Paul's ontwaken

[p. 38]

VI

In 1910 heeft Paul tegen goede vrienden gezegd dat hij nog maar twee jaren te leven had, en toen hij hoorde van de onheilen voorspeld in het bloedjaar 1913, die in maart zouden aanvangen, zeide hij: ‘In maart 1913 zal ik sterven.’

Toch heeft hij nog tot weinig dagen voor zijn heengaan steeds gesproken van beter worden, en ook geduldig en vertrouwend alles gedaan wat hem geraden werd voor het behoud van zijn leven.

Nooit sprak hij met vrees over de dood, maar in de laatste periode van zijn ziekte, toen de somberheid en bitterheid verdwenen was, toen kwam ook de vertedering, de herinnering aan al het mooie en goede, en het verlangen naar de heerlijkheden die hij nog zo graag genieten zou. ‘Wat zal het heerlijk zijn, als ik beter word,’ zei hij nog in de allerlaatste weken, toen hij even goed als wij weten moest hoe 't met hem stond.

Maar hoe nader en onvermijdelijker het einde scheen, des te blijmoediger en zachtzinniger werd hij gestemd. De sombere, naargeestige buien verdwenen, al het bittere, stuurse, onaardige van zijn wezen ging weg. Hij verreinde en vertederde door het lijden en werd een toonbeeld van zachtheid en geduld.

Men mag dit niet zo verklaren, dat hij de dood begeerde en zich verheugde om diens nadering, zoals dat wel in gevallen van zwaarmoedigheid voorkomt. Neen! hij wenste de dood in het geheel niet meer. Hij voelde er al de weerzin tegen van een jong, normaal, levenslustig mens. Hij was vol belangstelling in wat er omging in de wereld, hij maakte ook plannen voor de zomer, voor de toekomst...

[p. 39]

Maar hij kende ook alle symptomen van zijn ziekte, door het lange verblijf in sanatoriums. Hij wist welke verschijnselen aankondigingen waren van het einde, wanneer alle hoop werd opgegeven. En dan kwam de tranenrijke droefenis, het zachte leed, dat zoveel minder zwaar te dragen is dan de bittere naargeestigheid - maar niet minder aangrijpend is voor de getuigen.

Weinig had ik Paul zien schreien in zijn leven. Het lag niet in zijn aard. In zijn sombere buien kwamen geen tranen, dan was hij dor en hard - en waren die buien weg, dan was hij met alles tevreden en overal gelukkig. Eenmaal slechts, na zijn kindertijd, toen hij hoorde dat hij longontsteking had, zag ik twee grote tranen langs zijn wangen glijden - toen begreep hij dat zijn gezonde dagen voorbij waren.

En in de laatste maanden van zijn leven waren de tranen altijd dichtbij, en menigmalen barstte hij in snikken uit, als hij zichzelve en anderen niet meer bedriegen kon en begreep waar het heenging. Het was hartverscheurend om te zien, in hem, juist omdat hij zo zelden schreide - maar het toonde de toenemende gezondheid van zijn ziel. Het was natuurlijk, het was zoals het behoorde in een jong, teder, levenslustig gemoed - de vreemde, wrede, demonische hardheid en stugheid was weggesmolten. ‘Ik wil wel dood gaan,’ zei hij dan, ‘maar ik wil niet zolang nog hulpbehoevend liggen.’

In die tijd hielden ook de boze moorddromen op. Hij droomde nu veel van zweven en vliegen - maar ook dat hij machteloos was, zich herinnerend dat hij ziek lag, nog gebonden aan het wrakke, hem begevende lijf.

Toen ook leerde hij bidden. Hij leerde het zelf en leerde het mij. ‘Als de goede God mij maar helpen wou,’ riep hij uit in zijn snikken en er was noch voor

[p. 40]

hemzelve, noch voor mij iets onnatuurlijks of onechts in die kinderlijke uitroep.

Het was hard genoeg voor mij, die zoveel vreemden door de macht van suggestie tot herstel had gebracht, machteloos te staan daar waar ik het liefst geholpen had. Ik had mij nooit in staat gevoeld bij hem op andere wijze psychisch te werken dan door gewoon gesprek. Maar toen hij mij vroeg voor hem te bidden, in die grote ernst, toen deed ik het en kon ik het, en dat het hem versterkt en verlicht heeft, dat is buiten twijfel.

Hij kreeg somtijds des avonds een morfine-injectie, om de pijn en de benauwdheid te bedaren. Maar hij was in zijn laatste dagen zeer bevreesd voor de pijn van de naaldeprik. Vroeger was hij nooit kleinzerig, maar naarmate hij het einde naderkwam, verscherpten en verfijnden alle zinnelijke gewaarwordingen in hoge mate, welk merkwaardig verschijnsel ik zo verklaar, dat de geest zich op nieuwe wijze, onafhankelijk van 't lijf, reïntegreren wil en bij die taak elke stoornis van buitenaf hevig ondergaat en zoveel mogelijk vermijdt. Daarom verschrikte hem elke kleine pijn-aandoening, en hij vroeg mij des avonds voor hem te bidden, wat toch niet anders is dan een edeler vorm van suggestie. En het hielp zózeer, dat hij de injecties kon nalaten, ja, dat ik mijzelve betrapte op blijde gevoelens van hoop, die wetenschappelijk hoegenaamd geen grond hadden.