Dagboek 1878-1923. Deel 1: 1878-1900

(1971)–Frederik van Eeden– rechtenstatus

[1893]

4 februari

Helder weer, lichte vorst. ▫ Nu is dat, geloof ik, wel eindelijk voorbij. ▫ Het lijkt of deze harde beproevingstijd voor een groot deel doorstaan is. Ik ben nog erg moe. ▫ Ik zie mezelf beter. Ik voel niet meer verongelijkt. ▫ God is nog ver. Maar ik ben weer op den goeden weg, geloof ik. ▫ Ik ga me van Amsterdam vrijmaken. Dit staat nu vast.

In Januari: oogcongestie en schrijfkramp. Schaatsenrijden. Zesmaal naar Amsterdam, eens naar Haarlem, eens van Leeuwarden naar Harlingen. Toen heerlijk dooiweer in b mol.

2 Kerstdag 92 bij Thijm. Terugkomst bij Betsy. Toen haar week in Bussum. ▫ Daarna nog weer vreesselijke dagen. Toen de wandeling in Driebergen en het voorlezen 's avonds op 't kleedje. Dat zal het eind der groote misères zijn. Wat nu komen kan, kan nooit zoo erg meer zijn. ▫ Gister at ik met haar bij Anna Veth en bracht haar thuis.

O mijn vrijheid, - wat zal ik juichen als dat vernederend en onzuiver werk van mij afgenomen wordt. Als ik niet langer plicht voel, waar mijn aard en geweten van plicht niet afweet. ▫ Om den draak van traagheid te dooden heb ik een hond van plicht bij mij genomen. Een redeloos dier.

aant.
Ik kan hem nu wel wegzenden. ▫ Nu kan ik God wel dienen uit eigen ijver, zonder mij te beladen met ketens van plicht. ▫ Geen geld-verdien-wekkertje hoeft er op mijn nachttafeltje te staan om mij te roepen voor den dienst.

10 februari

Storm. ▫ God is nog ver. Maar ik ben toch niet zoo moedeloos. Gister een nare avond bij haar.

Het huis is een occupatie. Soms veracht ik het. Soms ben ik er in.

Een andere occupatie voor mijn gedachten is de groote zwerftocht die ik wil gaan maken. Te voet naar Jerusalem.

19 februari

Regenachtig, 50^o. ▫ Ik geloof dat ik vasten grond weer voel. Het was een gevaarlijke tijd, losgelaten door mijn Boek. Maar ik voel nu wel dat de onzekerheid oppervlakkig en schijnbaar was. ▫ Ik ging als van een schip door de branding aan wal. Bij iederen stap voel ik nu de grond rijzen. ▫ Muziek, muziek. En aandacht en blijmoedigheid en zelfbedwang.

Gister concert. (Bach Kreuzstab).

Project van een eenvoudig boek voor de menigte. Om hen te raden en aan te moedigen naar mijn ervaring. ▫ Eenvoudig, helder, expliciet - logisch elke zin vastzetten en elk idee soliede ondersteunen.

De projecten waarmee ik mijn nieuw leven begin zijn dus:

1	Deze eenvoudige levensleer, de zuivere wereld, -
2	het Livarda-drama (van de trouw), -
3	de comedie van het recht, -
4	en hiervan een fabel, het geheel verteld in proza, - dan
5	het Boek van de Dood - Elisabeth - eindelijk
6	dat gedicht in terzinen, waarvan de compositie of eigenlijke inhoud mij onbekend is, maar alleen de toonaard is aangegeven. Mijn verder zielsleven moet de inhoud vormen. Onlangs zweefde mij ook nog de figuur voor van den man, die het essentieel dramatische van onzen tijd zou ondergaan, - die figuur, onze Faust, onze Hamlet is nog niet gemaakt. Vaag voel ik het, wat het zijn moet.

Een wetenschappelijk werk: 7 de psychische kracht - 8 de fouten der medische wetenschap, eindelijk bewerkingen van mijn psychotherapeutische ondervinding.

aant.

Dus aan plannen, veel en hoog, zal 't gemis mij niet doen ondergaan. Sommige zie ik vlak voor mij, bereikbaar. Het slagen daarvan moet dichter <bij>brengen het nu onbereikbare, hemelstormende.

23 februari

Koude Februari storm N.O.

Ik ben gered.

10 maart

Helder, zonnig, winderig. ▫ Veel gelukkige dagen met haar. Van daag weer brieven met vervreemding.

Nog weer lijden onder miskenning. Kritieken en zoo. ▫ Van morgen tot mijn schrik bemerkt, dat ik pijn had, omdat een ander geprezen werd. Dus gekwetste ijdelheid. Altijd als ik die ander iets beneden mij voel. ▫ Lijden onder miskenning duld ik in mij. Maar niet onder gekrenkte ijdelheid. ▫ Ik moet - en ik kan het - eerst weer geheel vernederd voelen. Het gevoel dat ik eer en hulde verdien, als mijn recht, moet geheel dood. ▫ Ik moet weer alles willen wat goed voor mij zijn kan. Vernedering, vergeten zijn. ▫ Ik mag om mijn ideeën lijden, om mijn gewijde dingen, niet om mijzelf.

13 maart

Voorjaarsweer, helder, warme zon. ▫ Gister muziek in de kerk in Naarden. Händels Largo. Wandeling met Albert en Holst. ▫ Albert logeert hier. 't Is mij aangenaam door de rustige vastheid van zijn gesprekken.

Gister zeer vreemd gevoeld. Het voorjaar, en ik miste haar zeer. Ik voelde droevig en verward. ▫ Ik mis haar evenzeer. Maar het verwarde is weg. Ik zie mijn weg weer duidelijk. De weifelingen duren nog maar zeer kort. Zijn schijnbaar. Ik kan niet meer dwalen, zoolang mijn geest gezond blijft.

