Logo DBNL
De Hollandsche Spectator (1998)

De Hollandsche Spectator

(1998)–Justus van Effen–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Aflevering 106-150: 31 oktober 1732 - 3 april 1733


Vorige Volgende

No. 129. Den 19. January 1733. De Hollandsche Spectator.

 
Videmus in formis aliis inesse dignitatem, in aliis venustatem, sic in animis etiam majores varietates.1
 
cicer.

DAt 'er veel geestrykheid in de Fransche Schryvers gevonden word, kan niemand ontkennen, die maar met aandagt beschouwen wil de agting, die meest alle Natien voor duizenden boeken van die landaard betoonen. 't Is ook onmooglyk te wraken dat de Engelschen met recht de voorrang desaangaande aan hunne nabuuren betwisten, vermids een groot getal hunner schriften dagelyks in andere talen, dewyl de hunne niet zeer gemeen is, overgebragt, met de uiterste gretigheid gezogt en met het grootst genoegen gelezen word. De voordelige gedagte die men doorgaans omtrent dezelven heeft, gaat zelfs zo ver, dat zommige Autheurs, om hunne werken aanzienlykheid by te zetten, veinzen, en voorgeven dat ze uit het Engelsch zyn overgezet. Men ontdekt egter zonder moeite dat die tweederlei geestrykheid door eene byzondere aard van den ander onderscheiden word. Die der eersten is levendig, fleurig, vlug, vrolyk en vloeyende, dog, zo men 't zeggen mag, dezelve rolt in 't algemeen als in een zelfde kring: De meeste Schryvers onder die Landaard zyn geestryk op dezelfde wyze, en volgens eene zekere mode, en gewoonte, die voor een tyd regeert; De Engelsche geestrykheid is wat styver, en op verre naar zo natuurlyk, en ongedwongen niet; Dog ze weet zig altyd door [66] eene verwonderenswaardige vrugtbaarheid nieuw en van zig zelf verscheiden te maken, de geest der Engelschen ontleend aan hun humeur eene zekere onafhankelykheid, door

dewelke ieder van hen zig eene byzondere manier van denken toeeigent. De Landsmaak van hun verstand bestaat eigentlyk in eene zekere grilligheid die in 't eerste opzigt kant nog wal schynt te raken, dog die nader onderzogt zynde de netste overeenkomst en gepastheid met reden en waarheid heeft, door hunne uitgestrekte verbeeldingskragt brengen ze uit verscheide hoeken van hunne harssenen denkbeelden voor den dag, die gansch vreemd van den andere schynen, en die ze nochtans zo wel weten te verbinden, dat ze den verbaasden Lezer in eene gedurige opgetoogendheid houden. Hier van vind men menigvuldige voorbeelden in den Britsen Spectator, en wel voornamentlyk in de wonderlyke schriften van den vermaarden Doctor Swift, die zelfs kans ziet om eene zo juiste als zinryke vergelyking tusschen een mensch en een bezemstok te maken. Dog dit talent is de Britten zo eigen niet dat anderen ook niet een gedeelte van 't zelve bezitten, en 't heugd my in een Fransch Autheur iets gelezen te hebben, dat zeer naar de Engelsche smaak zweemt; 't Is eene comparatie tusschen de Gang der menschen en derzelver verstand en geest; beiden genomen in de uitgestrektste zin, en my dunkt dat ze dubbel waardig is den Lezer medegedeelt te worden. Dog dewyl ik het boek niet en heb, zal ik maar een schets van die vergelyking die in myne memorie is overgebleven, voor den dag kunnen brengen.

't Geheele stuk bestaat in Characters, waar van ik 't wezentlyke der volgenden heb onthouden.

Men ontmoet niet zelden onder ons * Jonkertjes, die om zig van d'eene plaats naar d'ander te begeven, zig niet vergenoegen met een deuntje te neurien, maar die ook by tusschenpozingen de verbygangers met een pasje van bouree, van eene courante of van een minuet1 regaleeren. Zommige kykers verbeelden zig dat [67] 'er een aangename zwier steekt in die verkwisting van kunst en gaauwheid, en dat de bevalligheid van onder de voeten van die huppelaars als voortstroomt. Dog luiden van oordeel hebben 'er eene gansch andere bevatting van. Ze twyffelen hartelyk of 'er niet al vry wat traagheid in een harssenvat moet wezen, dat zo een dwaas misbruik van radheid aan de beenen toelaat. Volgens hun begrip wort 'er tot

de gang niets vereischt als eene eenvoudige beweging, en een vaste en stevige tred, die 't oogmerk door de kortste en zekerste weg bereikt.

