De Hollandsche Spectator

Aflevering 61-105: 26 mei 1732 - 27 oktober 1732

[p. 70]

N^o. 65. Den 9. Juny 1732. De Hollandsche Spectator.

Caelum, non animum mutant, qui transmare currunt.¹

HOewel men in alle Landen, en eeuwen, groote gedagten gehad heeft van de nuttigheid van 't reizen, kan men echter met waarheid zeggen, dat het zelve volgens 't gebruik 't welk 'er van gemaakt word, en de wyze op welke men zig tot het zelve bereid, ten hoogste voordelig, ten hoogste nadelig of t'eenemaal onverschillig kan zyn. Behalven onze luiden van den eersten rang, vind men weinig Nederlanders, hoewel met schatten overladen, die goedvinden hunnen zonen vreemde landen te doen bezigtigen, en nog weiniger, die kunnen besluiten hen op een behoorlyke manier, en daar ware nuttigheid van te hopen is, te doen reizen. Papa zou 'er zomtyds toe kunnen overgehaalt worden, en van zyn hart verkrygen zyn lieven zoon, voor eenige jaren, uit zyn ogen te verliezen, ja zelfs, om hem een fatzoenlyk figuur by vreemde volkeren te doen maken, al vry diep in zyn geldkist te tasten; Maar het teder gemoet van Mamaatje kan 'er niet toe verstaan; 't heeft haar zeker hard genoeg gevallen, haar kind in drie jaren, de welke het op de Academie heeft versleten, slegts gedurende de vacantien by haar te hebben, en 't overige vandien langen tyd zyn zielroerend gezigt te moeten missen; Zal ze nu [34] nog twee volle jaren geheel en al van zyn tegenwoordigheid berooft zyn, en dat verdriet duurder moeten betalen als 't aangenaamst vermaak? zulks schynt haar zo wreed als onbillyk; En waar toe zal dat reizen tog dienen? Zal de jongeling daar door spoediger en groter avancement te verwagten hebben, of op een ryker huwelyk kunnen staat maken? In 't minste niet. 't Is derhalven beter, en veiliger hem t'huis

1 1756: 48 “'t Gemoed verandert niet door 't dobbren op de baren.” - Zij, die over zee reizen, veranderen van klimaat, niet van aard. Horatius, Brieven I, 11, 27.

[p. 71]

te houden, en hem hoe eer hoe liever aan een ampt en aan een vrouw te helpen. Zo 't kind in vreemde landen was, Mama zou immers geen gerust ogenblik hebben. Gebeurt het egter dat Vader en Moeder het omtrent die zaak eens zyn, men ziet ons Heertje kars vars van de Academie gekomen, en de studentsche welleventheid voor de eenigste erkennende, naar 't storten van veel bittere tranen, ten minste aan de kant van zyn ouders, wel haast af marcheren. Hy zal de kortste weg nemen naar 't Fransche Hof, daar wel 't meest voor een vreemdeling te profiteeren is; zyn beurs is wel voorzien, en daar is goede orde gestelt, dat geduurende zyn reis het gelt hem niet ontbreken zal. Hy heeft in zyn kindsche jaren zo wat schoolfransch geleert, daar men katten en honden mee vergeven zou, en dat heeft hy nog, door 't Latyn te leren, ten grootsten dele vergeten; maar 't is te hopen dat hy in korten tyd zyn Fransch zo goed als zyn Duitsch, of ten minsten als zyn Latyn, zal spreken. Men zou hem wel eens een wys en beschaaft man tot gouverneur meê geven, maar dat zou de onkosten bykans verdubbelen, en daar by 't Heertje heeft reeds zyn twee en twintigste jaar bereikt, hy is zedert zes maanden der beide Rechten Doctor, en 't zou tegens zyn eer en Character stryden zyn gedrag aan de bevelen, of ten minsten aan den raad van een ander over te geven; En al kon hy tot zo een harde [35] zaak resolveren, ten minste zou het ontydelyk¹ voor hem wezen, de bestiering van de beurs aan zyn leidsman af te staan; zulks zou maar oneenigheid baren, en derhalven is het beter die gansche zaak zig uit het hooft te stellen. Men vind in de plaats iets uit dat ten naasten by even heilzaam is; Men geeft hem een bejaard zuinig en zedig knegt mee, daar men staat op kan maken, die een oog in 't zeil zal houden, en zo onze Doctor het te grof maakt, Papa en Mama by tyds des aangaande verwittigen. Daar reizen we heen; men bevind zig wel haast te Parys; wat verandering! andere huizen, andere manier van de spys te bereiden, andere zeden; Alles komt den jongen Reiziger zo misselyk² voor; Hy verstaat maar ten halve die geenen, die met hem spreken, en op hun beurt naar zyn meining moeten raden. Parys is wel een schone stad; dog 't is jammer dat 'er zo veel Fransjes in zyn; In den boezem van den verlustiging zelfs vind hy oorzaak van verdriet en verveling. Hy neemt zyn toevlugt te vergeefs tot de Schouwburg; 't Is wel waar de Opera is fraai om te zien; Maar wat

