De Hollandsche Spectator

Aflevering 151-195: 7 april 1733 - 7 september 1733

[p. 99]

N^o 160. Den 8. Mey 1733. De Hollandsche Spectator.

- Bene qui latuit, bene vixit, & intra
Fortunam debet quisque manere suam.¹

ovid.

Heer Spectator,

DE verscheidenheid en verandering van voorwerpen, tot het opmaeken van uw werk aangewend, geloof ik het voornaemste te zyn, dat het zelve doet behaegen, en u het meeste genoegen geeft. De Karakters, als zy by de natie blyven, en aen de Hollandse zinnen niet vreemd voorkoomen, hebben alle hun gebruik om, met opmerking overwogen, te stichten en te vermaeken. Ik hoor wel eens zeggen: hoe kan een man van soo veel bedachtsaamheid, verstand en oordeel zich met zo laege onderwerpen, aen het geringste volkje ontleend, bezig houden? doch die denken niet, dat in het belachelykste zelf van dat slag van luiden waerschouwing en leering en dus uw oogmerk gelegen is. Ondertusschen winnen die bladeren de gunst der Lezeren, die van de middelste verdieping echter veel tot uwe achting toebrengen, en ik geloof, dat de boekverkooper het debiet merkelyk voelt, als de Spectator aan het Koffyhuis-gezelschap genoegen geeft; al zegt het een of 't ander wyshoofd, dat is de canailjeus, dat zyn wisjewasjes, de Spectator zou te beter zyn, al quamen 'er zulke grollen niet in. Als ik zulks hoor, stel ik my eens in uw plaets, en ik denk, de man kent den mens te wel om anders te verwachten; zo hy zich daer aen stoorde, had hy noit begonnen, want die spreuk kan hem niet onbekend zyn, dat effen is

1 “Die stil leeft by zig zelf leeft wel; en ieder moet / Zig schikken naar zyn staat, verteeren naar zyn Goed.” Ovidius, Tristia III, 4, 25-26.

[p. 100]

quaed te passen¹. Elk vleit zich zelven, en ik heb [74] my ingebeeld dat ik voor een reis wel eens alle de Lezers teffens zoude voldoen, met het geven van een rond Hollands Karakter, dat my waarlyk is voorgekomen, en aan uw oordeel gelaeten word, of het plaets verdient; zo niet, verwerpt het, en het zal van my niet quaelyk genomen worden; zo ja, misschien zal 't stof geven om in 't vervolg tot nader kennis en gemeenzaamheid te komen. Het geen ik voorgenomen heb u mede te delen is de gelukkige ouderdom van myn buiten buurman Eufemus Critobulus,² een man van zeer hooge jaeren, die in een gezond en sterk lichaem, door geduurige werkzaamheid en gemaetigd onderhoud in volle ruimte, een zo jeugdigen en vrolyken geest bezit, dat zyn gezelschap zelf by de jeugdigste en vrolykste meest bemind en gezogt word, dewyl hy als vader alles mag zeggen, en altyd lagchende en eenvoudig de waerheid sprekende niemand beledigt. De nabyheid van onze buitenplaetsen in een zeer aengename bocht van de Vecht, heeft my de eerste gelegenheid van kennis en nader vriendschap gegeven. Ik kreeg strak behaegen in den man by de eerste ontmoeting in het gezelschap, dat op de nabygelegen buitenplaetsen des zomers beurteling met de geheele familien onderhouden word, waer in zyn vrolyke eenvoudigheid dikwyls het eerste en meest lachen verzoekt. Zyn aengenaeme ommegang behaegde my te meer, omdat hy zich het geheele jaer door buiten onthield, en ik mede zo laet, als 't mogelyk is, en de winter aen het huisgezin niet verveelt, gewoon ben steewaerts te keeren; daer en boven heeft hy grondige kennis, en deelt die gaern mede van bloemen en planten, snoeyen en queeken van bomen en vruchten, behandeling en verbeetering van aerde en gronden, en myn lust tot onderzoek der natuurkunde is met hem altyd bezig in het lezen van de boeken daer toe strekkende, waer in wy dikwyls malkander met aenmerkingen en waarneemingen toetsen en scherpen, en als 't waere, zoeken te verkloeken. Dit quam my in hem het vreemdste voor, dat hy alleen met zyn oude dienstboden levende; ik verlustigd door een eensgezinde Vrouw en zig welschikkende kinderen, in onse byeenkomst, schoon onverwacht, hem noit duf of somber, en altyd vrolyker van humeur vond, dan ik in my zelve bespeurde. Dit gaf my op een avond van een kouden Octoberschen dag aanleiding om onder een pypje en glaasje aen mynen haert hem dus aan te spreeken. Vriendhouden-

