De Amsterdamse boekhandel 1680-1725. Deel 3. Gegevens over de vervaardigers, hun internationale relaties en de uitgaven A-M

Conijnenberg (Jacobus) 1675-1756, Geref.

Leven

Ged. Zuiderkerk 31-3-1675, st. 6, begr. Oude Kerk 11-12-1756 (1ste kl.), zoon van Jacobus Conijnenberg (st. 1675), boekverkoper, en Jannetie Lootsman (st. 1709), ondertr. kerk 9-11-1702 Alida Wateringe, ged. Oude Kerk 21-7-1680, begr. Oude Kerk 27-7-1716 (1ste kl.), dochter van Lucas Wateringe, ijzerkramer, en Johanna Timmer.

1-12-1704 test. voor not. Meijer (N.A. 5403, 481).

18-2-1717 test. voor not. Wetstein (N.A. 8293, 11).

7-5-1743 test. voor not. van Aken (N.A. 8157, 207).

29-6-1757 scheiding van de nalatenschap tussen de 2 zoons, waarbij voor ieder f 331511. -, voor idem (N.A. 8189, 71).

Adressen

1688 etc. op het Water in de Lootsman derde Huis van de Karnemelksteeg, waar zijn moeders familie al sedert 1648 of eerder woonde. Op 11-2-1711 werd hij eigenaar van 1/6 part voor f 2400. -, op 23-6-1712 bij willig decreet van 11/24 part voor f 5500. - (Kw. 4 D, 263 en A.W.D. 43, 123). Op 6-9-1765 droeg de zoon de 15/24 part over aan Hendrik van de Putte voor f 8000. - (Kw. 6 I, 394vo). Hij zelf werd 16-2-1719 eigenaar van een huis op de Keizersgracht tussen de Herenstraat en de Leliegracht, het tweede huis van het huis met de Hoofden, voor f 23000.-. Hiervoor liet

[p. 80]

hij een nieuw huis zetten, dat hij ging bewonen (kohier 1742, wijk 47, 4013). De executeurs van zijn zoon droegen dit huis op 28-10-1772 voor f 45800. - over. (Kw. 4 M, 220 en 6 R, 462vo).

Boekhandel en boekdrukkerij

21-2-1695 gildelid.

25-2-1695 rekwest van Casparus Lootsman, drukker van het kleinzegel en de gedrukte papieren der stad, om zijn neef Jacobus Conijnenberg, van zijn jeugd af bij hem in de zaak, als hulp bij zich te mogen nemen (KS 387/388). Dat was van 1688 af (Kw. 4 D, 263).

4-7-1699, 19-4-1708 en 8-10-1710 test. en codicil voor not. Meyer van Casparus Lootsman, waarbij hij zijn zuster Jannetie of haar nakomelingen, met wie hij in compagnie boekwinkel en huishouding heeft met één kas, tot erfgenamen benoemt. Aan zijn neef Jacobus Conijnenberg vermaakt hij al de letters, persen en andere gereedschappen tot de winkelnering van boekdrukkerij en boekbinderij en de vijf grote platen, namelijk de wassende gradenkaart, West-Indië, Europa, Oost-Indië en Caribes. Zijn neef Antonius heeft daartegenover al zijn studiekosten voor predikant vergoed gehad. (N.A. 5459, 22, 5417, 160 en 5427, 470).

1703 etc. overman van het gilde.

12-9-1709 verklaring voor not. Meyer door Willem Sonnendag, letterzetter, oud 35 jaar, en Antoni Outgers, boekbinder, oud 25 jaar, dat Jacobus en Antonius de enige kinderen zijn van hun overleden moeder (N.A. 5422, 388).

3-12-1709 Casparus Lootsman en Conijnenberg gedaagd wegens verkoop van Gietermakers Vergulde Licht der Zeevaart, in Zeeland gedrukt, waarvoor van Keulen voor 15 jaar privilege heeft. Tegelijkertijd worden Joannes Loots en Jochem Hasebroek gedaagd. Alleen de laatste krijgt een boete, f 100.-. (Schoutsrol, zie ook KS 1220: not. verklaring over de aankoop in de Lootsman op het Water van dit werk tezamen met stuurmansgereedschap als een graadboog etc.).

1722 ondertekende hij het rekwest over Franse boeken (KS 931).

