De Hollandsche Spectator

Aflevering 151-195: 7 april 1733 - 7 september 1733

[p. 291]

N^o 186. Den 7. Augusty 1733. De Hollandsche Spectator.

Turpe est doctori, cum culpa redarguit ipsum.¹

cato.

Heer Spectator.

DEwyl de Mennoniten onlangs wederom door U of eenen Uwer Correspondenten zyn ten toon gestelt, zoo besluite ik eindelyk om U eenige aenmerkingen mede deelen, die ik al overlang ten opzichte van zoodanige behandeling gehad hebbe, doch tot noch toe achter gehouden, in hope dat die gezintheit voortaen niet meer byzonderlyk over algemeene gebreken zoude worden aengetast. Het is echter geensins myn oogmerk om dat gene, waer in die luiden mogen uitspatten, of waer over zy berispelyk zouden kunnen zyn, te verdedigen; maer alleen aen te toonen dat het onbetamelyk is hen met name aen te tasten, en tot byzondere voorwerpen van berispinge te nemen. Hier toe zal ik overwegen de stelling in Uwe Voorreden, daer op uitkomende, dat, dewyl men met waerheit mag spreken en schryven nopens het verval der zeden van een' ganschen Lantaert, men dit ook mag doen wegens het zelve gebrek in een gedeelte van dat volk. Een Bolwerk, waer achter Gy zoo veilig denkt te kunnen schuilen, dat 'er uit de manier van Uwe voorstelling, geen twyffel meer overig schynt of de Men[42]noniten kunnen ten allen tyde met de grootste vryheit in uw Papier met name worden gehekelt over allerlei gebreken, welke het de werrelt behagen mogt hun by uitstek aen te wryven. Ik beken dat iemant, die onderneemt aen een ieder het zyne te zeggen, zonder byzonderen op het oog te hebben, volgens den tytel van Spectator, zoo als men dien sedert de

1 “'t Is schandlyk dat de schuld den Leeraar zelf berispt.” Cato, Dicta, I, 30.

[p. 292]

opkomst van Uwen Britschen voorzaet heeft leeren begrypen, vermag uit alle gedeeltens van den Lantaert zyne Caracters te kiezen, om daer door den Lantgenooten te overtuigen van de onredelykheit der gebreken, waer aen zich deze of gene schuldig maken; maer het is by U zelf toegestaen dat men niemant in 't byzonder mag aengrypen, in dier voege dat hy in een openbaer geschrift ten toon sta voor de oogen zyner Medeburgeren, en zoodanig dat hy hun tot spot en verachting kan worden; en dit gevoelen rust op de onderlinge verplichting in de menschelyke samenleving, alzoo de Burgerlyke Maetschappy vereischt dat men niemant hoone, die als een byzonder lit tot welstant van 't Gemeen kan toebrengen. Dit zelve nu 't welk plaets heeft ontrent een byzonder persoon, heeft ook plaets ontrent een byzonder gedeelte van den Lantaert of ontrent eene byzondere gezintheit: want zoo wel als uit het hekelen van een enkel persoon, dien men kennelyk maekt, eene verachting moet volgen by zyne Medeburgeren, zoo veroorzaekt men ook, zoo veel in ons is, by de Lantgenooten een' afkeer tegens eene byzondere gezintheit, zoo ras men dezelve met name verkiest tot een voorwerp onzer bestraffinge, en men werpt een blaem over allen, die tot haer behooren, schoon 'er dikwils, by onderzoek, maer een gedeelte schuldig zoude bevonden worden. Uit dien hoofde dan is het volstrekt ongeoorloft eene byzondere gezint[43]heit als schuldig aen te tasten, schoon 'er in dezelve zulke Caracters mochten gevonden worden, die billyk het onderwerp van verscheidene Vertoogen van Uw Papier konden strekken, mits dat zy behandelt worden met zoodanige bewimpeling, dat 'er geen schaduw overblyve als of het op byzondere persoonen gemunt ware. Men behoort ook eene byzondere gezintheit niet anders in het politike aen te merken dan als een byzonder huisgezin, waer in, naer mate van zyne meerder of minder uitgestrektheit, verscheide slag van inborst en Caracters gevonden wort; doch uit welke men geen enkel Caracter van een der huisgenooten aen 't geheele huisgezin mag toeschryven, en dit zal ik eens met eene gelykenis ophelderen. In het talryk huisgezin van Pamphilus, die door eene algemeene liefde voor de zynen en door eene wyze bestiering den bant van 't maegschap onder zyne kinderen onverbrekelyk weet te bewaren, is Hylas ongestadig, Korinna wellustig, Argyrophilus geltgierig, Biberius wynzuchtig; Daertegen is Theophilus Godsdienstig, Damon beleeft, Lycidas gezeglyk, Kamilla is begaeft met eene aenvallige zedigheit, Lukretia met eene weergalooze zorgvuldigheit voor haren goeden naem, en Vredegond voor de eendracht des huisgezins. Zal men

