Bi naturen, grote felhede,+
Doch vant hine zochte telker stede;+
965
Ooc wijsdene zine nature dul,+
Ende in wanderen wijsheden vul;+
Ende dies hadde in wonder groot.+
Hier bi mach men merken al bloot
Dat costume, des zijt gewes,
970
Ene andre nature es.
Van socratese scrijft plinius
Dathi genatuert es aldus:
Altoos was hi eens gedaen,+
Goede costumen dedi, zonder waen;
975
Costumen brinct zulken in rade+
Ghelijc oft naturen dade.
Aristotiles spreict wat zo leift
Ende ne gheene galle heift,
Als de hert, dat mach lancliuich zijn
980
Als dolifant, kemel ende dauphin.
| |
[p. 126] | |
XXXIX
Longere dats een instrument
Dattie lucht vut ende in zent,
Bedi, seit aristotiles,
Datsoe licht ende vul gaetkin es,
985
Ghelijc oft ene spoenge ware,
Alsoe den wijnt trect te hare
Wast soe, ende alsoene weder zent+
Mindert soe, dit es bekent.
Dattie herte altoos slaet
990
Comt hier bi, dat uerstaet,
Dattie meinsce hem ontsiet+
Iof hoopt altoos, ende anders niet.+
Wat zo wandert ende leift+
Ende ademt, weit dat longere heift+
995
Omte vercoelne de hitte
Vander herten, nu merct ditte.
Maer beesten die zijn zonder bloet
Ende zonder nattheit, alsic verstoet,
Ne hebber wat doen, want haer geest+
1000
Heuet der coutheden meest;
Maer wat zo leuet, dat bekinnet,
Ende dat zine gelike winnet,
Heift longere ende bloet, nader scrifture,+
Om die hitte vander nature;
1005
Maer wat zo waert vanhem geboren+
Heuet droge longere, als wijt horen,
Ende bedi ne darst hem niet+
| |
[p. 127] | |
Ende drinken zelden als men ziet,
Want hare hitte nes niet groot.
1010
Bidesen zaken eist albloot
Dat zij vanden lichame zijn clene,
Want naturlike hitte allene
Es van wasdomme zede,+
Ende vele bloets es tekin mede
1015
Van naturliker hitten echt.
Ende hitte maect creaturen recht,+
Ende hier bi es de meinsce allene
Van naturen recht, ende onder gemene
Alre hande creaturen
1020
Van zire grote, bi naturen
Heift hi meest bloets, weit ditte:
Dats die zaken der hitte,
Ende tvier wille vp waert ende niet weder;
Dus gaet de meinsce vp ende neder.+
1025
Plinius zeit vander longere mee:
Longere van visscen vander zee,
Men strijcse an houte, alsoe clare
Barnet ioft geoliet ware,
Ooc maect mer of olie claer.
1030
Dat sonder longere leuet vor waer,
Heuet gheen luud, zeit aristotiles.
Plinius zeit: zo soe minder es,+
So snelre zijn de creaturen
Diese hebben bi naturen.
| |
[p. 128] | |
Als in een zwijn es, zonder waen,
Ende andie luchter zide leget.
1040
Die milte, leist men, dat pleget
Te purgierne tquade bloet.
Es datsoe enen wee doet,
So es tlaten ande luchter hant
Of anden arem, best te hant.+
1045
Mirthus es gagel, ic wane,+
Die vrucht die soe heueut ane,
Ghezoden ende genut mede,
Es goet iegen de moielichede+
Van leuere ende van milte mede.
1050
Melancolie heuet hare stede
In de milte, seit galien:
Dats bloet daermen of ziet gescien;+
Den man zijn drouue ende gherne allene,
Swighende, peinsende ende in wene,+
1055
Swaer ende traech, ende herde bloot,
Sorgende ende ander quaetheit groot.
Plinius seit: de milte belet
Dat lopen meer dan enich let;
Des salmen den lopers laten
1060
De milte adere, thare baten.
XLI
Bvuc es recht als I zac gescepen
Daer die vitaelge ines begrepen;+
So wort hi somwile so groot
Datter somwile of comt de doot.
| |
[p. 129] | |
1065
Aldat leuet, draget sonderlingen+
Ouer een van enen dingen,
Dat al buuc heuet, sonder waen,
Daert voetsel in mach ontfaen,
Ende enen huutganc, daert mede
1070
Vut werpt doueruloiechede;
Al heueut blase dat buuc heuet,
Sonder tuogelte dat leuet,+
Dat dranc ende spise te mate+
Vut laet naren tenen gate.+
1075
Plinius bescriuet, de wise:
Die gansich es van sire spise,+
Datti es van dulre maniere.+
Onuersadelic zijnde dieren
Die recht tgedaremte neder uaert
1080
Enter kele ten fondemente waert:
Dats die wulf, als ic can verstaen,
Die dukere entie pellicaen.
| |
[p. 130] | |
XIII hebber gehorende diere,
Ende hets der serpenten maniere
Dat sire hebben XXX tsamen,
Want zij zijn lanc van lichamen.
XLIII
1095
Darmen, seit sinte clement,+
Es een bedarflic instrument;+
Den meinsce die heuet nature+
In also menighe figure
Gekeert, datsi de verduwede spise
1100
Neder zenden na hare wise,
Ende donuerduwede bouen laet,
Datter andre niet ne staet,+
Entie spise alte zaen+
Vuten buuke niet wert gedaen;
1105
Bouen der mage es darem ghene
Nu scriuic van hare allene.
