De Hollandsche Spectator

Aflevering 151-195: 7 april 1733 - 7 september 1733

[p. 173]

N^o 170. Den 12. Juny 1733. De Hollandsche Spectator.

Η δ ανωθεν σοφια πρωτον μεν αγνη εστιν, επειτα
ειρηνικη, επιεικης, ευπειθης, μεστηελεους και καρπων
αγαθων, αδιακριτος και ανυποκριτος.¹

REeds zedert 14 dagen heb ik dezen tweeden brief van Christophilus Catharinus ontfangen, dog redenen voor my gewigtig hebben my bewoogen aan eenige andere Vertogen den voorrang te geven.

Myn Heer.

TOen gy den brief, dien ik u den 26 October van 't voorleden jaer geschreven had, eerst den 26 December hebt uitgegeven,² voegde gy 'er de reden by, waerom dezelve zo lang agterbleef, en ik hield my daar mêe te vreden, zonder u te verdenken van door een verdicht voorwendzel het misnoegen, dat ik daer over tegen u kon opgevat hebben, te willen verzachten. Thans verwacht ik van u dezelfde bescheidenheid, en dat gy u voldaen zult houden met de betuiging, die ik doe van eerder geen leedigen tyd gehad te hebben om my van myne gedaene belofte te quyten. Ik zal u alleen zeggen, dat de oorzaek van myn uitstel door u in het Vertoog van den 24 April 1733³ ten deele geraden is, want ik heb tot myn leedwezen grootelyks myn deel gehad van de bynaer algemeene verkoudheid. Wat my ver-

1 “Maar de Wysheid, die van boven is, is ten eersten zuiver, daarna vreedzaam, bescheiden, gezeggelyk, vol van barmhertigheid en van goede vruchten, niet partydelyk oordeelende en ongeveinst.” Jacobus 3:17.

2 Zie afl. 122.

3 Afl. 156.

[p. 174]

der belet heeft zal ik niet melden, zo omdat het huisselyke zaeken zyn, waer aen u noch het gemeen iets gelegen is, als omdat ik die niet kan openbaren zonder my aan veelen bekend te maken: Ja mogelyk zoude ik noch langer gewacht hebben met aen u te schryven, hadt ge my niet op 't ernstigst in het voorgemelde vertoog aan[154]gemaend om myn woord binnen twee maenden gestand te doen. 't Is waer, dat ik in beraed gestaen hebbe, of ik door myn stilzwygen u wilde noodzaeken de pen zelf op te vatten in verwachting van de zaak beter, klaerder en krachtiger door u betoogd te zien, dan ik van my zelven verhoopen dorst. Doch bedenkende, dat (schoon gy voor my bewees, hoe men allen die zig ten H: dienst trachten te bevorderen, niet even laeg moet schatten, noch de waerde van een Predikant heeft te meeten naer de geringe verwachting, die men in deszelfs eerste studentejaeren uit hoofde van eenige irregulariteiten van hem gehad heeft) gy echter nooit kost weeten, hoe ik tot de studie der Theologie gekoomen ben, en my op de Akademie gedraeg, zo besloot ik aanstonds het werk, waervan gy slechts de helft uit kost voeren, zelf op te neemen, en ga zonder u langer op te houden over tot het verslag van de opvoeding, die ik in myne jeugd heb gehad.

Myne Voorouders, zo ver ons geheugt, zyn eerlyke en deftige kooplieden geweest, myn Grootvader was de eerste in zyn geslagt, die tot de Studie geschikt werdt, zyn voorneemen was een Predikant te worden, maar de verschillen tusschen Voet- en Coccejaenen op het hevigst uitbarstende, toen hy op de Hooge Schoole was, en noch in de Literatuur studeerde, wederhielden hem, die van alle twist een afkeer hadt, en wel zag dat hy zonder party te kiezen by geen van beide in achting zou zyn, dat voorneemen uit te voeren; dierhalven veranderde hy van besluit, en werdt Doctor in de Medicynen, aen wien myne geboorteplaets noch met lof gedenkt. Myn Vader is in de Rechten gepromoveerd, maar heeft nooit de praktyk geoeffend, wyl hy noch op de Akademie zynde door een machtig vriend van mynen Grootvader met een goed ampt in onze Stad begiftigd werdt. Deze huwde op zyn vierentwintigste jaar met de Dochter van een zeer godvruchtig Kerkendienaar, by dewelke hy zes kinderen heeft, vier Dochters, my, en noch een jonger Zoon.

