De Amsterdamse boekhandel 1680-1725. Deel 3. Gegevens over de vervaardigers, hun internationale relaties en de uitgaven A-M

L'Honoré (François Chartre) 1673/74-...., Waals(?)

Leven

Geb. Sedan 1673/74, st. Portugal (zie Kossmann), zoon van Pierre Chartre l'Honoré, kapitein in het regiment van Turenne, en Jeanne Neaulme, ondertr. kerk 14-9-1703 Marthe Chatelain, geb. Parijs 1684/85, lid Waalse Gem. 2-12-1699, attestatie naar den Haag als wed. l'Honoré 29-3-1752, dochter van Zacharie Chatelain (zie aldaar).

22-1-1717 test. voor not. Wetstein (N.A. 8293, 7).

24-2-1728 bij de scheiding van de nalatenschap van haar moeder (zie aldaar) kreeg Marthe Chatelain, die 26-3-1715 f 8000. -, 31-12-1723 f 2000. - en 16-3-1726 f 6000. - had ontvangen, nog f 2900. - ter completering van de f 18900. -, die haar toekwamen.

Adressen

1704 derrière la Maison de Ville (dr.), 1705 en 1707 vis-à-vis la Bourse (dr.) 23-4-1709 en 6-3-1715 op de Beurssluis over de Beurspoort (afgebeeld, zie bij Jaques Desbordes) (begr. Walenkerk), 1742 Keizersgracht huur f 775. - (wijk 39, 1583) en 1746 Keizersgracht (D.T.B. 589, 228vo).

Boekhandel

30-1-1704 gekocht poorter als boekverkoper, 4-2-1704 gildelid.

Voor de compagnieschappen, die hij eerst met zijn schoonvader, daarna met zijn zwager Zacharias Chatelain aanging, zie men aldaar. Van 1738 tot 1748 was hij in een compagnieschap met zijn zoon Zacharias l'Honoré, genaamd l'Honoré et fils of l'Honoré en Zoon.

1705 (of kort daarna) ‘Catalogue des livres nouveaux et cartes de geographie qui se trouvent a Amsterdam chez François l'Honoré, vis-à-vis de la Bourse’ (U.B.A.). (4 pag.)

1712 ‘Catalogue de livres nouveaux de l'année 1712 qui se trouvent à Amsterdam chez F. l'Honoré’ (4 pag. met de mededeling: ‘L'on trouvera chez le même libraire tous les livres nouveaux, qui s'impriment en France & en Angleterre’). (Bibl. Boekhandel).

14-6-1735 veiling l'Honoré bij Schouten (G.A. 110). Volgens adv. A.C. 14-6-1734 ‘een schoonen verzameling van Franse boeken, bestaande voornamentlijk in historise, reysbeschrijvinge en andere voorname werken.’

1742 getaxeerd op een inkomen van f 4000. -, van beroep koopman.

10-14-8-1750 veiling van boeken van François l'Honoré bij executie door S. Schouten in 't Heerelogement op de Haarlemmerdijk (G.A. 125). Zonder naam geadverteerd 8-8-1750 als veiling onder de boekverkopers bij executie van ‘een considerabele partij ongebonde Fransche en Latijnsche boeken, onder dezelve eenige schoone copyen en fraeye assortimenten, waer agter eenige weynige gebonden.’ (A.C.). De opbrengst van de verkoop van de veiling l'Honoré en Zoon bedroeg f 11837.18. - (R.A. 2294, 36vo).

[p. 209]

Uitgeverij

Van 1703 tot 1748 verschenen een aantal uitgaven, alle in het Frans, met de naam van François l'Honoré, hetzij alleen, hetzij in compagnie met zijn schoonvader, die steeds alleen als ‘et comp.’ wordt aangeduid, met zijn zwager Zacharias Chatelain, die wel met zijn naam wordt aangeduid, en met zijn zoon, die met ‘et fils’ wordt aangeduid.