't Zelfde zoort van belagchelykheid doed zig op in iemand, die volstrekt zyn werk maakt van geest en verstand te hebben; 't is hem onmooglyk te spreken als een ander, en zonder omwegen uit te drukken 't geen hy te zeggen heeft; wanneer hy iemand goeden dag en goeden avond wil wenschen en naar deszelfs gezondheid vraagt, tracht hy zyn zeggen met een' geestige draey, en met fraye gedagten op te pronken. Zo hy komt daar hy wezen wil, hy komt 'er als een wel geoeffend Spaansch paard, dat met voltes, en courbettes1 en allerhande lugtsprongen zyn weg aflegt. Iemand die zo kwistig met zyn inbeeldingskragt is staat voor een wonder van geest te boek, by een zeker slag van luiden. Hy heeft al 't verstand van de waereld, 't is een onuitputbare bronader van verbeeldingskragt. Ze zoeken hem na te apen, en ze zouden 't met de uiterste nauwkeurigheid doen, indien de wil alleen hen hier in kon doen slagen. Zo een verwonderenswaardig mensch egter word by luiden van oordeel niet anders versleten als voor een geestige nar. Ze zyn bewust, dat paarden die op een ongelyke steenweg huppelen, dat Jonkertjes, die op straat cabriolen maken, en vernuftige babbelaars die rontom de gemeenste stoffen op allerlei wyzen willen voltigeeren, even groot gevaar lopen van valsche passen te maken, en met de neus in 't sand te storten. Volgens hun gevoelen is in de ordinare conversatie een redelyke eenvoudigheid die zig na haar doelwit spoed, de natuurlyke gang van het menschelyk verstand.

Alcibiades is niet minder als een Jonkertje in zyn gang, [68] dezelve is nochtans geregeld, bevallig, en zwierig. Zyn ligchaam bevind zig altyd, hoe hy zig wende, of keere, in eene aangename en voordelige houding. Zyne treden zyn vast en egaal; zyne beweegingen ondersteunen zig onderling, en maken zig teffens kragtiger en gemakkelyker; daar is als eene zekere harmonie tusschen alle zyne leden. Zou deze zyne aardige zwier niet wel een uitwerking zyn van eene onafgebrooke aandagt op al 't geen ons in zyn gang behaaglyk voorkomt? Geenssins; Hy denkt 'er niet eens om; zyn' gedagten zyn met iets anders bezig, zyn ligchaam alleen volgt zyn weg, zonder dat zyn ziel zig 'er mee bemoeit, maar de natuur geholpen door genoegzame oeffening, heeft de bevalligheid aan zyn minste beweegingen als vast gemaakt; eene onaardige houding zou hem pogingen

moeten kosten.

Aristus heeft de minste gedagten niet om geestig te wezen; Hy hutselt nooit zyne herssenen om, om 'er denkbeelden uit voor te doen komen die verbaast staan wegens hunne ontmoeting; Hy is niet onophoudelyk in barensnood van fraijigheden. Hy spreekt egter behaaglyk over de geringste onderwerpen; de kleuren door hem gebruikt zyn natuurlyk en overeenkomstig, zyn taal is zuiver, zyne uitdrukkingen wel uitgekipt en plaatzen zig als van zelf, daar ze de meeste kragt kunnen doen. Zyn styl verandert met de stoffen, of, om beter te zeggen, de onderwerpen schynen in zyn imaginatie naar zig te slepen de uitdrukkingen die hun toebehoren. Eene lugtige verscheidenheid bind aan 't geen hy voortbrengt de aandagt van zyne toehoorders. Hy behaagt zelfs aan die genen, die niet weten om wat reden. Hy vermoeit nog zig zelf, nog anderen; Men verbeelde zig niet dat hy geduurig als op schildwagt staat, en een wakend oog houd op zyne gedagten, en uitdrukkingen. Men zou hem verongelyken. Hy vermeint dat hy spreekt als duizend anderen, die juist niet kwalyk spreeken. Zyn zetregel is, dat men in de gemeene omgang, met de meeste menigte spreeken moet, schoon men altyd met de wyzen verpligt zy te denken. Men vind niet in zyn styl zekere grillige uitdrukkingen, die voor een tyd door [69] de ongewoonte van hare toepassing de plaats van geestigheid bekleeden. De zynen zyn uit het gemeen gebruik genomen; 't Is alleenlyk hare schikking, haare onderlinge overeenkomst, en haare evenmatigheid met de stoffen, die haar behaaglykheid uitmaken. De kunst van wel te spreeken is by hem eene hebbelykheid geworden, hy volgt 'er de regels van zonder op dezelven te denken. Hy bezit een gezond oordeel, en een geest van opmerking; Van kindsbeen af heeft hy zig gewend aan 't lezen der beste boeken, en aan de conversatie van schrandere en welopgevoede luiden; Om niet wel te spreeken zou hy zyn geest kragt en geweld aan moeten doen.