XLIV
Maghe dat es een der lede
Dat meest helpt der meinscelichede,
Want soe es die de spise ontfaet
1110
Ende versiet, als daer toe staet,+
So datsoe verduwet es.
Ons seit aristotiles
Datsoe binnen rou ooc zij,+
Om te verwarmene daer bi
1115
Die spise, ende om te lettene mede
Datsoe niet zaen rume de stede.
| |
[p. 131] | |
Ene darme, zonder dander gemene,
Comter vuter mage allene:
Jeiunium es zine name.
1120
In hem ne gaet niet, hoet came,+
Ghene grouue spise, ne ware tnatte:+
Trucket vuter magen datte;
Die groufheit vander spisen gaet
Enen andrem wech, dat verstaet,
1125
Daert die nature weder vut driuet.
Andie daermekine, zo men scriuet,+
Sijn vijf aderen die de vaert
Nemen toter leuere waert;
Daer vute trect zij dat natte+
1130
Ende zenden der leuere datte,+
Die leuere verziedet dan,+
Ten nieren waert keret dan,
Van danen comt ter blasen mede.
Tupperste vander natthede+
1135
Dat wort bi naturen bloet
Dat alle die leden voet,
Ende vanden bloede tupperste deel+
Keert ter herten waert geheel,
Met aderen die de vaert
1140
Neimt vander leuere ter herten waert.
Twee zaken si geuet ditte:
Teen es naturlike hitte,+
| |
[p. 132] | |
Ende tander heet een geest
Die inde herte, bi namen meest
1145
Leuen mach geheeten wesen,+
Ende inde leuere heet men desen
Den geest bi namen der naturen;+
Indie hersene, nader scrifturen,
Heet het des zinnes geest bi namen.+
1150
Desen geest es een middel tsamen
Ende een bant, alsic verheessche,+
Tusscen der ziele enten vleessche,
Die niet ne mochten ouer een+
Ne dade een middel van hem tween,
1155
Want die ziele onuerderflic es,
Menne zietse no tast, nu merke des,
Ende dit vleesch es vander erden;
Dus es de geest de middewerde.+
XLV
Blase dats tnederste let
1160
binnen den meinsce gezet,
Daerin word die orine ontfaen
Die vander nieren comt gegaen;
Haren crop die rect ooc mede+
Toter wertele vanden vede;
1165
Daer vute toget die orine
Weder de meinsce heuet pine
Binnen, ende oft hi heuet gezonde,+
Als men noch ziet te menigen stonden.
Sonder blase es tgeuoghelte al,
| |
[p. 133] | |
1170
Daeromme ne pissen zij groot no smal.
XLVI
Matrix es dat naturlike let
an die vrouwe geset
Als die vede es anden man;
Matrix es properlike nochtan,+
1175
Dat let dat een deel binnen staet
Ende des mans zaet ontfaet
Dat bider porten in wert gezent,+
Die elc meinsce bi namen kent;
Die hout dat zaet in bi naturen+
1180
Ende formeert tere creaturen,+
Ende zendet vut ter rechter tijt.
Ooc willic dat ghijs zeker zijt
Dat wijf ende mannen mede
Al eens hebben alle lede,
1185
Sonder matrix entie vede;
Aristotiles lyets mede.+
Te hare waert lopen adren vele
Om de lust van naturliken spele;+
Haer wertele comt vander nauele zaen,+
1190
Gheliker wijs als wij verstaen
Dattie wertel vanden vede
Van den nieren comt mede;
Des es de niere in den man+
De stede van luxurien dan,+
1195
Ende inde nauele, zonder blijf,
So heuet licgende dat wijf.
Somigen geuallet mede
| |
[p. 134] | |
XLVII
Vede, dats een instrument
Daer men den man bi tusscen kent;+
Die wertel comt bi manieren,+
Als ic eerst zeide, vander nieren;
1205
Ende al daderen vanden lichame
Houeden daer ante zamen.
Bi naturen es die vede
Vutganc der oueruloiechede
Der nattheit, ende daer vte gaet
1210
Dat naturlike meinsce zaet.
Gheformeert zo es die vede
Van vleessce ende van crostele mede:+
Als hi bi naturen staet
So toocht dat crostel zine daet,
1215
Want dan wast hi alre meest;
Dat doet die leuenlike geest+
Die beroert wart bi manieren
Met gepeinse ende met visieren.+
Somwile waert ooc die nature
1220
Allene beroert bi humure
Van dranke ende van heeter spise:
Dat doetene slapende risen.+
XLVIII
Smeinscen niere zijn als der coe;
| |
[p. 135] | |
aristotiles seget daer toe+
1225
Dattie rechter niere hoger leget+
Dan die luchter te liggene pleget,
Nochtan heift hi vetheden min;
Luxurie die leichter in+
Vanden man; merct ende verstaet,
1230
Ene adere es die vander herten gaet+
Toter leuere bi hare nature,
Want die leuere es stede van hitten,
Daerin es der minnen zitten.+
Die zelue adere die gaet weder
1235
Vander leuere ten nieren neder
Ende brinct met hare zaen
Dinc die de herte heift uerstaen,+
Entie leuere minnet mede;
Dus werden verwaremt daer ter stede
1240
Die niere daer de hitte vut gaet,
Daer die vede mede staet;
Dus vloeit de nattheit toten nieren,
Ende tedel bloet daer bi manieren
Die verstandelike cracht van minnen+
1245
Wort geordonneert van binnen
Sendt vut hemelike dat zaet
Biden vede, daert dure gaet.+
XLIX
Arsbillen heuet de man,
Niet zonder redene; merct dan,
1250
Wel naer alle vieruoete diere
| |
[p. 136] | |
Hebben sterten na haer maniere,
Om te deckene die stede
Daermen den buuc bi zuuert mede;
Daer ouer, als die nature wille,
1255
So heuet de meinsce arsbille;
Dat start wort in andre diere+
Wart uleesch anhem, na de maniere
Daer hi die leelichede bi dect
Der stede daer donsuuerheit toe trect.