19 maart

Twee dagen Maartsche buien. Van daag stil, maar koud, mooie zilveren wolken, lucht blauw en doorschijnend. N.W.

Van morgen uit Hilversum gewandeld naar Bussum met B. Gister avond in U. Willy jarig. Zeer mooie avond en morgen.

aant.

Deze week Lorna Doone gelezen, Blackmore, achter elkaar. Een roman met zeer veel talent. Werkelijk iemand die iets moois maken kon, als hij niet alleen amusementschrijver wou zijn.

27 maart

Prachtige zonnige dagen. O.wind. ▫ Mijn vorig dagboek doorgelezen. Merkwaardig die depressie in 86-87, en dat voorgevoel van de groote omwenteling in me die komen zou.

Ik heb nu bijna elken dag weer momenten van vrede. Ik heb een groote taak voor me die ik helder zie en die ik weet aan te kunnen. Mijn organisatie en tegenwoordige omstandigheden geven me geen vrijheid tot werk. 't Grootste deel van den dag ben ik dof en moe. Niettemin wordt het alles voorbereid en twijfel ik niet aan de goede uitkomst, zoodra ik eenmaal vrij ben.

2 april

Sinds 14 dagen droog, warm en zonnig. Alles komt buitengewoon vroeg. De seringen hebben al blad en knoppen. De hagen hebben blaadjes. De viooltjes bloeien al een week. Sommige kastanjeboomen hebben al blad. Eergister was het zeer warm. Toen was ik op de boerderijen bij de Darthuizer berg.

1 mei

Het heeft nu sinds twee maanden niet geregend. Alles ziet echter groen. Ik zit in mijn nieuwe huis, mijn nieuwe kamer heden op orde gekomen. Heden grijs weer, Z.W, met enkele droppels regen.

13 mei

Nog steeds droog, warm en zonnig. ▫ Eén nacht - van 2 op 3 mei - heeft het geregend. ▫ Wind gestadig noordelijk en oostelijk.

Voor 3 weken een wandeling naar de Bildt. Toen B's bezoek aan Bussum. Toen drie weken scheiding. Voor 14 dagen Tak's partij. Voor 8 dagen Haarlem. ▫ 's Avonds voor Hemelvaartsd. even naar U. Den volgenden morgen naar de Vuursche. Heerlijk. Gister diner hier met Hans' verjaardag. Gorters, Stanny van Vloten, Fr. Titsingh, Oudelui, Gerlof.

aant.

Ondanks veel nare drukte, somberheid en verdriet heeft deze tijd een eigenaardige rijkdom en charme. Door het besef eener innerlijke soliditeit. ▫ De bittere nasmaak, het weeë, onvoldane na feestelijke of opgewekte dagen blijft nu weg. Door die innerlijke vastheid. Het heeft niets meer van leed-dooden. Het blijft uitwendig, als beleefdheid. Het gemoedsevenwicht rust op vastere dingen. Ik kan het missen en ik kan het aannemen. ▫ Betsy zal dit alles onbegrijpelijk vinden. En pijnlijk. Maar het is toch ook voor haar niet zoo. ▫ Want ondanks alle misstand en incomplete situatie, heb ik nu voor 't eerst van mijn leven de innerlijke gemoedsrust van een man die gelukkig getrouwd is. Aan dat innerlijke, ideale doen de toestanden niets af. En het kan ook niet meer weggaan. ▫ Ik mis veel, maar wat ik lijd is indirect, door haar lijden.

23 mei

Zomersch weer. Van daag frischwarm 70^o. Nog altijd droog, weinig regen. ▫ Gister uit Noordwijk gekomen. Van hier er heen gevietst, daar in H.t.D. gelogeerd, toen over Haarlem terug. ▫ Het was onuitsprekelijk goed alles, daarbuiten. We hebben al het oude teruggezien en er was niets pijnlijks in en ik voelde niets weg of verzwakt. En wat er was overstemde alles. Duinrozen samen geplukt.

Het is Groot-zomersch.

Gorters zijn hier.

14 juni

Het is even droog gebleven. Het is nu warm, zonnig, stoffig, dor. ▫ Verleden week ongesteld geweest, een dag te Utrecht in bed, 2 dagen hier thuisgebleven. ▫ Nu voel ik me nog neerslachtig, met zieke stemmingen. Alles stinkt en griezelt tegen me. Vooral dit huis hier. ▫ Hoe ongelukkig dat wij daaraan bloot staan. Het is of er niets moois in mij zijn kan in die conditie.

18 juni

De laatste dagen zeer warm. Wind N.O. Geen uitzicht op verandering. ▫ 's Morgens zwem ik met Herman. Ik heb geantwoord op een stuk over mijn Boek in het tijdschrift ‘Van nu en straks.’

aant.

Ik heb gedacht over de noodzaak om de eigenliefde te streelen van degene tot wie men spreekt als men goed verstaan wil worden. Het is duidelijk dat dit zeer effectief is. De toegesprokene voelt zich daardoor sterker en gelukkiger en is dan beter geneigd en geschikt tot begrijpen. Ik bedoel niet opzettelijke vleierij, die zou natuurlijk een verstandig man hinderen en 't tegendeel bereiken, bovendien onwaar en incorrect zijn. Maar heel iets anders en noodig en goed is het, als men verstaan wil worden, te doen uitkomen dat de hoorder goede kwaliteiten heeft en dat men die erkent. ▫ Dit is de essens der beleefdheid, urbaniteit. ▫ Weinigen staan zoo vast en zijn zoo hoog dat zij altijd gelijkmatig bewust zijn van hun eigen goedheid, en daarbij ook gelooven in de erkenning van die goedheid door anderen. Toch is dit geloof en die erkenning noodig voor die vaste liefdevolle gezindheid waarin men alleen elkaar begrijpt. In een betoog op tactvolle wijze dat geloof en die erkenning op te wekken, door er aan te herinneren, is noch leelijk, noch onoprecht, noch ook een concessie aan onze zwakheid. Het is een zuivere weg.

