De Amsterdamse boekhandel 1680-1725. Deel 3. Gegevens over de vervaardigers, hun internationale relaties en de uitgaven A-M

Mortier (David) 1673-...., Episcopaals

Leven

Ged. Walenkerk 29-11-1673, denisatie 10-7-1696 en naturalisatie dec./jan. 1705/06 in Engeland (Proceedings of the Huguenot Society XVIII 243 en XXVII 54), zoon van Pierre Mortier, greinreder of -factor, en Anna Boot, tr. Engeland Esther North.

5-6-1714 test. voor not. Schabaalje (N.A. 6081).

12-6-1720 bevestiging van test. voor idem, daar hij buitenlands gaat en zijn vrouw reeds weg is (N.A. 6124).

20-12-1720 test. voor mr. Pyle, mr. Hal en mr. Ingraham te Londen.

30-10-1721 bevestiging van dit test. en aanstelling van executeurs voor not. Schabaalje (N.A. 6134).

Adressen

18-2-1713 Kloveniersburgwal over het Dolhuis (A.C.), 9-6-1713 Oude Turfmarkt bij de Doelenstraat, 18-6-1718 Keizersgracht bij de Hartenstraat, 6-6-1719 ten huize van zijn schoonzuster op de Vijgendam (begr. Walenkerk).

Boekhandel

1711 of 1712, na de dood van zijn broeder Pieter Mortier, kwam hij van Londen naar Amsterdam om zijn schoonzuster (zie aldaar) te helpen bij het drijven van de boekhandel en uitgeverij, maar had ook blijkbaar eigen zaken.

1-3-1713 poorter als boekverkoper, 6-3-1713 gildelid.

29-6-1715 obligatie voor not. Wetstein van f 3005.15. - voor Adriaan Moetjens in den Haag voor boeken, gekocht op diens auctie van 29-4-1715, te betalen in 10 halfj. term. (N.A. 8292, 90).

30-4- en 22-7-1716 proc. voor not. Wetstein, o.a. in geschil met Willem de Voys, boekverkoper te 's Gravenhage (N.A. 8292, 116 en 134).

5-7-6-1721 veiling van eigen sortering en vreemde sortimenten ten huize van Elie Lombart in de Kalverstraat in Pontak, catalogus bij J.F. Bernard (A.C. 29-5-1721 en G.A. 97).

10-7-24-10-1721 obligaties voor not. Wetstein van boekverkopers voor boeken gekocht op de bovengenoemde auctie, variërend naar grootte van bedrag van 6 tot 12 halfj. term., van Isaac Vaillant in den Haag f 14792.10. -, M.C. le Cène f 2264.7. -, J.F. Bernard f 721.17. -, J.J. van Waesberge f 6000. -, Steenhouwer en Uytwerf f 3840. - en Gerard Onder de Linden f 1219.7. - (N.A. 8298, 60, 64, 68, 69, 77 en 136).

15-10-1721-27-4-1722 overdrachten voor idem van deze obligaties (behalve de eerste) en van een obligatie van 27-6-1721 voor not. in den Haag van Pieter Husson van f 2222. - aan boekverkoper

[p. 254]

en particulieren, Johannes Oosterwijk, Jan Sena en Jacob Mortier (N.A. 8298, 127 en 139, 8299, 6, 54-56 en 73).

29-10-1721 fiat op rekwest van David Mortier om ontslagen te worden van een voogdijschap, daar hij zijn huishouding en negotie in Engeland heeft en zijn affaires en negotie hem niet toestaan nog langer hier te blijven (R.A. 850, 123). Blijkens de bovengenoemde overdrachten vertrok hij 30-1-1722 of kort daarna naar Engeland, maar was in april van dat jaar weer voor enige tijd in Amsterdam.

Uitgeverij

Van 1713 tot 1721 vindt men uitgaven met zijn naam en het adres Amsterdam, meest in het Frans, enkele in het Latijn en 1 in het Holl. (Groot Schilder-boek van de Lairesse van 1714).

6-12-1712 ‘David Mortier imprime à Amsterdam un Voyage à la mer du Sud et autour du monde, par le capitaine Edeward Cooke: traduit de l'Anglois’ (Gaz.).

23-6-1713 ‘David Mortier... imprime Le Spectateur, traduit de l'Anglois. in 12^o.’ (Gaz.); 23-2-1715 ‘bij David Mortier... werd gedrukt en zal in 't kort uitgegeven werden, L'Art de ne point s'ennuyer par Mr. Deslandes, als mede Le Spectateur par Mr. R. Steele Tome second. Bij deselve is te bekomen Oeuvres diverses de Mr. Richard Steele sur les affaires de la Grande Bretagne avec le portrait de l'auteur, in octavo.’ (A.C.). De eerste 3 delen van Le Spectateur ou le Socrate moderne, où l'on voit un portrait naif des moeurs de ce siecle, verschenen met jaartallen 1714, 1716 en 1718 bij David Mortier en hadden alle voorin een ‘Catalogue des livres nouveaux qui se trouvent à Amsterdam chez David Mortier libraire.’ Daar het werk in het buitenland werd nagedrukt, probeerde Mortier in 1717 privilege erop te krijgen. Zijn pogingen werden op 23-2-1719 met succes bekroond. (G.A. 80, 108, 116 en 131 en KS 430 en 442). Op 8-12-1719 droeg hij het recht van copie en privilege over aan de broers Wetstein, die de volgende delen in het licht gaven.