L
1260
Lanken nemen hare stede+
Omtrent leuere ende milte mede,
Ende comen ande lendine gegaen;+
Lanken der wijf die ontfaen
Die vrucht die men wint daerane,
1265
Ooc plegen zij mede tontfane+
Tversodene bloet van smeinscen lede
Ende verkeerent in vetheiden.
Lanken dogen pine ouermate
Van ouerdranke, van ouerate,
1270
Ende meest van spisen daer rooc of comt:+
Dats datmen tlanc euel noemt.+
| |
[p. 137] | |
Die dat werc van bouen al+
Algader dragen zonder ual.+
In dese scinkelen, in dese knien,
Ende daer toe in dese dien,
1280
Sijn starke been ende zenewen mede,+
Die houden der meinscen lede
Die neder toter planten gaen;+
Nederst zijn de voeten gestaen
Als basen onder die colomme,
1285
Dese dragen alde somme;+
Vijf teen zijn daer huute geleet,+
Vooren met nagelen gecleet,
Niet geclaewet als ander diere:
Hier toget des meinscen maniere
1290
Datti zochte zoude wesen.+
Hielen menen, als wijt lesen,+
Dattie meinsce niet achterwaert valle;
Vier voeten hebben gene alle.+
Planten van voeten heift zulc plat,
1295
Sulc man hol; best prist men dat,
Dat meinsce hebben tusscen tween;
De huut es daer harder ouer een,
Ende harts an die baeruoet gaen;
Ende dits wonder, zonder waen,
1300
Ende groot tekin der naturen:+
Yser ende stael mocht niet geduren
Daer altoos des meinscen huut+
Ongescaet bliuet, vut ende vut.
| |
[p. 138] | |
Tweede deel
Hoort hier vanden zade voort,
1305
Dat sperma heet in latine woort.
Onder alle creaturen
Heuet de meinsce bi naturen
Meest zaeds, ende dit zijn de zaken+
Datti meest wiue mach genaken.+
1310
Aldat es pijnt hem daer toe+
Sijn zaet te werpene in de zoe,+
Entie zoe werpet thare
In hare matrice openbare.
Aristotiles zeit te waren+
1315
Dattie man tote LXX iaren
Vrucht wint, ende zulc daernaer
Seget tote XC iaer.
Tote L iaren, als men vint,
So mach de vrauwe dragen kint.
1320
Des mans zaet meent ende begaert,+
Alst vaert ter matricen waert,
Dat formeert gelike des+
Daert of versceeden es,
Want daer es in I naturlic geest+
1325
Die dengenen gelijct meest
Die de plante wassen doet;
Alsoe begaert dat zaet albloot+
Dattie man vut geift naturlike,
Dat vanhem wasse zijn gelike;
| |
[p. 139] | |
1330
Maer des wijfs zaet, dat bekent,+
Es materie ende fundament
Vante winne creaturen.
Drierande lieden, bi naturen
Verliesen des winnens gewout:+
1335
Doude, want hi es te cout,
Die zieke, want hi es te cranc,
Kinder, want des zaets ganc+
Hem al in wasdome staet.
Ontfanght een wijf smans zaet,
1340
Ende VII dagen bliuet in hare,
Aristotiles zeit openbare
Datsoe daer of, zonder waen,
Emmer kint heuet ontfaen.
Merct hoe wijf ontfanget kint,
1345
Ne let in hare niet I twint+
Dat kint te dragene verbiet
Ende zoe danne mannes pliet,
Ende zoe danne mannes pliet,+
Ende getempert es dat zaet+
Van coude, van hitten, dat verstaet,
1350
Van natheden ende van droocheden;
Datsoe daer ontfaet ter stede,
So luuct die matrice na das,+
Also ons zeit ypocras,
So uaste datter niet na dan
1355
Ene naelde in gecomen can;
Want es tsaet ongetempert yet,
Weit wel, soe ne ontfanget niet.
Dies zeit zulc dat tsaet vanden man+
Allene, de vrucht winnen can,
| |
[p. 140] | |
1360
Maer dats fauel ende gedwas.+
Ne geen dier, nu merct das,
Ne laet zine hie totem gaen+
Nadien dathet heuet ontfaen,
Sonder recht dat wijf allene;
1365
Dies nes te lachterne niet clene+
Die meinsce, die men heet zo vroet
Ende redene weet, ende dus mesdoet.