Gy zult u misschien verbeelden, dat my van jongs af aen het Leeraers ampt is aengeprezen, en dat ik den eenen voet pas voor den anderen kunnende zetten, alle zondagen mêe ter kerke moest gaan. Maar neen, Myn Heer, myne Ouders hielden een gansch ander gedrag met ons, want myn

[p. 175]

Vader dikwils door 't gewoel en somtyds door 't geschrei van zulke [155] jonge kinderen in zyn aendacht gestoord, wilde niet lyden, dat de zyne aen andere Ledemaeten en Toehoorderen diergelyke hinder zouden doen. Ook is hy van gevoelen, dat de grootste oorzaek des tegenzins, die veelen in het kerkgaen hebben, uit geen andere reden spruit, dan dat zy daar zo dikwils toe gedwongen zyn, eer zy iets begrepen van 't geen 'er verhandeld wordt, dan verdroot hun de tyd, die ze daar in een geduurig bedwang van hunnen speelzieken aard moesten doorbrengen, en die indruk dunkt hem zo diep in zulke tedere herssenen in te gaen, dat dezelve naderhand qualyk wyken wil voor redelyker denkbeelden.

Des achtte hy het beter ons zeer zelden mede te neemen, en als 't geschiedde, wierdt het ons voor een gunst toegerekend; niet te min hadden wy meer nut, (geloof ik) van 't geen 'er gepreekt was, dan de meeste hoop der kinderen, die in de Kerk waren geweest, dewyl onze Ouders de gewoonte hadden over de predikatie met elkander in ons byzyn te redenkavelen, en het wezentlykste daer van aen ons mede te deelen in de allereenvoudigste termen, die zy uit konden vinden; vooral zochten zy onze aendacht te vesten op de noodzaeklykheid van de betrachting der plichten, die door een ongewronge toepassing betoond werden in den Text onder andere waerheden bedoeld te zyn.

Wy laezen dagelyks een gedeelte van Gods Woord, maer zy wachtten zig zeer zorgvuldig van ons, als we eenige quaed gedaen hadden, het leezen in de Bybel als een straf op te leggen, in het tegendeel, op zyn beurt daer in niet te moogen leezen, wierdt in onze huisselyke gemeente zo groote schande gerekend, als ik naderhand bevonden hebbe, dat het ontzeggen van het gebruik des H. Nachtmaels geschat word by de Ledematen van de Kerk, zo dat ieder die onder deze Censure lag, zyn uiterste best deedt, om daer van door een beter gedrag ontheven te worden. Hy lief ons ter Schoole gaen gelyk de buurkinderen, en zo gy vraegen mogt, of hy niet schroomde, dat wy daer ook een tegenzin in zouden krygen, zal ik u antwoorden met de redenen, daer hy me naderhand delfde vraeg mede heeft opgelost.

Het onderscheiden gedrag, dat ik omtrent uw Kerk- en Schoolgaan gehouden heb, steunt op het verschil der zaeken, zeide hy. Gy moet naer School, al waer het tegens uwen wil, eensdeels om dat ik u allen niet alles leeren kon. Anderdeels om dat de afkeer die gy van ter Schoole te gaen krygen mogt, zelf [156] tot een middel wierdt aengewend om uwe naerstig-

[p. 176]

heid op te wekken, wyl men u dagelyks voorhield, dat gy daar van niet verlost zou worden, eer gy in ieder School volkoomen geleerd hadt, 't geen 'er voor u te leeren viel. Het Schoolgaen is voor een tyd, maer het bywoonen der Godsdienstige t'zamenkomsten, het leezen, en het hooren verklaeren van Gods woord moeten wy onderhouden zo lang we leezen; dus kan het verdriet, dat de jeugd in haere tedere jaeren daer in krygt, nooit tot een prikkel dienen om zig door een gedwongen naerstigheid in staet te stellen van daer niet meer om te denken.

