De Amsterdamse boekhandel 1680-1725. Deel 4. Gegevens over de vervaardigers, hun internationale relaties en de uitgaven N-W, papierhandel, drukkerijen en boekverkopers in het algemeen

Wolfgan(c)k (Abraham) 1634-1694, Geref.

Leven

Ged. Nieuwe Kerk 28-3-1634, begr. Nieuwe Kerk 28-1-1694, zoon van Joost Henricxsz Wolfgank, kaarsenmaker, en Toentje Lantsay, ondertr. kerk 16-8-1658 Anna de la Fontaine, ged. Walenkerk

[p. 183]

17-11-1641, begr. Nieuwe Kerk 29-12-1685, dochter van Daniel de la Fontaine en Elisabet Backer.

23-7-1675 test. voor not. Danckerts (N.A. 2836).

21-1-1694 test. voor not. Servaes (N.A. 5063, 227).

16-5-1710 scheiding van de nalatenschap voor idem (N.A. 5003, 188).

Adressen

1658 op de Beurssluis, aan de Beurs, 1662 op de hoek van de Beurs onder de Toren of bij 't opgaan van de Beurs bij de Toren (dr.), 22-3-1667 Rokin bij de Beurs (begr. Nieuwe Kerk), 1670 Rokin over de afgang van de Beurs (dr.); 10-1-1682 kocht hij in een executieverkoop een huis op het Rokin oostzijde tegenover de opgang van de Beurs voor f 5140. -, dat zijn dochter op 3-5-1725 voor f 9800. - overdroeg (R.A. 2175, 187 en Kw. 4 S, 266). Uithangteken in 't Geloof.

Boekhandel en drukkerij

16-1-1658 gedaagd door de schout wegens het verkopen van paskwillen, 27-2-1658 na verblijf beboet met f 5. - (Schoutsrol).

23-10-1658 gildelid als boekverkoper (liet in 1688 de poorterceel van zijn vader zien).

1671 etc. overman van het gilde.

1672, 1675-1677, 1679, 1686-1687 en 1689 boeken van hem op de Messe, 1679 samen met D. Elsevier (KS 1468).

21-3-1675 sloten Johannes van Someren, Abraham Wolfgank en Hendrik en Dirk Boom voor not. Baars een overeenkomst tot het uitgeven en verkopen van bijbels, testamenten, psalmboeken etc., waarbij uitvoerige bepalingen werden vastgesteld. Op 7-9-1675 werd als compagnon ook nog Michiel de Groot toegelaten, zodat voortaan ieder 1/4 part in deze compagnie bezat. (N.A. 3757, 453, zie ook KS 1183).

1681, zie contract drukkers.

9-2-1685, zie Joseph Bruyningh.

21-1-1694 voor de bepalingen in zijn testament ten gunste van zijn neef Anthony Schelte, zie men aldaar. Deze had sedert de dood van de jong overleden zoon van Wolfgank (zie Dirk Schelte, De Rijmwerken) diens plaats in de boekhandel ingenomen.

Mei-sept. 1694 veilingen van gebonden en ongebonden boeken van de overledene (KS 1018-1020).

27-10-1694 obligatie voor not. Emaus ten Bergh van Willem van Lamsveldt voor de erfgenamen van f 442.10.8 voor boeken, gekocht in de veiling van 14-9-, te betalen in 2 term. (1-2-1695 f 250. - en 1-5-1695 de rest), 5-7- en 3-9-1695 van Hendrik Wetstein en Willem van de Water te Utrecht van f 14686. - voor boeken, gekocht in de veilingen van 27-7- Latijns goed, 28-9- Frans goed en 14-9- sorteringen, te bet. in 16 halfj. term. (N.A. 5664 en 5665, zie ook KS 1020-1024).

28-10-1698 veiling van nog enkele atlassen van Blaeu, drukpapieren en een fraai afgezet Herbarius van Dodonaeus, de laatste druk folio Nederduits ongebonden, 29-10-1698 veiling van restanten van sorteringen en allerhande boeken onder de boekverkopers (A.C. 7-10-).

