De Amsterdamse boekhandel 1680-1725. Deel 4. Gegevens over de vervaardigers, hun internationale relaties en de uitgaven N-W, papierhandel, drukkerijen en boekverkopers in het algemeen

Wybrants van de Jouwer (Sander) 1641-1720, Geref.

Leven

Ged. Oude Kerk 17-12-1643, begr. Noorderkerkhof 15-6-1720 (onverm.), zoon van Wijbrant Jansz van de Jouwer, kleermaker, en Annetje Sanders, ondertr. kerk 1. 11-10-1664 Annetie Jans, geb. 's Herenberg 1639/40, begr. Noorderkerkhof 13-2-1689 (als Anna Martens), 2. 18-6-1689 Annetje Selbagh, geb. s' Herenberg 1655/56, begr. Leidse Kerkhof 22-11-1725 (onverm.).

8-7-1656 werd hij met twee jongere broers opgenomen in het burgerweeshuis.

23-6-1689 verklaarde hij geen middelen te hebben zijn kinderen iets te bewijzen voor moederlijk erfdeel.

Adressen

1664 Prinsenstraat, 1679 Heerenstraat (KS 1040) etc. tot zijn dood toe.

Boekhandel

1664 geeft hij bij zijn ondertrouw als beroep op boekbinder, 1689 boekverkoper.

3-8-1665 gildelid als boekbinder, betaalt jaarzang tot en met 1714.

1683, 1687, 1692 en 1695 had hij deel in compagnieschappen, die handelden in boeken en ook zelf lieten drukken, met telkens weer verschillende combinaties van compagnons (KS 693-702 en 804, 99, 1300 en 341).

[p. 189]

30-3-1694 werd een curator aangesteld over zijn boedel (D.B. 309, 4vo), 1 april 1694 staat en inventaris van de boedel opgemaakt in verband met cessie aan zijn crediteuren:

Crediteuren (1683-1688): Daniel van Daelen als gem. van de compagnie van de weduwe Schippers f 679.15. -, d'erfgenamen van Joannes Ravesteyn f 300. -, de compagnie van Jan Carstensz en Albert en Barent Visser f 468. -, de weduwe Aart Dirksz Oossaen f 248.15. -, Jan Klaesz ten Hoorn f 140. -, Pieter van Rijschooten f 250. -, Gerrit Schellingwouw f 64. -, Rutgert Ridderingh f 36. -, Eva de Haes weduwe van Jan Laekeman f 50. -, Willem Lamsvelt over borghtoght f 167. -, den apotheker Burgers f 14. -, dockter Stamhorst f 12. -, de weduwe van Gijsbert de Groot nog ongeliquideerde schult waervan 't restant nog is f 40. -, Magdalena Omfali waervan administrateurs zijn... van Beecq dogh heeft pant f 200. -, Pieter Jansz Meulenaer, als boven, f 200. -, juffr. Hartmans tot Schoonhoven f 100.-.

De meubilen en huysciraet op den bodem berustende mitsgaders eenige boeken en winkel pro memorie.

Nogh eenige uytstaende schulties dogh weynigh van importantie: 1683 van Tibaute France schoolmeester tot Haerlem f 17.6. -, 1682 van Andries Vink f 29. -, mons. Spruyt naer Indien f 4.-.

Schade die den requirant heeft geleden als: 1678 met Andries Vink in compagnie over koop van boeken daer aen verloren is wel f 200. -; 1682 met de compagnie van de weduwe Schipper over verkopingh van boeken voor des requir. reekeningh wel schade geleden f 400. -; 1684 in compagnie laeten drucken een Martelaersboek daer den requirant voor sijn reeken. wel schade heeft geleden f 350. -; des requirants eerste vrouw heeft van den jaere 1684 tot 1689 toe siekelijk geweest waeraen veel gelt heeft te kosten gelijt pro memorie; 1689 is van den requirant door ongeluk int water geraekt een geheele kist met boeken waeraen wel schade heeft geleden f 200.-.

