De Hollandsche Spectator

Aflevering 196-240: 11 september 1733 - 12 februari 1734

[p. 313]

N^o. 232. Den 15. January 1734. De Hollandsche Spectator.

Plurima sunt, Fuscine, & famâ digna sinistrâ,
Et nitidis maculam, ac rugam figentia rebus,
Quae monstrant ipsi pueris, traduntque parentes.¹

juvenalis.

Vervolg van den Spectator N. 231.

MYne nieuwsgierigheid om meer uit het Filozofische verstand in den Papagaei van myne Vriend gehuisvest, te hooren, was my dien geheelen dag vry ongemaklyk en liet my den volgende nacht niet toe veel te slapen. Dit laetste kwam my wel, voorzoo veel ik daardoor in staet was om tydig op te staen. Zulks deed ik, en begaf my, na 't verrichten van de noodzakelykste en gewone bezigheden, terstond naer de kamer in welke my 's daegs te voren de voorgemelde ontmoeting gebeurt was. Ik had naeuwlyks myne voeten daar in gezet of de Papegaei begon het eerst: Goêmorgen, Myn Heer, sprak hy. Gy ook zo Papegaeitje, hervatte ik, of Filozoof, wat naem zal ik u geven? Nu koom ik wat meer aenmerkingen van u over de zeden van onze naetsie vernemen: Ik denk dat gy uwe beloften zult houden, “Och ja”, kreeg ik tot antwoord, “en dewyl ik u zoo nieuwsgierig zie wil ik niet lang toeven. Myne bezitters zyn menschen van verschelenden rang in de weereld geweest. Zy hadden meest kinderen, dat my groot plaizier was, ten deele om dat ik 'er my op myn Papegayen manier mede vermaken kon; maer inzonderheid om dat ik daer door gelegendheid kreeg om

1 Schandvlekken zyn d'er veel, veel pesters voor de jeugd. / Veel lemten, die 't gewaed bezoedelen der deugd, / Die thans geen Vader schroomt zyn zonen aan te wryven. // Juvenalis, Satyrae XIV, 1-4. (vert. J. de Decker)

[p. 314]

den oorsprong op te sporen der deugden en ondeugden die deze naet[170]sie eigen zyn. Hier toe, meende ik was niets bekwamer dan naeuwkeurig acht te geven op de opvoedinge der eerste jeugd. Ik had by my zelven uit de nature der menschelyke ziele al lang opgemaakt dat zy met deugden wert versiert of een prooi van ondeugende driften naer mate harer vermogens in den beginne geleid en aengelegt wierden. Ik had ook daer in den oorsprong der fouten van d'Indianen wel eer ontdekt, hoewel ik nu niet meer weet waer in die al byzonderlyk bestaen. Ik stelde vast dat ook dezelfde heblykheden by 't eene volk uit andere behandelingen, hoewel van dezelfde natuur' omtrent de jonge kinderen geboren worden. Ook heb ik my geenzins bedrogen gevonden.” Ik ben met u, viel ik hier op in, van dezelfde gedachten en daer op verblyde ik my ook. dat 'er kinders in die huishoudens zyn geweest. Niemand kan my beter hier de byzonderheden ontdekken, dan die, gelyk gy, in de binnekameren is tegenwoordig geweest by alles wat daer omging, zonder dat men vreesde dat het weer vertelt zou worden. Ik verlang al wat gy daar hebt opgemerkt. Als ik dit zeide begon de Papegaei te lachchen en liet zich wyders hooren: “Ik moet lachchen dat gy weder de eerste zyt daer ik van spreken moet. Nogthans geeft gy 'er zelf aenleiding toe: Gy valt in myn reden: Waerom doch? Meent gy dat ik niet lang achter een spreken kan en zoekt gy uit dien hoofde myne stem wat te vervangen? Indien 't zoo is, bedank ik u, maer evenwel moet ik zeggen dat ik die hulp niet van noode heb. Want schoon andere Papegaeyen niet zoo lang aen een spreken, dat komt niet door de byzonderheid der werktuigen van hunne kele, maer daer uit dat het met den aert van hunne beestelyke ziele mee overeenkomt. Gy verlangt, zegt gy, naer 't geen ik zeggen zal. Dat zoud gy immers eer gehoort hebben indien gy niet had tusschen gesproken, Nu gy echter dit hebt gedaen, moet ik op iets dat gy gezegt hebt eenig antwoord geven, eer ik verder ga; dewyl 't zal strekken om u uit eene verkeerde verwachtinge te helpen. Namelyk ik zal u niet vertellen [171] wat 'er tusschen de ouders en kinderen in de binnekameren verhandelt word, wat onderrechtingen daer de Vaders hun' Zonen, de Moeders hunne Dochteren geven. Ik heb maar by menschen geweest daar de kinders beneên de tien jaren waren, en 't geen ik heb opgemerkt, hebben ook de dienstboden meest al bygewoont. Dit voordeel echter zult gy meer uit my dan uit zulken trekken dat gy my daer over zult hooren redenkavelen, daer die anderen doorgaans onbekwaem toe zyn. Maer al genoeg hier van. Uw tusschen spreken erinnert my uit het geen ik in de op-

