De Hollandsche Spectator

Aflevering 151-195: 7 april 1733 - 7 september 1733

[p. 305]

N^o 188. Den 14. Augustus 1733. De Hollandsche Spectator.

Periculosae plenum opus aleae.¹

hor.

Haerlem den 5. Juny, Anno 1733.

Men Heer,

IK bin maer een slegt² Wevertje, motje weten, en evel³ een groot liefhebber van je schriften, se worden me alle weeken geleend van een heerschop daer ik veur werk, en die me de ongemakkelyke priodes⁴ uytleyd. Dog het is sukken wonder niet dat ik, so wel as de Haegse Schoenlapper,⁵ die je onlangs een briefje het toegesonden, daer ik braef om heb motten laggen, veul houw van wat fraeys te lesen; want Jan van Gysen was in sen leven een van men beste vrinden. Ik loof dat je wel bekend sel syn dat hy een Haerlemiet was van haver tot garst. Nou hebben we lang naest mekanders deur geweund, en dat je eens wist hoe dikkels wy ons samen hebben vrolik gemaekt, je soud 'er verbaesd van staen. Hy het me al sen Markuriussen⁶ vereerd, en die strekken me nog by de winter onder een pypje tot tydverdryf, te weeten as ik niet veul anders te doen heb. 't Is jammer dat die goeye man juyst na Amsterdam is gaen verhuizen; want hy sou me an-

1 “'t Is recht een dobbelwerk, dat vol is van gevaar.” Horatius, Carmina II, 1, 6.

2 Eenvoudig.

3 Evenwel.

4 Passages.

5 Zie afl. 164.

6 Jan van Gijzen schreef o.a. de Weekelijksche Amsterdamsche Merkuuren.

[p. 306]

ders ligt so ver in de rederykery gebrogt hebben as hy zelver was: [58] en wie weet of ik niet lang fakteur van onse kamer waer geweest; dewyl hy me verscheye mael geseit het dat ik al een soet rympje begost te maken. Nou dat leyd der toe, en gedane dingen hebben geen keer, seyd het spreekwoord. Nou zelje verder gelieven te weeten dat ik van geen kroegen hou, en onse Marry ken me niet verwyten dat se me in de tyd van twintig jaren, die ik te kermis mit haer getrouwd bin geweest, ooyt beschonken het gesien, en dat is al wat raers onder volkje as wy. Wy hebben drie kinderen overgegaerd, en men Dogter, die de oudste van alle is, lykt op een duyt na der Moeder, maer, tusschen jou en myn, ze is wel ses mael so mooy. Ik heb se onlangs uytgetrouwd an een brave flukse vent, die lang by me op het getouw het geseten. Men twee jonges binnen nog onder men dak, en doen het selfste handwerk as ik, en dus kommen we soetelykjes an de kost. Je selt misschien seggen wat raekt dat myn? Maer ik bid dat je een weynigje pissiensi blieft te hebben, en je selt wel haest merken dat deuse relaesje nodig is om op men prippoost¹ te kommen. Je mot dan weeten, verstaje wel, dat ik in je Spiktaters gesien heb dat je somtyds an de een en de ander wel eens goeye raed wild geven; ook het me 't veurschreve heerschop geseyd, dat je werk veurnamelik daer toe diend om de gebreken, die huydendaegs ringeneeren,² te bestraffen, en de mensen op de regte weg te brengen; en daerom heb ik men stoute schoenen angetrokken, om je ook een consolaesi³ af te vergen: kyk men Heer, ik houw niet veul van schermonien te maken, maer ik seg het so rond uyt, en so as het me op het hart legt. Een Avekaet is wat duur, en ik weet warentig niet of hy me wel sou kennen helpen, schoon ik al by de beste hier, ja zelf te Amsterdam ses schellingen ging versnoepen. Ook plag men ouwe vrouw te seggen, wat je doet, Japik, houw je tog buyten pircessen; want de prakkesyns gaen met de winst heen: en daer het se seper de spyker net op sen kop getroffen. Sie, nou begryp je wel dat het veur myn niet siccuur is om men selver an die grypveugels te wagen. Maer luyster nou toe, hier komt het op an. Men dogter Jakkemyntje, gelyk je dan weet, is getrouwt. Heden men Heer, se houwd so [59] stinkend veul van der man, dat het een lust is om se by mekaer te sien. Ja het gaet 'er over heen, se hebben nog nooyt

