Logo DBNL
De Hollandsche Spectator (1999)

De Hollandsche Spectator

(1999)–Justus van Effen–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Aflevering 61-105: 26 mei 1732 - 27 oktober 1732


Vorige Volgende

No. 101. Den 13. October 1732. De Hollandsche Spectator.

 
Omnia enim stolidi magis admirantur, amantque,
 
Inversis quae sub verbis latitantia cernunt,
 
Veraque constituunt, quae belle tangere possunt
 
Aureis, & lepido quae sunt fucata colore.
 
lucret.1
Poëetische zinnevlucht met noodige Verklaaringen.
 
MYn dichtvuur voerme nu om hoog
 
Uit aller stervelingen oog,
 
En trekme door de toverkoorden
 
Van uitgekipte donderwoorden,
5.
Die grootsch van klank zyn, zonder zin,
 
Ten hemel der Poëeten in.
 
 
 
Me dunkt, ik voel myn' geest al blaeken,
 
En schyn 't azuur-gewelf te naeken
 
Terwyl ik opwaerts vlieg en klim,
10.
Op vleuglen van een Seraphim:
 
Ik stae reeds op het drooge Siön,
 
Myn linker zyde sluit Oriön,
 
En voor me blinkt de Morgenster,
 
De wydberuchte Lucifer,
15.
Die om zyn trotsch en moedig brallen
 
Ter helle zynde neergevallen
 
Van daer zyn' licht spreidt en zyn' glans
 
Den afgrond door aen 's hemels trans.
 
 
 
O heilige onbegryplykheden!
20.
Die, strydig met gezonde reden,
 
De tucht meestresse van 't verstand [82]
 
Door uwe kracht legt aen den band,
 
Gy moet myn zinnen thans ontroeren,
 
En 't + blad van die bedilster snoeren,
25.
Die voor een plotsval steeds bedugt
 
Ons stuit in onze snelste vlugt.
 
Door u doe ik de Cherubynen,
 
Voor my, wen 't my maar lust, verschynen,
 
En schaar d'Aardsenglen, ry aan ry,
30.
Ontlast van 's oordeels dwinglandy.
 
 
 
Styg dan maar voort, ik zal u volgen,
 
Schoon ik als Ikarus verbolgen
 
Zou zengen myne zwaneschacht.
 
Wordt myne bede niet veracht,
35.
Zo zweef ik boven 't zwerk der wolken,
 
Of dael ik weêr naer de aerdsche kolken,
 
Ik geef myn' vrienden daer 't onthael
 
Van bovenmenschelyke tael,
 
Waer door ze schichtig opgetoogen
40.
Verstommen voor uw groot vermoogen,
 
En elk in d'uitgeblaezen wind
 
Voor 't minst een Englenstem bevindt.
 
 
 
Heeft Atropos myn' vriend verslaegen,
 
Gy zult me op uwe vlerken draegen
45.
Naer Salems schoone vredestad,
 
Daer treedt hy goude vloeren plat,
 
En leeft als een der Zegelingen
 
Die de aerdsch Choraelen hooren zingen
 
In een zeer aengenaeme rust,
50.
Die door geen ramp wordt uitgebluscht,
 
Terwyl een zee van zaligheden
 
Verheerlykt zyne stacy-kleden,
 
Naerdien hy Lyfland doorgezeild
 
De haven van Gelukstad peilt.
 
 
55.
Maer nu, nu eischen andre wyzen:
 
Ik moet een' jongen Leeraer pryzen.
 
Wel aen! Nu daver 't helsche ryk
 
Dat nu de Draek te rugge wyk
 
Met Baelzebub en Leviathan,
60.
Dat nu de vorst der hel, de Satan
 
Zich in des afgronds naere kuil
 
Voor deezen Goëls held verschuil,
 
En koom niet meer met zyne spooken
 
Der Christendommers hart bestooken.
65.
't Gaet wel! nu noch een hooger toon, [83]
 
'k Wil Junoos vaderloozen zoon
 
Gradivus, anders Mars geheeten,
 
Eens lustig vuur en vlam doen zweeten.
 