1 Je kunt het niet iedereen naar de zin maken.

2 Letterlijk: Positieve Wijze.

[p. 101]

de Crito[75]bule, hoe is 't mogelyk, dat gy u in zo afgezonderde eenzaamheid kunt vermaken, en altyd zo ongedwongen vrolyk zyt, en die verkiest tegen den zin uwer kinderen en vrienden? als de andere leeden van ons zomer-gezelschap naer stad zyn, hebt gy niemand als uw knecht of zyns gelyke boeren; die immers uw tydkorting niet waerdig zyn. De leeslust, weet ik wel, is in u zeer groot, en verschaft u een zonderling vermaek; maer zonder verpoozing, zonder verandering, zonder gezelligheid moeten de denkbeelden stomp worden. Als wy vertrokken zyn, hoor ik echter noit dat gy van eenzaemheid klaegt, men komt ook noit onverhoeds by u, of men vind u zo gesteld, als of de zintuigen altyd gereed stonden, om op het minste aenroeren der snaeren van vrolykheid haer gewoonen toon te slaen, en het lagchend akkoord te maken. Ik ben zo veel jonger dan gy, en zo groot een liefhebber van het buiten-leven als'er mogelyk een in 't land is, en echter zo ik het gezelschap van vrouw en kinderen niet by my had, ik zou moeite hebben om my van sombre luimen, en diepzinnige aftrekkingen in het naspeuren van natuurlyke oorzaeken, en dus van droefgeestigheid gantsch vry te houden. Ik heb wel, als gy, geen groot behagen in de stad, maer de verandering en de nieuwigheid in het winter-gezelschap maekt het my in het eerst niet onaengenaem, en voor een tyd vermakelyk, en als ik het moede zou worden, dan komt de heuchlyke bloeityd weer aen, en lokt my naer buiten, waer in myn vrouw en dochters ook haer pleizier vinden, om dat boven de frissche lucht, het aengenaem uitzicht op de Vecht, en de onnozele uitspanningjes van 't vrye buitenleven, ook het beurteling gezelschap van de aanzienlyke buiten-buuren het missen van de stad gemakkelyk opweegt, en door de verscheidenheid behaegt. Hoe zyt gy tot die verkiezing gekomen, om in tegenzin uwer kinderen, die immers uw vryheid niet belemmeren zouden, altyd buiten te blyven? Immers hebt gy te voren u in de stad wel kunnen verlustigen, en daar zou yder zo zeer naar uw vriendelyk byzyn haeken als hier: de luiden die zo eenzaamig zyn, vind men gemeenlyk somber, chagrin, wars van menschen, eigenzinnig; of zo 't uit verstand geschied, wat bekrompen in hun zaken, en vreezende hun fatsoen te krenken met te minderen, of hun onvermogen te tonen. Alle deze dingen hebben in u geen plaets. Zyt gy daer nieuwsgierig na, zeide Critobulus daer op, en ik wil het u wel zeggen, wy zitten toch aen den haert, en 't is evenveel waervan de oude [76] lui kluiven, wy zullen zo den avond te bed brengen. Uwe beminnelyke Huisvrouw en aengenaeme Dochters, die met haer klein handgebaer hier aen de tafel heur bezigheid-

[p. 102]

jes en tydverdryf hebben, zullen zich voor eene reis aen de praet van een oudman niet stooren, al spreekt hy alleen en van zich zelven, en zy hebben zich altyd omtrent my zo gunstig gedraegen, dat ik hoop, dat daerom haer deze avond niet langer vallen zal dan de anderen.