1 Nadelig.

2 Onaangenaam.

[p. 72]

heeft men aan dat gezang, en dat gelol; Met de Comedie is het nog erger; Hoe kan hy in de bevalligste uitvoering van een treffelyk stuk, waar van hy hier en daar maar een woord verstaat, het minste behagen scheppen! Doch by geval vind hy in het parterre Hollanders, die hy kent of met welken hy kennis maakt; Geen blyder mensch op den aardbodem, 't is of hem een molensteen van 't hart geligt word, die hem tot nog toe belet had zyn adem te halen. Hy besluit aanstonds zyn logement te verlaten, om by zyne vrienden zo 't mogelyk is, of ten minste in hun buurt zyn verblyf te gaan nemen. Wat vreugt voor onzen jongen Heer, nu kan hy Duitsch spreken, dat het hem aan zyn hart gaat. Hy kleeft voortaan zyne landgeno[36]ten onafscheidelyk aan; Hy heeft met hen de zelfde Koffihuizen, de zelfde herbergen &c. 't Is puur of hy t'Amsterdam was, en daar als zyn eigen meester leefde. Hy diverteert zig voortaan als een Prins. Hy heeft de tyd niet om zyne gedagten te laten gaan over 't bereiken van een voornaam oogmerk van zyn reis. Hoewel hy in 't gezelschap van zekere gevaarlyke vrouwen Frans genoeg leert, om zyn gedagten uit te stameren, durfd hy uit vreeze van uitgelagchen te worden niet by fatsoenlyke luiden te voorschyn te komen. Hy bespeurt ook zonder moeite dat 'er een groot verschil is tusschen zyne Academische manieren, en die van de beschaafde natie, onder welke hy zig bevind; hy wantrouwt zig zelf, en zo hy zig laat overreden om een gedienstig vriend in een fatzoenlyk huis te volgen, hy vertoont 'er zig schroomagtig, en verzelt met een kinderlyke beschaamtheid, en de tyd van zyn afscheit te nemen is 't eenig aangenaam oogenblik, 't welk hy 'er ontmoet; Ook zet hy 'er zyn voeten niet meer; hy is wel wyzer, en hy weet zyn tyd wel beter te besteden. 't Is luk of raak of hy wel eens zyn plicht by den Ambassadeur van zyn vaderland gaat afleggen. De tyd geschikt tot zyn reis is ondertusschen bykans verlopen; Naar zyn te rugkomst word hartelyk verlangt, te meer, wyl Papa die zware onkosten begint moe te worden, en 't zoontje braaf met de brede byl 'er in hakt. Hem word niet meer als een maand of twee nog vergunt; Daar meê is alles in rep en roeren; Vrankryk is tot nog toe bykans onbekend aan ons Jonkertje; nu moet alles op een stel en op een sprong gezien worden; Verzailles, de andere Koninklyke en Vorstelyke lusthoven, gelyk ook de voornaamste byzonderheden van de hoofdstad; zulks geschiedt als ter loops, zonder veel oplettendheit, en dienvolgens zonder veel vermaak; dog 't [37] geschiet echter; 't zou immers de grootsche schande des waerelds zyn in zyn vaderland te rug te komen, en niets te vertellen te hebben. Hy