10-2-1723 schuldbekentenis voor not. van Aken aan Jac. Conijnenberg van Meyndert de Winter en Annetie van Dijl van f 4500. - voor een verkochte boekdrukkerij, te betalen met minstens f 500. - per jaar, 3% interest (N.A. 8086, 32, zie ook N.A. 8088, 24).

8-7-1749 schuldbekentenis voor not. van Aken van Abraham van der Putte, boekhandelaar op het Water, aan Jac. Conijnenberg van f 6000. - (f 4000. - voor contant zilvergeld en f 2000. - voor op 16-1-1749 gekochte en geleverde 2/3 parten in de opgezette bladen van de bijbel in 4^o), af te betalen met f 500. - per jaar, te beginnen 8-7-1752, 3% interest (N.A. 8174, 224).

Uitgeverij

Casparus Lootsman, die in 1665 gildelid werd, in 1684 overman en in 1681 het accoord van de drukkers ondertekende, woonde tot zijn dood toe op het Water in de Lootsman en gaf daar de werken op het terrein van de zeevaart en kaarten waarschijnlijk steeds met zijn eigen naam uit, zo o.a. nog in 1707 de Nieuwe groote geoctroyeerde verbeterde en vermeerderde lootsmans zeespiegel. Daarnaast was hij in later jaren met zijn zuster in een compagnie verbonden, in welke combinatie hij blijkbaar speciaal stichtelijke werken liet verschijnen. Op 19-7-1695 adverteerden zij als nieuwe uitgaven de Verklaring van de catechismus door Zacharias Ursinus, vertaald door Festius Hommius, het Liedboek van C.J. Wits (beide met privilege) en de Huyspostille van Justus Bullaeus (A.C.). Het was de 9e druk van de Stigtelijke bedenkinge van C.J. Wits, die met het jaartal 1694 bij hen was verschenen, nadat zij het privilege van 19-12-1693 van de Staten van Holland van de boekdrukker J. van Giesen te Enkhuizen hadden gekocht. Een 10de druk zag nogmaals bij broer en zuster in 1706 het licht, een latere druk zonder jaartal, maar nogmaals met het privilege

[p. 81]

van 1693, bij Isaak van der Putte, met achterin de vermelding dat het gedrukt was bij Abraham van der Putte op 't Water in de Lootsman. De Huyspostille van Bulaeus was bij broer en zuster Lootsman verschenen in 1695, een volgende druk bij oom Lootsman en neef Conijnenberg zonder jaartal, vermoedelijk echter na het overlijden van Jannetie Lootsman.

Behalve de uitgaven samen met zijn oom bracht Jacobus Conijnenberg ook een aantal eigen uitgaven, o.a. van werken van Cats en van volksboekjes, vrijwel altijd zonder jaartal. De Heilige Dank- en treurgezangen van D. Smout verschenen in 1714 bij hem (A.C. 27-2 en 6-3). Van 1723 dateert de Biblia in 4^o, die met adres van Jacobus Conijnenberg en Isaac van der Putte verscheen en waarvan alle exemplaren het consent van burgemeesters van Amsterdam met de ondertekening van Niklaas Wiltens hadden.

Wanneer precies Isaac van der Putte (4-5-1711 gildelid, 1720 overman) of Abraham van der Putte, de zoon (22-12-1728 gildelid), de zaken van Jacobus Conijnenberg overnamen, kan ik niet zeggen. Waller noemt Jacobus Conijnenberg tot 1728 op het Water in de Lootsman, Isaac van der Putte van 1728-1748 en daarna diens nakomelingen. Ledeboer vermeldt Jacobus Conijnenberg en Isaac van der Putte als de uitgevers van een bijbel in 1728, waartegen door burgemeesters van Amsterdam in 1730 werd gewaarschuwd wegens de vele fouten (A.C. 5-8) en waarvan toen alle onverkochte exemplaren werden opgehaald. (Le Long 830).

Bijzonderheden

Blijkens het protocol van not. H. van Aken moet Jacobus Conijnenberg zich al kort na 1720 zijn gaan bezig houden met handel in obligaties. Het is echter niet onmogelijk, dat dit niet zozeer een handel was, als wel geldbelegging. Bij zijn overlijden was zijn grote vermogen vrijwel geheel in obligaties belegd. In 1742 wordt hij rentenier op de Keizersgracht genoemd en zijn inkomen getaxeerd op f 8000.-.