De Amsterdamse boekhandel 1680-1725. Deel 4. Gegevens over de vervaardigers, hun internationale relaties en de uitgaven N-W, papierhandel, drukkerijen en boekverkopers in het algemeen

[p. 88]

Schagen (Gerbrand) 1634-1690, Geref.

Leven

Ged. Oude Kerk 2-3-1634, begr. Nieuwezijds Kapel 3-8-1690, zoon van Albert Garbrantsz (Schagen) en Mary Koenraets, ondertr. kerk 5-7-1658 Jacomina Bullens, ged. Oude Kerk 2-11-1636, begr. Nieuwezijds Kapel 22-1-1716 (4de kl.), dochter van Matheus Bullens, zijdereder, en Anna Waleus.

1716 collaterale successie, aan obligaties f 600.-.

Adressen

1658 etc. Kalverstraat, 1660 en 1661 Kalverstraat over 't Weeshuis (dr.), idem naast de Keizerskroon (Schoutsrol), 7-7-1674 Kalverstraat ‘in 't huys te Schagen’ (A.C.), 1687 Kalverstraat ‘in de Statenbijbel’ (dr.), 1690 Kalverstraat bij de St. Luciënsteeg, dat hij voor f 933. - huurde van Wybrant de Mont (D.B. 16), 19-7-1698 en 1701 St. Jansstraat (A.C. en dr.), 1708 Zeedijk bij de Stormsteeg (dr.), 1716 idem. Uithangtekens, zie hiervoor.

Boekhandel

26-5-1657 gildelid als boekverkoper (in 1688 toonde hij de poorterceel van zijn vader; zelf had hij zich niet als zodanig laten inschrijven), de weduwe betaalt jaarzang tot haar dood toe.

1660 en 1663 boeken van hem op de Messe (KS 1467).

4-9-1668 werden Jan Rieuwerts, Jan Hendricksz Boom's weduwe, Gerbrant Schagen, Jan van Someren en Abraham van der Burgh door de schout gedaagd wegens het verkopen van het godslasterlijk en goddeloos boek van Koerbagh (Schoutsrol).

3-8-1690 werd een curator over zijn nagelaten goed aangesteld (D.B. 308, 67). Met de crediteuren werd geen accoord gesloten, maar er werden telkens uitbetalingen gedaan. Op 12-1-1691 kwamen er van de conchierge Joan Wijncoop verschillende betalingen binnen, tezamen f 3593.1.8, waarschijnlijk grotendeels van de veilingen afkomstig. Op 28-6-1691 vond een repartitie van 38½% over f 5253.10.4 plaats. Later werden nog een aantal kleinere bedragen uitgekeerd, o.a. in 1691 aan Nicolaas Witsen f 278.15. -, aan de weduwe van Jan van Teylingen f 204.1. -, aan Hendrik Boom en aan Jacob Keur kleinere bedragen, in 1692 aan de wed. Schipper en aan Jacob Beverwijck, en in 1694 aan Gijsbert de Groot en Johannes Ribbius bedragen onder de f 20. -. (D.B. 16, 236 en 323 en 18, 157).

13- etc. en 19-9-1690 etc. veiling van de gebonden en ongebonden boeken van de overledene (A.C. 7- en 12-9-).

Uitgeverij

Van 1660 tot zijn dood verscheen een aantal uitgaven met zijn naam, in het Holl. en in het Latijn, 1 in het Frans. De weduwe beperkte zich, voor zover ik kon nagaan, tot het uitgeven van de werken van Sluyter.

1660 en 1661 verschenen verschillende boeken bij hem, die gedrukt waren door Cornelis de Bruyn (U.B.A.). Ik noem er hier één, daar daaruit blijkt, dat hij ook bij andere drukkers liet drukken: Noodige vernederinge des menschen... Door Marcum Boerhave... t'Amsterdam, Voor Gerbrand Schagen, Boeckverkooper in de Kalverstraet tegen over 't Weeshuys. 1661. t'Amsterdam, Ter druckerije van Cornelis de Bruyn, achter de Nieuwe-Kerck, in de Gravestraet. 1661. Hieraan is toegevoegd: By-Voeghsel op de noodige vernederinge... t'Amsterdam, gedrukt by Steven van Lier, Voor Gerbrandt Schagen, boeckverkooper, in de Kalver-straet, tegen over 't Wees-huys. 1660.