Den requirant is in den jaere 1689 met sijn jegenwoordige huysvrou komen te trouwen en heeft alsdoen van deselve sijne huysvrou al op intrest gehadt, wanneer sij nogh vrijster was een somme van 430 guldens, soodat hij als doen op 't aengaen van dit huwelijk al met de selve schult was belast als mede met de voorige schulden aen eenige crediteuren, en naer sijn trouwen continueel nog al meerder is ten agteren geraekt, soodat selfs 't geen sijn huysvrou mede heeft ten huwelijk gebraght 't meeren gedeelte int huishouden is ingesmolten en dewijl den requirant overvallen wort en sijne crediteuren onmogelijk kan voldoen is hij genootsaek sijn toevlugt te nemen tot het miserable beneficie van cessie.’ (D.B. 210, 19 (1ste)).

Uitgeverij

Van 1678 (Ledeboer noemt al 1674) tot 1697 verschenen uitgaven, meest met platen, met zijn naam, meest in combinatie met anderen en in het Holl., echter ook enkele alleen en in het Frans.

1678 verscheen bij Sander Wijbrantz & Andries Vink & comp. Sinnepoppen van Roemer Visscher. (Landwehr 250e).

1679 verscheen bij Sander Wijbrantsz en de kunstkoper Joost de Reyger Den Gekroonden herder, dat zij op 13-6-1679 in de Haarlemse Courant adverteerden (KS 1040-1041).

1682 nam hij deel in uitgaven van werken van Vondel met platen, als Sander Wybrants tezamen met Jean de Lamsvelt in Theatre du Monde of Tooneel des menscheliken levens (Landwehr 251f), waarin de beide uitgevers de opdracht (ten onrechte gedateerd op 20 van Oogst-maand 1662) en voorwoord ondertekenden, en als Sander Wijbrantsz tezamen met Jan Blom, Andries Vinck en Aert Dircksz Oossaen in Vorstelijcke waranda der dieren (Landwehr 252b).

1684 verscheen, stellig als gevolg van zijn deelname aan de compagnie van de wed. Schippers Le Nouveau Testament bij Zander Wybrants en Aert Oossaen (zie aldaar). De bijbehorende La Bible

[p. 190]

van 1678 en Les Pseaumes de David van 1683 staan nog op naam van ‘la veuve de Schippers’. (U.B.A. 590 H 30).

1685 verscheen het Bloedig Tooneel of de Martelaersspiegel bij een combinatie, waarin ook Wybrants deel had (zie deel III 98).

30-3-1686 ‘'t Amsterdam bij Sander van de Jouwer, in de Heere-straet, is gedrukt en wert uytgegeven 'T Ontslotene cabinet der Fransse tael, uytleverende voortreffelijke methoden om deselve tael in korten tijt te leeren. Item het Sleuteltje van den Fransse tael. Item Methode Royael, door Pielat’ (A.C.). Van deze boeken, die voor zover ik kon nagaan niet bij Riemens voorkomen, kan ik alleen het volgende noemen: Le cabinet reserré de la langue Françoise, decouvrant de tres belles methodes pour apprendre en peu de temps cette langue. Het ontslootene cabinet der Fransche taal; uitleverende zeer voortreffelijke methoden om deze taal in korten tijd te leeren. A Amsterdam, chez Sander Wybrants de Jouwer, marchand libraire dans le Heere-straat. Bij Sander Wybrantsz van de Jouwer, Boekverkooper in de Heere-straat. 1686. (U.B.A. 1759 H 24). Ik neem aan, dat ook de twee andere met dit adres verschenen en dus uitgaven van Wybrants, die zich hier voor het eerst ook van de Jouwer noemt, waren.

1687 verscheen bij hem Dagverhaal der reis van den ridder Chardyn van Persien en Oost-Indien, door de Swarte Zee en Colchis. Uit het Fransch in 't Nederduitsch gebracht door G. v. Broekhuizen... ‘t' Amsterdam, Bij Sander van de Jouwer, Boekverkooper in de Heere-straat/en Compagnie. Anno 1687. Met Privilegie voor 15 jaar.’ Dit privilege van 23-5-1687 was op naam van Jacobus van der Deyster en Sander Wybrantse van de Jouwer, die deel I hadden laten vertalen en drukken en zich voorstelden ook de volgende delen uit te geven. Ik vermoed, dat de naam van Van der Deyster achterwege bleef, omdat hij in juli 1687 was gestorven en de uitgaaf waarschijnlijk daarna het licht zag.

