Leven met J.C. Bloem

Jacques' ziekte

Het was in het begin van 1957 dat hij mij in het begin van de nacht opbelde. Hij zei dat hij zich zo ziek voelde. Hij was al een poosje niet erg lekker, zonder duidelijke klachten. Een ogenblik weifelde ik - niemand wordt nu eenmaal graag uit zijn eerste slaap gehaald-, maar ik kreeg de indruk dat er iets ernstigs aan de hand was. Hij jammerde wel altijd over zijn fysiek met kreten zoals ‘de bijl is aan de wortel des booms gelegd’ en ‘ik sta met mijn ene been in het graf’, maar dit klonk heel anders. Ik belde een taxi, want ik woonde helemaal aan het

[p. 153]

andere einde van Amsterdam. Ik trof hem werkelijk heel ziek aan en met hoge koorts in bed liggen. Nu was hij altijd zo gezond geweest dat hij nieteens een huisarts had. Ik belde de mijne, Piet de Haas, die wel aan de Herengracht woonde, maar zonder mankeren gekomen zou zijn als hij niet met vacantie was geweest. Deze De Haas was een dokter zoals er niet veel meer bestaan. Ik heb zelf mijn leven aan hem te danken, omdat hij onmiddellijk aan kwam rennen toen ik hem dat vroeg. Hij stond dag en nacht klaar voor zijn Jordaners en zijn kunstenaars.

Nu woonde er een dokter vlak naast Jacques. Ik belde bij hem aan en vertelde wat er aan de hand was. Ik werd afgesnauwd. Maar mijn mededeling door de spreekbuis dat het op zijn verantwoordelijkheid zou neerkomen als Bloem doodging, maakte dat hij toch maar gekomen is. Dat ik niets overdreven had, bleek toen hij, na Jacques onderzocht te hebben, naar de telefoon holde en zorgde dat hij binnen een half uur in het Academisch ziekenhuis lag en gereed werd gemaakt voor de operatie. Een blinde darm die op het punt van doorbreken stond.

Wie dat Amsterdamse ziekenhuis in die tijd gezien heeft, weet wat een ruïne dat was. De lappen verf hingen van de muren, de wastafels waren ouderwetse fonteintjes. Jacques lag al op de brancard toen hij mij na een blik om zich heen, toevoegde: ‘How the poor die.’ De titel van een verhaal van George Orwell over een Parijs armenziekenhuis. Hij is direct en met succes geopereerd, maar de toestanden in dat ziekenhuis tartten werkelijk iedere beschrijving. Het begon al met de portier die me op hondse toon toesnauwde: ‘Waar is die man zijn kaart?’ Let wel, dat was in een tijd dat iedereen het nodig vond zich meneer te noemen. Ik heb gezegd dat hij die niet had en ben weggegaan. Ik ging hem iedere dag opzoeken en op een avond vond ik de hele ziekenzaal

[p. 154]

verlicht met een aantal dievenlantarens die aan de muur hingen. Dat scheen dus meer voor te komen. Er lagen verscheidene patiënten met een slang in hun neus, Jacques ook. Ik zal dat lugubere middeleeuwse schouwspel niet gauw vergeten.

Waarom men hem daar zo lang gehouden heeft, heb ik nooit kunnen ontdekken. Ik koesterde toen nog ten onrechte een groot vertrouwen in medici en was ervan overtuigd dat zij het wel bij het rechte eind zouden hebben. Hij was al lang op de been, toen ik hem op een middag vond in een andere zaal in een bed met hoge planken aan weerszijden. Hij was vreemd en heel verward. Het enige wat hij zei, was: ‘Ze hebben me op de grond gegooid.’ Nu had ik nog nooit gehoord van mishandeling van patiënten in Nederlandse ziekenhuizen en ik wist niet wat ik geloven moest. Ik interpelleerde de hoofdzuster van de afdeling die het feit niet ontkende. Ze zei dat Jacques in de nacht uit zijn bed was gelopen en zich verzet had tegen de twee broeders die de wacht hadden. Ze zei ook dat het tweetal op staande voet ontslagen was. De stakkerd had waarschijnlijk gewoon naar de W.C. gewild, want ze zei ook nog dat het jammer was dat meneer Bloem dement was en met zijn faeces speelde. Ik heb gedaan wat ik kon om een dokter te spreken te krijgen, maar dat lukte niet. Ik ben zelfs naar het huis van die dokter gegaan in de Anna Vondelstraat, maar daar werd ik niet ontvangen. Ik ben toen naar het ziekenhuis teruggegaan en heb gezegd dat ik Jacques onmiddellijk mee wilde nemen. Dat was onmogelijk, maar de volgende dag zou hij bij mij aan boord van het woonschip gebracht worden. Dat gebeurde ook, maar ze hadden nieteens de moeite genomen zijn prothese behoorlijk in zijn mond te zetten. Die lag bovenop zijn bleke, vermagerde gezicht. Pas veel later, te laat vrees ik, is het tot me doorgedrongen dat die behandeling en die val

[p. 155]

gedeeltelijk de oorzaak zijn geweest van zijn latere ellende.