1 Onderwerp.

2 Heersen.

3 Advies.

[p. 307]

kwesti gehad, as nou lestent, en daer het se geen ongelyk in, so as je selver kent oordeelen. Onse Pieter ... sie so hiet hy na sen Grootvader, dat ook een eerlyk burger van deuse stad het geweest, het in sen hoofd gekregen, om in het kort schatryk te worden, en ik geef je eens te raden waer deur. Niet deur weeven, dat je 't vat, maer deur negosi in blommen. Wat dunkje daer van? Nou sel je mogelyk vragen hoe komt hy daer toe? en daer op kan ik je makkelik antwoorden. Je weet wel dat omtrent honderd jaer geleden sukken rul¹ in de Tulpen was, dat men een enkeld bolletje veur groot geld verkost, en dat 'er verscheye mensen deur gerenueerd binnen. Nou beleven we weer de selfde tyd; maer in de plaets van Tulpen kommen de Hyesinten in de mode. Daer is veur een van die vodden twee en twintig honderd guldes betaeld, en voor een ander vier dusend geeyst. Dit het men schoonseun gehoord, en daer deur is hy gaende geraekt. Hy het in compeni met sen Abram neef een kleyn tuyntje gekost veur het gelt dat se mit 'er beye van een ouwe Oom hebben geërft, en daer het hy alderly soorten van Hyesinten ingeplant, die hy sukke misselikke namen geeft, dat ik niet ken bedenken waer hy se van daen haelt. Nou beeld hy 'em in, so sen bolletjes maer een beetje willen opnemen, dat hy 'er so veul veur krygen sel, dat hy koets en paerden sel kennen houwen, en dat sou een regt kolfje na sen hand wesen, want hy is wat groots in sen wapen.² Men vind 'em schier sen leven niet op sen getouw, maer hy is altyd besig mit in de aerd te vroeten. Hy ken uuren lang sitten spikkeleeren op een blommetje, en loopt van bed tot bed mit een stokje in sen hand, om de blaedjes sagjes op te ligten, en te sien of se wat groeyen. Hy snoeft dat hy der het, die nog niet in andere handen binnen; maer of het waer is dat weet ik niet, altans die bruyery staet sen Wyf niet an, en myn nog minder: en hierom raken se altemets eens an 't kyven. Ik vrees dat het 'em in de harsens sel slaen; want hy staet wel tienmael snags op, om te sien of het niet regent. Ja gisteren sey hy teugen me: Vader, ik [60] wil men beste bol der onder verwedden datte we eer het avend is regen sellen hebben. Maer hy het 'em so dikwils daer in bedrogen, dat ik niet veul staet maek op sen proffesyingen. Hy het al kennis an liefhebbers van Flora, die te Amsterdam wonen, en krygt dageliks besoek van veulderhande mensen; dog tussen ons geseyd en gebleven, ik loof dat hem die wat foppen, en

1 Enorme verkoop.

2 Verwaand.

[p. 308]

veur het lapje houwen. Nou wou ik je versoeken dat je me eens raed gaf, hoe ik het stellen sel om hem die malligheyd uyt het hoofd te praten, en hem te bewegen op sen getouw te blyven, op dat hy sen vrouw en toekomende kinderen niet ongelukkig maekt. Ik heb 'em al geseyd dat 'er dit sekerlyk op sel volgen, maer 't is vergeefs gefluyt, en het mag niet helpen. Hy gaet sen gang, ja durft nog wel so stout wesen van me te antwoorden, as ik hem eens over den hekel hael, dat ik een oud man ben, en in men mus slaep.¹ Och men lieve men Heer, doe tog je best om me by te staen, en so je het doen wild beloof ik je een lapje rood fulp² veur een paer muylen, of een el mooy Haerlemer Tryomfant,³ daer een aensiendelyke Juffrouw een tabberd van het. Je selt myn, men Wyf en men Dogter grote dienst doen, en ik sel maken dat je boekjes by al men goeye vrinden getrokken worden. In hoop dat je men stoutheyt ten beste selt houwen, blyf ik met veul genegendheyd

Men Heer,

Uw dienstwillige Dienaer

Japik Schietspoel.⁴

De vrome Japick zal my op zyn beurt wel ten beste willen houden, hoop ik, myne rondborstige verklaaring, dat ik van jongs op zo een groot beminnaar van bloemen ben geweest als iemand ter waereld. In de gansche natuur, die op duizenderlei wyzen, door de verscheidenheid haarer vertooningen de oplettende zinnen verrukt, vind ik niets, 't geen een zagter blydschap, en een' geruster verlusti[61]ging in de ziel doet vloeien, als een aanlachend bloemperk 't welk door 't verward verschiet van kleuren de oogen betoovert, terwyl door de aangenaamste, en de kunst verre overtreffende vermenging van de liefelykste uitwaassemingen, die door de dunne lucht zig verspreidende haare overtollige kracht verliezen, de reuk op eene verkwikkende wyze gekitteld word. Ik heb derhalven altyd agting gehad voor het oordeelkundig overleg van Tuiniers, die het zo weeten te schik-