[p. 73]

daagt eindelyk weder op in zyn vaderlyke stad tot eene onuitsprekelyke vergenoeging van zyn ouders. Ze kunnen hem niet genoeg aanzien; Hy heeft puur een Fransch air. Hy is op zyn Fransch geschoeit, gekapt, gekleed; Hy komt drie a vier dagen te voorschyn, met verscheide kakelbonte pakken, die wel naar de eerste mode, maar niet naar de beste smaak zyn; Daar by zyn zyne zakken verzien met de modieuste orlogies, snuifdozen, kokertjes, en andere Fransche snuistering, die hy zonder ophouden in alle gezelschappen de monstering doet passeren; Verders is het al Parys wat de klok slaat, op al 't geen gezegt word haalt hy iets aan dat Parys betreft; 't is of hy met Parys tot barstens toe overladen was. 't Geen 't koddigste is, hy affecteert 't geen hy te Parys 't meeste gemyd heeft, te weten Fransch te spreken; Hy denkt nu de kans te hebben om boven anderen in dit opzigt uit te blinken. Hy onderwint zig zelfs zyn vonnis met een volkomen gezag over de natuur en aardigheid van die taal te vellen, als of hy de kennis van de zelve met de Parysche lugt had ingeademt, of in de naauwste vereeniging met de voornaamste leden van de Fransche Academie geleeft had. Had hy in zyn vaderland gebleven, 't zou misschien een Heertje geweest hebben als duizend anderen; Mogelyk ook wel een eenvoudige natuurlyke gek, maar 't geen hy door zyn kostbare reis gewonnen heeft, is dat hy een waanwyze gemaakte gek is, t'allen zyde omhangen met Franjes en Falbalaas¹, die zyn zotheid ogenschynlyker maken. Zyn Fransche airtjes en maniertjes kunnen vergeleken worden met een tour paarlen, waar meê een vrouw, die haar belangen niet wel verstaat, hare [38] magere en zwarte hals oppronkt, en naar de zelve de ogen der voorbygangers trekt.

Dusdanig is echter het noodlot van alle onze jonge Reizigers niet. Daar zyn 'er anderen die het vry beter denken te maken, en die zig verbeelden den rechten weg in te slaan om een ware nuttigheid uit hunne reizen te trekken. Deze vermengen zig met de Landaard by welke zy zig bevinden, vestigen hunne aandagt op hare zeden, manieren, en gansch gedrag, en stellen alle hunne krachten in 't werk om haar door eene ongedwonge imitatie, in die verscheide opzigten naa te volgen; Dog dikwils gebeurt het, dat de vreemdeling 't meest ingenomen, en verrukt, door blinkende ongerymtheden, juist dat gene naaapt 't geen hy met de grootste zorgvuldigheid behoorde te myden, en verwaarloost in zyn boe-

1 Plooien en lubben in kraag en manchetten.

[p. 74]

zem en zeden, als te verplanten 't geen waar van hy de aangenaamste en heilzaamste vrugten met reden zou kunnen verwagten. De ware oorzaak van die mistasting is baarblykelyk; ze bestaat in 't gebrek van een geoeffent oordeel; Niemand die zig onderwint, zonder door een wys leidsman bestiert te worden, vreemde volkeren te gaan bezoeken, kan van de uitvoering van dit voornemen 't minste voordeel hopen, ten zy hy van te voren de kennis van 't menschelyk hart zig eenigermate heeft eigen gemaakt, en zig in staat vind wel gegronde denkbeelden van het zedelyk goed en kwaad te vormen. Zonder deze geschiktheid word, om zo te spreken, zyne nabootzing van vreemde manieren en zeden als aan 't geval overgegeven, en hy loopt gevaar 't geene zyne zinnen streelt met meer yver te behartigen, als 't geen zyn reden vergenoegen, en versieren kan.