[p. 315]

voeding der kinderen bespeurt hebbe eene naturelyke oorzaak van die gewoonte te kunnen trekken. Ik heb aengemerkt by myn' eerste eigenaer hier te land, die my van den Matroos gekocht had, dat hy zyn' kinderen op eene krachtige wyze leerde hem en een' ander' in de reden te vallen. Dat zal u vreemt voorkomen en gy zult 'er buiten twyfel uwen Vader vry van spreken. Maar luister toe, hoe ik het meen. Hy zeide niet, kinders, je moet een' andere in de reden vallen, dat staet mooi, de menschen hebben 't gaerne, en als je iets van iemant begeert, zal het u daerom niet geweigert worden. Neen. In tegendeel, waer over gy u nog meer zult verwonderen, hy zeide hun al dikwyls het tegendeel. Maer, hoe leerde hy 't hun dan, zult gy vragen. Dus: zoo meenigmaal zy hem in de reden vielen, verbood hy hen d'eerste reize: maer, als zy het daerop niet lieten, gelyk meest gebeurde; dan brak hy zyne reden af om hun gehoor te geven. Indien 't geen zy te zeggen hadden een verzoek was om 't een of 't ander te hebben, zy kregen het. De Vader maekte zyn gedrag goed, als 'er iemant vreemts by was, met te zeggen: De Jongens kwellen my gedurig, Ik ben bly als ik hen maer afscheep. Zy kunnen niet stil zyn. Zy zyn zoo levend van geest dat ik 'er geen stellen meê weet. Trouwens, beter wild dan dom. By all' die praetjes waeren de Jongens tegenwoordig, die niet nalieten zich daer van trouw te bedienen. Hier kwam by, 't geen zelfs ware [172] genoeg geweest, dat Vader een Man was by wien vele menschen verkeerden, die hem van noode hadden, en, schoon hy zelf aen 't gemelde gebrek zeer vast was, evenwel ontzien werd. Gy moogt vry dacht ik hier over by my zelven uwe kinderen berispen, 't zal niet helpen daer gy zelf voorgaet, en daer gy hen in dat gene op volgt dat gy even te voren in hun berispt hebt. Voorbeelden hebben doorgaens veel meer kragt dan goede lessen. 't Geen men ziet onmiddelyk op zeker gedrag volgen doet veel meer aen, dan 't geen men door redenering hoort bewyzen. Hoe veel te meer is dit zoo met kinderen, die zulke redeneringen nog niet vatten? 't kan naturelyker wyze niet anders zyn, of zy moeten dat gewennen, waer door zy met de daed bevinden dat zy hun oogmerk doorgaens bereiken. Wat kan hun een weinig tegenspraek hinderen als zy doch hun' zin krygen? Vooral wanneer lang aen houden en d'Ouders tot last te worden daer de naeste weg toe is, ja als een uitwerkzel van een levendige geest geprezen word, deze zelfde wyze van behandelinge heb ik naderhand nog in velerleye soort van gevallen opgemerkt. Een' anderen oorsprong van veel kwaed in 't byzonder van de vruchteloosheid van goede vermaningen heb ik bespeurt in het Tweede