Ik heb het geluk gehad van geboren te zyn uit Ouders, die met weinig goed en byzondere zorg hadden om my nevens nog twee broers, en eene zuster van jongs op de vreeze Gods in te prenten, van myn eerste beseffing af my zoekende te overtuigen, dat 'er een hooger Magt was, die alles, wat ik heimelyk deed of dacht, wist, zag, en gade sloeg, aan wien ik van alles rekening zal moeten geven; dat alle vermaak en vrolykheid geoorloofd was, mits dat die genooten wierd als onder 't oog van dien Alzienden; dat ik aan myn Vader al mogt zeggen, wat my goed dacht, mits aen zyn berisping gehoor, en aen zyn raed geloof gevende, dat ik met de waerheid te zeggen noit misdeed, en als ik qualyk gedaen had, met belyden en betering voldoen kost, dat niets meer strafbaer was dan logens, en aenbrengen van 't geen anderen deden; dat de deugd alleen den mensch aangenaam by God en beminnelyk by zyn evennaesten maekte. Niet anders oit gehoord hebbende was my dit, schoon nog zeer jong zynde, zo eigen geworden, dat ik tegenwoordig nog de vrucht van dat zaed smaek. In de gronden van tael nam myn vader zelf de moeite van myn meesters t'ondervangen, doch niet verre was ik gevorderd, als deze dierbare man door een voor ons zeer ontydige dood wierd weggerukt. Myne Moeder, tot het voortzetten van die beginzelen niets sparende, volgde hem kort; de voogden en vrienden vonden goed my in die oeffeningen te laeten voortgaen, en my op de Akademie vertrouwd hebbende, geraekte ik tot die kennis en trap, waer by gylieden my kent, en die my eerst strekte tot een eerlyk bestand om zonder kommerbrood¹ door de waereld te komen. Myn geluk voegde my daer op tot gezelschap toe een Koopmans zoon in onze buurt, door welkers gemeenzaemheid ik daer in huis, daer acht kinderen waren, vry wellekom was, en niet lang leed het, of myn zinnen vielen op de vrolyke bekoor[77]lykheden van myns makkers jongste zuster, ik bestond het hem te ontdekken, hy my zyn hulp te beloven, mits dat het zyn zuster behaegde, en zyn vader het toestemde. De tegenstand van 't meisje was niet meer dan eerlyk en gewoonlyk, de andere broeders waren zeer sterk daer tegen, maar de Vader myn gedrag kennende, en myn makker my trouw

1 Brood der armoede.

[p. 103]

helpende, wierd dit na ommegang van een jaer een huwelyk, waer in ik achtentwintig jaeren in alle heusche liefde, eenigheid, lust en al wat het leven bekoorlyk maekt, met myn lieve Cornelia heb doorgebragt. Schoon ik niet zeer op geld gezet was, gaf het my echter een zonderling genoegen in het begin, dat ik meer dan de helft grooter Bruidschat mede ten huwlyk kreeg, dan niet alleen ik, maer zelf de hoogschattende waereld gedacht had; myn Vrouw en ik waeren het eens, van ons laeg en nedrig te houden, behoorlyke vermaeken en gemakken zonder veel ophef en vertooning te nemen, en ons zorgvuldig voor afgunst te hoeden, de kinderen in die beginselen op te voeden, en vooral niet vroeg te doen merken, dat zy ruimte van middelen zouden bezitten, neemende ik myn beroep, zonder veel ommeslag, waer. Drie kinderen hebben wy dus opgevoed, waervan een gesturven de grootste smert gemaekt heeft van alles, wat ons in ons huwelyk is voorgekomen. Myn Schoonvader, en eenige broeders ongehuwd overleden, hebben door hunne yverige naerstigheid en met den goeden naam van eerlyke Koopluiden, ons zoo groot een schat nagelaeten, dat ik in myne jonkheid zonder de uiterste dwaasheid daar op niet zou hebben durven hoopen. Myne kinderen wel tot volwasse grootte, maer niet tot volle rypheid gegroeid zynde, ontviel my myne hartlieve Cornelia, en de droefheid, die ik daer van gevoelde, laet ik u liever denken, dan dat ik my die erinnere. Ik vond my als aan eene zyde verlamd, hebbende noit my met zaeken van het huishouden, het bestel der noodzaeklykheden, kleding voor de kinderen en andere vereischte bezorging bemoeid. Ik was in groote verlegentheid, en wist naeuw wat te maeken. Eindelyk van de scherpe droefheid en eerste bekommering tot bedaeren gekomen, nam ik voor, my op myne wyze te redden, zo als het my best tot myne rust en myner kinderen welzyn scheen te zullen strekken. Ik trouwde myn dochter uit aen een zoon van myn zwagers Cor[78]respondent, die op zyn Komtoir was, die daer lang het oog op gehad had, en by ons voor een deugdsaam jongman te boek stond, met welken zy naer Engeland vertrokken, tot nog toe, zo ik niet beter weet, in een gelukkigen staet, schoon zonder kinderen, leeft. Toen bleef myne eenige zorg over voor myn zoon, die in myn maximes en beginselen, schoon wat meer naer de hedendaegse levenswyze, opgevoed, zyn verstand met goede kennis en lettersmaek geoeffend, zyn gedrag en manieren door de verkeering met de uitgelezenste van zyn tyd versierd, zyn zinnen door 't luisteren naar myn vermaningen van veel waen gezuiverd, en den grond van zyn vertrouwen in een ongemaekte Godt-