28 juni

Heerlijk zomerweer. Het heeft eenige dagen veel geregend. Nu zoel met wolken Z.W. veel wind. ▫ Zondag wandelde ik naar de Hoornboeg. Over de akkers en akkermaalshout, Loosdrecht rechts, voor mij de berg met bosch, midden in de hei. ▫ 's Middags naar de Waschmeer gewandeld met Tonny en Lies Besier en L. Besier en Jo en Betsy. Alles zoo prachtig en zoo prettig. ▫ Maandag avond ging ik er weer heen per viets. Het was stil warm bedekt weer en we lagen op het grasveld, en wandelden door het hooge dennenbosch. ▫ 's Avonds bracht ik B. thuis en logeerde. ▫ Ja, het lijden van vorige jaren is nu met recht voorbij. Ik zie het nu alles anders, het is niet meer dat erge. Onze verbintenis is nu veel completer en stelliger. ▫ Die depressie door ziekte was nog het ergste wat ik ondervond. Daarvan ben ik nog verschrikt. Maar het is nu goed.

Dit zijn mijn laatste dagen in Amsterdam. Ik ben zeer gerust en vol moed.

2 juli

Prachtig weer. O.wind, zonnig. Zachte windveren in de lucht, en die fijne blank en grijze streepwolkjes van warm weer. ▫ Een ongekende glorie over Bussum. B. logeert hier sinds gisteren. ▫ 's Morgens aan mijn groot

aant.
gedicht geschreven. Een patiënt hier in 't hotel. 's Middags naar van Heel gewandeld met B, met de dogcart terug. Diepenbrock logeert bij Gorter en dronk hier koffie op 't grasveld na 't eten. Jan Piet ook. Herman was stil. S' avonds bij hem op de bank. ▫ Het diner was heerlijk. Nu wordt mijn huis mij lief. ▫ Ook het rijden door de Galgesteeg, met de mugjes op den weg, tusschen de elzen. ▫ Schik in Priem.

4 juli

Warme, harde O.wind. 's Morgens altijd bedekt. 'S middags helder. 76^o. ▫ Gister B. vertrokken. Met 't sportkarretje naar 't station.

Een uur later kwam Frank. Uitpraten over zijn echtscheiding. Met Jantje.

Heden drukke dag. Verzen geschreven en veel patiënten. Frank, Fine Rappel aan 't eten. ▫ Om 4 uur moe, uitgerust in 't gras. 's Avonds even bij Jan. Mooi portret van Saar de Zwart.

Voldaan over de nieuwe inrichting van mijn leven. Dit is het beste wat ik er van kan maken, geloof ik. Ik voel vrij, niet lui, niet vaag, niet onordelijk, geschikt tot mooi werk, en juist genoeg practisch bezig. ▫ Maar o, het gemis en de leegte. Na de dagen van 1 tot 3.

5 juli

Zeer warm, 86^o. Om 7 uur kort, hevig onweer. Daarna heerlijk zoel en geurig. ▫ Stoeltje en hoedje van B. Verzen geschreven. Eenigszins onzeker. Het accent is statig, en 't geheel gedragen door serieuze en diepe gedachten. 't Rhytme heeft niet de gebroken fijnheid en gecompliceerdheid van Gorter en van der Schalk. In enkele regels is ‘natural magic.’ Maar de waarde van het gansche weet ik niet recht. Vergeleken bij Potgieters Florence. Enkele regels daarvan zijn mooier, maar er is veel meer rhetoriek in. Waarschijnlijk is voor een vreemde mijn werk nog moeielijker. Potgieter lijkt er niet moeielijk bij.

Frank weg. Alleen thuis geweest. Martha en Paul naar Artis. 's Avonds mevr. t Hooft.

6 juli

Even warm. Meer wind. ▫ Verzen. Ik las ze halfluid en werd door 't moo getroffen. Ze worden beter dunkt me.

's Morgens Rosetti gelezen in 't dennebosch. 's Middags lyriek van Goethe. 's Avonds aan ‘de Zuivere Wereld’ geschreven. Kort gesprek met Herman over eerzucht.

Tijdens het slapen B's brieven gearrangeerd en gelezen. Ze zijn altijd nog zachter en teerder en goediger dan ik wist. Die van dezen winter zijn erg droevig. Goddank, dat is voorbij.

7 juli

Smoorheet. 88^o. O.wind. Lucht volkomen helder. ▫ Aan 't voorspel voor de Comedie geschreven en aan Via Sacra. Den heelen dag thuis in mijn gesloten kamer. Om 5 uur een loopje. 's Avonds de Gorters met Cnoop Koopmans en Lena Waller. Koopmans logeert hier.

8 juli

's Morgens 100^o op mijn slaapkamer in de zon. ▫ Met Paultje gezwommen. Om 11 uur naar Amsterdam. Henriet aan 't station, 12½jaar getrouwd. Boeket en familie. Met Valeton geloopen. Boodschappen/ dejeuner in Polen. Universiteitsbibliotheek tot drie uur.