[p. 316]

huis waer in ik geweest ben. De Vrouw van den huize was weduwe en had verscheide kinders. Het kleintje byzonderlyk, een Jongetje, was stug van aert en daer by zeer speelsgezind en wild. Hier door raekte hy veel op straet, waer toe de natuur van de bezigheden der Moeder, die een voorname open winkel¹ hield, en veel om handen had, groote aenleiding gaf. Op straet vond de knaep doorgaens gezelschap van slechte opvoedinge geboren in naeuwen straeten die daeromtrent hare uitgang hadden. Dit zag ik uit het zykantoortje waer in men my meest plaetste, en merkte daer ook hoe de kleine zich aenstelde. Hy leerde daer niet alleen niet veel goeds, maer geraekte ook dikwil in gevaer van overreden te worden of te verdrinken in een burgwal die niet ver van daer was. De Moeder berispte hem gedurig, dreigde hem nog meer, doch noit of zelden kwam zy tot het geen zy gedreigt had. Ging het kort op eens al te grof, dan sloeg zy hem zoo zagtjes als of zy vreesde hem zeer te doen. Hy was echter loos en schreeuwde aen-stonds alsof hy vermoort werd, zoo dat 'er zelfs de buren aan te pas kwamen. Door dit alles werd veroorzaekt dat hy naer geen verbieden, noch ook naer zulke straf luisterde, maer een oogenblik daerna weêr de oude gangen ging; ja, schoon nog maer negen jaer oud, over zyn moeder heen zat. De Winkelknecht een verstandig Persoon, medelyden met de [173] moeder hebbende en ook met den jongen, die anders aertig was, vertoonde haer met schuldige achtinge dat dreigen veel meer kwaed dan goed doet, als het niet van 't gedreigde word gevolgt, dat het dan hare achting by 't kind geheel wegnam. Zy gaf tot antwoord dat het kind teer was en zy te teerhartig om veel te slaen. Doch hy bracht wyslyk hier tegen in, dat het met veel slaen niet te doen was: dat het stantvastig weigeren van dingen die de knaep gaerne had, na voorgaende bedreiging, van dezelfde of wel beter uitwerking zyn zou. Maer, voegde hy 'er by, het moet stantvastig zyn, gy moet u niet laten dwingen, gy moet het winnen, niet hy, ander kan 't nooit lukken. My dacht dat hy hier in groot gelyk had: Ook word het zoo bezocht; maar eer 't wat nut kon doen word de Moeder ziek en storf. Hoe 't er verder meêgegaen is weet ik niet: Ik raekte by andere menschen. Indien gy nu iets noodzakelyks te vragen hebt, zal ik wat ophouden, anders ga ik voort”, Niets. zeide ik hierop, alleen dit nu, ter gelegendheid dat gy wat stil houd, dat uwe aenmerkingen my zeer behagen. Ik zal voorts

1 Een winkel in het voorhuis, aan de straatkant. In tegenstelling tot een gesloten winkel, die binnenshuis gedreven wordt.

[p. 317]

even aandachtig luisteren naer 't geen gy nog zeggen zult, en verwacht nu ook de oorzaken van meerder byzondere heblykheden uit de opvoedinge te merken. Hierop vervolgde de Vogel op deze wyze. “Met recht verwacht gy dat ik van byzonderheden spreken zal; Ik heb' er vele aangemerkt, doch met sommige daer van is het zoo gestelt dat zy ook invloed op der menschen gedrag in 't algemeen hebben. De dingen die ik melden zal heb ik op verscheidene plaetzen even eens gevonden. Ik heb dan aengemerkt dat men, als een kind van twee of drie jaer struikelde en zich bezeerde, met grooten yver de steen, daer 't over gevallen was, sloeg en scheen te willen straffen: Inzonderheid was zeer vreemt het geen ik by zulke gelegendheid de Ouders of met hun weten sommige der huisgenooten tegen 't kind hoorde zeggen: kom, slaet de stoute steen: zoo; zoo, de steen moet klop hebben, om dat hy 't kindje zeer doet. En daer mede grepen zy de handjes van het schreiend kind en sloegen daer mede. Dit gedrag veroorzaekte by de jongste dienstmeid, die een domme Moffin was, een misselyken inval. Men kon uit sommige woorden van haer merken dat zy twyfelde of niet wel de vloersteenen hier te land levendige schepzels waren, die nu en dan, als er kleine kinders overliepen, zich wat oplichtten om de kleintjes te doen vallen, en daerom straf verdienden Hier over werd het vrouwmensch schrikkelyk uitgelachchen. Ik dacht by my zelven, gy verdient belacht te worden, maer niet van hun die 't hier doen. On[174]dertusschen bemerkte ik wel dat het slaen der steenen eigentlyk geschiedde om het kind te stillen. Maer als ik 'er over ging redeneren, bevond ik dat deze geheele manier van doen, zeer vruchtbaer in schadelyke gevolgen moest zyn. De kleintjes waren meest door wildheid oorzaak, dat zy vielen. In plaatze van hen dit te doen verstaan met hun te zeggen; zie, zoo moetje varen als je zoo loopt en zoo zal 't weer gaen als je 't weer doet. of hen, zonder iets te zeggen door ondervinding voorzichtiger te doen worden; leerde men hen dus, van 't allereerste begin af, een schuld van rampen die hen treffen buiten zich zelven te stellen, en die geenen toe te schryven die omtrent haer waren. Inzonderheid plantte men 'er dus de wraekzucht in, en maekte hen gereed om 't minste onheil dat hun bejegende, naer hun vermogen betaelt te zetten, hoe zeer zy' er ook zelf oorzaek van waren, en dierhalven nog veel meer als zy 't niet waren. Hier van zag ik de uitwerkzels: want zelfs als de Vader of Moeder het eenigszins begonden te kastyden, lieten zy niet na zoo veel als zy konden weêrom te slaen. Evenzeer heb ik aengemerkt dat myne Heeren, of hare Vrouwen, hun best schenen

