De Amsterdamse boekhandel 1680-1725. Deel 4. Gegevens over de vervaardigers, hun internationale relaties en de uitgaven N-W, papierhandel, drukkerijen en boekverkopers in het algemeen

Someren (Jo(h)annes van) 1632-1678, Geref.

Leven

Ged. Oude Kerk 29-8-1632, begr. Oudezijds Kapel 10-11-1678, zoon van Pieter Gielessen, pasteibakker, en Truytie Pieters, ondertr. kerk 11-12-1654 Hester de Weer, ged. Oude Kerk 8-3-1635, st. 17, begr. Oudezijds Kapel 22-8-1714 (2de kl.), dochter van Jan Tjaertsz (de Weer), spietsenmaker, en Maertje Rens.

23-3-1663 codicil en 2-4-1663 en 31-5-1670 test. voor not. Doornick (N.A. 1933 en 1939).

10-8-1684, 23-11-1686, 12-2-1704 en 20-3-1711 test. voor not. Brouwer (N.A. 3949, 116, 3953, 456, 3977, 304 en 3969, 129).

10-1-1713 test. voor not. Meyer (N.A. 5436, 8).

27-8- en 1-11-1714 inventaris en scheiding van de nalatenschap voor not. Wetstein (N.A. 8292, 42 en 50).

Adressen

1659 Gasthuismolensteeg in de Witte Klok (dr. U.B.A.), 1664 Dam hoek Kromellenboogsteeg, 1667 Dam hoek Beurssteeg, verhuist 1-5-1674 naar de Kalverstraat het 20ste huis van de Dam, vermoedelijk hetzelfde als Kalverstraat bij de Gaperssteeg (KS 743-744 en Waller), waar de zoon Abraham in 1685 zijn moeder opvolgt. Zij verhuist dan naar het Singel (KS 747) en daarna naar de Herengracht oostzijde het derde huis van de Brouwersgracht, dat 9-5-1715 door haar erfgenamen

[p. 129]

zogenaamd voor f 6500. - werd overgedragen, in feite voor f 7200. - (Kw. 4 H, 194vo en N.A. 8292, 56). Uithangteken in de Kalverstraat in Perkins.

Boekhandel

27-7-1656 gildelid als boekverkoper (bij zijn ondertrouw in 1654 wordt hij boekbinder genoemd), de weduwe betaalt jaarzang tot haar dood.

1666-1688 boeken van hem en later van zijn weduwe op de Messe (KS 1468).

21-11-1669 voor not. Doornick besteedt Johannes Goethals zijn neef Rombertus Vlietarpius bij Johannes van Someren voor vier jaar te beginnen 1-5-1670 om de boekhandel te leren. In het 2de en 3de jaar zal hij op kosten van van Someren mee naar de Messe te Frankfort gaan. Voor de eerste twee jaren, zal, indien hij in de kost komt, telkens f 125. - worden betaald, voor de laatste twee jaren niets. Indien hij niet in de kost is, zal hij dan telkens f 100. - ontvangen. Wanneer het contract met twee jaren wordt verlengd, zal hij telkens f 125. - boven de kost ontvangen. Hij zal per jaar twee vacanties hebben, van 1 week en van 2 weken. (N.A. 1960, 213). In 1684 werd hij als Rombertus Vlieterpius Goethals (zie aldaar) de schoonzoon van de weduwe van Someren.

1-7-1670-13-3-1685 boekenveilingen gehouden door hem en later door zijn weduwe (KS 745-746); 15-1-1680 deden overlieden haar interdit aan wegens de veiling van boeken op de volgende dag van Wilhelmus Momma (G.A. 80, 33).

1674 etc. overman van het gilde.

1684 legateerde de weduwe aan haar twee zoons, Pieter en Abraham, en aan haar schoonzoon Rombertus Goethals alle winkel- en boekenkassen in het voorhuis en op de zolders met alle gereedschappen van de boekbinderij en het uithangbord. Van de boeken, die Jacobus Hackius en Hendrik Boom zouden taxeren, mochten ze na haar dood overnemen, wat ze wilden. In 1685 liet ze, vermoedelijk op 1 mei, de winkel over aan haar zoons en in haar testament van 1686 bepaalde ze daarom, dat haar vijf dochters haar inboedel zouden erven ter egalisatie voor alles, wat ze bij de verhuizing aan haar zoons had gelaten. De handel en negotie van boeken zowel van eigen sortering als in compagnie zou na haar dood worden voortgezet, totdat haar dochters meerderjarig waren. Van de boeken, die Mr. Joan Blaeu en Hendrik Boom zouden taxeren, mochten haar zoons en schoonzoon overnemen, wat ze wilden.

12-3-1686 etc. veiling van ongebonden boeken van de weduwe, 25-9-1686 veiling van ongebonden kerksorteringen van de weduwe en de erfgenamen van Michiel de Groot (KS 747).

2- en 3-7-1688 procuratie voor not. Brouwer van de weduwe, haar zoons en schoonzoon voor Pieter Sceperus om hun zaken te Hamburg, Bremen en Emden te behartigen (N.A. 3957, 6).