Als die wijf hebben ontfaen,
Wert zij daer naer verzwaert zaen,
1370
Ende ooc ziet men vp haer ogen
Ene donkerheit vertogen+
Ten tienden dage, ende anhem zomen+
Sietmense ooc bet spader comen.+
Jan seget, die philosophien,+
1375
Ene dinc daerment ooc bi mach zien,
Want als die vrouwen hebbn ontfaen,
Hem cesseert alsoe zaen
Hare menstruum, dats dat bloet
Dat elkenter maent baren moet.+
1380
Hoort die redene twi het zij:+
Elke heete vrauwe, gelouet mi,
Es couder dan de coutste man
Die noit ter werelt lijf gewan,+
Dies ne mach zoe gelijc den man+
1385
Hare spise niet verduwen dan,
Haer ne bliuet oueruloiende bloet,
Daer soe haer telker maent of moet
| |
[p. 141] | |
Purgieren ende dat niet mesquame,+
Ende dit heet menstruum bi name.
1390
Maer na tontfaen, merct ditte,
So dobbeleert in hare de hitte
Dattie vrucht in deser wise+
So verduwet in hare de spise;
Ooc weit wel dat dat zelue bloet+
1395
Dat kint inder moeder voet.
Na dien dat matrix heuet ontfaen
Dat zaet, ende zoe haer luuct toe zaen,
Leget ter rechter zide dan,
So bediet daer of een man,+
1400
Want daer es de leuere naer,+
Daert of ontvanget de hitte daer;
Eist datter luchter zide leget,
So wart een wijf, als men zeget,
Ende dat doet de coude stede
1405
Die verre es vander leuere mede;
Eist ooc dat tsaet niet wel ne leget
Ter rechter zide, maer dat dreget+
Meest ter rechter zide waert,
So wert een bloot man ende veruaert;
1410
Ende dat zaet vander luchter zide,
Eist datter rechter hant iet tide,+
So wart een manlic wijf ende stout.
Als tsaet dus leicht in zijn gewout,+
Maect dicken die nature ditte,+
1415
Ende dat bider matricen hitte;+
Ende zoe cledet tere somme+
| |
[p. 142] | |
Met ere liese, omme ende omme,+
Ende also bescermet tsaet
Datter an minge geen quaet;+
1420
Secondine heet dat bi namen+
Ende wast metten kinde tsamen,
Ende als tkint wart geboren
Comet mede, ende niet voren.
Ten VII sten dage, bescriuet dus
1425
De vroede macrobius,+
Vertogen hem liesen van bloede+
Ant vel dat vanden zade es hoede,+
Die hem mingen metten zade
Bider houesscer naturen rade+
VII dagen daerna, dits gene zage,+
Wort het verstot bider nature+
Tusscen bloets ende vleeschs figure,
Ende wart teenre massen, also+
1435
Geformeert wort embrio.+
Dat embrio, hout v hier ane,
Heuet noch geens kints gedane;
Dat ghinder of es droge of cout,+
Dat verkeert in beens gewout;+
1440
Dats cout ende nat bi naturen+
| |
[p. 143] | |
Wort longere na der scrifture,
Ende datter droge es of heet
Dat wert herte an datmen weet,
Ende datter heet es ende nat
1445
Ter leueren verkeert hem dat
Met zo wonderliker manieren
Dat niement leuet diet can visieren.+
Dan comt die dorborende nature+
Die handen ende voeten geuet figure,
1450
Ende nuese gaten duerbort, ende horen,+
Ende ander gaten, als wijt horen,
Ende aderen maket, datsoe bloet+
Achter die leden lopen doet.
Als al vulmaect zijn de leden
1455
Bi ons heren muegenthede,
Bi zire ghiften, verstaet dat,+
Wart de ziele gezent int vat;+
Ende danne beghint I domende rooc
Te loopene achter daderen ooc,
1460
Ende geuet hem porringe ende leuen.+
Dese porringe, es bescreuen,
Beghint des LXX daechs, ic wane,
Vanden beghinne van zinen ontfane.+
Aristotiles heuet bescreuen+
1465
Dattie ziele wart gegheuen
Allene bider ghiften ons heren;
| |
[p. 144] | |
Ooc mogen wijt verstaen ende leren
Vanden goeden sent augustine,
Die dus zeit inde worden zine:
1470
Die ziele, seit hi, wert puur ende rene+
Van gode int vat gestiert allene
Ende insturtende geformeert.
Nu merct danne ende deuiseert,
Beede dat insturten ende tmaken
1475
Dat zijn euen oude zaken;
Dus zendt de ziele god met vliten.+
Nochtan seget zulc erite,+
Ghelijc dat vleesch van vleessce comt
Van manne, van wiue alst es vornomt,+
1480
Secgen zij, comt ziele van ziele;
Maer weit datsi in dhelle vielen
Diet geloueden ende eerst screuen.
Bedi willix begeuen.+
Daerna moet tkint voetsel ontfaen
1485
Dat ziele ende lijf heift zonder waen:
Die tijt moet in hem geduren,
In hem ende in alle creaturen
Die leuen tote andes leuens ende.
Nu merct hoe ic dit bekende+
1490
Dat tkint inder moeder wert geuoet:
Een daremkin gaet, alsict verstoet,
Vter matrice vander vrauwe
Ant kints nauele, mach men scauwen,
Daerof comt dat rodende bloet
1495
Vander leuere, alsic verstoet;
Dat bloet voeder ende geuet hem echt
Cracht, na der naturen recht,+
Want dat bloet gezuuert es
| |
[p. 145] | |
Bider leuere; nu merct des,
1500
Sone heuet geen noot daer ter stede+
Hem te purgierne beneden.