[p. 318]

te doen om hun kinderen wys te maken dat in mooye kleêren en fraeyen opschik het grootst sieraed van een Mensch gelegen was. Gedurig onderhielden zy dezelve met hen op hunne kleederen te wyzen, alle de fraeyigheden daer van op te tellen en die wel te doen aenmerken. My dacht dat dit al te veel moeite was genomen om het onkruid van valsche denkbeelden te planten, dat van zelfs genoeg opkomt. Ook praetten de kinders, tot vervelens toe, tegen yder een die 'er kwam, van niets anders dan dat. Ik meen dat men vry beter zou doen ingevalle men dezelve prees over dingen, die van hun zelf kwamen, als zy iets fraeis, dat men hun leeren wilde, wel gedaen hadden. Zoo konden zy van kindsbeen afleeren dat het wel uitvoeren van 't geen iemant is voorgestelt, de naeste weg tot lof is. Maer in plaetse van zoo te doen, bespeurde ik zelf dat men zich niet ontzag de kleintjes te pryzen als zy kwaet deden; indien 'er alleen aertigheid by was. Dit evenwel niet ten zy 'er geene schade voor de Ouders van kwame: anders ging 'er heel het tegendeel om. Ja in zulk een geval, schoon zy genoegzaem onschuldig waren, werden zy gestraft, en somtyds wreed genoeg. 'k Heb gezien dat een knaep van 6 jaer in 't spelen van achteren aenstootende tegen een stoel die hy niet gezien had, daer door eenige breekbare waer deed vallen en breken, het geen naeulyks de moeder ter ooren kwam, of zy viel met een soort van woede aan 't slaen, zoo dat ik be[175]sloot dat haer Porcelein haer vry nader dan haer kind aen 't harte lag. 'k Heb zelf gezien dat een moeder in zulk eene gelegenheid een verkeerden voor schuldig houdende, even eens te werk ging niet tegenstaende alle betuigingen van het schaepje dat het geen oorzaek was van 't ongeluk. Trouwens hoe zoude ik my over 't straffen in toorn verwondert hebben, daer ik in een huishouden, waer in ik tevoren was geweest, eene moeder had hooren zeggen dat zy haer zoontje nooit slaen kon of zy moest heel boos zyn, dat op één uitkwam als of zy had gezegt, nooit om myn kint te verbeteren, maer uit toorn en wraek zucht. Zoo ging het met de kinderen als zy onschuldig of door loutere onvoorzichtigheid eenig misval veroorzaekt hadden. Maer, als zy leugentael spraken, kwaetaerdiglyk de dienstboden krabbelden, of ander wezentlyk kwaed deden, kwamen zy 'er gemaklyk af, met enkele woorden, ook wel zonder. Ja (dat meer is, en naeuwelyks gelooflyk is by Fatzoenelyke luiden te geschieden, doch niet te min, waerlyk geschied), ik heb wel kinderen hooren berispen als zy door een leugen zich niet uit verlegenheid wisten te redden; en wanneer zy het deden, als geestig en aertig hooren pryzen. Doch, behalven dit alles heb ik