De gang van Lysander is bykans de zelfde als die van Alcibiades. Hy plaatst op de zelfde wyze zyn hooft en schouders, hy geeft de zelfde draey aan zyne benen en voeten, en nochtans is zyn gang onaardig, en zelfs belagchelyk; tusschen zyn air en dat van den ander, is dat soort van overeenkomst, dat 'er tusschen een aap en een mensch is. Hy bestudeert zyn gang, en schynt in een gedurige ongerustheid wegens den goeden uitslag van zyne pogingen; Hy maakt zyn zwier, naar mate hy 'er zig van bedienen moet. Hy voelt niet of zyn knien wel uitgestrekt zyn of niet, zyn' oogen moet 'er over oordeelen; Indien hy zyne leden op eenige onregelma-

tigheid betrapt, men ziet duidelyk dat hy die fout verbetert, maar terwyl hy dat gedeelte van zyn figuur weer tot deszelfs pligt brengt, ontsnapt hem wel een ander; Hy speelt bynaar de zelfde rol als een Officier, die vars geworve soldaten in een goede order wil doen marcheren. 't Is egter een man die uit de natuur wel gemaakt is, en aan wien het aan kragt en gezwintheid niet ontbreekt, maar hy heeft te laat begonnen die gaven door genoegzame oefeningen aan te kweken, en zulks is de oorzaak dat gemaaktheid en dwang zyne geregeldste bewegingen een soort van bespottelykheid byzetten.

't Geen Lysander in zyn gang is, is Lysias in de conversatie; Hy heeft geest en oordeel, maar hy heeft dezelven niet by tyds geoefent. Hy weet wat goed en fraay is, en hy mist nooit 't zelve, daar het zig bevind, te ontdekken, dog hy weet 'er niet gemeensaam mee om [70] te gaan. Hy is te wys om altyd geest en verstand na te jagen en 't geen hy voor den dag brengt met versierde blommen op te tooien. Hy tragt natuurlyk te zyn; dog zyne poogingen daar omtrent kosten hem zo veel moeite, en zyn zo zigtbaar, dat de natuurlykheid zelf in zyn gesprek naar gedwongendheid en gemaaktheid zweemt. Hy is in gedurige onzekerheid aangaande de keur van zyne uitdrukkingen, d'eene staat hem niet aan; hy neemt een ander by 't hooft; dog, hy is 'er meê niet over voldaan; een derde doet zig op, en is de regte die vereischt wierd, maar 't oogenblik om dezelve voordeelig te besteden is voorby; men luistert niet meer naar hem, men is als afgemat, door de diepe meditatie, die in zyne oogen, en in zyn gansch wezen als geschildert staat. Zyne gedurige inspanning van aandagt geeft eene pedantsche gemaaktheid aan zyne best uitgekipte spreekwyzen, aan zyne natuurlykste gedagten en tafreelen.

Het danssen is eigentlyk niet anders als eene zwierige en door de kunst geregelde gang. Iemand die aan het dansen wil gaan, schynt zig als te verpligten om alle mogelyke bevalligheid aan zyne bewegingen, en aan zyne gansche gestalte te geven, en hy wil wel weten dat hy de regels van de kunst poogt te volgen, om zyn kragt en gezwintheid het meest te doen gelden en uitblinken. Met dat soort van een gang kan gevoeglyk vergeleken worden, de geestrykheid, die als geestrykheid voor den dag komt, in zekere gelegentheden, daar het 'er op aankomt om al de fraayheid van zyn geest, al 't vuur, en als de fynheid van de verbeeldingskragt te voorschyn te doen komen, zonder zelfs de pogingen daar toe aangewend te willen verbergen. Dit is de gang van 't verstand der Autheuren. Zig t'onderwin-