De gronden van de Latynsche en Grieksche taelen heb ik de Stads Schoolen gelegd; Doch myn Vader spaerde dagelyks zo veel van zynen tyd uit, dat hy my de lessen overhoorde, en na zag, of ik alles gereed had, dat de taak van dien voor- of namiddag was, en nam de moeite van te onderzoeken, of ik myn lessen opzeide als een Papegaei, dan of ik 'er eenig begrip van had: Zo ras hy dit laetste bemerkte, en daer uit besloot, dat myn verstand begon te rypen, nam hy my voortaen altoos met zig naer de Kerk, t'huis gekoomen zynde moest ik verslag doen van 't geen ik onthouden hadt, 't geen ik vergeeten was, erinnerde hy my, en dat ik niet begreep, wierdt my uitgelegd, zo verstaanbaer als mogelyk was.

Toen ik naer de Hooge Schoole zou overgaen gevoelde ik een sterke neiging, van my tot den Predikdienst bequaem te willen maeken; want me docht en noch denk ik, dat 'er niets heerlyker kan zyn, dan zynen evennaesten den wech ter zaligheid te wyzen, hem daer op te geleiden en voor te gaen; Ik openbaerde myn gedachten aen myne Ouders, doch merkte zeer wel, dat zy niet verwacht hadden, dat myne keur daer op vallen zou, zy maekten 'er alle zwaerigheden tegen, die 'er te bedenken zyn, zonder het echter te wraeken of volkomen toe te stemmen.

Welaen, sprak eindelyk myn Vader, wy zullen u naer de Akademie zenden, en gy zult u daer drie jaeren oeffenen in studiën, waer van gy, het zy in uwe keur volhardende, het zy tot de Rechten of Medicynen overslaende, u nooit beklagen zult, dat gy 'er dien tyd aen besteedt hebt, zo gy dan noch by uw voorneemen blyft, en wy bevinden, dat 'er op uw leven niet te zeggen valt, zullen we u gansch niet tegen zyn.

Daar wierden kamers voor my gehuurd, en myne Ouders bragten me zelfs naer de Universiteit, het opzicht over [157] myn Persoon beveelende aen een Heer, met wien myn Vader te gelyk gestudeerd hadt, en de vriendschap naderhand onderhouden. Van deze drie jaeren zal ik niet anders reppen, dan dat ik me vry naerstig in de taelen, geschiedenissen, de

[p. 177]

gronden der Wiskunde, en (zo ik het zeggen durf) in de Neutoniaensche Filosofië geoeffend heb, zonder echter die van Des Cartes geheel te verwaerloozen. Met het begin van 't vierde jaer meende ik tot de Godgeleerdheid over te stappen, want ik was van gedachten niet veranderd; maer myn Vader me vraegende, of hy ondank by my had van zynen gegeeven raed, antwoordde ik, die reeds bemerkte van wat nut dezelve my geweest was, gulhartig neen. Wel nu, zeide hy, doe dan noch eens 't geen ik u raeden zal, gy moet u toch niet verhaesten; Ga dit jaer in de lessen, die 'er in de Botanie gehouden worden; Gebeurt het dan, dat je uw leven op het land moet doorbrengen (wyl men den allerbequaemsten zelf met geen zekerheid belooven kan, dat hy ooit in een Stad beroepen zal worden) zo zult gy in de kennis der kruiden, planten, zaden enz. een nut, en te gelyk leerzaem tydverdryf hebben; Is 'er een publyke Anatomie, woon die by, om ten minste eenig begrip te krygen van 't gestel des menschelyken lichaems; want schoon gy de zorg der zielen voor uw doelwit neemt, zo dient u van de lichaemen, waer aen ze verknocht zyn, niet geheel onkundig te weezen: gy mogt t'avond of morgen lieden aentreffen, op wier geest gy vrugteloos werken zoudt, zo ze niet eerst door een ervaeren Arts in staat gesteld zyn, om naer uwe vermaeningen te hooren, zelfs de eerste beginselen der ontleedkunde, zullen u doen zien, dat veelen, die men zegt in den geest bestreeden te zyn, niet dan door lichaemlyke hulpmiddelen hersteld kunnen worden, alles wat gy daer toe doen kunt, is God te bidden, dat hy ze zeegenen wil: Behalven dat het wonderbaere t'zamenstel van het volmaekste schepzel, dat op aerde leeft, u telkens bewyzen aen de hand zal geeven, van de oneindige magt en wysheid des Gods, wiens woord gy verkondigen zult. Aen dit, en de eerste gronden van 't Hebreeuwsch zult gy dit jaer de handen vol hebben, en ik beloof u, dat ik u in het toekoomende met de schikking van uwe studien naer uwen zin zal laeten betyen.