27-9-1703 vroegen François l'Honoré et Cie, boekverkopers te Amsterdam, privilege voor 20 jaar voor de Methode nouvelle et facile pour la géographie historique. Zoals ik reeds bij Zacharias Chatelain vermeldde, was die de samensteller. Op 16-10-1703 adviseerden overlieden ongunstig, dat ‘de suppliant François l'Honoré, die sig uytgeeft boeckverkoper te Amsteldam te zijn, bij ons en op onse gildeboeck daarvoor niet bekent is’: dat uit het niet noemen van een auteur opgemaakt zou kunnen worden, dat het een compilatie is, waardoor het mogelijk is, dat reeds gedrukte werken door dit privilege gehinderd zouden kunnen worden. Zij raden daarom aan, geen privilege te verlenen of dit uit te stellen, totdat het werk gedrukt is en beter te beoordelen. Desondanks verleenden de Staten in december 1703 het gevraagde privilege. (KS 266-267 en G.A. 80, 60 en 52). Van 1705 tot 1720 zag dit werk het licht (Luyken 424) met de titel: Atlas historique ou nouvelle introduction à l'histoire, à la chronologie et à la géographie ancienne et moderne. Par Mr. C***. Avec des dissertations sur l'histoire de chaque état, par Mr. Gueudeville. In de adressen van de 7 delen ziet men duidelijk het verloop van de familiezaken: (I) ‘A Amsterdam, Chez François l'Honoré & Compagnie, près la Maison de Ville, et se vendent à Berlin, chez Arnaud Dusarrat, 1705’ (deze toevoeging waarschijnlijk slechts op een deel der exemplaren, bestemd voor Berlijn), ‘II A Amsterdam, Chez Les Freres Châtelains libraires, Près de la Maison de Ville, 1708’, ‘II Seconde partie’ (= III) met zelfde adres en jaartal, ‘IV A Amsterdam, Chez les Freres Châtelain libraires, Près de la Maison de Ville. 1714’, ‘V A Amsterdam, Chez l'Honoré et Châtelain libraires 1719’, VI idem, ‘VII et dernier. A Amsterdam Chez l'Honoré et Châtelain libraires 1720.’ 17-1-1705 en 13-6-1719 adv. van deel I en deel VI (A.C.), april 1719 2 nieuwe delen (Journal des sçavans 1719 p. 479).

Reeds direct in 1703 verscheen de Nouvelle introduction à l'histoire d'Espagne, à Amsterdam chez François l'Honoré et Comp. 1703 (Journal de Trevoux 1706, III, 2174).

1704 Histoire critique des dogmes et des cultes.... par Mr. Jurieu. A Amsterdam, Chez François l'Honoré, & Compagnie, derriere la Maison de Ville.

1705 verschenen de 2 delen van de Voyages du baron de La Hontan dans l'Amerique Septentrionale, die l'Honoré al eerder in den Haag had uitgegeven, in een ‘Seconde edition, revuê, corrigée, et augmentée.’ Deel I ‘A Amsterdam, Chez François l'Honoré, vis-à-vis de la Bourse. 1705’, Deel II ‘A Amsterdam, Chez François l'Honoré & Compagnie, 1705.’

9-7-1706 kregen François l'Honoré en Zacharias Chatelain le fils privilege van de Staten voor Le Grand cabinet Romain ou recueil d'antiquitez Romaines.... avec les explications de Michel Ange de la Chausse. (Luyken 412). De titelpagina van het werk, dat nog in dat jaar verscheen, noemt geen adressen, de titelprent: A Amsterdam, chez François l'Honoré, pres la Bourse, et chez Zacharie Chatelain, le Fils derriere la Maison de Ville.’

1708 verscheen een nadruk van een Parijse uitgaaf: ‘Bibliotheque universelle des historiens, contenant leur vie, l'abregé, la chronologie, la geographie, et la critique de leurs histoires... A Paris chez Pierre Giffart, 1707. 2 vol. in 8^o pag. 1000 et à Amsterdam chez François l'Honoré et Zacharie Chastelain 1708 vol. in 4 pag. 376’ (Journal des sçavans XXXVII 422). Het exemplaar op de U.B.A. heeft alleen de naam van François l'Honoré op de titelpagina. Achterin vindt men een ‘Catalogue des livres nouveaux qui se trouvent à Amsterdam chez François l'Honoré, vis-à-vis de la Bourse’ en tot besluit daarvan leest men: ‘L'on trouve aussi chez le même libraire toutes sortes d'autres

[p. 210]

livres tant ceux de ce pais, que de France, à un prix raisonnable.’ Dergelijke catalogi vindt men in veel van de volgende uitgaven van l'Honoré en ook van de uitgaven, die hij van 1715 tot 1726 weer tezamen met Zacharias Chatelain bracht.

1720 verscheen als zodanig o.a. in 2 delen het succesvolle werk van Defoe La Vie et les avantures surprenantes de Robinson Crusoe... Traduit de l'Anglois. Als derde deel verscheen in 1721 Reflexions serieuses et importantes de Robinson Crusoe. Nog vele herdrukken, aanvankelijk bij l'Honoré et Chatelain, later alleen bij Chatelain, en ook vele nadrukken zouden volgen. Een druk van 1726, nog bij de beide boekverkopers verschenen, houd ik voor een herdruk, niet voor een nadruk, ondanks het feit dat het drukkersmerk hier in afwijking van andere drukken van een houtblok, niet van een koperen plaat is gedrukt.