[p. 104]

vrucht, gevoel van eer en deugd gevestigd, en groote reden heeft om van zyn staet en lot te vreden te zyn. Zyn levendigheid, zyn snedige luchthartigheid, zyn drift om begrepen waerheden staende te houden, deeden my omtrent hem omzichtig zyn. Ik nam dat opzicht zelf op my, en zo haest had hy onder myn oog het bestek van zyn Akademische oeffeningen niet met lof voleindigd, of ik ging zelf met hem een kleine tour van reizen door Braband, Vlaenderen, en een gedeelte van Neder-Duitschland, in den tyd van vyf maenden, doen. Ik deed hem alles opmerken, liet hem zo veel menschen zien, als my mogelyk was, hoorde van alles zyn oordeel, liet het hem altyd met zyn vaderlandse manieren¹ vergelyken, 't welk ik dan zo richtte, dat alle die opmerkingen van hem zelf scheenen te komen. Ik deed hem waarnemen de klapachtigheid van 't volk en de vervallen grootheid van het eertyds magtige Brabant; de pragtige dwang van het overheerde en verarmde Vlaenderen, door ongevoegsaeme eigenzinnigheid van heerlyke voorrechten en vryheid beroofd; de gedronge en gemaekte strakheid met inbeelding van eigen waerde, in de onbereisde Duitschers, en deed hem door het zien van dit alles zyn vaderlandse manieren, vryheid en ongedwonge en gelyke levenswyze opmerken, beminnen en hoog schatten. t' Huis gekomen zynde, schikte zyne keur zich naer myn bestier, en zyn zinnen neigden zeer tot de dochter van een myner vrienden, welke hem buiten zyn weten van jongs af altyd was aengeprezen, en voor welke myne vrouw en ik hem altyd, indien de hemel dat gunstig wilde gehengen,² geschikt hadden. Dit huwelyk voorgeslaegen, goedgekeurd, en na een maetige ver[79]keering tot myn uiterste vreugd voltrokken zynde, dacht het my, voor my tyd te zyn, om my van de waereld te onttrekken, geheel en al voor my zelven te leven, en my op het allereenvoudigste te vermaeken, Ik deelde alle myne goederen onder myne twee kinderen, behield voor my eenige losrenten, die voor hun van minder waerde waren, en een groote lyfrente, ten mynen lyve op een oude Engelsche fonds staende, zo veel als ik voor myn jaerlyks bestaen naer myn bestek ruim nodig dacht. Ik kocht eerst myn Buitenplaetsje, vertrok daer op met myn twee oude meiden, welker trouw my beproefd was, en die de manier van my waer te nemen gewend waren, en nam tot myn arbeidsaem behulp myn boereknecht, in