De Bruller, Arend, Roos en Harp
70.
Vereenigd, vallen stout en scharp,
 
Terwyl de krygstrompetten blaezen
 
De trommels en herpauken raezen
 
Met hunne legerbenden aen
 
Op de oorlogsknechten van den Haen.
75.
Ik zieze reeds de fabels stroopen
 
Daer gaet de holle gorgel oopen
 
Der draeken, welker ingewand
 
In arbeid gaet van moord en brand:
 
Al wat men riekt zyn zwavelschichten,
80.
Al wat ik zie zyn bliksemlichten,
 
Het is al donder wat men hoort,
 
Een hagelvlaeg van kogels boort,
 
En zoekt zich dus een wech te baenen
 
Door de aengepreste Lelyvaenen:
85.
Maer op 't barsten van 't kartou
 
Is 't of het aerdryk splyten zou,
 
Men ziet alom de velden rooken
 
Van Adrensap door staele pooken
 
Uit hart en ingewand getapt.
90.
Het paerd, dat lyk op lyk vertrapt
 
En op 't gebliksem van de klingen
 
Grimlachte, kan het niet ontspringen,
 
Het sneeft in 't midden van 't gevecht
 
Al snorkend met den zadelknecht
95.
De dikke solferwolken groejen,
 
En blinden, onder 't yslyk loejen
 
Der yzre ballen, 't klaer gezicht
 
Van Febus, die 't al verlicht.
 
Hier moet ik mynen vaert bepaelen,
100.
Want Febus kanme niet bestraelen,
 
Die zelf reeds blind geschoten is,
 
Des keer ik, die zyn' bystand mis,
 
Straks naer 't gewoel van 't aerdsch gewemel;
 
Vaerwel! vaarwel Poëetenhemel!
105.
Want ik verlaet uw windrig ryk;
 
Vaerwel dan ongelyk gelyk
 
Van wilde en woeste vreemdigheden
 
Gevoed met redelooze reden,
 
Ik heb u eens voor al bezocht,
110.
En myn genoegen van den tocht. [84]

Verklaeringen.

Durft Gacon zich in Vrankryk den naem van le Poëte sans fard1 aenmaetigen, men zou my met recht den openhartigen dichter moogen noemen, indien de inleiding en het gansche vaers niet enkel om te schertzen met de gewaende hoogdraevenheid van veelen onzer Nederduitsche Poëeten was opgesteld, want ik doe, 't geen de meesten behoorden gedaen te hebben: Ik beloof den Leezer vaerzen zonder zin, en hou myn woord; ten minste, zo alles niet even onverstaenbaer is, zal men 'er een meenigte van oneigene, gezochte, en tegenstrydige uitdrukkingen in vinden; Het grootste getal is uit anderen genomen, en met een onderscheide letter gedrukt, van welken ik de reeds overledene noemen zal, doch der levende naemen, en het werk, waer in de gewraekte spreekwyzen te vinden zyn, om der bescheidenheids wille niet ontdekken. Men verwondere zich niet, zo men hier en daer iets vindt, dat niet minder dan hoogdraevend is, wyl 'er niets zo gemeen is, als de ongelykheid dier windbuilen, die gelyk het speeltuig der kinderen, dat men Vlieger noemt, het niet altoos even hoog in de lucht kunnen houden, maer van tyd tot tyd daelen, ja somtyds plotseling ter aerde storten, by voorbeeld, Reg: 9.

 
Terwyl ik opwaerts vlieg en klim.

Men kan wel klimmen, dat is ryzen zonder vliegen, maer niet opwaerts vliegen of men klimt, waer uit blykt dat het laetste hier een krachteloos stopwoord is; Van diergelyken zou men honderden van voorbeelden kunnen aenhaelen, doch ik bepael my aen een eenig, dat ik onder veelen opgemerkt heb by een' beruchten Poëetischen vaerzenmaeker;

 
In baerens nood en zwanger.

Waer op my dit volgende over eenigen tyd uit de pen gerold is.

 
Konden onze vrouwen baeren
 
Zonder datze zwanger waeren,
 
't Was op haere reekening
 
Een rabat van negen maenden,
 
En de last wierdt zo gering,
 
Dat zy schier geen last meer waenden.

Reg: 10. Een Seraphim. De uitgang in im is eigen aen het meervoudig getal der zelfstandige naemwoorden van het mannelyk geslacht in de Hebreeuwsche tael, zo dat een Seraphim zo goed is, als een Engelen, echter zegt H. Dullaert in zyne uitbreiding over de eerste bede van het Onze Vader; [85]

 
Wy zingen 't Englen lied, het heilig, heilig, heilig;
 
Terwyl een Seraphim, voor 't heilig licht onveilig,
 
Zyn pinkende gezicht met blanke pluimen dekt.