1 Een sufferd ben.

2 Langharig fluweel.

3 Veelkleurige zijden stof.

4 Pseudoniem van Pieter Merkman jr.

[p. 309]

ken, dat de gansche zomer door, een parterre¹ zyn levendigheid behoud, het uitgediend sieraad door bevallige opvolgers word afgelost, en de tuin door geduurige veranderingen van toneelen onze onveranderlyke liefde voor nieuwigheid inneemt en voldoet. Dog met een zal ik bekennen, dat myne liefhebbery in dit opzigt geen ander rigtsnoer heeft als de natuur zelf, en dat die bloemen my de dierbaarsten zyn, die 't meest tot de algemeene schoonheid van dusdanige verzameling toebrengen, al waaren de bollen voor niet gegeeven, en zelf van de straat, daar ze als verworpelingen lagen, opgeraapt; Wanneer ik ook ieder bloem in het byzonder aanschouwe, vind ik, zonder my aan de wetten van eene grillige weetenschap te verslaven, die de heerlyksten, die door hun reukwerk, de schitterende strydigheid der verwen, en de nette sierlykheid der schilderaadie de wysheid en almagt van den oneindigen maaker op het luisterrykste, door een stilzwygend dog krachtig en welspreekend bewys, ons aantoonen. Het zeldzame alleen kan by my de plaats van schoonheid nooit bekleeden, hoewel 't geen zig als weezentlyk schoon voordoet van de zeldzaamheid een aanwas van waarde met eenig recht schynt te ontleenen. Volgens deze myne denkbeelden pryze ik van harte oplettende kunstenaars, die afgericht zyn in de natuur tot de opkweeking der bloemen de behulpzame hand te bieden en die nog kosten nog moeite ontzien, om, door 't gewas uit vreemde landen verzamelt, onze bloemperken een' nieuwe glans, en aangenaamer verscheidenheid by te zetten. Vermids ook alle onschuldige iever, en al ongevaarlyk vernuft, tot 's menschen vermaak aangewend, behoorlyke weegen tot winst [62] moeten geschat worden, kan ik niet anders als goedkeuren, dat bloemen, zo wel als porcelyn, en schilderyen, tot een onderwerp van een welgeregelde en evenmatige koophandel verstrekken. Zelfs kan ik niet zeer vreemd vinden, dat luiden, die overtollige schatten bezitten, zonder de behoorlyke reedelykheid, en edelmoedigheid die vereischt worden, om 'er een treffelyk gebruik van te maaken, in dit opsigt, zo wel als in anderen, zig door hunne grillige zinlykheid laaten wegsleepen, en geheele capitalen als wegwerpen, om zig meester van een bloem te maken, welkers waarde hier in kwanswys bestaat, dat ze geen wedergaa en heeft, en hy de eenigste der waereld is, die op haare bezitting kan roemen, en door zo een uitmuntend voorrecht een naam by de liefhebbers van Flora verwerven. Immers is het natuurlyk naar een naam te din-

1 Bloemperk.

[p. 310]