Daar is nog een andere dwaling, daar onze jonge Reizigers dikwils in vervallen, schoon het hen [39] aan natuurlyk verstant en goede hoedanigheden niet en ontbreekt. Aangespoort door de loftuitingen van een zekere natie, die op de zelven niet karig is, en niets in een vreemdeling zo zeer pryst als geest en manieren, zoeken ze zig de eer, die hen word aangedaan, hoe langer hoe meer waardig te maken, en ze wenden alle hun vermogens aan om den Nederlander uit te trekken, en volmaakte Franschen te worden. Nu weet men, dat ieder volk een nationaal character heeft, dat het zelve van alle anderen onderscheid, gelyk ieder soort van wyn een landsmaak heeft, daar hy aan te kennen is. Al die characters zyn in de grond goed; 't zoude zeer bezwaarlyk zyn aan te tonen welk van allen de beste is, en niet goed te keuren, dat een Zwitser of Hollander geen Franschman is, is even zo belagchelyk, als kwalyk te nemen, dat uitmuntende Pontac de zelfde smaak niet heeft als de geurigste Champagnewyn. 't Is onmooglyk in luiden van zekere jaren dit character geheel uit te schudden; 't heeft diepe wortels geschoten in 't ligchaam, in 't gemoet, in 't verstant, in de imaginatie, alle des zelfs delen zyn voor de anderen gemaakt; zo men een stuk van een vreemd character 'er aan wil lassen, zo houd de evenmatigheid, en de harmonie op, en de beste hoedanigheden, in zo een valsch licht geplaatst, schynen onnatuurlyk en bespottelyk. Dusdanige ^*Metamorphosis moet derhalven het oogwit van een reiziger geenzins wezen, dog 't geen zyn pligt is te betragten, is zyn profyt te doen met de zeden en manieren van andere volken, en ze als een hulpmiddel te gebruiken, om zyn Natio-

* Verandering van gedaante.

[p. 75]

naal Character te verzagten, te beschaven, en tot die volmaaktheid, die met des zelfs natuur overeenkomt, te verheffen. [40]

't Is niet noodzakelyk te verheffen, [40] 't Is niet noodzakelyk dat een Hollander van de wellevende Franschen lere, zig als naar 't hooft te smyten van iemant die hy voor de reis van zyn leven ziet, en met hem de zelfde gemeenzaamheid te gebruiken, die men aan een broeder of boezemvriend schuldig is. Dog 't zou hem gansch niet misstaan zig van 't redelyke dat 'er in die vreemde gewoonte legt te bedienen; Zonder zig in een onbezonne familiariteit met onbekenden in te wikkelen, zou hy in hun gezelschap, uit zyn ogen en trekken wel eene zekere stuursheid kunnen verbannen, die naar een zoort van eenkennigheid zweemt. 't Zou hem de minste schand niet wezen hen een vriendelyk gemeen praatje te verlenen, en hen met de uiterlyke tekens van een ware hartelykheid ten minste die diensten te bewyzen, die hem met de minste schade niet dreigen. 't Wordt wederom gansch niet vereischt dat een Nederlander als een Franschman zonder ophouden uuren agter een fluit, lacht, zingt, zig voorby praat; Hy bezit die gebaarden, die ongedwongen bewegingen, en zwier niet, die zodanig gedrag in de Franschen lydelyk, en zelfs bevallig maakt; maar 't voegt hem gansch niet kwalyk deel in de conversatie te nemen, zyn voorhooft te ontfronzen, met een matige lach, 't geen hem als aardig voorkomt, te vereeren, en zyn gezelschap zo aangenaam te maken, als de reden, en zyne natuurlyke gesteldheid hem zulks toe kunnen laten.

Deze Hollandsche Spectator zal alle Maandagen en Vrydagen te bekomen zyn: Te Amsterdam, by H. Uytwerf; te Rotterdam, J.D. Beman; Delft, A. Beman en Boitet; 'sGravenhage, C. Boucquet en J. vander Kloot; Dordrecht, Van Braam; Leyden, Kerchem; Haarlem, Van Lee; Utrecht, Kroon; Middelburg, Meerkamp; Vlissingen, Payenaar; Leeuwaarden, Strik. &c. [41]