Gelezen: Charcot, leçons s.l. malad. nerveuses/ hysterie chez l'homme. Hegel. phänomenologie. (Valt niet mee. Ik had het frisscher en origineeler gedacht. Het is nog in zoo'n duffe filosofen taal. Het begint al in een diepte van jargon, van ouds opgehoopt.) ▫ Over Newton, in de Encycl. Britt. ▫ N. was vlijtig lezer van Jacob Boehme.

's Middags naar Haarlem, Hans opgezocht/ met Gerlof en mama en Hans aan de sociëteit.

9 juli

Van nacht regen. Van morgen frissche heldere W.wind met wat wolken. ▫ Weinig geslapen door de hitte. Bad genomen midden in den nacht. Van daag slecht gedisponeerd/ nagenoeg niet kunnen werken.

Nieuwe patiënt (Gevers Deynoot). Bezoek van de Schultze's uit Hilversum. Even osmunda's geplukt op het weitje.

10 juli

Drukkend warm, temp. lager 76^o. 's Avonds heerlijk. ▫ Van daag 2 maal gezwommen. Verzen geschreven. ▫ Lange brief uit U. Had terstond willen gaan.

11 juli

Van nacht veel regen. ▫ Nare dag. Mijn mesje verloren op het osmunda weitje. Mijn werk niet naar mijn zin. ▫ Erica-plan mislukt. Afzegging uit U.

12 juli

Mooi wolkenweer. Zware donderbuien. ▫ Gezeild op de Zuiderzee, met van Heel en Willy Louwerse. Een geweldige bui gehad midden op zee. Onweer aan alle kanten en zware regen. Alles prachtig en verkwikkend.

's Avonds nog een nare brief gevonden. Ik kan dit van een afstand niet beheerschen. Het zinkt alles telkens weer in als ze van me weg is.

's Avonds mijn werk aan Herman voorgelezen. Die het zeer goed vond. Beter dan Mijn Boek.

Fine Rappel logeert hier.

13 juli

Wolkenweer, koeler, maar niet koud. ▫ Mijn mesje teruggevonden op het weitje. Gedeprimeerd door de toestand in U. Door het gedrag van Derkinderen dat ik niet weet of het toeval of opzettelijk is.

Brief van Karel Thijm dat hij hier wil komen wonen. 's Middags getennist met de dames Sterken. ▫ Vrij goed geschreven.

14 jul

Frisch, bewolkt weer. Z.W. 62^o. ▫ Briefkaart van Derkinderen dat hij Zondag komt. Van middag op Herman's viets huisjes gaan kijken in 's Graveland voor Thijm. Ik draag den heelen voormiddag nog niets anders dan één broek, één flanellen hemd en jacquet. 's Avonds doe ik linnen hemd en overhemd aan.

Medelijden en deernis is heel iets anders. Met deernis bedoel ik dat gevoel dat niet noodzakelijk door lijden wordt opgewekt (ook meewarigheid). Ik voel iets meewarigs als ik de vroolijkheid van mijn aapje zie. Of bij een heel naief gezegde van een kind. En ook bij de materieele dingen, lijfsdingen, van zeer hoogstaande menschen. ▫ In de lijfsdingen van zeer reine maar jonge menschen, jonge meisjes, is iets irritants. Het jonge, het gezonde, het onbewuste. ▫ Maar in die van zeer reine en zeer nobele volwassenen is iets dat deernis doet voelen. Dit heeft een zeer diepe beteekenis.

15 juli

Regenachtig weer, koel en bewolkt. ▫ Om 12 uur naar Amsterdam. Goes ontmoet. In de bibliotheek gelezen: Spinoza van Saisset en de artikelen ‘ethics’ en ‘evolution’ in Encycl. Britt. ▫ De definitie van een adequaat idee begrijp ik niet. Wat zijn alle eigenschappen van een ‘waar idee’? De woorden ‘waar’ en ‘idee’ schijnen hem geen toelichting te behoeven. Dit is gebrek aan verbeelding, dunkt mij.

's Morgens een akelige brief uit U. 's middags er heen gegaan. Het is goed dat ik gegaan ben. ▫ Het zou het bovenmenschelijke vergen zijn, als ik wou dat zij alles even sereen en gelijkmoedig droeg. Ik geloof niet dat ik in staat ben een beter weg te gaan dan ik ga. Want ik wil van mijn leven maken wat er van gemaakt kan worden, en dat moet zóó. ▫ Als zij luchthartiger en energieker en gezonder was zou het ons beider leven veel steunen. Maar dat kan niet en wil ik ook niet eens. Maar nu komt alles wel dubbel op mijn kracht en energie aan.

zondag 16 juli

Veel Zuidewind. Lucht dun bewolkt. Water bij 't zwemmen erg koud. ▫ Herman na Antwerpen. Van middag komt Derkinderen. Jan en Anna Veth boudeeren. Ik heb hen letterlijk niets geen reden gegeven zoover ik weet. Kloos heb ik door een onhandigheid weer geirriteerd denk ik. 't Is lastig en pijnlijk leven voor mij. Met mijn gevoeligheid voor vriendschap en mijn prikkelbaarheid. ▫ Maar wat doet een onbeheerd en impulsief karakter een boel noodeloos kwaad. Zooals Anna Veth. En ook Kloos. Al het groote verdriet in mijn leven ontstond door zulke karakters.

Herman is wel een buitengewoon man.

17 juli

Onstuimig weer. Gister den ganschen dag regen. ▫ Van daag naar de Hoornboeg gewandeld. Daar met Martha, Fine en Paul gegeten. Om het slechte weer blijven logeeren.

Gisteren krijgsherinneringen uit 1870-'71 gelezen van een Duitsch officier Tanera. Een barbaar, een echt, kinderlijk, dapper, snoevend barbaartje. Kerndeutsch. Om den nadeeligen invloed van de vrede te bewijzen noemt hij Belgie (?) en Engeland (???) in vergelijking met Duitschland.

aant.