gen, op wat broze grond dezelve ook gevestigt mag zyn. Zulks kan ik inschikken, zeg ik, schoon mogelyk weinige dagen na 't sluiten van de koop verscheide susters van dit gepretendeerd eenig kind voor den dag komen, het zelve van al zyn luister in waardy staan te berooven, en by het janhagel van den tuin te verbannen. Dog hier in ben ik het volkoomen eens met den vroomen Japik, dat diergelyke windhandel een gevaarlyk werkje is voor borgerluidjes, die door de harssenschim van koets en paarden weggesleept, en aan 't hollen geraakt, hunne eerlyke en genoegzame kostwinning ontwennen, en door de hoop van schatten verleid, dagelyksche geringe winsten leeren verachten. Ik beken gaarn, dat zo lang die dweepery blyft in zwang gaan, het niet onmooglyk is, dat 'er 't een of 't ander bolletje in des jonge weevers bloemhofje iets buitengemeens voor den dag brenge, dat hem een stuiver gelds in de beurs kan jaagen; Dog dit is juist, myns oordeels, 't geen hem 't ongelukkigste kan overkoomen. Hier door zal die gevaarlyke handel hem hoe langs hoe meer aanzoeten. 't Zal met hem gaan, als met iemand, die voor d'eerste reis van zyn leven zig in een spel van hazard inwikkelende een aanzienlyke somme wind, en voortaan alle zyne zaaken met den voet schoppende door een blinde drift naar [63] zyn verderf gerukt word. In geval onze man en zyn Abram Neef in het begin 'er mooitjes wat by op steeken, zullen ze niet twyfelen, of 't zal hun altyd evenwel lukken; ze zullen niet missen de schietspoel voor altyd den zak te geeven, alles, wat ze grypen en vangen kunnen aan bollen te koste te leggen, en terwyl ze nieuwe tuinen huuren, of land aankoopen, om de hunne te vergrooten, is het zeer te vreezen, dat die dweepery, die als een heete koorts in 't verstand van een geheel volk kan aangemerkt worden, tot haare hoogste graad gekoomen schielyk zal ophouden, en die 'er 't ergste aan vast zullen geweest zyn schaamrood en verbaast doen worden, over de buitensporigheden, die over hunne ontstelde zinnen geheerscht hebben. Daar mee leggen de spillen in de asch!¹ 't Zal niet mogelyk zyn dat Pieter en Abram Neef, die heele sinjeurs geworden zullen zyn, en met de fatsoenlykste luiden verkeert hebben, aan 't veragtelyk weeftouw op hoop van een guldentje daags te winnen, zig op nieuws verslaaven, en my dunkt ik zie ze reeds hunne plunje in dit geval gereed maaken, om met de kersmis scheepen een togtje naar het peperland² te doen.

1 Is het foute boel.

2 Oost-Indië.

[p. 311]

Niets in tegendeel kan 'er gelukkiger, en wenschelyker voor Meester Pieter gebeuren, dan dat Vader Japik, schoon hy in zyn muts slaapt, het wel raade; dat de liefhebbers, die van Amsterdam en elders het tuintje koomen bezien, en zig over de Hyacinthen verwonderen, de eigenaars voor 't lapje houden, en niets vinden 't geen hunne grillige viesheid¹ kan streelen; dit is ook zeer gebeurlyk, al hadden de twee neeven in compagnie 't geluk al, dat de natuur om hun een vriendschap te bewyzen iets zonderlings in hun bloemhofje voor den dag bragt. Wie weet niet dat de dagelyksche ondervinding handtastelyk leert, dat het niet evenveel is in wat winkel de waar gekogt word, en in wiens tuin een bloem zig aan 't keurig oog vertoont? 't Zelfde gewas in den bloemhof van een berugt liefhebber, die voor een fyn kenner te boek staat, is zekerlyk doorgaans tienmaal zo veel waard, als wanneer het gevonden word in een gering tuintje van d'een of d'ander beuling,² die de minste reputatie onder Floraas [64] gunstelingen nog niet heeft verkreegen. 't Is waar dat de makkers indien ze in het begin diergelyk rakje³ in de wind krygen, met droefheid van hun ingebeeld geluk zullen afzien; want wie verliest zonder smart, de hoop van rykdom, en grootheid, op wat swakke gronden ook gevestigt. Dog ze zullen van de nood een deugd moeten maaken, en, terwyl het anders niet wil vlotten, zig allengskens gerust stellen; gelyk de bolletjes in hun tuin verwisselt zullen worden voor erten, en boonen, en al 't geen voor de keuken dienstig is, zo zullen koets en paarden, aan wien 't hooft maar voor een huurstal gedient zal hebben, de herssenen uitdraven, en plaats maaken voor het getouw, 't welk weer zyn oude, en wettige besitting zal inneemen. Vermids het Spectator-schryven niet kwalyk overeenkomt met spinnen of haspelen, daar de eene draad den ander volgt, zal deze stoffe my aanleiding geven om van de liefhebberyen in 't generaal te spreeken, en ten tweede om aan te toonen de nuttigheid van zig by zyn kostwinning te houden, nevens de beproefde wysheid van 't spreekwoord: twaalf ambachten, dertien ongelukken.

1 Kieskeurigheid.

2 Beunhaas.

3 Tegenspoed.

[p. 312]

Deze Hollandsche Spectator zal alle Maandagen en Vrydagen te bekomen zyn: Te Amsterdam, by H. Uytwerf; te Rotterdam, J.D. Beman; Delft, A. Beman en Boitet; 's Gravenhage, C. Boucquet en J. vander Kloot; Dordrecht, Van Braam; Leyden, Kerchem; Haarlem, Van Lee; Utrecht, Kroon; Middelburg, Meerkamp; Vlissingen, Payenaar, Leeuwaarden, Strik; Franeker, Ennema. &c. [65]