den een boek, of een geschrift 't gemeen mede te delen, is zig opentlyk te verbinden, om, volgens de aard der onderwerpen, alle de talenten, en al het ligt voor den dag te doen komen, dat men magtig is uit de natuu r en konst te versamelen. Egter is het waar zo in de dans van de geestrykheid als in die van het lighaam, dat hoe meer de konstige pogingen om zig bevallig te maken naar de natuurlykheid zwemen, hoe meer ze [71] den genen, die 'er zo een gelukkig gebruik van maakt, vereeren, en hoe voordeliger gedagten ze doen hebben van zyne aangeboren gaven en geschiktheden. Op een diergelyke voet kan de schets van een contredans gevonden worden in zekere conversatien .... Dog dat zullen we daar na verhandelen.

 

VAn den Ryn, van waar ik, van myne openhartige, en opregte verklaaring, eene voldoende reparatie van eer met reden verwagte, heb ik wederom een vry meesteragtige, en ongemanierde Brief ontfangen, waar in my, als of ik over de impertinentste behandelingen, my nog verpligt moest tonen, verzogt word, 't gewaande kwaad, door 't bewust vaarsje veroorzaakt, zo veel mogelyk, te helen, met het zelve uit myn vierde deeltje uit te sluiten, en te bezorgen, dat het in de Boekzaal niet verschyne. Hoewel ik in dit geval gaarne myn afkeer voor wraakgierigheid zou tonen, moet ik zeggen dat het my onmooglyk is aan 't eerste verzoek te voldoen; Dewyl gem. deeltje reeds herwaards en derwaarts, voor 't ontfangen van den eersten Brief, door den uitgever verspreid was. Wat aangaat het tweede, 't welk van my gevordert word, wil ik wel beloven daar toe myn best te doen, hoewel ik goede gedagten genoeg van myn medemensch hebbe, om te vertrouwen, dat d'Autheur van dat werk, ziende dat zo een ongelukkig stukje by geval aanleiding tot laster gegeven heeft, te goedaardig, en te bescheiden zal wezen om 't zelve verder rugtbaar te maken. In 't zelfde briefje word my ook toegestaan de eerste missive het ligt te doen zien, waar toe ik van harte geneigt ben, dog tot nog toe word ik door eene consideratie, welke ik den Schryver bid met billykheid te willen overwegen, te rug gehouden. Zo lang dezelve my onbekend is denk ik reden te hebben om [72] te twyffelen, of hy een vyand of vriend van 't gewaand beledigt onderwerp mag zyn. Aan d'eene kant, 't is waar, toont hy voor 's mans reputatie zo een hevige iever, als oit iemand voor zyn eige goeden naam kan gevoelt hebben, en geeft hy my middelen aan de hand om de

bron van der lezeren kwaadsprekendheid, zo veel doenlyk is, te stoppen; Dog dit alles zou loutere veinzerye kunnen wezen, vermids hy, aan d' andere kant, my verzoekt zyn eersten brief waereldkundig te maken; 't welk niet kan geschieden, zonder de publique nieuwsgierigheid meer en meer op te wekken, en de zaak aldus hoe langs hoe meer te verspreiden, van welk al te waarschynelyk kwaad gevolg, de gewaande beledigde zelf, niet aan een onbekend schryver; maar aan myne onvoorzigtigheid; met grond de schuld zou kunnen geven. Eer ik derhalven besluiten kan gemelde missive door den druk gemeen te maken, vermein ik recht te hebben, te eisschen, dat de schryver zynen naam aan myne bescheidenheid, waar op hy staat kan maken, vertrouwe, of my ten minste eene formeele toestemming van den gewaande beledigde ter hand doe stellen.

 

Deze Hollandsche Spectator zal alle Maandagen en Vrydagen te bekomen zyn: Te Amsterdam, by H. Uytwerf; te Rotterdam, J.D. Beman, Delft A. Beman en Boitet; 's Gravenhage, C. Bouquet en J. vander Kloot; Dordrecht, Van Braam; Leyden, Kerchem, Haarlem, Van Lee; Utrecht, Kroon; Middelburg, Meerkamp; Vlissingen, Payenaar, Leeuwaarden, Strik. &c. [73]


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

datums