18 juli

Zeer onstuimig weer. Mooie wolken. ▫ Om 8 uur per viets van de Hoornboeg gereden. Niets uit U. Dat is mij het vreemdste en pijnlijkste, die telkens weerkeerende hardnekkigheid van vervreemding en verbittering. Hoewel er toch niets anders aan mij is, dan toen zij mij vlaks en zacht was.

Hans weer thuisgekomen. De twee broertjes stonden eerst mekaar omarmend, niet wetend wat nog meer te doen. Toen begonnen ze te dansen. De menschen uit den trein bleven er naar kijken. En ze sprongen maar door/ elkaar goed pakkend, van louter plezier dat ze mekaar weer hadden. ▫ Anders zag ik niemand en werkte. Brief van Bodenhausen.

B. in Zandvoort. Gelukkig!

20 juli

Veel regen. ▫ Karel Thijm gehad. Naar 's Graveland gewandeld en daar een huisje voor hem gehuurd. ▫ Gorter ten eten. 's Avonds veel gepraat. De sterke, gezonde, van zich zelf zekere Gorter stond vast tegen het weelderig en onstandvastig wezen van Thijm. Haast al te vast, iets Friesch. ▫ Thijm beweerde dat hij niet behoefde te gelooven dat de aarde om de zon draait, als het tegenovergestelde hem mooier en hooger scheen. Hij mocht een hoogere realiteit verkiezen, dacht hij. Beiden, schijn en realiteit, zijn toch subjectief. ▫ Gorter (en ik) verklaarden het mooie en noodwendige eener juiste en complete voorstelling der dingen, die eeuwig en standvastig moet zijn. Het ware idee, de ware voorstellingen. ▫ Toen hadden Gorter en ik het over Spinoza's definitie van een waar idee.

vrijdag 21 juli

Zoel, vochtig. ▫ 's Avonds Anna Fles.

22 juli

Warm, nu en dan hevige regens. ▫ Amsterdam. Met Zilcken gedejeuneerd. Op de bibliotheek Comte gelezen. En 't hoofdstuk over ‘ether’ in de Encycl. Britt.

Naar Zandvoort. B. en meisjes aan den trein. Naar 't strand. Thea gesproken. Gegeten. 's Avonds wandeling, koffie in de galerij, thee op 't terras.

Een nieuw onbeschrijfelijk gevoel van vaste onschendbare liefde.

23 juli

De dag tot de allermooiste van mijn leven. Voor 't ontbijt op 't schip. Met Willy in zee. Na lunch op haar kamer. Wandeling in de duinen. ‘Dit is het echte en reëele’ heb ik haar gezegd. En zij, ‘het zal aanstonds weer weg zijn.’ ▫ Maar het gaat niet weg. Het wordt overstelpt. Het is afschuwelijk, maar de dingen blijven. Dat wat mijn kracht is en mijn leven blijft. ▫ O het is vreesselijk. Zij, de arme, lijdt er nog meer onder dan ik. Het is een verschrikking en een bezoeking. Het komt op als een storm, op eens. Dan ziet ze alles logen en leelijkheid aan mij en de emoties verheffen zich tegen me en alle verweer, alle poging tot verzachten ook, maakt erger. ▫ Ik was boven alle tijden en denken gelukkig. Had ik haar immers niet volkomen terug? Ik was een en al elatie en dankbaarheid. Toen sloeg ze het neer - en nu is de avond nog een van de afschuwelijkste die ik mij herinner. ▫ En toch zal ik met haar in 't paradijs zijn.

maandag 24 juli

Warm en regenachtig. ▫ Van verdriet laat opgestaan. Thijm en zijn vrouw aan de lunch. 's Middags alleen gewandeld naar Laren en Blaricum, naar huisjes gekeken. Vervuld van een vers.

O gij die geeft...

Laat gegeten met Thijm en zijn vrouw die met Martha en Hans naar Baarn waren geweest.

Om 2 uur brief uit Z.

Thijm zei dat hij veel veranderd was. Dat hij nooit meer zou schrijven als Menschen en bergen. Dat hij zeer gevoelig was voor onwelvoeglijkheden en een sterk gevoel had van eerbaarheid. Dat hij dat vroeger, theoretisch, niet ontzag, maar nu gehinderd wordt door zijn vroegere vrienden.

dinsdag 25 juli

Regen. ▫ Om 8 uur opgestaan. Iets minder neerslachtig dan gisteren. Gister was het tusschen wakker worden en opstaan een oogenblik echte melancholie. Door de regen niet gezwommen.

Het vers voleindigd en verzonden.

woensdag 26 juli

's Morgens geweldige regen. Den geheelen dag buien. ▫ Den rommel uit de kliniek gekregen en hier in orde gebracht. ▫ 's Middags een briefkaart uit Z. Gekeken Du Maurier's Society pictures. 's Avonds aan de Zuivere wereld gewerkt tot 12.

donderdag 27 juli

Helder, stil, frisch en zonnig. N.wind. ▫ 's Morgens gezwommen, dat heeft altijd een heerlijken invloed. Lange brief naar Z. geschreven.

vrijdag 28 juli

Regenachtig. ▫ Ollivier's boek over Michel-Angelo gelezen.

zaterdag 29 juli

's Morgens prachtig stil zonnig.

In A. bij Mast geluncht. Op de bibliotheek in Plato's Protagoras gelezen.

Carry's verjaardag, een gelukkige avond in Zandvoort. Anna Fles, de familie Vosmaer.