27-2-1714 adv. van het verschijnen van ‘La Crise ou discours l'on demontre par les actes les plus authentiques les justes causes de l'heureuse revolution en 1688 et sur le danger d'un successeur papiste 8.’ (A.C.).

16-7-1714 aankondiging van een nieuwe uitgaaf, de Bibliothèque ancienne et moderne, pour servir de suite aux bibliothèques universelle et choisie, bij David Mortier door Le Clerc: ‘On assure, qu'un certain dessein lui roûle par la tête; c'est celui de vous desarçonner.’ (Hist. crit. de la rep. des lettres VI 383). Deze uitgaaf verscheen van 1714 tot 1727 (Hatin 211) of 1730 (Library of Congress). Volgens de catalogus van deze laatste instelling verschenen de delen I-XI (1714-1719) bij Mortier, XII etc. van 1719-1726 bij de broers Wetstein, van 1727-1730 bij Husson in den Haag. Ik neem aan, dat de broers Wetstein deze uitgaaf tegelijk met Le Spectateur van Mortier kochten. Eerdere delen met het adres van de broers Wetstein (U.B.A.) zijn waarschijnlijk herdrukken. Van 1714 tot 1719 vindt men er uiteraard vele vermeldingen van uitgaven van David Mortier, o.a. voorin deel VII (1717) een aankondiging van 7 werken, die hij drukt, en voorin deel VIII (1717) aankondiging van 5 ‘livres nouveaux’.

1716 aankondiging, dat David Mortier de Bibliothèque Angloise zal uitgeven; 1717 rectificatie, dat de wed. Marret dit zal doen (Hist. crit. de la rep. des lettres XII 434 en XIII 406).

Jan. 1716 - juni 1718 gaf David Mortier de Nouvelles de la republique des lettres uit, die zijn broer Pieter met december 1710 had stopgezet (Hatin 210). Met de dood van de schrijver, J. Bernard, werden deze stopgezet. Net als in de andere periodieken vindt men ook hier vaak mededelingen over uitgaven van Mortier zelf. Ik noem er nog enkele bij de bewuste uitgaven, zijn eigen drukken voorin mei-juni 1716 en de ‘catalogue des livres nouveaux’ in de 4 tweemaandelijkse nummers van maart tot okt. 1717.

[p. 255]

17-5-1716 kreeg David Mortier privilege op de werken van Boileau Despréaux, waarvan hij op 19-6-1714 alle exemplaren en recht van copie en privilege van 12-4-1713 had gekocht van Susanna Pelt, wed. Hendrik Schelte. Daar het werk intussen in het buitenland was nagedrukt en wel in Genève, was hij tot de nieuwe privilegeaanvraag overgegaan met het verzoek de boete van f 300. - op f 3000. - te brengen. Op 28-6-1715 hadden de Staten van Holland namelijk een placaat omtrent de privileges uitgevaardigd, mede op aandringen van Pieter Mortier, toen reeds lang overleden (G.A. 57, 71 en 85), waarin o.a. tot deze verhoging was besloten. Sedertdien ziet men vele boekverkopers hun nog niet afgelopen privileges vernieuwen. In 1716 kondigde David Mortier voorin deel VI (2) van zijn Bibliothèque ancienne et moderne aan, dat hij binnenkort de Oeuvres de Boileau Despreaux 12^o in 4 delen zou publiceren en dat hij bezig was met drukken van dit werk in 4^o 2 delen met platen van Picart. De eerste uitgaaf verscheen met het jaartal 1717, de tweede met het jaartal 1718 (pas aangekondigd als juist verschenen Gaz. 3-2-1719). Alleen de eerste heeft het privilege en een avertissement over de nadruk in Genève en de voordelen van de eigen uitgaaf.

Jan.-febr. 1717 ‘Avis du libraire. On a dit dans les Nouvelles litteraires du 16 janvier 1717 qu'on ne trouvoit plus le Dictionaire de Moreri qu'à un prix exorbitant à cause de sa rareté. On se trompe, car David Mortier a toujours fourni ce Dictionaire à un prix très-raisonnable et est prêt à le fournir encore à quiconque le voudra avoir à bon prix. Si l'on vouloit parler d'un livre dont le prix est exorbitant, quoi qu'il ne soit rien moins que rare, il faloit citer le Novus thesaurus antiquitatum Romanarum imprimé depuis peu chez Henri Du Sauzet, auteur de ces Nouvelles litteraires. Il vend ce livre onze florins 8 sous.’ (Nouv. de la rep. des lettres voorin, p. 88 bespreking). In deze uitgaaf van Le Grand dictionnaire van Moreri was Mortier tezamen met verschillende andere Amsterdamse en Haagse boekverkopers geïnteresseerd (KS 935 etc.).