1697 verscheen Lusthof der huwelijken... Door P. de Neyn... Mitsgaders desselfs Vrolijcke Uyren... ‘t' Amsterdam, bij Willem Lamsvelt bij de Nieuwe-Kerk, Sander van de Jouwer, in de Heere-straet, en W. de Coup, op 't Rockin. 1697.’ (Luyken 44).

Bijzonderheden

Aanvankelijk noemde hij zich steeds alleen Sander Wybrants, later Wybrants van de Jouwer, of alleen van de Jouwer, wat ook het geval was op zijn uitgaven. Zijn twee zoons, die in de boekhandel gingen, noemden zich resp. Sanderse of Alexandersz en Wybrands. Bijzonderheden over hen laat ik hier volgen: Wybrant Sanderse (ged. Zuiderkerk 28-1-1671, begr. Sint Anthonieskerkhof 19-12-1719 (onverm.), ondertr. kerk 11-1-1698 Sara Leenders, geb. Leiden 1672/73) was ten tijde van zijn ondertrouw varensman, maar werd 5-9-1703 poorter als boekbinder, 4-2-1704 gildelid en betaalde jaarzang tot en met 1717. Erachter werd aangetekend, dat hij gestorven was. Bij zijn overlijden woonde hij hoek Langebrugsteeg aan het Rokin. Op 9-10-1710 werd hij verhoord, omdat hij de ‘Ingebeelde Chaos en gewaande weereltswording’ van Hendrik Wijermars had laten drukken bij Lobedanius en Aaltsz en zijn naam op de titelpagina had gezet, opdat men zou weten, dat het bij hem te krijg was. Van de ruim 400 exemplaren, die gedrukt waren, had hij er 40 en later nog enkele meer aan de auteur geleverd, de rest verkocht voor 8 st. aan de boekverkopers en 10 st. aan particulieren. Hij had het geadverteerd in de Haagse Courant, maar de advertenties laten stopzetten, toen men Wyermars waarschuwde. Toen hij in Zwolle was met zijn boekenkraam, had hij wel een exemplaar geruild, maar geen verkocht. Ook daar was hij ertegen gewaarschuwd. Op 30-10-1710 werd Wybrand Alexanders voor twee jaar uit de stad en jurisdictie verbannen, de 25-jarige comptoirknecht Hendrik Wyermars voor 15 jaar op een verzekerde plaats buiten acces, zonder pen, inkt of papier gesteld, voor 25 jaar uit de provincie van Holland en West-

[p. 191]

Friesland verbannen en beboet met f 3000. - (R.A. 362, 63vo en 86). Het boekje had de titel: Den ingebeelde chaos, en gewaande werels-wording der oude, en hedendaagze wijsgeeren, veridelt en weerlegt, byzonder de gevoelens hier omtrent, van T. Lucretius Carus en Dirk Santvoort... Door Hendrik Wyermars. t'Amsterdam, Bij Wybrant Alexanders, boekverkooper in de Lange brug-steeg aan 't Rockin, 1710. (U.B.A. 1079 E 26). Exemplaren ervan waren uiteraard zeldzaam, zoals blijkt uit de overigens niet zeer juiste mededeling van Uffenbach (III 491).

Jan Wybrands (ged. Noorderkerk 4-7-1691, begr. Leidse Kerkhof 24-2-1740 (onverm.), ondertr. 5-11-1728 Maria Burghout, geb. Amersfoort 1697/98; zij hertr. 1740 Wouterus van Bogerijen) werd in 1726 geciteerd om het gilde te kopen (G.A. 102), werd 29-11-1726 poorter als boekverkoper, 2-12-1726 gildelid en betaalde jaarzang tot zijn dood. Bij zijn ondertrouw woonde hij in de Berenstraat, in 1740 in de Utrechtse straat bij de Kerkstraat.