30 juli

Veel regen, 's morgens Jeanne Hijmans vioolgespeeld in de conversatiekamer. Met Willy gebaad. ▫ Zeiltocht met Sammy en Carry. Toen per viets naar Noordwijk. Wandeling met Martha langs het strand. Maan en prachtige wolken.

31 juli

Regenachtig, winderig. ▫ 's Morgens op Alberts kamer. Hij heeft toen veel tegen mij uitgepraat. Eigenaardig gevoel van vastheid en rust, dat toch geen verzet tegen hem was. Hij formuleerde helder en scherp en makkelijk. Hij was zeer vriendelijk maar zooals altijd beschermend. Ik was te goed voor al dat gehaspel om mij heen, mijn werk had nooit gepubliceerd moeten worden. Ik sprak heel weinig tegen en noemde zijn gesprek nuttig. Ik bedoelde omdat hij weet uit te drukken, wat zoovelen verward schreeuwen.

aant.
Misschien denkt hij dat hij mij geïmpressioneerd heeft. Maar ik weet zeker dat hij iets anders in mij vond dan hij verwachtte. Maar hij is zoo gestadig tevreden over zijn eigen figuur dat hij zoo weinig mogelijk notitie neemt van veranderingen in zichzelf. Ik heb bijna niets gezegd maar ik weet dat ik hem veranderd heb. ▫ Hij heeft mij te onbewust en te klein gedacht. Dat doen wij veel van elkaar. Het lijkt of wij beter voor een ander denken dan de ander voor zichzelf. Hij heeft niets gedaan als al mijn meeningen vaster gemaakt, of neen, hij heeft er niet aan geraakt. Het is alles goed geweest, zóó.

's Avonds sprak hij heel mooi over Vondel en Milton en las verzen voor. Hij is wat hard en eng, maar heerlijk-vast en helder en van een solide mooi. ▫ Voor zoekenden, voor artiesten, voor jongeren is hij een rustig en verkwikkend gezicht. Meer dan ik. Maar om mij te volgen en goed te vinden moet men veel rijker en ruimer zijn.

Met Kit en Albert op Leeuwenhorst gewandeld.

1 augustus

Winderig. ▫ 's Morgens in woeste zee gebaad. ▫ Mooie vietstocht naar Zandvoort. Daar was het alles weer droevig.

Naar Haarlem. Dineetje. Met Hans naar huis. Hem gedragen van 't spoor. Zoel weer.

Gelukkige Roel. Henriette de Aandachtige.

2 augustus

Regenachtig wolkenweer. ▫ Brieven geschreven, pakjes gemaakt etc. Gelezen in Michel-Angelo. Net Scheltema is van daag gekomen.

3 augustus

Helder, maar veel wind. ▫ Wat verzen geschreven en patiënten behandeld. Lange brief naar Z.

4 augustus

O.wind, warm, winderig, zonnig. ▫ Tegen den middag regen en verandering.

Bezoek van Tonny. Martha en Hans met haar mee.

zaterdag 5 augustus

Regenachtig, niet koud.

Sammy liep mij achterop in de Kalverstraat. Ik nam hem mee naar de bibliotheek. ▫ Protagoras gelezen. Het lijkt toch altijd of wij diezelfde dingen in een paar woorden zeggen kunnen. Er is toch altijd iets kinderlijks, iets barbaarsch in. Het applaus bij een redeneering die ons heel gewoon lijkt. ▫ Maar daarentegen zijn er finesses die ons ontgaan omdat we er niet frisch en sterk genoeg voor zijn. Maar dat is in Arabische discussies ook, en in die van Indianen en alle primitieve volken. ▫ Maar de zin van 't geheel, ondanks de omslachtige redeneering, scheen me heel diep. Maar die diepte moest ik in mezelven vinden. De deugd een ding, dat niet geleerd kan worden. ▫ Toen gedacht over de verantwoordelijkheid en het recht. ▫ Dat, wat alle menschen gemeen hebben, als richting van groei, bepaalt de verantwoordelijkheid. Ieder behoort in die richting te gaan. Dit is deugd. Dit betreft niet direct voordeel van tijdgenooten of nageslacht. Maar is de wil van het ras. Wie er van afwijkt staat alleen, draagt eigen verantwoording, wordt opgesloten, gedood, slechtgevonden, is ook slecht.

De woorden recht en onrecht. ▫ De wetten trachten deze richting, in 't grove, aan te geven en te fixeeren. Maar de lijn is ideaal en veel fijner dan de wetten. ▫ De literaire dichterlijke expressie is veel nauwkeuriger. Dit is de taak, het beste doel, de duidelijke plicht van den poëet.

's Avonds in Haarlem. Met Paultje op de kermis. Visites gemaakt. ▫ Ik was 's nachts zeer slaperig, overdag zeer hongerig, met behoefte aan prikkels, aan rooken, wijn, zoetigheid, en ook zeer sensueel. Dit stemde mij verdrietig.

zondag 6 augustus

Zonnige dag, niet warm, herfstachtig. ▫ Sammy hier. 's Middags naar van Heel gevietst. 's Avonds bracht Anna Veth Martha hier en ze wou niet binnenkomen. Ik ging naar buiten en vroeg of ze bang voor me was, en of ze geen uitleg kon geven van hun beider lompheid. Maar ze zei neen en liep weg. Even later kwam ze terug - met het doel me excuus te vragen - en zei toen ze mij niet vond, aan Martha dat ze alles op zou schrijven.

7 augustus

Koel. Z.wind. Stille, streperige, dunbewolkte lucht. Verwacht mooi weer. ▫ Brief van Anna Veth. Haar gesproken. Zij was lief en deemoedig.

▫ 't Weer is prachtig geworden. Warm en stil. Met Sammy gevietst naar 's Graveland. ▫ Overigens een slechte dag. Gevoel van niets te hebben uitgevoerd.