De Dichter hadt Jesaia 6. vs. 2. in onze overzetting kunnen zien.

De Seraphim stonden, en daer uit besluiten, dat het in 't meervoudige getal is, ja wyl die groote taelkundigen het niet hebben durven vertaelen, hadt hy zich moeten wachten van zyn deftig gedicht door zulk een grove fout te ontsieren; hy kon immers, wyl hy zelfs de eerste beginselen dier taele niet verstondt, geen denkbeeld van de betekenis hebben, ten zy een verwarde inbeelding van iets grootsch een goed denkbeeld genaemd mag worden.

Reg: 11 en 12; Siön, Oriön en Reg: 59 en 60. Leviathan en Satan; op Siön 't geen eigentlyk een berg is binnen Jerusalem, doch by overdragt voor de waere kerk ('t geen de Fyne Zusjes uit de beruchte Siöns worstelingen van Fruitier al geleerd hebben) wordt genomen, schieten, Amphiön, Ariön en Oriön voor rymwoorden de eersten in den zin, op Satan rymt Leviathan, en Nathan, die allen eigen naemen van menschen of dieren zyn, waeruit elk ziet hoe gewrongen die meest altyd moeten te pas gebragt worden, waerom ik niemand raeden zou, die ooit voor een eindwoord in een gedicht te beezigen, want ik hebze nergens zo gevonden, of bevond altyd, dat 'er het rymwoord als met hairen by was getrokken. De Franschen hebben hier in een voordeel boven ons, wylze den klemtoon op de laetste lettergreep brengende honderden van woorden kunnen vinden, die in het staende rym daer gevoeglyk op volgen moogen.

Reg: 13 en 14. Morgenster en Lucifer. Deeze beduiden beiden het zelfde, het een in onze moederspraek, en het ander in 't Latyn, welke

laetste veeltyds voor den gevallen Engel genomen wordt, met recht of onrecht zal ik hier niet onderzoeken; de twee verscheiden zinnen van dat woord heb ik hier willens zo verward, dat 'er geen denkbeeld uit te vormen is, om te toonen hoe ligt iemand zich vergissen zou, die woorden gebruikt, overgenoomen uit een tael, die hy niet volkoomen magtig is; 't zal haest drie jaeren geleden zyn, dat ik in een' gedrukten Latynschen brief las,

 
Vento flante fortiter ex Zephyro.

Dat is, getrouwelyk overgezet zynde;

 
Terwyl de wind vry sterk blies uit den Westenwind.

Reg: 31, 32 en 33. Ik zal u volgen enz. Dit is geheel uit eens anders werk nageschreven, en ik laet aen den Leezer of hem dit verbolgen, als een lomp stopwoord niet verbolgen maekt.

Reg: 35 en 36. Wolken, kolken; Dit zou men moogen noemen voor 't gezicht en niet voor de ooren rymen; en Pels heeft het met reden in zyne Dichtkunst van Horatius gewraekt,1 doch echter zien wy dagelyks dat 'er over gestruikeld wordt.

Reg: 43. Heeft Atropos myn vriend verslaegen, behalven dat Atropos de menschen niet verslaet, maer eigentlyk hunnen levensdraed kerft, zo is het een grove misslag, wanneer men op die Heiden[86]sche wyze van het sterven spreekt, dat men daerop een Christelyke beschryving der zaligheid laet volgen.

Reg: 45. Salems Vredestad, Salem bediedt vrede, dus is het, gelyk het drooge Siön Reg: 11 dezelfde zaek met twee woorden uit twee verscheide taelen uitgedrukt, ik stel het by de Guldemond Chrysostomus, en de zwyger Tacitus, en houde het voor een kinderachtigen opschik. De volgende beschryvingen der Zaligheid kunnen telkens veranderd worden, zonder dat eigen redelyke vinding den Rymer werk verschaft.

Reg: 49 en 50. Rust --- gebluscht, ik vind in een werkje dit jaer uitgekoomen,

 
Zyn ziel geniet een aengenaeme rust
 
Die door geen ramp, hoe zwaer, werd uitgebluscht,

Eigentlyk bluscht men brand, doch by overdragt ook alle heevige en vuurige driften, als toorn, gramschap, enz. om die tot rust te brengen, die

dus wel gestoord maer niet gebluscht kan worden: Christoffel Pierson maekt het in den brief van Makareus aen Kanaée niet veel beter.