1717 verscheen Les Delices de Versailles, de Trianon et de Marly... Par M. Piganiol de la Force. Seconde edition bij David Mortier. Achterin deel II vindt men een ‘Catalogue des livres, qui se trouvent a Amsterdam, Chez David Mortier libraire’ van ruim 10 p. en dan ‘Livres d'assortimens’ van 2 p.

6-6-1719 ‘David Mortier... donne avis au public, qu'il a sous presse La Vie et les avantures extraordinaires de Robinson Crusoë.’ (Gaz.).

Okt. 1720 sloten 5 Amsterdamse boekverkopers, Pierre Brunel, David Mortier, Pierre Humbert, de broers Wetstein en de erven van de wed. Pieter Mortier, en de Hagenaar Isaac Vaillant een contract met de erven van Reinier Leers over de overname van de Dictionaire van Bayle. In dezelfde maand sloten de Amsterdamse boekverkopers een overeenkomst met Nicolas de Barreme uit Parijs, die gedurende een jaar de verkoop in Frankrijk zou hebben. (KS 948 etc.). Daar Isaac Vaillant daaraan niet deelnam, vermoed ik dat de voor hem bestemde exemplaren voor Engeland, waarmee hij veel relaties had, bedoeld waren. De afloop van het contract met Barreme vindt men verhaald in een rekwest van Brunel, de broers Wetstein, die toen ook de portie van de Erven van de wed. Mortier hadden gekocht, David Mortier en Pierre Humbert. Zij zetten uiteen, dat ze 8-10-1720 aan Barreme 1500 exemplaren van de Dictionaire van Bayle, toen kort tevoren in 4 foliodelen te Rotterdam herdrukt (1476 klein en 24 groot papier, alle voor f 46. -), voor f 69000. - hadden verkocht, te betalen in 4 term. okt., nov., dec. 1720 en jan. 1721, dat Barreme niet meer betaald had dan f 28153.13. -, en dat ze daarom 30-1-1721 Barreme te Parijs gerechtelijk hadden laten insinueren. Nu verzochten zij de 1245 nog niet afgeleverde exemplaren, die gevaar van brand, diefstal en vermindering van prijs bij nadruk liepen, te mogen verkopen en van de opbrengst de nog verschuldigde betaling, huur van pakhuis, interest en andere onkosten te mogen afhouden. Op 19-3-1722 gaven schepenen hun fiat. (R.A. 852, 28vo). Op 20-4-1722 droeg David Mortier zijn aandeel voor f 2500. - over aan J.J. van Waesberge (KS 955).

[p. 256]

1721 vond ik als laatste uitgaaf van David Mortier te Amsterdam Philotanus, Poème, van de abbé Willart de Grécourt, een nadruk van een Parijse uitgaaf van 1720.

Bijzonderheden

De familie Mortier was afkomstig uit Bon of Bondy, vlak bij Parijs. Op 16-5-1625 ondertrouwden de baaiwerker Martijn de Mortier en Jenne de Lanoy, beiden uit die plaats geboortig, te Leiden. Hun zoon Pieter, die greinreder was, ondertrouwde te Leiden 23-11-1655 met Anna Boot. Tussen de geboorte van hun zoons Pieter en Abraham, in 1661 of 1662, moet het gezin naar Amsterdam zijn verhuisd (10-6-1662 lid Waalse Gem.). De zoon Pieter werd boekverkoper te Amsterdam, de zoon David te Londen, waar hij al in 1696 woonde. Op 15-9-1698 wordt hij genoemd als ‘libraire sur le Strand à l'enseigne d'Erasmus.’ (Gaz.). Zijn trade-cart vindt men afgebeeld in ‘Alphabet and Image’ dec. 1948, p. 57 (Ambrose Heal: 17th century trade-carts). Deze geeft het portret van Erasmus, een gravure van Sturt, met opschrift ‘Sold by David Mortier Book-seller at' ye sign of Erasmus's head near Bedford House all sorts of French and Latin Books’. Van 1728-1755 werd deze adreskaart gebruikt door Peter Dunoyer. Ook in Amsterdam gebruikte David Mortier dit vaak als drukkersmerk op zijn uitgaven. H.R. Plomer, A dictionary of the printers and booksellers etc., noemt slechts één uitgaaf van Mortier, die ik reeds in deel II vermeldde. Daar vindt men veel gegevens over de Londense jaren, aangezien hij toen veel met de Lorme samenwerkte. Catalogi van de door hem uitgegeven werken, vele op kunstgebied en met fraaie illustraties, vindt men in de meeste van zijn uitgaven. In 1711 of 1712 kwam hij naar Amsterdam om zijn schoonzuster Mortier te assisteren. Tien jaar later, toen zijn neven mondig waren geworden, keerde hij weer naar Londen terug, waar hij vermoedelijk tot ± 1728 werkzaam was. In zijn Amsterdamse tijd had hij in navolging van de Lorme relaties met de drukkers van Trevoux (deel II 169 en 184).

Van huis uit Waals, moet hij in Engeland overgegaan zijn naar de Episcopaalse kerk. De kinderen werden in die kerk gedoopt en in 1714 gaf hij er een common-prayerbook in folio ten geschenke (D.T.B. 137A).