Trinette gelezen, het boekje dat Heyermans aan me heeft opgedragen. Er zijn wel verdienstelijke kwaliteiten in.

8 augustus

Warm, prachtig weer. ▫ Gelukkiger gewerkt. Herman en Wies aan de koffie. ▫ Dat is 't bewijs van een vrijen geest, gelukkig te voelen alleen door de vondst van wijsgeerige of reflectieve gedachten, door hun juistheid en mooiheid en verhevenheid. ▫ 't Geheel zuivere en onpersoonlijke geluk dat een botanicus voelt bij 't vinden van een mooie nieuwe plant dat te ondervinden bij 't voelen eener mooie nieuwe waarheid. Dit moet onze voornaamste bron van vreugde zijn, waaraan we genoeg hebben. We moeten wennen daaraan genoeg te hebben en dat in alle verfijning te ondergaan. Dan zijn andere vreugden extra, en de groote misère niet overmachtig. ▫ Dit geluk is onmogelijk zonder liefde, het ontstaat alleen in liefde. Liefde is geen reflectie maar emotie. Het reflectieve slaagt alleen in een sterk-lievende geest, zooals alleen gloeiend ijzer licht geven kan.

9 augustus

Zonnig, warm, harde N.O.wind. ▫ Met Sammy en de van Heels naar Marken gezeild. Hooge golven. Picnic op 't gras te Marken. Vóór de wind terug. ▫ 's Avonds even bij de Wallers die in Gorters huis logeeren.

10 augustus

Warm, harde O.wind, 's avonds stil. ▫ Weer veel honger, 's nachts zware slaap, sensueel leven sterk. Het lijf wil zijn deel hebben en de geest is dof, weinig productief. Dit stemt verdrietig. ▫ 's Avonds weer op 't grasveld theegedronken. Aan ziektegeschiedenissen gewerkt.

11 augustus

's Morgens nevelig, overdag warm en vochtig, zwoel. Avonden en nachten heerlijk. ▫ Den heelen dag thuis, verzen, brieven en lectuur. 's Middags met de jongens op den eikenheuvel.

zaterdag 12 augustus

Even warm, bedekte lucht, 's morgens alles nat van nevel, overdag nu en dan even motregen. 's Avonds tot 10 uur buiten gezeten.

In A. bij Tak geweest. Blij dat ik daar niet woon. Mijn verband met de N.G. is nu wel heelemaal uit. 't Bekommert me weinig.

Op de bibliotheek de Vedic Hymns uit Max Müller gelezen. De vertaling van Ludwig vind ik het mooist. ▫ 's Avonds de Waller's op de thee. Gemusiceerd. ▫ Ik voel iets beter. Maar nog hongerig en slaperig. 's Avonds geteekend met pastel. Een witte Kaapsche hyacint tegen grasveld.

zondag 13 augustus

't Zelfde mooie weer. ▫ Vervuld van 2 dingen. Mijn pastelteekening en de N.Gids. In het eerste den heelen dag in, zoo sterk, dat mijn nachtwezen, het tusschen waken en droomen, allemaal is: witte klokjes, fijne omtrekken, teer wit en geel en rijk groen. Dit is het beeldend produceeren dat wat is en dat ik voortzetten kan.

De N.Gids was wat onwil, om Kloos, om de kinderlijke comedie die hij speelt, om het ruwe en boersche en felle in hem, gemengd met zooveel subliems. Net een generaal van een jongensvesting met een papieren steek op een ridderorde uitreikend aan Diepenbrock. ‘Aan den brozen, maar grandiozen ...’ Wat een jongensmanieren en een slechten smaak, - bij zulke ernstige dingen en menschen. ▫ In honderd spotprenten zou ik hem kunnen verbeelden.

Herman's verzen zijn niet goed. Sommige prachtig, maar 't geheel zeer ongelijk en sommige bepaald leelijk.

In tegenstelling met vroeger heb ik den avond na de ontvangst van de N.Gids het beste gewerkt.

Heerlijke fotografie van Zandvoort gekregen.

14 augustus

't Zelfde warme weer, wat bedekt. ▫ 'S morgens op de kliniek met de doctoren Branwell en Myers. ▫ Die dineerden bij ons, thee op het grasveld.

15 augustus

't Zelfde weer, warm. ▫ 's Morgens heel droevig briefje. Nu geloof ik dat ik er heen moet gaan. ▫ Ik kan het zoo begrijpen. Het is omdat ze zoo-

aant.
véél op me lijkt, niet zoo weinig. ▫ Als ik alleen was overgebleven en zij leefde in alle omstandigheden die ik voor mezelf begeerde, zou ik ook zoo lijden. ▫ Want ik wil zoo van het leven alles wat het geven kan. ▫ Dat moet overwonnen worden. Mij wordt het gemakkelijk gemaakt haar niet. ▫ Ik zou het anders dragen in haar plaats. Want ik neem alles aan wat ik krijgen kan, als ik ook niet alles heb wat ik behoef. ▫ Zij voelt het als een groote straf, ze heeft alleen willen zijn, maar dat waarom ze alleen wou zijn, wordt haar nu onthouden. Alleen zijn, goed, maar dan ook mij hebben. Maar nu heeft ze alleen de eenzaamheid, die ik niet heb. Het moet voelen alsof ik haar in de steek laat, nu ze om mij de eenzaamheid heeft gewild. ▫ En kan ik anders doen? Is er iets? Is er iets wat ik doen kan? of doen moet? ▫ Wat zal ik Sammy missen. Haar oogen waren het, bij me. ▫ 's Avonds Sammy gebracht. Tot laat met haar gepraat. Zij was wat ziekies.