 
'k Zal met den eigen dolck, die uwe ziel uitbluschte,
 
My by u in het graf doen daelen.

't Is bynaer zo geestig als het geen ik over een jaer of twee in zeker huwlyksvaers geleezen heb,

 
Dan zal een zee van zaligheden
 
Verheerlyken uw feestgewaet.

Daer ik in de 51. en 52. Reg: op gedoeld hebbe.

 
Reg: 53 en 54. Naerdien by Lyfland doorgezeild
 
De haven van Gelukstad peilt.

Dit is eigen vinding Lezer, doch aenleiding hier toe ben ik verschuldigd aan Franciscus Martinius en Jeremias de Dekker, de eerste doet in de 5 verdeeling van zyn treurdicht over 't lyden des Heeren, Herodes dus van Christus uitroepen

 
Wel aen dan! heeft de wolf hem in de keel gekeeken?
 
Of is zyn tong van huis, dat hy niet weet te spreeken?
 
Of is hy een Profeet, die stil uit SWYGLAND komt?

By den tweeden voert de geldzucht in haere lofspraek deeze tael,

 
Ik doe de vrouw 't gebrek van haer begelden man,
 
Den man zyns rycken wyfs onechtelyke slagen
 
Heel ver, ja somtyds wel tot onder HOREN dragen
 
Of onder CORNEWAL.

En om niemand te kort te doen ik heb een' Fransch Predikant zyne reden dus hooren sluiten, A fin que Dieu apres notre mort nous face arriver au HAVRE DE GRACE, 't geen ik meen wel te hebben nagevolgd; door LYFLAND verstae ik het leven, door het doorgezeild te zyn, de dood, GELUKSTAD neem ik voor HAVRE DE GRACE, de eene zotheid is toch zo goed als de andere: In spreekwoorden gaet het aen, MEENEN legt by KORTRYK; DUUREN is een schoone stad; men vaert door 't SPAEREN naer VOLLENHOVEN enz. Doch ik zou aen zulke aerdigheden in ernstige redenen nooit plaets vergunnen.

 
Reg: 55. Nu eischen andre wyzen. Dit is recht VOSSIAENSCH, [87]

want in deszelfs Poezy I. deel bladz. 320. zegt hy: Hier eischen andre trappen.

 
bladz: 336. Waer kunst moet weezen, eischt een schrander overwegen.
 
bladz: 347. Nu eischt de schoot geviert. bladz: 491. Hier eischt
 
vernuft,

En op zeer veele andere plaetzen, zo dat hy 't voor dienen, of voor behooren gebruykt, ik moet bekennen, dat ik tot nu toe niemand gevonden heb, die Jan Vos daerin voorgegaen of gevolgd is.

Reg: 57---64 De Draek, Baelsebub, Leviathan, De vorst der helle, Satan, betekenen alle te zamen den Duivel, en zyn dus nodelooze herhaelingen van dezelve zaek, echter heb ikze bynaer alle dus op elkander gehoopt gevonden in een vaers op zodaenig een onderwerp, als hier quansuis verhandeld wordt, 't quam my voor als of ons de Rymer een volkoomen overwinning over dien vyand voorspelde uit den dienst van zynen Held, doch my dunkt, zo de Duivel door den Goël noch niet verwonnen is, 't geen hy roekeloos schynt te vooronderstellen, dat men het van geenen Leeraar, ja van niemand te verwachten heeft, en ik heb in die tien of twaelf jaeren, die 'er sedert verloopen zyn, geene veranderingen in de Christen wereld bespeurd, die my overtuigen kunnen, dat die triumfzang iets meer dan een ydele ophef was.

Reg: 64. Christendommers. Six van Chandelier in zyne Poezy bladz: 592.

 
De Seegemaer wordt omgeluidt
 
Met grof geschut, trompet en trommers
 
Tot vreugde van alle Christendommers.

Dezelve schryft ook bladz: 241, 256 Teelteres, en 485. Aenleidsteres.

Ik heb een jong Poëet gekend, die door zyn maitres van de bank gepraet, daer op dit in promptu1 maekte;

 
Gy myner ziels verwinsteres,
 
Maekt door een enkel woord vyf zes,
 
Uw' slaef, schoon een' Poëetendommer,
 
Zo stom als spiering, ja noch stommer.

En zeker zo hy nooit iets beters gezegt heeft, had hy wel stom moogen blyven.