[p. 319]

een ding aangemerkt dat nog ruim zoo vreemt is, en waar van ik naaulyks reden kan geven. Het bestaat hier in. Om de Kinders aan Godsdienst te gewennen of liever om te doen gelyk een ander, (want uit een wezenlyk begrip der zake kwam het niet, dat bleek aen den ganschen handel) leerde men hen van jongs op bidden en in zeker boek lezen dat van Godsdienst handelde. Maer het een en 't ander op zulk eene manier, als of men hen wilde brengen tot een begrip dat het alles enkel voor de klucht of voor de fleur was. Terwyl zy in die oeffeningen bezig waren praatte men overluid van al wat 'er voorkwam. Zy zelf keken over al rond en hielden tusschen beide meer stil dan zy voortgingen. Ik kon niet begrypen dat 'er dus ooit eerbied in de kinderen daar omtrent kon komen. Ik zou my hebben ingebeelt dat de Ouders die kleinen nog te onbekwaam keurden om eerbied te krygen; maar dat zou mis zyn geweest, ik merkte dat het alles doch maar uit een zekere slender¹ kwam. Een slechte zaak; want een tegenstrydig gedrag zou de kinders genoeg hebben kunnen doen merken dat het geenszins even veel is hoe men deze dingen doe: de redenen waarom, zou men hun dan naderhand met des te meerdere vrucht leeren. Ik bespeurde wyders, het geen nog vreemder was, dat zy omtrent kinderen die ouder waren [176] zich in dit stuk hoe langer hoe min lieten gelegen zyn, en dat d'Ouders zelf zich tot die dingen zelden of nooit begaven. Alleenlyk prevelden zy 's nachts als zy pas te bed lagen, eer zy sliepen eenige woorden, door gedurige slaperigheid afgebroken, waar door zy ook dikwyls maar halver wege kwamen. Dit kon ik licht weten als zynde by de meeste luiden in hunne slaapkamer gestelt. Ik geloof dat dit prevelen voor bidden 't scheep kwam en besloot daar uit dat men hier te Land eene Godheid dient waer van men slechte gedachten heeft. Ik moest hier maar na gissen, want ik hoorde van zulke stof byna nooit spreken, en het misselyk lezen² der kinderen was oorzaak dat ik niet verstaan kon wat 'er in het boek, waar in zy lazen, gevonden werd.”

Dit gezegt hebbende hield de Papegaai stil, en scheen te wachten dat ik my zou verklaren wat ik van alle die dingen dacht. Maar als ik, vol verwondering hem bleef aankyken, voorkwam hy my en vroeg wat ik van de verhaelde zaken oordeelde. Ik antwoordde dat ik die alle eveneens aanmerkte als hy; dat zyn laatste besluit zeer waarschynlyk was, doch in den

1 Sleur.

2 Slechte lezen.

[p. 320]

grond valsch, indien men dat geen waar van de menschen hier belydenis doen, waarlyk mag stellen uit eenige wezenlyke denkbeelden voor te komen: doch hier aan betuigde ik te twyfelen; en meen dat dit nog beter verschooning was dan het geen ik anders had moeten zeggen. Maar, zeide ik voorts, gy hebt belooft ook de gronden van deugt die gy in de opvoedinge der kinderen by ons hebt aangemerkt, te zullen melden. “Dat is zoo, zeyde de Papegaei, ik heb ook waarlyk zulke bespeurt. Want alle die dingen die ik in myne leste rede gemeld heb, vond ik niet by elk daar ik woonde. Neen, by sommigen dit, by anderen dat; en 't geen by den een kwalyk geschiedde, dat geschiedde by den anderen wel. Zo dat elk in zyn soort lof en laster verdiende. Gy zult zeggen dat yders gedrag dan in deszelfs deelen met zich zelf niet wel overeen kwam. Dit zal ik u niet loochenen, maar gy kunt 'er evenwel genoeg uit afnemen, welke byzonderheden gronden van deugt konnen strekken.” Terwyl de Vogel dit laatste sprak, was 'er aan 't huis van myn Vrient geschelt, en als de meid had opgedaen, hoorde ik dat 'er gevraegt werd of ik by de hand ware. Ik had naeuwlyks het gezegde uitgehoort, of ik werd geroepen. Voor komende, was er iemant die my ergens over spreken moest en toen ik, zoo als hy weer vertrokken was, achter te rug kwam, vond ik myn Vriend reeds in de kamer. Aen d' eene zyde speet my dit eenigzins: aen d'andere zyde was ik verheugt dat ik zoo veel van den Filosofischen en tevens kortswyligen Papegaei gehoort had, en ik nam voor de denkbeelden, hier door in my verwekt, door nadenken levendig te houden, en van dezelve gebruik te maken. Gy, Myn Heer, zult die, en de andere van 's daegs te voren, door middel van uw Papier, ten algemeener nutte kunnen doen strekken.

Ik blyve, enz: [177]