Ik gedroeg me zonder de minste tegenspraek naer den wil van mynen ouden Man, en dien tyd om zynde, gaf hy me weder in bedenking, of ik noch moeds genoeg zou heb[158]ben om een Kerkendienaer te worden, my weer de lasten en de plicht daer van voor oogen houdende.

Ik antwoordde, dat myne neiging noch dezelfde was, en ik edelmoedig genoeg, om onder Gods genadigen bystand, alle myne zo natuurlyke, als verkregene bequaemheden aen te leggen, om myn evennaesten, zo veel in my kan zyn, het hoogste goed te doen erlangen.

[p. 178]

God zegen uw voorneemen, zeide hy met beevende lippen, en traenen in de oogen; werp alle verwaendheid van u af, verban allen twistlust uit uw hart, vermy de ydele eer- en heerschzucht, als de gevaerlykste klippen, die u in de zee, die gy bevaeren wilt, ontmoeten kunnen, zonder u niet uit door een gemaekte nederigheid, en uiterlyken schyn van naeuwgezetheid in onverschillige zaeken; tracht de wysheid te verkrygen, die van boven is, en (naer de leer van den Heiligen Jacobus) zuiver, vreedzaem, bescheiden, gezeggelyk, vol van barmhartigheid, en van goede vruchten, niet partydelyk oordeelende, ende ongeveinsd.

Ik was zo beweegd, dat de traenen langs myne wangen biggelden, alles wat ik uitten kon, was, dat ik zyne trouwhartige vermaening altoos zou trachten op te volgen.

Dus onderlegd zynde wierdt ik een student in de Godgeleerdheid, en, geen zyde kiezende, hoorde ik zo wel de Professoren van de eene als van de andere party, en durf verklaeren, dat 'er verscheide pointen zyn, waer in ik het met den een, en weder anderen, waer in ik het met den anderen houde: Ja daer zyn verschillen tusschen hen, die ik my verbeelde, dat niet dan een enkele woordenstryd zyn; de zwaerste zelfs zyn van zo veel gewigt niet, dat 'er de minste breuk in den band van eenigheid om behoorde over te blyven. Onder beide heb ik gedisputeert, en gepredikt.

Op de taelen, waer in zo het Oude als Nieuwe Verbond tot ons gekoomen zyn,¹ heb ik my zo toegelegd, dat ik me durf vleien, dat de Classis waer op ik præparatoir geexamineerd² zal worden, wel zal zien, dat ik ze niet om den slenter geleerd hebbe.

De meeste der Oudvaderen³ lees ik zo wel, als de nieuwe uitleggers, niet met een blind vooroordeel, maar om dezelve te toetzen aan de regel van ons geloof, te weten, den Bybel; de eerste kunnen ons van groot nut zyn om den Kerkenstaet te kennen van elke byzondere eeuw, waerin zy geleefd hebben: de laetste zyn ook gansch niet te ver[159]werpen, vooral zo ze geen verouderde en gedempte twisten trachten te doen herleeven, en op een klaere wyze voortbrengen, 't geen ze van anderen onaengeraekt vinden, of nieuwe gedachten over eenige byzondere plaetzen, edoch

1 D.w.z. Hebreeuws (Oude Testament) en Grieks (Nieuwe Testament).

2 Het preparatoir examen was het eerste examen dat de proponenten der Nederlandse Hervormde Kerk moesten afleggen voor de classis.