Alle filosophen, ende niet zom,
Secgen dat bi menstruum
Dat kint inder moeder wert geuoet;
1505
Ende dats vtermaeten quaet bloet,
Maer die heete leuere, die zoete,
Die purgiert met goeder moete;+
Camt pur ten kinde, ende zonder hare,+
Het zoudt eer doden openbare
1510
Eer voeden, ende dat merct bet,
Sulke lieden zijn besmet:
Dat men heet honich mael of sproeten,+
Of vleesch mael, ende dat doet tonsoete
Menstruum dat den kinde moiet,+
1515
Dat somwile so ouer uloiet
Dat het druupt vp die kinder;
Ne ware de secondine niet ghinder,
Dat vel dat tkint bescermet wale,
Het duerviele tkint te male;+
1520
Doch bliuet smitte, zonder waen,
Die men mach nemmermeer of dwaen.
Daer na, alst kint vuldragen es,
Naect die gebornesse na des;+
Die termine als men waent
1525
Es de VII of negende maent;
Ende twi het bet inde VII ste maent zij+
Dan in die achtste, dats bi di:+
| |
[p. 146] | |
Vor de zeuende maent ne mach
Gheen kint ter werelt zien den dach
1530
Ende bi naturen leuen lanc,
Want voor die tijt eist te cranc.
Als de zeuende maent gewint,+
So wart zere roerende dat kint+
Ende maect hem besich bi naturen;+
1535
Breict het dan ter zeluer vren
Die zenewen diet met gewout+
Binnen inde matrice hout,
So wort geboren ende comt vort,+
Ende starc genouch zo men hoort.
1540
In dachtende maent macht zijn geboren,
Maer niet leuen, als wijt horen.
Want zo vermoit es, als men waent,
Van roerene in de zeuende maent,
So vercranct ooc bi naturen
1545
Dat niet te liue mach geduren,
Maer van zire pinen groot
Heuet al die maent rustens noot
Ende gemaex, ooc bi naturen.
Ter negender maent, echt bi naturen,
1550
Wort het roerende ende bezich zere;
So alst wille god onse here,
Breict de zenewen ende comt vort
Ende wenen es zijn eerste woort.
Hort waerbi tes, ic maex v vroet:
1555
Die stede daert was geuoet
Es bi naturen warem ende nat,
Ende alst heuet geruumt tvat,+
Vint het buuten de lucht cout,
Ende dit es des weenens scout:+
| |
[p. 147] | |
1560
Dus es rauwe ons eerste luut.
Sulc kint ooc eert comt vut,
Weent ende maect mesbaer,
Want die gebornesse es zwaer,
Ende dat merct ende verstaet ghi zomen.
1565
Es dat kint ter porten comen+
Sidelangen of ricgelange, of voeten voren,+
So eist vrese het ne mach zijn verloren
Of der moeder costen tlijf;
Maer die heifmoeder, tvroede wijf,+
1570
Mochte haer met zinne doen groot goet.+
Maer arme! lettel zijnre vroet,+
Dies bliuet menich kint verloren;
Ende want si niene werden geboren,+
Sone muegen zi niet genesen,+
1575
Noch ter glorien comen bi desen;+
Ende dit claeget plinius, de vroede,+
Jamerlike met drouuen moede.
Nv wie dit leist, neimt vor goet,+
Hets scamelic, maer dat wesen moet.+
1580
Ic sal v wisen heifmoeder wesen,+
Also al wijt bescreuen lesen
Van cleopatra, die wilde+
| |
[p. 148] | |
Dat mense ouer zo wijs hilde,
Dat mense vander medicine tsamen
1585
Coneghinne hiete bi namen.
Dus heift zoet hare dochter bescreuen:
‘Ghi vrauwen alst gaet an v leuen,+
Weist niet te scamel no te bloot,+
No ne belget, clene nog groot’.+
1590
Hets vrese, alst wijf es te smal,
Of met smere geladen al,+
Of als de porte te nauwe es,
Of verdrawen, nu merct des,+
Of alst kint thooft heift te groot,
1595
Of ter porten comt aldoot,
Of bulrichde, of ongeformeert,+
Hoort ghi, heifmoeder, wien deert,+
Hoe ghi zult hier mede doen:
Dits v een nuttelic sermoen.
1600
Comt metten hoofde int vutwaert tiden+
Ende dander leden gestrect ter ziden,
Steict v hant ter porten inne
| |
[p. 149] | |
Ende formeert zine leden met zinne+
Dat het rechte ter porten come.
1605
Met beeden voeten comen zi vort zome;
Dan salse die heifmoeder houden+
Ende ne laten hem niet gewouden+
De handen te scedene tien tiden,+
Si mochten scueren der moeder ziden,+
1610
Maer an skints zide darmen strecken,
Ende dus zalment vort dan recken.+
Eist dat kint thooft heift te groot,
Men salder moeder tsulker noot
Maken I bedde dat hart zal wesen;+
1615
Ooc moetse haer getroosten in desen,+
Ende zo sal houden, des gelooft,
Ene ander vrauwen thooft,
Entie heifmoeder sal
Tkint mettenhanden voort halen al.
1620
Eist dat kint voort steict de hant,
Die heifmoeder zal te hant
Die hant weder doen keren al,
Want het mochtse verliesen el;
Maer sette de vingeren metter vaert
1625
Andie scouderen ende drijfse inwaert,
Ende lecgen hem de hant ande zide,
Ende dan brinct voort in corten tiden
Metten houede, dat es goet.
