De Amsterdamse boekhandel 1680-1725. Deel 4. Gegevens over de vervaardigers, hun internationale relaties en de uitgaven N-W, papierhandel, drukkerijen en boekverkopers in het algemeen

Wolters (Joannes) 1655/56-1715, Geref.

Leven

Geb. Doesburg 1655/56, begr. Oude Kerk 10-1-1715 (3de kl.), ondertr. kerk 29-8-1686 Susanna van Waesberge, ged. Utrecht Domkerk 21-4-1650, begr. Oude Kerk 7-6-1718 (2de kl.), dochter van Johannes Janssonius van Waesberge, boekverkoper (zie aldaar), en Elisabeth Janssonius; weduwe van Servaas Paulsen, koopman te Hamburg.

31-10-1717 test. voor not. Schabaalje, waarbij ze haar dochter en zoon uit het eerste huwelijk en twee dochters uit het tweede huwelijk onder beperkende voorwaarden tot erfgenamen benoemt (N.A. 6107).

18-7-1718 verwerping voor not. Schabaalje van dit testament door de kinderen (N.A. 6112).

Adres

1686-1718 op het Water. Uithangteken in 1688 in Seneca (dr.).

[p. 186]

Boekhandel

16-5-1687 poorter als boekverkoper, 23-6-1687 gildelid; de weduwe betaalt na de dood van haar man jaarzang tot haar dood toe.

1687, 1694, 1711 en 1713 boeken van hem op de Messe (KS 1468).

19-5-1703 fiat op zijn rekwest, dat hij uit hoofde van een openstaande rekening, zijn begin nemende in 1689, van Daniel Horthemels, boekverkoper te Parijs, een som van f 763.19. - heeft te pretenderen, dat hij bij het leven van Horthemels bij hem en na zijn dood bij de weduwe zonder succes heeft aangemaand, zodat hij nu verzoekt de boeken van Horthemels, die onder hem berusten, te mogen verkopen en de opbrengst in mindering van deze som te mogen brengen (R.A. 792, 121).

29-7-1712 stierf Theodorus Janssonius ab Almeloveen, de neef van Susanna van Waesberge, die professor te Harderwijk was en van wie ook Wolters nogal wat had uitgegeven. Wolters was executeur. Uit de scheiding van de nalatenschap voor not. Moors op 10-7-1714 (N.A. 6330, 57, zie ook 6331, 14 tweede scheiding 12-2-1715) blijkt, dat Wolters van 1695-1703 f 2510. - van de overledene had ontvangen, met nog verschuldigde interest bij de dood in totaal f 2790. -, Anna Mierinck op 1-11-1708 f 2500. -, met nog verschuldigde interest in totaal f 2766.13. -, en Samuel Schoonwald op 1-8-1711 f 500.-.

1714 als toevoeging aan een opgaaf van boeken, gedrukt te Frankfort, leest men: ‘Tous ces livres-là se trouvent chez Jean Wolters, libraire d'Amsterdam: qui vend toutes sortes d'impressions d'Allemandes (Hist. crit. de la rep. des lettres VI, 379).

4-5-8-1716 veiling van gebonden boeken van de overledene (G.A. 93).

24-4- en 4-5-1719 veilingen van gebonden en ongebonden boeken van de overledene (A.C. 20-4-).

14-8-1719 obligatie voor not. Wetstein van R. en G. Wetstein van f 537.5. - voor boeken gekocht op de veiling van 24-4-, te betalen in 16 driemaandel. term. (N.A. 8295, 12).

18-6-, 10-7- en 18-7-1720 obligaties voor not. Wetstein van Pieter de Coup, Anthony Schoonenburg en R. en G. Wetstein voor boeken gekocht op de veiling van 2-4-1720, resp. van f 1000. -, te bet. in 16 term., van f 1000. -, te bet. in 8 term., en van f 1144. -, te bet. in 16 term., alle van drie maanden (N.A. 8296, 12, 27 en 33).

Uitgeverij

Van 1686 of 1687 tot zijn dood verscheen een aantal uitgaven met zijn naam, het meeste in het Latijn, maar ook in het Holl. en Frans, veel op medisch gebied, na zijn dood bij de weduwe en haar zoon Pauli, tot haar dood toe.

