Studies. Vierde reeks

[p. 391]

John Ruskin
Fors Clavigera.

Weest nu gerust, gij ernstigen onder ons, die lees-stof zoekt en schroomt te kiezen onder den overmaat van waardeloos druksel, zoodat ge uit louter onzekerheid maar niets of nietigs leest, dit is een der groote boeken van onzen tijd, die men lezen moet, en wel met volle aandacht, nauwgezet en methodisch.

Toch is het geen leerboek, geen orakel, geen evangelie dat oordeel-loos mag worden nagepraat, geen voedsel voor de zwakken, die zonder een stokstijf-verzwolgen dogma hun levenshouding niet kunnen bewaren, geen leuzen-magazijn voor dweepsche doctrinairen. Het zijn de diep-oprechte uitingen van een rijken, rijpen geest, die zich lenig bewogen heeft in alle gedachte-sferen, van een vurig maar door veel moeite en leed getemperd karakter, van een ervaren man, die, na veertig jaar zoekens, tot vaste overtuigingen en sobere expressie kwam.

Hij kan spreken over zichzelf, tot anderer leering, zonder dat men hem ijdelheid verwijten zal, hij kan zijn zwakheden en gebreken noemen, zonder den schijn van aanstellerij.

[p. 392]

In den loop zijns levens wijzigden zijn meeningen zich, maar niet grillig en onberekenbaar, als gevolg van kortzichtigheid en oppervlakkigheid, maar volgens een stadige groei, als uitkomst van steeds wijder opengaan voor licht en waarheid, De kunstkenner, die tot zijn vijftigste jaar meende dat Titiaan het hoogste der schilderkunst had bereikt, leerde ten slotte nog de sobere grootheid van Giotto stellen boven den schitterenden Venetiaan. De rijke Brit die eenmaal beweerde dat fraai-gebonden boeken en wel-verzorgd paarde-tuig tot het verplichte goed van een deugdzaam mensch behoorden, werd de welsprekenste communist, die Engeland gehad heeft.

De hier verzamelde brieven van John Ruskin zijn geschreven zonder duidelijke methode, als opwellingen, meestal onsamenhangend, soms onnoodig wijdloopig, maar altijd leerrijk en belangrijk. De gedachten worden saamgehouden door een diepere eenheid, die alleen den doctrinair of den oppervlakkige ontgaan zal.

En Ruskin deed recht, naar 't mij voorkomt, de moeielijkste vragen der economie aldus te behandelen. Daarmee toonde hij wijsgeerig dieper te schouwen dan de school-geleerden, die economie willen schoeien op den leest van mechanica of physica.

Ruskin was een zeer geleerd en algemeen wetenschappelijk gevormd man, en in zijn speelsch en grillig schijnende rede is hij toch wetenschappelijker, dan de zich wetenschappelijk noemende socialisten van toen en nu. Want deze, in verrukking over hun methode, vergeten den aard der behandelde grootheden, die meestal slecht bepaald en soms zelfs onbepaalbaar is, terwijl hij in zijn schitterend spel met woorden en termen, steeds de vluchtige en betrekkelijke aard dezer dingen onthoudt en de ver-

[p. 393]

warring ontkomt, waarin de pedanten gevangen raken, en de twee-zijdige scherpten vermijdt, waarmee zij zich in de vingers snijden.

In tijd en land als die van ons, nu, uit het krijgs-tucht en geestes-dwang beter verdragende. Duitschland, het leerstellig socialisme zich tamelijk barsch en bazig als het eenig deugdelijke en bij uitnemendheid wetenschappelijke aan ons op komt dringen, is de lectuur van dit boek meer dan ooit of ergens nuttig.

Het zal menigen Nederlander, die het socialisme alleen uit den strijd van dagbladen en tijdschriften kent, verbazen hier te bemerken dat socialisme en communisme niet noodzakelijk hoeft samen te gaan met vulgariteit, met grofheid en persoonlijkheid, met bekrompen materialisme, met hatelijke heftigheid, met hol geschetter, met bazige aanmatiging. Ruskin's ironie is snijdend en bitter, maar altijd van edele soort. Zijn hartstocht breekt nooit de breidels van verstand en goede smaak, zijn communisme wil niets missen van al het mooie zijner diep ingegroeide aristocratie. Evenals hij alle dagen tot ‘holidays ‘heilige dagen’ maken wil, zoo wil hij alle menschen edel-lieden hebben in den besten zin.