Steket voort den enen voet,
1630
Pinet vut te bringen nemmere,+
Maer met uwen vinger, alsic lere,
Die zuldi an zine hersbillen zetten;
| |
[p. 150] | |
Daermede zuldijt keren ende letten+
Tote dat ghi hebt den andren voet;
1635
Ordonneert danne ende doet,+
Of ghi muecht ten zeluen tiden,
De handen strecken lancs der ziden;+
Dus mach ment best vut winnen.+
Heuet ooc bede de uoeten binnen
1640
Versceeden, zo steict in de hant,+
Ende vouchtse te zamen te hant,
Ende bringet voort alst es geleert.
Heuet thooft ooc verkeert,
De heifmoeder zalt te rechte keren
1645
Ende biden scouderen, als wij leren,
Ghemackelic tkint vuthalen,
Dattie matrix altemale+
Niene volge no gequets ne zij.
Toget eerst de knien, hoort na mi,
1650
Drivet weder in ende ordonneert+
De voeten, alst v es geleert,
Ende bringet zo met zinne voort.
Toget dersbillen eerst, zo hoort:
Keert zochte ter ziden waert
1655
Ende ordonneert met groter vaert
Dat thooft voren ter porten come.
Esser mee dan I, als vrauwe zome
Ghedragen hebben, ende zij te samen
Danne vor de poorte quamen,
1660
Die heifmoeder zal tentiden+
Teen kint driuen teenre ziden
Ende daer na tander bringen voort
Ende wachten wel, na mine wort,
| |
[p. 151] | |
Dat soe dit doe met zulken zinne+
1665
Dat matrix, daer 'tkint es inne,
Altoos niet gequets ne zij.
Entie poorte, hoort na mi,
Salmen beghieten ende dwaen
Maer waermer olien, wildijt verstaen,+
1670
Iof men zal maken den zieken
Metten zappe van fenigrieken,+
Van malewen, ende van lijnzade,+
Te gader ghezoden bi rade,+
Ende daer mede de poorte dwaen
1675
Lichtelike ende herde zaen.+
So rusten die wijf na desen
Alsi van kinde zijn genesen,+
Ja, als ons aristotiles seget,
Dat waer die eens knechtkins leget,+
1680
Maer vanden magedekine niet lichte.
Bedi hebbic in mijn gedichte
Dit ghezet, dat ic begheere+
Dat ment vroede wiuen leere,
Ende zij daer bi helpen der cracht+
1685
Die bi naturen gene macht
Ne heuet, datsoe haer helpen mach.
Alsoe alsic bescreuen zach,
Hebbict gedicht geloues mi;
Nu biddic dat uerholen zij.+
| |
[p. 152] | |
Derde deel1690
Hier muechdi voort leren an+
Hoe dat daghelix de man+
Leuen sal, daerhi bi can,+
Vp dathem god der eren ian+
Sonder euel bi mach wesen.+
1695
Aristotiles, als wij lesen,
Screeft zinen discipel vut vercoren,
Alexanders, als wijt horen,
Ende noomde den bouc ooc mede:
Bedect van alre hemelichede,+
1700
Want hine node wilde openbaren.
Sident vant men den bouc te waren+
In eens Jupiters outaer,
Ende al ghescreuen, weit vor waer,
Met letteren van finen goude.+
1705
Dus screef aristotiles doude
Tote alexander, zinen clerc,+
Doe hi beghinnen zoude twerc.
Alexanders den coninc
Send aristotiles dese dinc,
1710
Want dat vleesch bederflic es+
Ende hem bederuenesse, merct des,
An leget biden humueren,
| |
[p. 153] | |
Die in hem zijn bi naturen.
Sone willic niet laten bliuen,
1715
In wille indit werc scriuen+
Some dinc die nuttelic es
Ende orborlic; nu merke des,
Vuter hemeliker medicine
Salict nemen met mire pine;
1720
Beziestu desen exemplare wel
Ende dudus leues, ende niet el,+
Dune heues wat doen van ficisiene,+
En zij van zaken die te gesciene+
Gezet zijn, die gheen man
1725
Met luste gescuwen can.+
Alexanders, nu onthout,
Alstu vanslape vp staen zout,
So zoutu een lettel wanderen,
Ende effene recken elc let van andren,+
1730
Ende danne cammen dijn houet,
Bedi dat recken, des gelouet,
Geuet den lichame cracht,
Entie dome die alden nacht+
Vp waert inde hersene slaen
1735
Sullen metten cammene vut gaen.
In zomer tide zalt zijn cout
Daer dudijn houet mede dwaen zout,
Ende warem in wintertijt.
Want dat geuet apetijt
1740
Tetene, ende ooc heuet ditte+
Binnen des lichaamen hitte.
Hier naer zoutu dan
Doen zuuerlike cleder an,
| |
[p. 154] | |
Niet vule, want dits delijt+
1745
Daer smeinscen moet zere in verblijt+
Ende wart gestarct ende ooc dat lijf
Verblijt daer mede, zonder blijf.
Danne dwach ogen, mont ende handen.+
Ende wrijf ooc dine tanden
1750
Met ene scortse die bitter es,+
Eist alrene of ander, merct des,+
Dat maect di zuuer tant ende mont;
Danne neimt de flueme in corter stont,+
Het zuuert tonge ende sprake,
1755
Ende daer toe eist ene zake+
Die di geuet wille ter spise;
Aldus zecgen ons de wise.
Danne werpt specie inden viere,+
Ende ontfanc den rooc sciere,+
1760
Maer dattie specie zij in saison+
Alsic di hier na cont sal doen,
Dats ene dinc die nuttelic es.