[p. 89]

7- en 14-9-1677 adv. hij, dat bij hem op de pers was ‘Heylige gesangen, gedicht door Wilhelm Sluyter, in sijn leven predicant tot Eybergen.’ Later, op 25-5-1686, wist hij van de Staten privilege te krijgen voor ‘alle de wercken van Willem Sluyter in sijn leven predicant tot Eybergen, seecker boeck geintituleert Les Preparations de la saincte Cene, bestaande in gedighten, loffsangen ende geestelijcke liederen bij den suppl. op volcoomene Zangnooten gedaan stellen.’ Sluyter was een geliefd auteur en o.a. de Amsterdamse boekverkoper Johannes Boekholt was in 1680 met een uitgaaf van diens Buiten- Eensaem huissomer- en winter-leven gekomen en bracht in 1687 een uitgaaf van diens Lof der Heilige Maagt Maria. Hiertegen verzette Schagen zich op 21-10-1686 bij monde van not. Sylvius op grond van zijn privilege (KS 669/670). Hoe deze zaak afliep en hoe de ingewikkelde geschiedenis van de illustraties door Luyken is te verklaren, kan ik niet zeggen (Luyken 8, 29 en 127). In 1687 verschenen verschillende van Sluyter's werken, alle voorzien van het privilege, bij Schagen, die o.a. in de Eybergsche Sang-lust vermeldde, dat hij in de Statenbijbel woonde. De weduwe wist de werken van Sluyter en het privilege ondanks de tekorten in de nalatenschap buiten de veilingen te houden. In 1698 kwam zij met de tweede druk van Buiten-Eensaem huis- somer- en winter-leven (adv. A.C. 19-7-1698). Achterin vindt men: ‘Sortering en andere boeken, die bij de weduwe van Gerbrant Schagen te bekomen zijn. Ook wert bij haer gemaekt en verkogt silver-zant, om op schriften te gebruyken’, met 1 pag. met Lat. en Holl. boeken. Op 1-4-1701 werd het privilege verlengd en in hetzelfde jaar kwam zij weer met een aantal uitgaven van Sluyter. De derde druk van Buiten- Eensaem verscheen bij haar in 1703, de vierde in 1708. Zij was toen verhuisd van de St. Jansstraat naar de Zeedijk, maar kwam nog met de bovengenoemde aankondiging betreffende haar sortering. Van 1712 tot 1714 verschenen bij haar nog verschillende uitgaven van Sluyter. Haar erfgenamen verkochten de overgebleven exemplaren en het privilege op 24-1-1716 aan de weduwe van Gijsbert de Groot, die reeds in 1716 met de vijfde druk van Buiten-Eensaem kwam (KS 670/71 en 862/63). Desniettegenstaande bracht Jacob van Royen, in de Kalverstraat, bij de Kapel in 1717 een uitgaaf: W. Sluiters Eenzaam buitenleven. De muzieknoten, die in de uitgaven van 1687 bij de werken van Sluyter zijn afgedrukt, werden in de latere uitgaven vervangen door eenvoudige aanwijzingen betreffende de muziek.

10-9-1686 ‘T'Amsterdam bij Gerbrant Schagen, boeckverkoper in de Kalverstraat, is gedrukt met privilegie, Recueil de plusieurs preparations pour la S. Cene, fait par divers auteurs, in 12.’ (A.C.). Blijkens het reeds genoemde privilege was ook dit een uitgaaf met noten (Goovaerts noemt deze niet).

Bijzonderheden

Uitgaven van Scaligerana van 1667 en Perroniana et Thuana van 1669 met adres ‘Coloniae-Agrippinae, apud Gerbrandum Scagen’ zijn van drukkerijen in Rouen afkomstig (Aude 81 en 96). Ik laat hier enkele gegevens volgen over een tijdgenoot, die wel eens met Gerbrand Schagen wordt verward: Gerrit van Schagen (ged. Noorderkerk 4-8-1641, begr. Karthuizer Kerkhof 19-3-1724 (onverm.), zoon van Luyckes Pietersz, kistenmaker, en Liva Pieters, ondertr. kerk 1. 24-4-1677 Geertruyd Goversz van Schindel, 2. 7-10-1695 Anna Cornelis) werd 1677 plaatsnijder genoemd en als zodanig 6-1-1688 poorter, in 1695 kunstverkoper. In het contributieboek staat hij opgetekend als Gerret Schagens. In 1700 werd bij zijn naam opgetekend ‘te quaat 98 en 99, verarmt’, waarna hij voor drie jaar betaalde en daarna tot en met 1709 toe. Blijkens de gegevens van Ledeboer bestaan er reeds uitgaven, vermoedelijk van prenten of prentwerken, van 1672. Waller noemt uitgaven tot 1690. Hij woonde steeds op de Haarlemmerdijk of in de Haarlemmerstraat, in 1724 in de Haarlemmerstraat bij de Vismarkt. Uithangteken in de Stuurman (E.).