4-10-1688 en 7-4-1698 proc. voor idem van de weduwe om geld te innen van Joan Willem Simler, boekverkoper te Zürich (N.A. 3957, 195 en 3964, 486).

27-12-1689 proc. voor idem van de weduwe om geld te innen van Jacob Hugler te Bremen (N.A. 3958, 721).

10- en 12-3-1693 verklaarden voor idem de weduwe en haar zoons Pieter en Abraham al hun geschillen te zullen submitteren aan Casparus Dapper en Adriaan Verwer, de geschillen in de boekhandel aan Hendrik Boom (N.A. 3962, 491).

20-5-1693 proc. van de weduwe voor idem voor Rombertus Goethals om het vertier van haar sorteringen te behartigen, papier te kopen en de uitverkochte werken te herdrukken. Op 16-7-1693 en 27-2-1697 verklaarde de weduwe geheel met hem te hebben afgerekend. (N.A. 3962, 633, 714 en 3964, 486).

29- en 30-3-1712 veiling van eigen gedrukte sortering en andere sortimenten der weduwe onder de boekverkopers (G.A. 89 en A.C. 25-2-).

[p. 130]

3-10-1712 obligatie voor not. Schabaelje voor de weduwe van f 1179.14. - (Jan Boom f 768.1. - en Samuel Luchtmans te Leiden f 411.13. -) voor boeken, gekocht op deze veiling, te betalen in 8 halfj. term. (N.A. 6069).

27-8-1714 vindt men op de inventaris o.a. obligaties van boekverkopers voor boeken gekocht op de veiling van 1712 (not. van 29-5-1712 van Johannes Oosterwijk en Comp. van f 1610. -, waarvan nog 2 term. verschuldigd zijn, not. van 8-6-1712 van Anthony Schonenburg van f 1815.5. -, waarvan nog 3 term. verschuldigd zijn, de verdere obligaties alle van 8 halfj. term., waarvan nog 5 term. verschuldigd zijn: onderh. van 28-6-1712 van R. en G. Wetstein van f 1855. -, not. van Willem van de Water en Willem en Jacobus van Poolsum van f 3399.2.4, van 3-10-1712 van Boom en Luchtmans (zie boven) en not. van 4-10-1712 van Joannes Janssonius van Waesberge van f 1050.18. -) en 1/4 portie in de compagnie van Bidloo's Anatomie, Hortus Malabaricus en Blasii Anatomie met de erfgenamen van Hendrik en de wed. Boom voor 1/4 en Adriaan Verwer c.s. voor 1/2, waarvan exemplaren op de beide zolders in het sterfhuis liggen.

1-11-1714 bij de boedelscheiding worden alle obligaties, ook van de boekverkopers, tezamen f 28230.9. -, verdeeld. Onverdeeld bleven het huis, graf, 1/4 in de compagnieschap, eventuele schulden en loterijpapieren. Executeuren waren Hendrik Wetstein en Rombertus Goethals te Haarlem (zie ook N.A. 8292, 44).

Uitgeverij

Van 1659 tot 1678 verscheen een groot aantal uitgaven met zijn naam, van 1679 tot 1696 met die van de weduwe (1703 in combinatie met anderen), meest in het Holl., enkele in het Latijn en bij uitzondering ook in het Frans.

1659-1663 verschenen bij hem Alle de Wercken van William Perkins in 3 foliodelen, waaraan hij zijn uithangteken ontleende.

27-11-1668 kreeg hij privilege voor de werken van J. Coccejus, die van 1669-1675 als Opera omnia theologica in 8 delen bij hem verschenen. Op 11-8-1685 werd dit privilege voor zijn weduwe en erfgenamen verlengd, terwijl de weduwe op 25-2-1679 ook nog privilege voor vertalingen hiervan had gekregen. In 1692 was Abraham van Someren betrokken in een geschil met J.H. Coccejus over de uitgaaf (KS 751).

1-8-1669 voor not. Laurentius sluiten Casparus Commelin ter ene en Johannes van Someren, tevens voor Pieter en Cornelis Hackius te Leiden, ter andere zijde een accoord over Gerardus Blasius prof. med. verbeterde en vermeerderde Anatomia Bartholini. De broers Hackius en van Someren moeten de autheur 25 exemplaren in het Latijn geven en aan Commelin voor de copie van het boek f 2500. - (1/3 bij het binnenkomen van de copie, 1/3 als de helft gedrukt is en 1/3 als het geheel is gedrukt) en voor het afstaan van de copie 25 exemplaren in het Latijn geven en bovendien nog 100 exemplaren tegen de drukprijs, te betalen in drie halfj. termijnen, waarvan de eerste zal vervallen bij de leverantie, die moet geschieden voordat iets anders zal worden afgeleverd of verzonden. Blasius zal f 1. - per vel voor de correctie krijgen. Het werk moet binnen Amsterdam worden gedrukt, in 8^o op mooi papier. Oude platen mogen alleen worden gebruikt met goedkeuring van Blasius en Commelin. De titelplaat en het portret van de auteur moeten worden veranderd, zoals de auteur zal aangeven. De vertalingen zullen door hen mogen worden geregeld, mits ze die eerst aan Blasius zullen aanbieden, waarvoor ze hem zullen betalen naar uitspraak van twee onpartijdige mannen. (N.A. 3878).