3 Kerkvaders.

[p. 179]

Apparent rari nantes in gurgite vasto.¹

Hier uit ziet gy, Myn Heer, dat ik myn tyd niet verwaarloosd heb, maer daerom heb ik ook niet nagelaeten door geoorloofde uitspanningen den geest somtyds te verfrisschen; hier toe heb ik de beste gelegenheid der waereld aen het huis van myns Vaders Vriend, en de aengenaeme wandelingen door en buiten deze Stad, hebben meenigmael de dofheid, daer ik anders in vervallen zou hebben, doen zwichten, en my in staet gesteld om met een nieuwen lust te blokken. Onder de Studenten heb ik minst omgegaen met Theologanten, geenzins omdat ik hen versmaedde, maer alleen om dagelyks buiten verzuim van myn voornaemste bezigheden veele zaeken te leeren, die anderzins buiten myn bestek zouden loopen, verkiezende daer toe, die naerstig en van een onberispelyk gedrag waeren; doch genoeg van my zelven, 't word tyd, dat ik ook recht aen anderen doe, en betoone, dat men allen, die tot den Predikdienst geschikt zyn, niet even laeg te schatten heeft, waer toe ik weinig woorden zal noodig hebben.

Men weet, dat alle Kerkendienaars eerst Studenten geweest zyn; nu is het onloochenbaer, dat onder hen veele voortreffelyke Mannen gevonden worden, die de gemeente in alle Christelyke deugden voorgaen, die door een meer dan gemeene geleerdheid hunne natuurlyke gaeven versieren, en in alles zulk een tedere zorg laeten blyken voor het welzyn der kudde, die hun toevertrouwd is, dat het een gruwelyke laster zou zyn, hen te verdenken, als of ze zig van het Herdersampt, als van een enkele kostwinning, queeten. Gelyk het was ten tyde, toen dezen op de Akademie waeren, is het noch, en ik ken 'er veelen, zelfs onder die van de allergemeenste opvoeding, van welken met recht gehoopt en voorspeld mag worden, dat ze waerdige Amptgenooten of Opvolgers zullen zyn van diergelyke allereerwaerdigste Leeraers; dezen niet hoger te schatten, dan die geenen, die ik in mynen eerste brief getracht heb van het dwaelpad op den rechten wech te brengen, zou zo groote onbillykheid wezen, als 'er te bedenken is; Ja, dezen van hun verkeerd gedrag overtuigt en tot een beter begrip der [160] plichten, die ze betrachten moeten, gekomen zynde, en zig naer dezelve zonder eenige blykende geveinsdheid schikkende, verdienen naderhand geene mindere achting, dan die zig nooit door eenige ongeregeldheid berucht gemaekt hebben. 't Is waer, dat ze proeven moeten geven, dat het geen gedwonge ingetogenheid is; maer deze gegeeven hebbende, en dage-

1 “Zy zyn 'er zeldzaam, die zoo groot een zee bevaaren.” Vergilius, Aeneis I, 118.

[p. 180]

lyks geevende, is het zeker, dat zy, ter Predikdienst gevorderd zynde, niet minder stichten kunnen, dan een ander; want myns bedunkens, moet men niet zien op 't geen iemand geweest is, maer wat hy is. Zou men dien Rentenier niet met recht voor een dwaes mogen houden, die crediet weigerde aen iemand, die eerst op zyns Patroons Comptoir zynde, los leefde, en geen acht sloeg op de zaeken, doch naderhand zyn vlyt verdubbeld, en het zo ver gebragt hadt, dat hy by ieder voor een naerstig en eerlyk handelaer te boek stondt, om geen andere reden, dan om dat men hem gekend heeft, toen men met recht mogt vreezen, dat 'er nooit iets van worden zou? Deze gelykenis heeft de Lezer slechts by overdragt toe te passen op het onderwerp van het laetste point, dat ik betoogen wilde; en zo hy niet begrypt, dat het volslaegen bewys daer in opgesloten legt, zou het verloren arbeid zyn, hem door andere redenen te willen overtuigen.

Ik zal hier verder niet byvoegen, dan dat (schoon 'er onder 't groot getal der Leeraeren van onze Kerk eenigen mogten gevonden worden, die den naem van Eerwaerdigen alleen aen hun beroep verschuldigd zyn) ik echter vast stel, dat de verachting, die dezen door hun slecht gedrag verdienen, op hunne Persoonen alleen moet vallen; en dat ieder der Predikanten wezentlyk zo veel deel toekoomt in den luister der Order, als hy door het nakoomen van de plichten, waer toe hy als Voorganger der Gemeente gehouden is, zig zelven waerdig maekt. Ik blyve

Myn Heer,

Uw genegen Dienaar

Christophilus Katharinus.

[161]