1 De oorspronkelijk tekst heeft hier “mannen”. De correctie is te vinden aan het eind van aflevering 161.

2 Toestaan.

[p. 105]

welkers plompe eenvoudigheid ik my eerst vermaekte, dog die van my allengskens zo gevormd is, dat hy zich by my voor de gelukkigste mens rekent, en in zyn eigen oogen by de buurknechts voor een olykert gehouden word. Deze bearbeid met my den tuyn, doet het zwaerste werk, roeit of trekt my in myn sloepje als ik met den hengel gae vissen, is afgeregt om met den schakel in 't voorjaer den Snoek te bezetten, en tegen den Mey met behulp van een buur of twee zo veel voorn, spruiten enz in 't net te zeulen, dat wy 'er dan menigmael, gelyk gy weet, de geheele boerebuurt, en somtyds het proveniershuis van het nabuurig dorp mee spyzen. Alle hulp en toegenegene bystand heb ik van de omleggende buuren, die by verzeering met een huiszalf, by ziekte met het aanwyzen, hoe zy met het koken of trekken van hondsdraf, boeltjeskruid*, byvoet, wilde zuuring en duivekervel zich van jichtige scorbut¹ en andere landqualen herstellen zullen, te recht geholpen worden, en dus voor my als door een vuur zouden loopen, ja my voor een Eskulaep² van het quartier houden. Myn kinderen, die geen het allerminste belang in myn dood hebben, beminnen my als een vader en vriend, by welken zy altyd welkoom zyn, zy weten dat alles voor hun open staet, dat zy met wien zy willen hier komen als op hun eigen, dat zy altyd even openhartig ontfangen worden; dat al wat zy doen my vermaekt, en dat hun kleine kruipers als zy my om den hals vliegen, ook aen het hart hangen. Dus Godt dagelyks dankende voor myn gezondheid en genoegen, biddende voor gelyken zegen op myne kinderen, hartelyk wenschende voor den welstand en bloei van 't [80] lieve Vaderland. my verheugende in den voorspoed van eerlyke luiden, wacht ik met geduld den tyd van myne betere verhuizing naer de eeuwigheid af, en slyt den tegenwoordigen onderwylen met arbeiden in den tuin en bogaerd om myn leden rad en gezond te houden, met myn sloepje te gaen vissen, en tot verandering, met het gezelschap dat my komt bezoeken, of dat ik denk zonder ongelegentheid t'hunnent te zullen vinden; en verlang zelf naer den winter, om dan myn leeslust dus opgeschort weer te voldoen, en een ander soort van gezelschap te hebben. Denk evenwel niet, dat my het hart zo in 't bond legt, als of my niets deerde of raekte, die de ongemakken van den ouderdom niet draegen wil, is dwaes, dat hy wenscht oud te worden. Ik tracht ze te verzetten of voor te komen, en als die zich naer my niet

1 Scheurbuik.

2 Arts.

[p. 106]

schikken willen, schik ik my naer dezelve, en draeg, dat ik moet. Voor alle kommer wacht ik my, zo veel ik kan; want gelyk men in den ommeslag van 't leven over balken stappen kan, zo zou ik in deze myne stilheid over een stroo struikelen. In de groote Zee van de Waereld lacht men in 't midden van de baeren, tot mynent zou een klein hortje aen de tafel en 't waggelen van een spoelkom of teekop een commotie maken, die een gansche verwerring zou uitwerken. Dit is de reden, dat ik my van alle zaken my niet rakende onthoude, en als ik hoor dat het met het Land wel gaet, bid ik stil om den langen duur, en vraeg daer verder niet na. Maer ik zou met praeten myn tyd wel vergeten, zeide de goelyke oude man, en Japik die by myn schuitje is, zou niet weten, wat my overquam, dat ik zo lang over myn tyd bleef. Ik heb nu de praet alleen gehad, op een ander tyd hoop ik zult gy die hebben. Hier mede nam hy afscheid, en wy waren alle als deelgenoten van zyn genoegen, gelyk wy wenschen dat gy mede zyn moogt.

N.H.K.¹

[81]

1 Zoals uit afl. 227 blijkt, staan deze initialen voor Nicias Hierokles.