17-10-1686 etc. werkte hij samen met IIsbrand Haring, zie aldaar. De daar genoemde Arnhemse druk van 1681, Symbola varia, komt ook voor met een titelplaat met het opschrift ‘Amstelaedami apud Joannem Wolters a^o 1697.’

1687 verscheen bij hem Cl. Rutilii Numatiani Galli Itinerarium... Ex museo Th.J. ab Almeloveen.

1688 verscheen bij hem Alle de werken van Thomas Brown... Door een liefhebber uyt het Engelsch vertaelt. t'Amsterdam, Bij Johannes Wolters, Boekverkooper op 't Water, in Seneca.

1688 verscheen bij hem Incunabula typographiae notitiam exhibentia Corneli à Beughem Embric., door de auteur opgedragen aan Theod. Janssonius ab Almeloveen.

20-12-1691 kreeg hij privilege voor de Philologiae sacrae, qua totius sacrosanctae, Veteris ac Novi Testamenti, scripturae, tum stylus et literatura, tum sensus et genuinae interpretationis ratio expenditur libri quinque... Autore Salomone Glassio. Dit werk van de beroemde Duitse theoloog was oorspronkelijk in 1623 in Jena verschenen en daarna verschillende malen herdrukt. In 1694 verscheen de uitgaaf van Wolters. Reeds op 17-3-1692 deed not. Stafmaker Varlet namens Wolters

[p. 187]

insinuatie aan de boekverkoper Jan Verver, die in de krant had geadverteerd, dat dit werk bij hem te krijg was, dit niet te verkopen, daar Wolters privilege ervoor had (N.A. 4754, 278). Dit betrof stellig de uitgaaf met het adres ‘Francofurti & Lipsiae, apud Christophorum & Davidem Fleischerum. Literis Joh. Heinrici Richteri, An. 1691.’ In 1705 verscheen een nieuwe uitgaaf met toevoeging van de Logica sacra van Glassius, verzorgd door J.G. Olearius, bij J.F. Gleditsch te Leipzig. Op 24-9-1705 deed not. van Aken namens Wolters aan Caspar Fritsch, die te Amsterdam was, voor Caspar Fritsch en Gleditsch, kooplieden te Leipzig, insinuatie, dit boek niet te verkopen, daar hij privilege had, waarop Fritsch antwoordde dat hij ze niet had geïmporteerd en het privilege moest zien. (N.A. 7210, 627). In 1711 kwam Wolters nogmaals met een uitgaaf met nieuwe indices (A.C. 23-5-1711).

25-12-1692 kreeg Wolters privilege voor Martini Geieri Commentarius in psalmas Davidis. Over de ingewikkelde geschiedenis van het tot stand komen van deze uitgaaf, gaf ik reeds bijzonderheden bij Goethals. Behalve de daar genoemde exemplaren met onderling afwijkende adressen bestaat op de Bibl. Nat. een exemplaar met de namen van J. Wolters (en R. Goethals). Op 15- en 29-11-1694 verklaarde Wolters voor not. Emaus ten Bergh aan de erfgenamen van Wolfgangh f 2000. - schuldig te zijn, ‘spruytende uyt saecke van verschot ende penningen verstreckt voor reeckeninge van hem comparant aen het boeck sijnde Geierus in psalmas in fol., ende door de gemeene participanten in het selve aen de erfgenaemen van den voorsz. Abraham Wolfgangh aangewesen’, belovende dit ter vermaninge terug te betalen en intussen 4% interest te geven. (N.A. 5664).

1693 verscheen bij hem Pauli Barbette Chirurgia. Notis ac observationibus rarioribus illustrata... opera Johannis Muis, med. doct. Achterin vindt men de vermelding: ‘Campis, Typis Caspari Cotii, Typographi & Bibliopolae. 1693.’ In hetzelfde jaar verscheen bij hem Praxis Barbettiana cum notis & observationibus Frederici Deckers, medicinae doctoris.