[p. 293]

nu, om de neiging der eersten tot byzondere gebreken, zeggen; dat het huisgezin van Pamphilus niet anders bestaet dan uit ongebondenen, dartelen, gierigen en dronkaerts? Dit zoude immers tegens alle reden en billykheit aenloopen, ten zy wy geloofden dat de deugden der laetsten konden bezwalkt worden door de gebreken der eersten. Of zal men het mogen zeggen om dat de oplettendheit doorgaens meer valt op de gebreken dan op de deugden, dewyl dezelve niet [44] hooger dan betrachtingen van onzen plicht geschat worden? Waerlyk dit ware onrechtvaerdig[.] Maer laet ons nu eens kortelyk inzien of de hoedanigheden, die men in de Mennoniten by uitstek waent te vinden, alleenlyk by hen byzonderlyk plaets hebben, dan of zy algemeen zyn onder alle gezintheden. Men beschouwe dan slechts of 'er niet andere in menigte zyn, die prachtige huizen bewoonen, heerlyke buitenplaetzen bezitten, en noch prachtiger in kleederen en in huishouding zyn; en wat de lekkerheit aengaet, onze Vischmarkt zou getuigenis geven kunnen of 'er niet wel andere in goeden getale gevonden worden, welke geen gelt ontzien om het eêlste dat 'er te krygen is, voor zich te bekomen en 'er hunne tongen mede te kittelen. Indien men dit wil toestaen, gelyk ik niet twyfele of men zal het moeten toestaen, zoo schynt het my ten uitersten hatelyk, dat men een algemeen verval van zeden by uitstek aenwryft aen de Mennoniten: want om dat zy in de algemeene Maetschappy der menschen geene byzondere Maetschappy uitmaken dan uit hoofde van de Leerstukken in den Godsdienst, zoo zoude men uit de beschuldigingen, waermede zy in het byzonder bezwaert worden, kunnen afnemen, als of hunne gebreken voortvloeiden uit een grontbeginsel hunner Leere. Dit gevolg, waeraen ik geloove dat by weinigen gedacht wort, is echter klaerlyk te trekken uit de berispingen of bestraffingen, die afzonderlyk over hen geschieden; alzoo 'er anders gene reden is om hen te onderscheiden van den geheelen Lantaert: en, dewyl men noit zal kunnen bewyzen dat de Mennoniten uit hoofde van hunne Leere zich schuldig maken aen eenige gebreken, zoo hebben zy veel reden om over ongelyk te klagen, dewyl het verval der zeden, dat onder hunne gezintheit [45] mag plaets hebben, uit geenen anderen gront voorvloeit dan uit de algemeene verdorvenheit der eeuwe. Ik zal zonder bewimpeling belyden dat 'er van de Mennoniten in vorige tyden getuigt wort, dat zy eene geheele andere levenswyze hadden dan vele in de tegenwoordige, en ik wil gaerne gelooven dat die getuigenis waer zy; maer (behalven dat zy toen niet vry liepen van berisping over een geheel ander slag van gebreken, als

[p. 294]