 
Reg: 69. De Bruller, Arend, Roos en Harp.
 
Den Adelaer ontsluit hier eerst de bloed-Toneelen,
 
Terwyl de Leeuw om hem die rol te helpen speelen
 
't Vereyscht gewaed aantrekt; de Britse Harp en Roos
 
Door duyzend eeden aen den Bruller voor altoos
 
Verbond en gorden zich.

Dit is getrokken uit SERLEES Bondgenoodschen Triumphwagen, een boek in 4o groot 338 bladz; die het eens doorloopen wil, zal aanstonds zien, dat ik in de dertig volgende regels een goed uittrekzel van 't gansche werk heb gemaekt.

Reg: 74 en 84. Haen. Lelyvaenen. dat is Vrankryk, want Haen is in 't Latyn Gallus, dat ook een' Franschman betekend, en het voert drie goude Lelyen op een blaeuw veld, doch volgens sommigen zyn 't eerst padden geweest, waerop de Heer Mathys de Castelein Priester, en excellente Poëte moderne in zyne Baladen van Doornycke zinspeelt schryvende, [88]

 
Het lelyt qualick, maer het padt wel;

Mag men op zulke voorgangers niet wel gerust zyn, want dan heeft men de ouden te baet? om de waerheid te zeggen, ja. Maer wanneer? als men met den schranderen Rotgans een jongen invoert, die op een Boerekermis zulke zinnebeelden in zyn poppekas voor een duit laet zien; dan mag men roepen; kykt vrienden kykt, het is mooi, fraai, curieus, en raar!

 
Reg: 85. Maer op het barsten van het kartou
 
Is 't of het aerdryk barsten zou,

Ik zeg

 
Dit mag men alzo wel verdichten,
 
Als dat die bol zich op zou ligten
 
Wanneer een Hopman d'eersten nacht
 
Den Echtplicht by zyn Bruid betracht.

Dit zou niettemin over eenigen tyd gebeurd zyn, volgens het bericht van zeker Huwlyksvaers.

 
Gansch Neerland is verheugd, het aertryk licht zich op.

Doch ik geloof het niet, want de Heer URANOPHYLUS zou 'er ons zo wel eene beschryving van gegeeven hebben, als van het Noorderlicht dat 'er den 16 November 1729 is te zien geweest.

Reg: 95. De zwaere solferwolken enz. hoe winderig deeze vaerzen zyn, zy kunnen echter in bysterheid niet haelen by die van A: Bogaert in deszelfs Roomsche Heerschappy bladz. 13 van de tweede druk, daer hy de droefheid der Sabynsche vrouwen over haere geroofde dochters beschryft,

 
Het geschrei, 't hantwringen, het geluit,
 
Bezwalkt het zonnelicht.

Reg: 100. Febus kanme niet bestraelen, dierhalven is het tyd om het wildzang zingen, 't geen by de Franschen heet Parler Phebus, voor goed te

staeken.

Reg: 104 Gewoel van 't aerdsch gewemel, ik heb in een rym gemaekt door eenen die zich inbeeld al vry wat van de garstenbrooden gegeeten te hebben, geleezen,

 
Verachtende 't gewoel van 't ondermaensch gewemel,

Ik behoef het niet te wraeken, want het brengt zyn vonnis mede; echter kon het verlege Rymers noch al helpen.

 
Men moet rymen op den Hemel,
 
't Zal gewoel zyn van 't gewemel.
 
Zo men rymt op koel of stoel
 
Is 't gewemel van 't gewoel.

Reg: 106. Ongelyk enz. Dus beschryft de Heer van Clootwyk in zyne uitheemsche Mintriömfen het hart zyner Amarillis van Siëna.

 
Een ongelyk gelyk van wildigheden
 
Gevoed met veel onredelyke reden.

Hier mede zou ik myn afscheid van den Leezer neemen, doch wyl veelen geen Latyn verstaen, zal ik deezen de vertaeling der woorden van Lukretius, die boven deezen Spectator staen, tot een toegift schenken; Op dat ze zien, waer voor de liefhebbers van zulke gewaende hoogdraevendheid by hem gehouden worden.

 
De dwaeze staen verbaest, en houden meest van alles,
 
Dat onder gansch verdraeide en vreemde woorden schuilt,
 
Zy meenen waer te zyn, het geen hun oor kan streelen,
 
En met een' fraeien glimp uitwendig is vernist. [89]

Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

datums