1678 verscheen bij hem een uitgaaf van J.B. Tavernier, Nouvelle relation de l'intérieur du serrail de Grand Seigneur (Willems 1937).

[p. 131]

1678 verscheen deel I van de Hortus Indicus Malabaricus van Henr. van Rheede van Draakenstein bij Johannes van Someren en Johannes van Dijk, 1679 deel II bij de wed. van Someren en erfg. van Johannes van Dijk, 1682 deel III bij de wed. van Someren, erfg. van Joh. van Dijk, Hendr. Boom en de Wed. van Dirk Boom, etc. tot 1703 deel XII, het laatste. De Anatome animalium van G. Blasius, die in 1681 verscheen bij de wed. van Someren, Hendrik Boom en de wed. van Dirk Boom werd blijkbaar ook in deze compagnie ingebracht. In 1685 verscheen Anatomia humani corporis van G. Bidloo en in 1690 de vertaling, Ontleding des menschelijken lichaams, bij de wed. van Someren, erfg. van Joh. van Dijk, Hendr. Boom en de Wed. van Dirk Boom. Over deze compagnieschap vindt men een aantal acten van 1683 tot 1721 (KS 746-747 en 749-750), waaruit blijkt, dat de wed. van Someren 1/4, de Boom's 1/4 en de erfg. van Dijk de helft in de compagnie bezaten (Zie ook N.A. 3950, 216 not. Brouwer 6-4-1685). Bijzonderheden over Johannes van Dijk of Jan van Dijck vindt men in deel II 110-111. Het is waarschijnlijk, dat hij behalve koopman ook voorganger was in de Doopsgezinde Gemeente van de Zon (KS 746 en Naamlijst der Doopsgezinde schrijvers p. 31, die uitgaven van J. van Someren van 1663 en 1664 van zijn geschriften noemt).

1679 werden de Uytlegginge van den zendbrief aan den Hebreen van H. Groenewegen gedrukt bij Laurens van der Wiel te Schiedam, 1679 en 1691 de Opera posthuma van J. Erasmius bij Albertus Sas, academiedrukker te Harderwijk, alle echter uitgegeven door de wed. van Someren. Dit laat zich verklaren uit de woonplaats van de auteurs. Dat is niet het geval bij De Koningen Israels van F. Burman, dat in 1683 en in 1691 door de wed. werd uitgegeven en gedrukt te Kampen bij Casparus Cotius. Deze drukte meer voor de familie, o.a. 1688-1689 voor Abraham van Someren de Historia sacra patriarcharum van J.H. Heidegger.

1-7-1682 sloot de weduwe een contract van compagnieschap met Mr. Joan Blaeu, Abraham Wolfgank, de wed. Dirk Boom en Johan en Gilles van Waesberge, ieder voor 1/5 ‘wegens het drucken, bewaren, uytgeven en verkoopen van verscheyde sorteringe van boecken volgens specificatie daarvan sijnde aan den contracte geannexeert’, zoals blijkt uit de overdracht op 23-11-1686 voor not. Brouwer door de weduwe van de helft van haar 1/5 aan haar schoonzoon Goethals (N.A. 3953, 463). Het contract van 1682 vond ik niet; nadere bijzonderheden over de compagnie gaf ik echter deel II 85 en III 124-126 en 140-141. In 1687 blijkt, dat de weduwe ook aan haar beide zoons (zie aldaar) parten heeft afgestaan, hoe groot kan ik echter niet zeggen en evenmin, wanneer die hun verplichtingen hadden voldaan en volle eigenaren van hun aandeel werden. Op de titelpagina's van de uitgaven wordt steeds van Someren zonder meer vermeld. Later heeft Abraham van Someren daarbij stellig de leiding. De compagnie bracht hoofdzakelijk Latijnse uitgaven, maar ook wel Franse, waarvan ik er enkele noemde.

1696 verschenen als laatste uitgaven bij de weduwe een vertaling door Abraham Poot van een werk van Willem Momma, een volgeling van Coccejus, Van de verscheidene gelegentheid en staat der Kerke Gods, en de Critica sacra, een vertaling in het Latijn van een Engels werk van E. Leigh in derde druk met het adres ‘Amstelaedami, Typis viduae Johannis à Someren anno 1696’, die aansluit bij de grote uitgaaf, die ik bij de schoonzoon Goethals besprak.

Bijzonderheden

De naam van Someren komt blijkens de ondertrouwacte van 2-4-1626 van de ouders van Johannes van de moederskant. Daar assisteerde Pieter van Zomeren, de bestevader van de bruid.

Behalve de twee zoons en de schoonzoon Goethals was nog een tweede schoonzoon boekverkoper, namelijk Willem Broedelet te Utrecht, die op 27-4-1691, 22 jaar oud, met Maria van Someren ondertrouwde en toen woonde op de Botermarkt te Amsterdam.