16-5-1710 bij de scheiding van de nalatenschap worden o.a. genoemd de rest van een obligatie ten laste van J. Wolters, monterend nog f 178.6. -, en een restant van obligatie van Hendrik en de wed. Dirk Boom, kapitaal f 1300. -, per resto vervallen paeyen en interest f 850.15. -, tezamen f 2150.15. -. De vorderingen, die nog op boekverkopers uitstaan, blijven gemeenschappelijk bezit, evenals nog eventueel te voorschijn komende lasten.

[p. 184]

Uitgeverij en drukkerij

Van 1658 tot zijn dood verscheen een groot aantal uitgaven met zijn naam, veel in het Frans, daarnaast ook in het Holl. en Latijn, een enkele in het Italiaans.

1659 verscheen bij hem Tractatus de sabbathô.... Authore Thoma Brodeo Anglo. Amstelodami apud Abrahamum Wolfganck Bibliopol.

1662 verschenen bij hem Het Leven, ende dood, van den seer beroemden D. Philips Melanchton, met achterin de vermelding: ‘Tot Dordrecht, gedruckt bij Hendrick ende Johannes van Esch, ordinaris Stadts Drucker wonende naest de Brouwerije van 't Cruys. anno 1662’ en De Volmaeckte hovelinck. Van de Graef Baldazar de Castiglione, uyt het Italiaensch vertaelt Door L. v. Bos, met achterin: ‘Te Dordrecht, gedruckt bij Nicolaes de Vries. Anno 1662.’

1669 verscheen bij hem Naaukeurig Verhaal van de reis des bisschops van Beryte... Door M. de Bourges.

6-10-1674 ‘Tot Amsterdam bij Abraham Wolfganck, is gedruckt en wert uytgegeven, Corpus Juris militaris, waer in begrepen is 't Hollandts Krijghs-recht en Articul-brief, met noodighe aanmerckingen en rechtsgronden, verklaert door P. Pappum van Tratsberg, J.C. Seer vermeerdert en verbeetert, in 8. Item: Justi Schraders Observationes de genera animalium & anatom. med. in 12. Item: Francisci de le Boe, Sylvy Praxis medicae, liber secundus & tertius, in 12.’ (A.C.). Het tweede boek verscheen als Observationes et historiae omnes & singulae è Guiljelmi Harvei libello De generatione animalium excerptae... studio Justi Schraderi, M.D., met adres: ‘Amstelodami, Typis Abrahami Wolfgang, Anno 1674.’ (Willems 1884). Dit is een van de uitgaven, die men, op grond van dit adres tot de eigen drukken van Wolfgank mag rekenen. Hetzelfde geldt misschien voor een nog te noemen uitgaaf van Leti van 1693. Willems wijst er op, dat vele van de uitgaven van Wolfgank - de meeste met het befaamde drukkersmerk ‘quaerendo’ - niet door hem, maar door anderen, waarbij de Elsevier's, zijn gedrukt. Uit de archieven is slechts met zekerheid te zeggen, dat hij in 1681 het contract van de drukkers ondertekende en toen dus de beschikking had over een eigen drukkerij. Ik neem echter niet aan, dat dit een grote drukkerij geweest zal zijn, daar hij in de registers van goede mannen van 1677, 1683 en 1688 steeds wordt genoemd als boekverkoper en niet als drukker.