Soe ondoet, des zijt gewes,+
Die hersene ende ooc als ende als+
1765
Maect so grouf arem ende hals;+
Ooc maect soe den meinsce vet+
Ende tansichte verclaert zoe bet,
V zinnen maect soe starc ende claer
| |
[p. 155] | |
Ende doet mersen tgraeuwe haer;+
1770
Bestrijc di met specien dan,
De beste die men vinden can
Die in saisoene es ende riect wel,
Want bigenen zaken el
Sone wort de zieke geuoet,+
1775
Sonder bider roken goet:+
Alle zoete roke es hare spise.
Alsoe gevoet es derre wise+
So werter bi dat herte vro
Entie lichame gestarct also,
1780
Ende tbloet loopt de aderen dure
Onder zielen blide nature.+
Danne zoutstu nutten dese twee,
Latuarie van aloe+
Ende van reubarbere, zeit tgedichte,
1785
Viere ingelsce penninc gewichte;+
Dat truct de flueme in corten dagen+
Vuten croppe vander magen,+
Ende wect de hitte des lichamen,
Ende verdrijft de wijnden tsamen,
1790
Ende maket goeden mont.
Danne ganc ter zeluer stont+
Met dinen vrienden die zijn vroet
Sitten spreken, dats di goet,
Van zaken daer redene an es.+
1795
Alsti lust eten, merke des,
Pline een lettel, gaende of ridende,
| |
[p. 156] | |
Of tenigen ander dingen tidende,+
Ende dat sal di nuttelic wezen,
Want die winde breken mettesen,+
1800
Het starct ende licht den lichame ditte,+
Ende het meerst der magen hitte,+
Het verdrijft de quade humure,
Ende die spise vint ter cure+
De mage ontsteken ende heet.
1805
Danne zij dine spise gereet;
So setse danne vor di, ende eit
Van dat v genouget bet,+
Alsoe vele als het vouge di,
Met broode dat wel geheuen zi;+
1810
Ende danne hout I stic dine ruste,+
Onthier ende die echt etens luste+
Van andren gerechte daer naer;+
Want eist dat mens te vele ontfa
Spisen, het breict barst ende zin+
1815
Ende de mage verziedse te min,
Dus bliuet soe min in haren gront.+
Wacht die mede talre stont
Te drinkene vp dine spise
Vele borrens in alre wise,+
1820
Eer soe verduwet wel naer,+
Want dat water, dats waer,
| |
[p. 157] | |
Als ment vul buucs drinct zere,+
Vercout de mage zo lanc zo mere,+
Ende niet nes argher den lichame.
1825
Waert ooc dat alsoe came+
Dat ment moeste drinken dor noot,
Waert om hitte zwaer ende groot,
Waert dattie mage ware verhit,
So drinkets lettel, merct dit,
1830
Ende dat danne wel cout zij.
Alstu hebs gheten, hore na mi,
Daert sochte es nem dine ruste,
Maer niet slaep vul dine ruste;
Slaep eerst vp rechter zide,
1835
Onlange, ende in corten tide+
Keerdi ter luchter zide daer naer
Ende vul maec dinen slaep daer;+
Ende dat zultu vorwaer weten
Dat dat slapen vor dat eten
1840
Maghert ende drooght den lichame;
Maer na male es slapens became,+
Want hi voet wel smeinscen lijf;
Ende wacht di wel, sonder blijf,
Tetene echt dune best zeker des+
1845
Dattie mage geydelt es
Ende gepurgiert vander eerster spise;
Dat zoutstu kennen inder wise
Als di lust etens, dits ene conde,
Ende di claer spu comt te monde;+
1850
Bedi teten es vrese groot+
Sonder lust ende zonder noot,
| |
[p. 158] | |
Want teten vint de mage cout
Ende zonder verziedens gewout;+
Maer als enen lust ende dan eit gereet,
1855
Danne vint de spise de mage heet.
Weltijt zo di wel etens lust+
Ne leit niet langher no ne rust,+
Dune eits wel saen na desen,
Die mage zal veruullet wesen
1860
Van vtermaten quader humuren
Die so trect van slichamen naturen,+
Entie emmer zal destorberen+
Der hersene ende haer zere deren;
Ende eitstu dan, dit mogestu kinnen,
1865
Die spise vint laeu de mage binnen
Ende ne vroemt den lichame niet.+
Nu hoort wat men v hier bediet:
Vier tiden telt men int iaer+
Die dus sceeden, horter naer,
1870
Te halfmarte comt lentin in
Ende geduert, no mee no min,
Danne tote alf wedemaent;+
Danne eist zomer, als men waent,
Tote alf pietmaent recht an;+
1875
Die herfst die comt dan
Die tote december gaat;
Dan comt winter, dat verstaet,
Ende gaet tote alfmaerte voort.
Nu merct wel vp dese woort
| |
[p. 159] | |
1880
Ende wacht dese tide, ic radu dat,+
De lentin es warem ende nat,
Entie lucht van temperingen goet,+
Danne verwect smeinscen bloet,+
Danne es goet getemperde spise
1885
Als dese, van deser wise:
Hennen, kiekene, quackelen mede,
Ende eieren, met genouchlicheden,+
Nemmee dan VI, na mijn eten;+
Wilde latue ende melc van gheten,+
1890
Ooc nes ghene tijt zo goet
Daer het beter vp laten doet,+
Hets goet bezich zijn in dat+
Enten lichame hebben gerat,+
Baden ende zweeten zijn in saison,
1895
Danne eist goed nemen pusoen+
Ende laxatiue spise ontfaen;
Want zo int iaer es mesdaen
In medicine in roukeloosheden,+
Ende ooc inden latene mede,
1900
Die tijt macht beteren dan.