1697 verscheen bij hem Philippi Cluverii Introductio in universam geographiam tam veterem quam novam tabulis geographicis ac notis olim ornata à Johanne Bunone, jam verò locupletata additamentis & annotationibus Joh. Fred. Hekelii & Joh. Reiskii. Cum privilegio ordinum Holl. & Westfrisiae. Venduntur Amstelaedami, apud Joannem Wolters, bibliopolam op 't Water 1697. Het werk is opgedragen door Wolters aan professoren van de vijf universiteiten, o.a. aan Th. Janssonius ab Almeloveen. Cluverius Introductio was in 1624 te Leiden bij Elsevier verschenen en sedertdien vele malen herdrukt, in 1682 bij Janssonio-Waesbergios te Amsterdam. In 1683 was een uitgaaf, vermeerderd door de Duitser J. Buno, verschenen met het adres ‘Amstelaedami, apud Gulielmum Gulielmi’. Het drukkersmerk is de bekende laurierstruik van Waesberge en misschien is Willem Goeree bedoeld. Op 18-7-1692 kreeg Wolters privilege voor een nieuwe bewerking door de genoemde Duitsers van Buno's uitgaaf. Op 1-1-1693 transporteerde hij het aan de papierkoper Jan van Munnichuysen. Op 12-4-1710 adv. hij: ‘nog maekt dito Wolters bekent dat sommige voorgeven als of Cluverii Geographia cum notis Bunonis etc. bij hem niet meer te bekomen was; die lust heeft een proef daer van te nemen, sal in tegendeel bevinden dat sodanige niet anders daer mede beoogen, als alleen maer het boek te stremmen’ (A.C.).

1697 verscheen bij hem de Franse vertaling van een werkje van Pieter Adriaensz Verduin, dat reeds in 1696 bij hem in het Latijn en in 1697 ook in het Holl. was verschenen: Nouvelle methode pour amputer les membres, presentée a monseigneur Nicolas Witsen... par Monsr. Pierre Adriaansz. Verduin... Traduite en François par Joseph Vergniol, maistre chirurgien François refugié.

1707 verscheen bij hem een uitgaaf Strabonis Rerum geographicarum libri XVII... Amstelaedami, Apud Joannem Wolters, met een voorwoord van Th.J. ab Almeloveen. Achterin leest men: ‘Harderovici, Excudit Petrus Sas, Academiae Ducatûs Gelriae & Comitatus Zutphaniae typo-

[p. 188]

graphus ord. 1707.’ Blijkbaar drukte Sas meer voor Wolters, stellig door bemiddeling van Th.J. ab Almeloveen. Bij de reeds genoemde obligaties van Wolters voor zijn neef Almeloveen bevonden er zich twee, van 16-8-1701 van f 300. - en van 3-3-1706 van f 110. -, wegens geld dat Almeloveen voor Wolters aan Sas had betaald.

11-10-1710 adv. hij, dat bij hem en bij E. Tremel te Embden binnenkort zou uitkomen ‘G. Outhof, Verklaringe over 't boek Ruth in 4. met schone figuren.’ Op 23-5-1711 adv. hij, dat dit werk van Outhof bij hem te bekomen was. (A.C.).

21-8-1714 adv. hij het verschijnen van het 9de Kabinet van de professor anatomië Dr. Ruysch (A.C.). Deze uitgaaf was in 1701 begonnen en gaf een beschrijving in het Latijn en Holl. van het kabinet van de bekende geleerde, als wiens uitgever Wolters al sedert 1696 regelmatig was opgetreden, terwijl eerdere uitgaven waren verschenen in 1665 bij Harmanus Gael te Den Haag, 1687 bij Jacobus Moukee te Leiden en in 1691 bij Hendrik en de wed. Dirk Boom te Amsterdam. Frederici Ruyschii... Thesaurus anatomicus primus cum figuris aeneis. Het eerste anatomisch cabinet, van Frederic Ruysch... met kopere platen. Amstelaedami, apud Joannem Wolters, 1701, werd gevolgd door 8 andere afleveringen bij Wolters. Na zijn dood werd het echter niet door de weduwe voortgezet, maar door haar neven Waesberge, die in 1716 met de 10de en laatste aflevering kwamen. Ook herdrukken en andere nieuwe uitgaven van Ruysch verschenen voortaan bij hen.

1715 etc. zette de weduwe de uitgeverij voort tezamen met Joannes Pauli, haar enige zoon, een kind uit haar eerste huwelijk. Voor uitgaven uit die jaren, zie men aldaar.

Bijzonderheden

3-1-1715 legden voor not. Moors Anthony Groen en Anna Goeree een verklaring af, dat Joannes Wolters al verscheidene weken ziek was geweest en niet kon spreken, maar dat hun bekend was, dat hij voor het huwelijk van zijn dochter al eerder consent had gegeven (N.A. 6331, 2).