Ruskin is royalist, den koningen wil hij de kroon op 't hoofd laten, even als den bisschoppen den staf in de hand, mits ze die met eere dragen. Hierbij is stellig zijn kunstenaars-natuur in 't spel, gehecht aan den zinnelijken, uiterlijken weidschen praal, ‘the pageant’ zooals 't Engelsche woord luidt. Misschien ook was 't de invloed van 't Saint-simonisme met zijn hierarchische begrippen. Tot de, mijns inziens, hoogere conceptie van een samenleving van gelijk-berechtigden, waarbij geen individu wordt opgeofferd door de huldiging tot wereldsch symbool eener

[p. 394]

Goddelijke eenheid, is Ruskin niet gekomen. Toch had hij die kunnen leeren, was 't niet van der Hebreeën profeet Samuel, dan van negentiende eeuwsche Amerikanen als Thoreau en Walt Whitman.

Evenmin verstond hij wat Kropotkin de poëzie der machine noemt. Boos en verdrietig door het ontzuiveren van Engelands heldere sfeer door steenkool-damp, geen heil ziend in de door arbeids-besparing bevorderde gemakzucht, achtte Ruskin alle machinerie uit den booze, niet vertrouwend dat der menschen vernuft wel eenmaal machines zal leeren maken, die niet enkel bewonderenswaard zijn door vernuft, maar ook schadeloos en schoon, zoodra zij niet meer gemaakt worden uit persoonlijke baatzucht maar uit gemeenschappelijk belang, - en niet verwachtend dat men eenmaal algemeen zal leeren, vrijen tijd wèl te besteden.

Zoo achten velen onzer nog: geld, fabrieken en handel heelendal verwerpelijk, niet begrijpend dat het bedorven en vervuilde vormen zijn van onschadelijke of nuttige zaken.

Ruskin's kolonisatie-plan, de St. George's Company, is niet geslaagd, hoewel er nog een tamelijk voorspoedige Ruskin-kolonie in Tennessee bestaat. In Engeland wordt Ruskin's naam thans meer aan stichtingen voor opvoeding en onderwijs verbonden, soms wel zeer te onpas.

Zelf kunstenaar en leeraar, ging zijn aandacht, bij het bedenken eener beter sociale ordening, voorbarig naar de kwesties van onderwijs en kunst. Zeer goede en nuttige zaken, maar niet vereischend de allereerste zorg. Zal men een pasgeboren kind kunst-geschiedenis doceeren? Men dient eerst af te wachten of het zuigen wil, om vervolgens te letten op zindelijkheid, op spreken en staan.

[p. 395]

Een nieuwe vorm van maatschappelijke orde, te midden van de oude, is als een nieuwe diersoort opgegroeid tusschen de bestaande. De eerste vraag is de bestaansvraag. Voorbarigheid heeft altijd ondergang gebracht. In deze kindschheid is het stoffelijk leven alles, de voedsel-kwestie overheerscht alle andere Later, als het plaatsje in 't leven veroverd is en het stoffelijk bestaan verzekerd, dan komen de hoogere en gewichtiger belangen aan de orde. Zoo is 't ook met de kolonies in hun kindschheid. En zoolang men zulke pasgeborenen wil leeren schilderijen maken eer ze staan kunnen, zullen ze den weg op gaan van Fourier's Phalanstères en Owen's New-Harmonies

Toch is het plan der St. George's Company een meesterlijk ontwerp en een glansrijke fictie, als een bonte, zwierige banier. Niet enkel heeft het groote waarde als moreel document, als standaard van hooge zedelijkheid, maar het bevat practische voorslagen van groot gewicht, met name deze, die, mijns inziens, zal blijken alle verdere kolonisatie-proeven te beheerschen, dat van de gemaakte winst geen persoonlijke uitkeeringen zullen geschieden.

Moge dus dit boek gelezen worden met oordeel des onderscheids, maar met ruimte en onafhankelijkheid, zelfstandig, maar nooit zonder eerbiedige aandacht.

Februari 1901.