16 augustus

Zeer warm. ▫ 's Morgens de Hommelsche weg gewandeld om 7 uur. Na 't ontbijt met haar in den tuin gezeten in een heerlijk gesprek. Rijk en diep. De warme morgen in het schaduwrijke tuintje. Er was iets Grieksch in. Onder de acacia, de zon, de diepzinnige en verhevene en drukke conversatie, met verzen, beeldspraak - (de twee houtjes).

In den trein naar huis ontmoette ik Gorter. Thuis vond ik een juffrouw Kremers, 's middags visite van Cateau Waller. 's Avonds geteekend (gladiolus).

17 augustus

Zeer warm. ▫ Gewandeld met Myers en Branwell, Galgensteeg, Berghuis, Bredius. Myers droeg verzen voor en zijn manier leek sprekend op die van Albert. Merkwaardig dat Albert ook niet muziekaal is, even als de Engelschen. Dat verzen zingen, met fijn rhytmisch gevoel vervangt bij hen muziek. Ook Tennyson droeg zóó verzen voor, heel eentonig, en zingerig.

Een lieve brief uit U. met toestemming over Hilversum.

Om vijf uur kwam Thijm met vrouw en kind. Tot laat zitten praten op 't grasveld. Geteekend.

18 augustus

Zeer warm. Meer wind. ▫ Gezwommen met Paultje op mijn rug. ▫ De heetste dag van't jaar. 90^o in de schaduw. Een gloeiende wind. 's Middags

aant.
patiënten en met Thijm in de vestibule gezeten. 's Avonds ook veel gepraat. Ik kan niet veel uitvoeren als teekenen. De heele week weinig gedaan.

19 augustus

Iets frisscher. Wind meer W. Zaterdag. Naar Amsterdam geweest, de Koo, Pijzel, van der Horst gesproken. In de Rigveda van Ludwig gelezen en deze geleend.

's Avonds gesprek met Jan. Het was nog al treurig. Er kwam niet veel uit en ik kon hem niet anders dan klein en dwaas vinden.

zondag 20 augustus

Prachtig weer, nog broeiend. ▫ Thorn Prikker gehad. Hij was lief en aardig en levendig. Met Paul gespeeld op den eikenheuvel.

's Morgens voor Betsy naar Hilversum.

21 augustus

Heerlijk frisch winderig wolkenweer. ▫ Men moet de menschen altijd zooveel mogelijk het heldere, gave en duidelijke van onszelf geven. Niet de voorbereidende overwegingen. ▫ Ik bega ook wel de fout, patiënten die ik voor intelligent hou te veel van mijn eigen bijkomende overwegingen te geven in plaats van het zuivere resultaat.

's Middags in U. gegeten, 's avonds naar de Bilt.

Van daag ook een brief aan Jan geschreven waarin ik mijn slechte indruk zelf corrigeerde.

22 augustus

Mooi, niet te warm weer, met frissche wind en wolken. ▫ 's Morgens met B. in Hillemuth. Met een rijtuigje naar Bussum, 's middags nog gezwommen, 's avonds veel gesprekken met Betsy en de Thijmen. De plannen in H. zijn nog niet geslaagd, maar het was een heerlijke dag.

23 augustus

't Zelfde weer. Bedekte lucht, buiten theegedronken. ▫ Veel bezoek. Jeanette Voorbeytel, August Vermeylen, Jo en Willy van Gogh, Anna

Fles. ▫ Met Vermeylen gewandeld en gepraat, over zijn tijdschrift ‘Van nu en straks’. Hij bleef eten met Jeanette V. 's Avonds met Thijm en hem nog veel gepraat. Het tijdschriften gedoe is vervelend, hoe minder ik er van hoor hoe beter.

24 augustus

Frisch, erg winderig. 't Wordt weer heel droog. ▫ Een kort gesprek 's morgens met Herman is rustiger en verkwikkender dan al dat andere gepraat. ▫ Hij zeide dat men in verzen alleen over macht niet over onmacht spreken moest. Om zuiverheid van mooi te bereiken moest men nooit zwakte toonen. Dit was het wat hem in mijn laatste werk niet heelemaal sympathiek was. ▫ 's Avonds kwam hij met Wies. Veel over uitgevers enz. gepraat.

Rigveda gelezen. ▫ 's Avonds onweer.

25 augustus

Veel koeler. ▫ Over 't glaciaal tijdvak gelezen.

Droevige brief uit U. Gloxinia geteekend. 's Avonds Gorter's moeder verwelkomd. Thijm bij Veth.

26 augustus

Koud, regenachtig. ▫ In Amsterdam gedejeuneerd met de radicale club en Thijm.

Op de bibliotheek in de Sacred Books gelezen. De mooie passage gevonden waarin de ritus voor het huwelijk werd vastgesteld. Het sentiment der expiatie teruggevonden.

Gegeten bij mama van Vloten met Albert Kitty en Thijm.

27 augustus

Koel, stil, stille zonneschijn, en schitterende wolken, nu en dan regen. ▫ Jo van Gogh aan de koffie. Holst aan 't eten. ▫ 's Morgens gesprek met Herman en Thijm over verzen van Kloos.

28 augustus

Mooi, stil, koel weer. ▫ Een leege, nare dag. Vooral door de droeve toestand in U. ▫ Verder brak Priem herhaaldelijk los en bemorste mijn kamer

met inkt. Den ganschen morgen daarmee in de weer. ▫ 's Middags kwam papa en ik wandelde met hem op Laagjeskamp. Hij bleef eten. Drukke gesprekken van Thijm en mij over mijn werk.

29 augustus

Heerlijke dag, wolken en zon, stil en koel. ