Studies. Vierde reeks

[p. 396]

Thoreau
D.H. Thoreau, Walden.

Dit boek zal velen teleurstellen. Ik weet dat er naar wordt uitgezien als naar een der boeken, die ons kunnen richten in het zoeken naar 't Nieuwe Leven. Maar dat zal den meesten niet meevallen. Er is niets in van dat leidende, dat geestdriftige, opdrijvende, min of meer dweepsche, dat de meeste zoekenden onder ons begeeren. Ze zullen het boek vaag vinden, onsamenhangend, zonder steun en leering.

Toch is er meer natuurlijke wijsheid in dit boek, dan in vele boeken, die thans voor degelijk wetenschappelijk gelden. Door enkele zinnetjes toont hij een veel hooger en dieper geest te hebben, dan menschen die in onzen tijd voor ‘geweldige denkers’ doorgaan. In al de spitsvondigheid en geleerdheid van Marx b.v. is niets te vinden van dat ruime en heldere inzicht dat Thoreau heeft, en waar hij nu en dan uiting geeft met een enkel losjes daarheen geworpen woord.

Thoreau is van het ras van Carlyle, Emerson, Walt Whitman, Ruskin en Tolstoï. Menschen van sterk karakter, forsch woord, breede algemeene wijsheid, en wat hoofdzaak is: zelfstandigheid. Zij verdiepen zich niet in economische

[p. 397]

bespiegelingen, maar zien met hun helder verstand gemakkelijk door de dwaasheden der zich wijs wanende economisten heen. Voor waarachtige wetenschap hebben zij eerbied, schijn-wetenschap belachen zij, zonder er in door te dringen, met rustig besef van meerderheid. Omdat zij aan de wijsheid vasthouden, die vóór alle wetenschap moet gaan.

Thoreau's groote beteekenis ontstaat door zijn moed en zijn zelfstandigheid. Hij voelt diep en durft oprecht uiten wat hij waarachtig voelt. Hij is als een rechtgegroeide boom tusschen millioenen kreupelgewassen. Hij zou in een normale maatschappij niets bizonders zijn, maar in de onze, waar nagenoeg allen aan moreele misvorming lijden, krijgt hij de beteekenis van een genie en een profeet. Zijn zelfstandigheid en oorspronkelijkheid is zoo zeldzaam, dat deze alleen hem op een lijn stelt met de groote schrijvers, waar mee ik hem samennoemde. Zijn woord, toen hij zich liet gevangen zetten¹⁾ ‘dat in onze verdorven maatschappij de plaats van den wijze in de gevangenis is’, doet denken aan de groote wijsgeeren der oudheid. Want het was niet de daad van een dweeper. Ieder die dit boek leest zal moeten erkennen dat hier een dier gelukkigen spreekt, die een vast evenwicht in zichzelven vonden.

Nu bijna allen die ons omringen, staatslieden, theologen, dichters en geleerden mee zwenken met, en gebogen gaan onder den last der massaal-suggestie, hun eigenlijke natuur verkrommend naar een bedorven wet en zede, nu zijn zulke moedige en oorspronkelijke naturen ons

1) Hij weigerde belasting te betalen aan een staat, die de slavernij goedkeurde.

[p. 398]

tot steun en richt-vuur, die wij ondanks hun gebreken in dankbare vereering houden. Hij was niet bizonder teeder of liefderijk, maar hij was een rechtvaardige, een recht gegroeid mensch, die zich door al het wicht der wereld niet liet buigen.

Daarom ontvluchtte hij de wereld, omdat hij niet wilde buigen. Dit is in geenen deele navolgenswaard, maar het was een natuurlijk gevolg van zijn deugden. Het ware beter geweest als hij door liefde en wijsheid de menschen het recht had geleerd, maar dit was zijn aard niet. Robert Owen, een veel bekrompener en kortzichtiger denker, besteedde zijn lang leven aan steeds weer mislukkende pogingen, om de menschen tot het recht te brengen, want hij had daartoe weer de eigenschappen die Thoreau miste. Thoreau had het schoone en rechtvaardige mensch-zijn in zijn eigen hart alleen. In de wereld zag hij er niets van, en van deze verdwaasde, geldjagende menigte verwachtte hij ook niets. Owen, Marx, Kropotkin en andere hervormers van feitelijk minder verheven gevoelens en begrippen dan Thoreau konden hun mensch-begrip zeer wel met het tegenwoordig geslacht vereenigen, zij geloofden en vertrouwden in het goede dat onmiddelijk uit deze ellende, uit fabrieken, machines, handel en geldzucht zou voortkomen. Dat konden zij juist, ómdat zij minder dichterlijk schouwden en gevoelden. Dan is het gemakkelijker.

Maar wij beseffen, dat, wanneer in het erts van Thoreau's karakter een weinig meer zuiver liefde-goud gemengd was, hij sterker en schooner zou geweest zijn en grooter zegen der wereld.

Geen mensch-begrip is zoo groot en hoog of het kan zich vereenigen met dit geslacht, wanneer men

[p. 399]

door liefderijk schouwen bemerkt welke schoonheid er nog in sluimert. En het oog eens dichters kan de ontkiemende schoonheid herkennen in zulk afschuwelijke dingen als onze fabrieken en zwarte werktuigen. Voor wie goed oplet verfraait zich de machine, het vernuft-wonder met den dag - en uit de chaos van bedrog en dwaasheid zal eenmaal een glansrijk Paradijs van Recht en Schoonheid opdoemen, dat nog trotscher en hooger geesten dan Thoreau verrukken en bevredigen kan.

7 Sept. 1902.