Dan comt die zomer daeran
Die beede droge es ende heet;
Houti dan na mijn geheet:+
Wacht di van dranke ende van ate
1905
Ende en eit niet tongemate+
Dattu niet verblus dine hitte;+
| |
[p. 160] | |
Ende coude spise, als es ditte,+
Caluerin vleesch met aisine
Ende gemeste kiexkine
1910
Met gherstine mele gemest,
Suere boom vrucht es best,
Pume garnaten zijn dan goet;+
Die gehuwet es ende zo wesen moet
Wachte hem zere van ouer spele;+
1915
Niement ne late dan vele+
Ende doe de noot van bloede;+
Rust uele ende hef dijns lijfs hoede,+
Ende ne bade te dickent niet.
Nu comt de herfst, ende dat beziet,+
1920
Die tijt es cout ende droge;
Danne pijndi ende poge
Tetene dat van naturen es
Warem ende nat, merct des:
Kiekine, lammer, vrucht van wijnghaerde
1925
Die du vints van zoeten aerde;
Drinc danne goeden wijn ende claer;
Het betert danne, weit vor waer+
Pinen inden zomer es;
Baden zijn goet, merke des,
1930
Purgatien zijn dan in saisoen.
Daerna comt des wijnters doen;+
Die tijt es dan nat nede cout;
Danne secghic dattu nutten zout
Bede medicine ende spise
1935
Die du vints van heeter wise:
| |
[p. 161] | |
Duue iongen ende wederin vleesch,+
Harsten ende alrande dat heesch;+
Et vigen, nueten, drinc goeden wijn,
Den alre besten die mach zijn;
1940
Heete latuarie die et,+
Ende wacht di inden tiden bet+
Vardigh te zinen inden lichame,+
Endoe di grote mesquame,+
En doe noot, ne laet geen bloet;+
1945
Warmen te viere es danne goet,
Constu gewinnen oengement,+
Bestrike di daermede omtrent,+
Ende danne nes niet onbequame+
De roeringe inden lichame.+
1950
Alexander, nu hout wel+
Ende merc dit diere bispel:+
Hout de hitte vander naturen+
Want also lange alsoe gedure
Wel getempert inden man,+
1955
Entie humuren mede dan
Niet oueruloien, merc ditte,
Want die humuren voeden de hitte,
So heuet de man leuen gezont.
| |
[p. 162] | |
Tweer sins, makic di cont,+
1960
Gebreict de meinsce ende wert out:+
Eens, bider naturen gewout,
Als de droochte inden meinsce comt
Entie lichame breict ende verdomt;+
Andersins, bi quader hoede,+
1965
Als men ziet an die onvroede+
Die hem veroukelosen met allen,+
Ende in qualen ende in euele vallen.
Nu zie dit, ende merke bet,
Dese dinc maect den meinsce vet:+
1970
Ruste, dats zinnes zekerhede,
Soete spisen heten mede,+
Gedronken warme zoete melc
Ende zoete wijn, dit merke elc,
Ende dat lopen na dat eten,+
1975
In wacken steden, wilmen weten,
Daer het niene zij te heet;
Bade helpen mede gereet,
Vp dat menre lange in zitte+
1980
Humuren vten lichame trecke,
Maer na dattie lichame lecke+
Een deel vandes baeds wachede;
Goede roke rieken mede
Van goeden crude alretiere;
| |
[p. 163] | |
1985
En ware indes zomers maniere+
Soude heete cruden nosen.+
Danne rieken violetten, rosen.+
In elker maent spuwe ene warf,+
Ende inden zomer alst bedarf,+
1990
Bedi dat spuwen dat dwaer
De mage van humuren quaet;
Ende als de mage ghezuuert es
Verwaremt zoe, des zijt gewes,
Ende wort te verduwene heet,
1995
Dit sterct den lichame gereet.+
Van humuren ende van vetheden
Houti wel na dese zede,+
So zoutu blide ende vro wesen.
Hore genouchlike bouken lesen,
2000
Ende hore zingen zoeten zanc,
Ende mit dine vrienden ganc.+
Hier ieget verdroget de lichame+
Ende vercrancse te samen
Dat een alte lettel eit,
2005
Ende vele pinet ouer wet;+
Dicken vander zonne durscinen,+
Vele verwandelingen pinen,+
Vor maeltijt slapen, merct des,
Vp een bedde dat hart es,
2010
In baden zitten ouerlanc
| |
[p. 164] | |
Daer vulnesse in es ende stanc;+
Soute spise, bitter ende cout
Dickent eten met gewout,+
Vele drinken ontvarweden wijn+
2015
Ende ongansen, hoet mach zijn,+
Menisoen dicke ende vtermate,+
Ende ooc alte dicken laten,
Vele met wiue te zine mede,+
Sorge ende zerichede,+
2020
Maer met ander quade gepeinsen,+
Die dicwile de lieden veinsen,+
Dit magert ende verteert den man;
Wie zo mach, hi scuwet dan.
Nu late ons god alle dinc scuwen,
2025
Daer quade dingen in vernuwen,+
Ende moet ons bringen zonder sneuen,+
Daer wij ewelike leuen.
amen.
| |
[p. t.o. 164] | |
 |
|