schynheiligheit, fymelary¹ en wat daer aenkleeft) wat recht geeft dit aen een algemeen Beschouwer der Zeden des Vaderlants om die gezintheit in 't byzonder te bestraffen? Indien hier uit een recht van byzondere bestraffinge volgde, zoude het eerder hun toekomen, die minst van de zeden der Voorvaderen zyn afgeweken; op dat zy daer door, zoo wel als door hun voorbeelt, hunne Medebroederen mochten doen wederkeeren tot een eenvoudiger leven: Maer zoo lang de Leeraeren zich in dezen quyten van hunnen plicht, niet alleen in hunne algemeene predikaetsien, maer ook by zonderlinge voorvallen met byzondere aenspraken, zoo vervalt weder dit recht voor het grootste gedeelte, en de verstandigste der genen, die zich aen een naeugezetter levenswyze verbinden, zullen zich ontrent byzondere bestraffingen met alle bescheidenheit gedragen; wel wetende dat zoodanige bestraffingen, die van byzondere luiden voortkomen, veel al worden aengezien als niet vry van bedilzugt of geestelyken hoogmoet. Daerenboven als men vaststelt dat de Mennoniten in de vroeger tyden der Reformaetsie allesins eenvoudiger luiden zyn geweest, waeraen zal men dog het verval der zeden onder hen anders kunnen toeschryven, dan aen de quade voorbeelden der genen, die buiten hen waren? waerom men te minder op hen moet aenvallen, maer de berispingen algemeen maken; ten zy men wilde stellen dat 'er een grooter nut gelegen lag in de bestraffingen over eene byzondere gezintheit: doch dit nut zoude moeten plaets hebben, of ten opzichte der genen, die buiten de Mennoniten zyn, of ten opzichte der Mennoniten zelven. Ontrent de eersten kan ik niet zien dat zy 'er meerder voordeel uit kunnen trekken, om dat zoo ras als men iemant noemt in het byzonder, zoo zullen de ongenoemden al heel lichtelyk zich vrykeuren van gebreken, die in anderen onderschei[46]delyk worden berispt of bestraft, en dus zullen zy zich zelven kittelen met den waen van eigene gerechtigheit of schuldeloosheit, schoon zy geen reden hebben om 'er roem op te dragen: ja zy zullen, om met de Heilige Schrift te spreken, in plaets van boetvaerdige Tollenaers, hoogmoedige Farizeeuwen worden, en zich verdiensten toeschryven boven een ander, dien zy met den nek zullen aenzien en met verachting behandelen, waer uit dan voor hun zelven geen voordeel te wachten is, kunnende de verachting van den evennaesten niets bevorderen tot ons eigen welwezen, maer in het tegendeel ons schuldig maken aen het overtreden der Goddelyke geboden. Ik kan ook niet zien dat eene by-

1 Huichelarij.

[p. 295]

zondere berisping den Mennoniten zelven tot meerder nut zoude kunnen strekken: of men moest denken dat men, hen daer door voor de geheele waerelt beschamende, hen uit dien hoofde tot het verbeteren hunner gebreken zoude kunnen brengen; maer uit dat grontbeginsel zoude natuurlyker wyze volgen dat men dan ook allen man zou mogen noemen in een openbaer geschrift, met oogmerk of men hem door dat middel van schaemte tot zynen plicht konde doen wederkeeren: ook zullen de bewysredenen van de onredelykheit, onbetamelykheit en schadelykheit der zondige gebreken altoos gehaelt moeten worden uit eenerley grontbeginselen, het zy men die neme uit de Heilige Schrift of uit het licht der gezonde Reden, en derhalven kunnen de algemeene berispingen van dezelve vrucht zyn als de byzondere, als 'er maer leerzame harten gevonden worden om ze te ontfangen en tot nut aen te leggen: Onleerzame zullen altoos uitvluchten zoeken om de klaerheit en tastelykheit der bewysredenen te ontwyken; en dan zal 'er noch de spyt bykomen van zulken, die zich in 't byzonder wanen ontdekt te wezen, en deze zullen, veel liever dan te toonen dat zy geraekt en overtuigt zyn, voortvaren in hunne buitensporigheden, en mogelyk tot erger uitspatten. Ik onderzoek niet of dit gedrag redelyk is, want ik keure het zelf af; maer ik wil 'er alleen mede bewyzen dat de byzondere bestraffingen over eene enkele gezintheit geen grooter heil voortbrengen dan de algemeene over een geheelen Lantaert. Daer is in Uwe Voorreden noch een schynreden tot verdediging Uwer [47] byzondere berispingen over de Mennoniten, namelyk dat die ook door hunne Leeraeren geschied, en dat U het zelve recht toekomt om Uwe Edelmoedigheit, dewyl Gy het om Niet doet, terwyl 'er de Leeraeren voor betaelt worden. Dat de Leeraeren zoo wel onder de Mennoniten ten grooten deele, als onder andere gezintheden betaelt worden, erkenne ik gaerne; maer niet dat die betaling enkel geschied om het verval der zeden te bestraffen; doch wel om de Gemeente te onderwyzen in de Leere der Waerheit, die naer de Godzaligheit is, zoo als dezelve uit Gods Heilig Woort kan en moet getrokken worden. Ik wil wel toestaen dat de bestraffingen over de zonden en gebreken natuurlyk volgen uit deze Leere, om dat zy eene volstrekt zuivere Zedekunde behelst, maer ik kan niet begrypen dat men daerom zou kunnen zeggen dat de Leeraeren worden aengestelt of betaelt tot bestraffing der Gemeente, en noch minder dat men hier uit een bewys kan trekken om de Mennoniten in 't byzonder aen te tasten. Het voornaemste dat men tegen de Mennoniten uit de bestraffingen door hunne Leeraeren zou kunnen beweren, is dat de Menno-

