Paul's ontwaken

VI.

In 1910 heeft Paul teegen goede vrienden gezegd dat hij nog maar twee jaren te leeven had en toen hij hoorde van de onheilen voorspeld in het bloedjaar 1913, die in Maart zouden aanvangen, zeide hij: ‘In Maart 1913 zal ik sterven.’

Toch heeft hij nog tot weinig dagen voor zijn heengaan steeds gesprooken van beeter worden, en ook geduldig en vertrouwend

[p. 47]

alles gedaan wat hem geraden werd voor behoud van zijn leeven.

Nooit sprak hij met vrees oover den dood, maar in de laatste periode van zijn ziekte, toen de somberheid en bitterheid verdweenen was, toen kwam ook de verteedering, de herinnering aan al het mooie en goede, en het verlangen naar de heerlijkheeden die hij nog zoo graag genieten zou. ‘Wat zal het heerlijk zijn, als ik beeter wordt’ zei hij nog in de allerlaatste weeken, toen hij, eeven goed als wij, weeten moest hoe 't met hem stond.

Maar hoe nader en onvermijdelijker het einde scheen, des te blijmoediger en zachtzinniger werd hij gestemd. De sombere, naargeestige buien verdweenen, al het bittere, stuursche, onaardige van zijn weezen ging weg. Hij verreinde en verteederde door het lijden en werd een toonbeeld van zachtheid en geduld.

Men mag dit niet zoo verklaren dat hij den dood begeerde en zich verheugde om diens nadering, zooals dat wel in gevallen van zwaarmoedigheid voorkomt. Neen! hij wenschte den dood in het geheel niet meer. Hij voelde er al de weerzin teelten van een jong, normaal, leevenslustig mensch. Hij was vol belangstelling in wat er omging in de waereld, hij maakte ook plannen voor den zoomer, voor de toekomst...

[p. 48]

Maar hij kende ook alle symptomen van zijn ziekte, door het lange verblijf in sanatoriums. Hij wist welke verschijnselen aankondigingen waren van het einde, wanneer alle hoop werd opgegeeven. En dan kwam de tranenrijke droefenis, het zachte leed, dat zooveel minder zwaar te dragen is dan de bittere naargeestigheid - maar niet minder aangrijpend is voor de getuigen.

Weinig had ik Paul zien schreien in zijn leeven. Het lag niet in zijn aard. In zijn sombere buien kwamen geen tranen, dan was hij dor en hard - en waren die buien weg, dan was hij met alles tevreeden en ooveral gelukkig. Eenmaal slechts, na zijn kindertijd, toen hij hoorde dat hij longontsteeking had, zag ik twee groote tranen langs zijn wangen glijden - toen begreep hij dat zijn gezonde dagen voorbij waren.

En in de laatste maanden van zijn leeven waren de tranen altijd digtbij, en meenigmalen barstte hij in snikken uit, als hij zich zelven en anderen niet meer bedriegen kon en begreep waar het heenging. Het was hartverscheurend om te zien, in hem, juist omdat hij zoo zelden schreide - maar het toonde de toeneemende gezondheid van zijn ziel. Het was natuurlijk, het was zooals het behoorde in een jong, teeder, leevenslustig gemoed - de vreemde, wreede, démonische hardheid en stugheid was weggesmolten. ‘Ik wil wel dood gaan’ zei hij dan, ‘maar ik wil niet zoolang nog hulpbehoevend liggen’.

[p. 49]

In dien tijd hielden ook de booze moorddroomen op. Hij droomde nu veel van zweeven en vliegen - maar ook dat hij machteloos was, zich herinnerend dat hij ziek lag, nog gebonden aan het wrakke, hem begeevende lijf.

Toen ook leerde hij bidden. Hij leerde het zelf en leerde het mij. ‘Als de goede God mij maar helpen wou’, riep hij uit in zijn snikken en er was noch voor hemzelven, noch voor mij iets onnatuurlijks of onechts in dien kinderlijken uitroep.

Het was hard genoeg voor mij, die zooveel vreemden door de macht van suggestie tot herstel had gebracht, machteloos te staan, daar, waar ik het liefst geholpen had. Ik had mij nooit in staat gevoeld bij hem op andere wijze psychisch te werken dan door gewoon gesprek. Maar toen hij mij vroeg voor hem te bidden, in dien grootera ernst, toen deed ik het en kon ik het en dat het hem versterkt en verligt heeft, dat is buiten twijfel.

Hij kreeg somtijds des avonds een morfine-injectie, om de pijn en de benaauwdheid te bedaren. Maar hij was in zijn laatste dagen zeer bevreesd voor de pijn van de naaldeprik. Vroeger was hij nooit kleinzeerig, maar naarmate hij het einde naderkwam, verscherpten en verfijnden alle zinnelijke gewaarwordingen in hooge mate, welk merkwaardig verschijnsel ik zoo verklaar, dat de geest zich op nieuwe wijze, onafhankelijk

[p. 50]

van 't lijf, reïntegreeren wil en bij die taak elke stoornis van buitenaf heevig ondergaat en zooveel moogelijk vermijdt. Daarom verschrikte hem elke kleine pijn-aandoening, en hij vroeg mij des avonds voor hem te bidden, wat toch niet anders is dan een eedeler vorm van suggestie. En het hielp zóózeer dat hij de injecties kon nalaten, ja, dat ik mijzelve betrapte op blijde gevoelens van hoop, die weetenschappelijk hoegenaamd geen grond hadden.