Toen hij bij mij was en niet meer als een idioot behandeld werd, knapte hij wel op. Alweer dankzij de zorgen van Piet de Haas, die geregeld naar hem kwam kijken en de wond aan zijn hiel verzorgde die hij ook in dat ziekenhuis had opgelopen. Die is wel drie maanden - de tijd dat hij bij mij was - open gebleven, maar uiteindelijk bezworen. In het begin was hij nog verward. Hij droomde de vreemdste dingen en werd dan bang wakker. Ook dat is overgegaan, maar hij is nooit meer helemaal geworden zoals hij voor zijn verblijf onder de academici was.

Op het eind van april 1957 is hij van mij naar de familie Bouman in Zwolle gegaan. Temninste, ik ontving een brief van hem op 22 april. Ik wil daar wel een stukje uit citeren, omdat dat een beeld geeft van de verhouding tussen hem en mij.

‘...zooals ik je zoeven al zei schrijf ik je nu wat langer. Wat ik je wil zeggen heb ik eigenlijk al gedaan voor ik hierheen ging, maar ik wil het schriftelijk nogeens doen. Ik kan je evenwel nooit genoeg danken voor die drie maanden bij jou. Ik verga van zelfverwijt om de - eigenlijk voor zoo'n lange tijd weinige ruzietjes en ik ga heus niet zoover om te zeggen dat die altijd mijn schuld zijn geweest. Maar ook in die gevallen, verwijt ik mij, dat ik niet altijd gezwegen heb. En nu zit ik hier ontzettend gedeprimeerd en nerveus en heb maar één verlangen weer bij je te zijn en nooit meer van je weg te gaan, zij het danook niet in hetzelfde verblijf. Ik kan je echt niet meer missen. Wat ik dertig jaar geleden had moeten voelen, gevoel ik nu. Te laat misschien? Maar is het voor zooiets ooit te laat?

Ik ben daarom zo blij dat ik besloten heb om, zij het

[p. 156]

dan ook dat ik begrijpelijkerwijze twee dagen langer hier blijf, daarna niet meer naar Zwolle of Ommen terug te keeren. Dat heeft ook nog een andere reden. Ik heb echt de overtuiging dat bij mij de afbraak begonnen is. Ik loop moeilijker, al is het nog niet opvallend, door een zekere stramheid in mijn heupen, geheel afgezien van het wondje, waar ik niets van merk, behalve dat het niet overgaat. Ik hoop dat het die rooidraad is, maar ik vrees ditmaal van niet. Het komt zoo dikwijls voor bij oude menschen dat één ziekte of wat ook, het begin is van een algeheele langzame instorting. Het heeft bij mij ten slotte bijna zeventig jaar geduurd, dus mag ik eigenlijk nog niet klagen.

Nu ten slotte nog een paar dingen. Ik ben erg blij dat W. reeds op de 10de zelf komt, zij het danook later. Ik wilde dan met Chris en hem bij jou op de bodem komen; ik zorg natuurlijk voor het een en ander. Ik wilde n.l. van 9 tot 12 bij jou komen logeren, vanwege de z.g. uitstedigheid. Ik ga zooals afgesproken eerst eten met jou ergens (op mijn verjaardag zelf, bedoel ik) en de 12de met ons vieren op de W.U. Dit laatste zouden we ongetwijfeld toch gedaan hebben. De boeken. Die Rilke van Langenberg heb je klaarblijkelijk niet gekregen, zooals ik al vermoedde. Schumacher behoef je natuurlijk niet te betalen, Van Huffel wel, maar er is geen haast bij. Alleen zou ik graag willen weten, of en zoo ja, wat ik van de drie bestelde nummers gekregen heb. Wat het boekje over Wilde ten slotte betreft, de boekhandel hier waar ik het gekocht had, had maar één exemplaar, het is dus gemakkelijker dat jij het koopt.

En nu mijn lieve edelvogel, tot over tien dagen. Ik zou bijna als een schoolkind gaan afstrepen in mijn agenda al bel ik je op 2 mei natuurlijk op om je te zeggen met welke trein ik kom, na afloop van de receptie gaan we immers samen eten. Maar voordien hoop ik van je ge-

[p. 157]

hoord te hebben en heb ik zelf nog wel een paar maal geschreven.

Beul je niet te veel af en schrijf mij eerlijk, als je jezelf daartoe kunt brengen, wat ik betwijfel, hoe het gaat met je maag.

Ik denk voortdurend op de meest weenzame wijze aan je en aan de gedachte je weer te zien.’

Even een paar verklaringen. ‘Die rooidraad’ was een uitdrukking uit het Zuid-Afrikaans overgehouden: die rooidraad van die zenuwee. Edelvogel betekent gewoon Uil. Dit is de meest menselijke en de meest persoonlijke brief die ik ooit van hem ontvangen heb.