[p. 296]

niten zoo wel zondigen als andere: maer men kan'er niet uit besluiten dat zy meerder zondigen; om dat, al waren zy alle zonder zonde, het gene onmogelyk is, zoo zouden evenwel de Leeraren het Wee over den zondaeren moeten uitspreken, om dat de natuur en de kracht van 't Evangeli hen tot dezen plicht verbint. Men zoude noch eenige reden kunnen vinden om de Mennoniten in 't byzonder met name te bestraffen, indien het slechts alleen hunne eigene Leeraeren waren, die over 't verval der zeden klaegden. Maer overal, onder wat gezintheit men komen mag, vint men dezelve klagten en over dezelve zonden, waerom het in een Papier als het Uwe, dat niet voor eene byzondere gezintheit, maer voor den Lantaert in 't algemeen geschikt is, niet betaemt zich tegen de eene eenzydiger te gedragen, dan tegen de andere: vooral wanneer men zyne schriften by de waerelt niet wil aengezien hebben voor pasquillen; gelyk ik in oprechtheit my verzekere dat Uw oogmerk noit geweest is zich te bemoeyen met schimpof schotschriften: en wat ook sommige hier over anders mogen oordeelen, ik heb altoos eene edelmoedige verlegenheit in U gevonden, zoo ras zich [48] iemant over Uwe schriften in 't byzonder geraekt achtte, en dit pleit krachtig tot Uw voordeel. Maer of ik zulk een gunstig oordeel vellen moet over Uwe voorgegevene Edelmoedigheit van de luiden voor Niet te bestraffen, daer aen twyfele ik wel hartelyk; want schoon Gy door de Lezers zelve niet betaelt wort, wie zal kunnen denken, dat de Boekverkooper Uwe moeite zonder vergelding¹ laet? en wie zal gelooven dat iemant, die zich onderwint om tweemael 's weeks 't Gemeen ten dienst te staen door zynen arbeid, geen ander voordeel zou beoogen dan den welstant zyner Lantgenooten. Het zy verre dat ik ook dit oogmerk van belooning zou berispen, want ik keure het redelyk en billyk, en wensche U van harten toe dat de lust Uwer Lezeren noch van tyt tot tyt mag aenwakkeren, om ook den Uwen aen te zetten tot het vervolgen van Uw Werk, waer toe ik hope dat het U aen geene krachten zal ontbreken; want de stoffen meene ik zullen noch zoo niet uitgeput wezen, dat een Schryver, die zich hier toe kan verledigen, daerom zoude moeten stil staen, en ik zal het voordeel dat 'er U van toegebracht wort altoos noch beneden Uwe verdiensten schatten. Ik blyve

1 Vergoeding.

[p. 297]

Uw Dienstwillige

Dienaer,

Mennophilus.¹

Vermits ik my niet ontzie veeltyts brieven, in welken ik gepreezen word, myn werkje in te lasschen, is het billyk 't oogmerk myner berisperen ook te beantwoorden, en hunne beschuldigingen 't gemeen mede te deelen, behoudens nochtans dat het my geoorloft zy, zo dikwils ik my door de reden niet tot schuldbekenning geparst vind, my met zoo veel kragt, als het my doenlyk is, te verdedigen, en dan de zaak aan beide de kanten bepleit zynde aan 't oordeel van myne natuurlyke Regters over te laten. De Heer Mennophilus, die my verstandig en billyk voorkomt, zal derhalven niet kwalyk nemen, dat ik in een volgend Vertoog, door eenige korte aanmerkingen zyne berispingen tracht te wederleggen.

1 Pseudoniem van P.A. Verwer, de latere biograaf van Van Effen.