10-12-1674 kreeg Wolfgank privilege voor de Abregé chronologique de l'histoire de France par le Sr. de Mezeray, welke uitgaaf reeds in 1673-1674 bij hem was verschenen. In zijn rekwest om privilege had hij uiteen gezet, dat de Fransen hun boeken zo duur verkochten, dat er geen handel met hen was te drijven en dat bovendien wegens de oorlog importeren onmogelijk was. Pas toen hij haast met zijn uitgaaf gereed was, had hij gehoord, dat François de Mezeray op 23-7-1668 van de Staten zelf privilege had gekregen voor de uitgaaf van Parijs, wat zeer ongebruikelijk was en welk privilege niet in alle exemplaren was afgedrukt, zodat z.i. dit zeker in oorlogstijd niet van kracht behoorde te zijn. In de uitgaaf van Wolfgank van 1682 van dit werk vindt men het privilege van 10-12-1674 afgedrukt en ook het privilege van 6-12-1664 van de koning van Frankrijk voor de Mezeray, met de overdracht aan de boekverkopers Thomas Joly en Louis Billaine en de mededeling ‘achevé d'imprimer 10-2-1668’. Op 1-12-1688 kreeg Wolfgank verlenging van het privilege van 1674, welke hij o.a. gebruikte voor de Mezeray's Histoire de France avant Clovis, dat in 1692 bij hem verscheen. In april 1699 werd als voorbeeld van de prijzen, die men voor het recht van copie moest betalen, deze Abregé genoemd, die voor f 5000. - was verkocht op de veiling na de dood van Wolfgank, terwijl het boek niet meer dan f 5. - waard was (G.A. 56, 50). Een herdruk van 1696 besprak ik bij Anthony Schelte, die dus de koper moet zijn geweest.

1679, 1680 en 1688, voor zijn samenwerking met Adriaan Moetjens vergelijke men Kossmann 272, waarbij vermeld moet worden, dat bij de eerste uitgaaf van de Actes et memoires des negotations

[p. 185]

de la paix de Nimegue de delen I en II verschenen bij Wolfgank te Amsterdam en bij Adriaan Moetjens te Nijmegen in 1679, delen III en IV bij Wolfgank te Amsterdam en Adriaan Moetjens te Den Haag.

1683 verscheen bij hem La France sçavante. Id est Gallia erudita, critica et experimentalis novissima... opera & studio Cornelii à Beughem, Embricensis.

1684 verscheen bij hem Il teatro Brittanico... Scritta da Gregorio Leti, in 5 delen met adres ‘Amsterdamo. Per Abramo Wolfgang’, in 1693 Historia o vero vita di Elisabetta regina d'Inghilterra... Scritta da Gregorio Leti, in 2 delen met adres ‘Amsterdamo, appresso Abramo Wolfgang’.

27-7-1686 kreeg hij privilege van de Staten voor een Frans en Nederduits Woordenboek, waarmee bedoeld moet zijn Le Grand dictionaire, Het Groot Woordenboek van J.L. d'Arsy, waarvan de laatste druk in 1682 bij de wed. van J.J. Schipper was verschenen, op wier veiling Wolfgank het recht van copie zal hebben gekocht. Het privilege is echter niet afgedrukt in de uitgaaf van 1694 (Riemens 265).

1689 verscheen een uitgaaf van Amitiez, amours, et amourettes, Par Mr. le Pays (waarvan uitgaven van 1671, 1678 en 1693 met het drukkersmerk ‘Quaerendo’ en het adres ‘Suivant la copie de Paris, Se vendent à Amsterdam, Chez Abraham Wolfgang proche la Bource, à la Foy’ bestaan), met eveneens het drukkersmerk ‘Quaerendo’ en adres ‘Suivant la copie de Paris. Se vendent à Amsterdam, chez Andre de Hoogenhuysen, 1689’ en op de titelplaat, die gegraveerd is naar de titelplaat van Wolfgank's uitgaaf, het jaar 1690.

1690 etc. gaf Wolfgank de Bibliotheque universelle et historique uit (zie deel III 25).

1694, voor het werk van Geierus zie men bij Wolters.

Bijzonderheden

Als handtekening vindt men vrijwel steeds Wolfgank of Wolfganck. De dochters Anna en Jacomina tekenden bij hun ondertrouw in 1693 en 1698 resp. Wolfgangh en Wolfgang. Op de uitgaven vindt men meestal Wolfgang, daarnaast echter ook Wolfgangh, Wolfganck, Wolfgank en Wolfgangk.