Die plannen nooit meer uit Amsterdam weg te gaan heeft hij gelukkig niet volvoerd. Hij heeft nog verscheidene malen bij de Boumans gelogeerd tot zijn plezier en ook bij mevrouw Pierson, wier huis in Ommen ook een van zijn toevluchtsoorden was.

Ik schreef hem het volgende terug:

‘Lieve Fey, hoewel ik je door de telefoon al het niet-nieuws wel verteld heb, schrijf ik je toch een briefje in dank voor je weenzaamheden en voor je gedicht. Het is erg mooi geworden. Natuurlijk is het die rooidraad, want ik heb helemaal niet de indruk gekregen dat je behoort tot die lieden die bezig zijn aan algehele instortingen. Je zult alleen wat voorzichtig moeten zijn en zeker nu, in de eerste tijd. Kijk b.v. eens naar onze Victor E., die er heel wat belazerder aan toe is geweest en die weer vrolijk ronddraaft. Tussen twee haakjes, hij heeft mijn rapport op een paar stijlveranderingen na, letterlijk overgenomen. Wat mij toch veel plezier doet. Perslot moet zijn naam er het eerst onder en, wat je ook van hem zeggen mag, letterkundig bereikt hij de onfeilbaarheid ten naastebij.

(...) Zoals ik al zei heb ik geen maagpijn meer en er komt weer wat lijn in mijn rijstebrijberg van bezigheden.

[p. 158]

5 Mei moet ik inderdaad naar Rotterdam voor de onthulling van het monument met mijn tekst. H.K.H. Wilhelmina komt zelf om er het doek af te halen.

Dag lieve oude - dit is bij wijze van vertedering en heeft niets met je leeftijd te maken - Fey. Je moet niet meer denken over die z.g. last en ook geen zelfverwijt koesteren. Ik ben blij dat ik je weer een beetje op pootjes - pas op je heup - heb kunnen helpen en over vroeger kan ik nog weleens kletsen, maar er zit heus geen enkele weerhaak inwendig.’ Enz. Enz. Amsterdam 25 april 1957.

Dat rapport houdt verband met de uitreiking van de P.C. Hooftprijs aan Anna Blaman. Van Vriesland en ik zaten in de jury. De onthulling is de onthulling van het verzetsmonument van Mari Andriessen aan de Lijnbaan in Rotterdam.

Op de tiende mei, Jacques' zeventigste verjaardag, zijn we inderdaad samen naar Maastricht gegaan. Je valt daar wel over de kerken en de kloosters, maar we vonden er een sfeer van welbehagen, die je in andere Nederlandse steden mist. We bezochten er geen middeleeuwse bouwwerken en ook geen St Pietersberg. We kuierden rond in het centrum en keken in boek- en andere winkels. We gingen er smakelijk eten en zijn naar huis gegaan met een zak morilles. Thorn hebben we ook nog bekeken.

Goed, ik kon Jacques dan verzorgen als hij ziek was en allerlei dagelijkse kleine lasten voor hem opvangen; waar ik hem niet bij kon helpen dat was bij de bevrijding van wat hij zijn ‘schuldenlast’ noemde. Ik zet dat woord tussen aanhalingstekens, omdat iedereen die de omvang van die schulden nu zou bekijken, het een lachertje zou vinden. Als ik zeg dat die hele schuld neer kwam op een bedrag van ƒ. 2500.-, dan noem ik wel ongeveer het juiste bedrag. Dit geeft tevens een aardige indruk van

[p. 159]

de geldontwaarding in de afgelopen twintig jaar. Maar hij zat er maar mee, want het sneeuwde in de jaren tussen '46 en '58 dwangbevelen en andere deurwaarderspapieren op bevel van de belasting, boekhandelaren en drankverkopers. Hij had gewoon het geld niet. Wie hem op ingenieuze wijze behoed heeft voor een faillissement en hem tevens van al die geldzorgen bevrijd heeft, is Riek Gispen-van de Griend, de vrouw van Willem Gispen. Hoe zij het voor elkaar gekregen heeft, mag de hemel weten, maar in ons krenterig Nederland is het haar gelukt een soort Bloemfonds te stichten en het geld daarvoor los te krijgen van mensen die het heus wel missen konden. En dat niet alleen, want ze was wel zo wijs Jacques het binnenkomende niet in handen te geven. Zij had een administratie op touw gezet - ‘de administratie van mijn onvermogen’ noemde Jacques het - en schreef naar en sprak met de belastingambtenaren en schuldeisers. Omstreeks '58 had zij het zover dat Jacques nog wel niet helemaal schuldenvrij was, maar dat hij toch niet meer dagelijks werd opgejaagd door lieden die een paar tientjes van hem moesten hebben. Als er ooit iemand een goede daad heeft verricht, dan is zij het wel geweest. Op 10 oktober '58 schreef hij haar: ‘En dan zal ik in de loop van het volgende jaar schuldeloos zijn als een pasgeborene, iets dat ik sedert mijn dertiende of veertiende niet meer geweest ben. Welk een sensatie!’ Een opmerking waar wij de conclusie uit kunnen trekken dat hij als schoolkind al bezeten was van dat boekenbezit.