12-12-1721 ‘l'Honoré et Châtelain avertissent le public et en particulier les libraires, qu'ils ont actuellement sous presse, Le Theatre de la foire ou l'opera comique, contenant les meilleures pieces, qui ont été representées aux foires de St. Germain et de St. Laurent: enrichies d'estampes en taille douce, avec une table de tous les vaudevilles et autres airs gravez, notez à la fin de chaque volume, recueillies, revûës et corrigées par Mrs. le Sage et d'Orneval en 3 vol. 12^o.’ (Gaz., hetzelfde zeer in het kort geadv. A.C. 9-8-1721).

4-7-1722 ‘Tot Amsterdam bij l'Honoré en Châtelain boekverkopers werd in 't Frans gedrukt en staat in 't kort uyt te komen Histoire des Provinces Unies des Pais-Bas, door den heer professor le Clercq; avec l'explication historique des principales medailles, qui ont été frappées pour servir à cette histoire, in folio 2 vol.; hetzelfde werk word ook in Nederduys overgezet.’ (A.C., idem 7-7-1722 en 14 en 21-11-1722 adv. van verkoop van deel I). Deel III verscheen in 1728 bij Chatelain alleen, de Holl. vertaling in 1730 en 1738 (zie ook KS 267).

3-11-1733 kochten François l'Honoré et fils enige werken van vader en zoon Felibien op de veiling van Le Cène. In 1739 vroegen zij hierop privilege bij de Staten. (KS 268). Van de behandeling door overlieden te Amsterdam zijn de volgende stukken bewaard: Op 26-9-1739 schreef Neaulme in den Haag een brief naar aanleiding van een toevoeging, ‘in alle tale’, aan dit rekwest. Op 10-10-1739 berichtten overlieden aan burgemeesters, dat zij ten volle overtuigd waren van de rechtmatigheid van het verzoek, ook in alle talen, ofschoon dat in het rekwest vergeten was. Op 23-11-1739 verklaarden zij: ‘Dat het onder ons en bij alle honnette boekverkopers van ouds een gebruik is, dat wanneer eenig boekverkoper een boek in 't Fransch of Nederduitsch alhier het eerste gedruckt heeft, 't zij na de Fransche of Engelsche copy, of wel 't regt van copy (zo wij die noemen) op publicque auctie gekogt heeft, ook in 't Nederduitsch en alle taelen of spraken vermag te drukken, zo gelijk de heeren François l'Honoré en Zoon volkomen eigenaars en bezitters zijn van Felibiens Werken, in ses delen in twaalve, die copy op publique auctie alhier van Michel Charles le Cene in dato 3 nov. 1733 gekogt hebbende.’ Op 29-2-1740 verklaarden François l'Honoré en Soon, dat ze het drukken van de Entretiens in het Duits na minnelijke schikking overlieten aan de heer Blok. (G.A. 81, 132).

1746 kwamen bij overlieden op het verzoek aan de Staten van Cornelis Haak in Leiden en Pierre Gosse in den Haag om privilege op Le Raporteur universel ou avertissements publics concernant le negoce et la vie civile protesten van Bernardus van Gerrevink, de Erven Ratelband op 6-6- en van François l'Honoré en Zoon op 4-6- wegens zijn uitgaaf van Ricard. Op 14- en 25-7-1746 beloofden Haak en Gosse de Amsterdammers in niets te zullen schaden, waarna overlieden gunstig advies gaven.

Bijzonderheden

Bijzonderheden over de boekhandel, die François l'Honoré sedert 1697 in den Haag had, sedert

[p. 211]

1701 tezamen met zijn broer Jonas, aan wie hij in 1703 bij zijn vertrek naar Amsterdam zijn aandeel in de compagnie voor f 4000. - overdeed, geeft Kossmann (241). François l'Honoré vond ik niet in de lidmatenregisters van de Waalse Gem. Of François l'Honoré, die 7-6-1722 lid werd, identiek met hem is, kan ik niet zeggen. Zijn vrouw en kinderen waren wel allen lid.

De zoon Zacharias l'Honoré werd 16-4-1733 poorter als boekverkoper, 24-11-1738 met 6 anderen geciteerd het gilde te kopen (G.A. 113) en 1-12-1738 gildelid. Op 23-4-1748 kreeg hij attestatie van de Waalse Gem. naar Batavia.