Van de koele meren des doods

[p. 291]

Verantwoording van de editie

Deze uitgave gaat terug op de tweede druk van Van de koele meren des doods, verschenen in 1904 te Amsterdam bij de uitgeverij W. Versluys. Deze tweede is de laatste, tijdens het leven van de auteur verschenen en door de auteur geautoriseerde druk. Dat Van Eeden deze druk corrigeerde, blijkt uit zijn dagboek. Op zondag 14 februari 1904 noteert hij daarin dat hij de tweede druk aan het corrigeren is. Erg vlot verliep de productie van deze druk niet. Op zaterdag 25 juni 1904 vermeldt hij dat hij nog steeds bezig is met de correctie. In die tijd schrijft hij ook het voorwoord bij deze druk, waarin hij aangeeft wat zijn intenties waren met de roman.

Erg nauwkeurig heeft Van Eeden niet gecorrigeerd. De druk van 1904 wordt nogal ontsierd door drukfouten. Ook in de spelling van de tekst zijn er fouten en inconsequenties. Of Van Eeden zich hierover beklaagd heeft bij zijn uitgever, is niet bekend. De brieven hierover ontbreken. Hoe het er bij de firma Versluys bij het corrigeren aan toe ging, wordt wel duidelijk uit een brief van de uitgeverij aan Van Eeden, naar aanleiding van de correcties van De Nachtbruid in 1909. Op de aanmerkingen van Van Eeden over de correctie reageert mevrouw A.W.L. Versluys-Poelman dat haar man alle proeven van zetfouten had gezuiverd en vervolgens de tweede proef naar Van Eeden had gezonden. ‘Daarna heeft hij zorgvuldig gewaakt, dat de door U aangegeven correctie werd aangebracht. Iets aan uw copie veranderen, doen wij echter nooit. Als U gewild hadt dat we er zelfstandig iets aan deden, hadt U het moeten vragen. We zouden het heel gaarne hebben gedaan. U kent onze mening ten opzichte van het recht van een auteur om te eischen dat zijn copie onveranderd blijft. We wijken daarvan nooit af. Deden we 't wel dan zoudt U recht hebben aanmerking te maken, nu niet.’

Het ziet er naar uit dat de uitgever in het geval van de tweede druk van Van de koele des doods de proef niet of nauwelijks van zetfouten gezuiverd heeft. Versluys zal misschien alleen toegezien hebben dat de door Van Eeden aangebrachte correcties werden aangebracht. Enige inconsequenties in spelling zijn dus blijven staan.

De tekst van de tweede druk wijkt vooral in interpunctie van de eerste druk af. In de tweede druk werden vooral komma's en verbindingsstrepen toegevoegd en werden evidente taalfouten verbeterd. Deze toevoegingen en verbeteringen zullen door de uitgever zijn aangebracht, omdat Van Eeden,

[p. 292]

zoals het handschrift van Van de koele meren des doods bewijst, veel kariger was in het aanbrengen van komma's en verbindingsstrepen. Wel van zijn hand zullen de veranderingen in woordkeus, het schrappen van woorden en in een enkel geval van hele zinnen zijn. Zo werd bijvoorbeeld op pagina 303 ‘boeren’ in ‘daglooners’ veranderd. Op pagina 26 en 27 van de eerste druk staat: ‘De lucht lauw, lichte sterren omhoog, een zachte nachtwind met geur van kroos en koeien. Toen omvatte Hedwig een boomstam ruig van klimop, vóór haar in een nooit-gevoeld sterk wee-zoet verlangen. Haar armpjes knelden om den boom en haar gezichtje borg ze in de ruigte van het veil.’ In de tweede druk staat op pagina 23: ‘De lucht lauw, lichte sterren omhoog. Haar armpjes knelden om den boom en haar gezichtje borg ze in de ruigte van het veil.’

Voor deze uitgave is een aantal evidente drukfouten stilzwijgend hersteld. Problematischer is de spelling. Veelvuldig worden woorden op twee wijzen gespeld. Zo vindt men ‘onmiddelijk’ naast ‘onmiddellijk’, ‘meerl’ naast ‘merel’, ‘vizioen’, naast ‘visioen’, ‘geärmd’ naast ‘gearmd’, ‘beöogd’ naast ‘beoogd’, ‘heuchelijk’ naast ‘heugelijk’, ‘verbindtenis’ naast ‘verbintenis’ et cetera. In dergelijke gevallen heb ik gekozen voor één spelling en wel de spelling die voor de lezer van nu het meest vertrouwd is.

Door elkaar worden genitieven met apostrof -s gespeld bijvoorbeeld Gerard's of Hedwig's of zonder apostrof -s Gerards of Hedwigs. Er is ook hier steeds voor de spelling gekozen die voor de lezer van nu het meest vertrouwd is.

Verwarrend is dat de naam ‘Ritsaart’ in de tekst ook voorkomt als ‘Ritsert’ en de naam ‘Joob’ ook als ‘Joop’. Het is niet altijd duidelijk waarom Van Eeden dit deed. In deze uitgave heb ik er de voorkeur aan gegeven in de naamgeving niet in te grijpen.

De interpunctie is zo veel mogelijk ‘genormaliseerd’ waar het risico van een foutieve lezing kan optreden. Verder is het gebruik van de beletseltekens in de tweede druk inconsequent. We kozen in deze uitgave voor beletseltekens die uit drie puntjes bestaan.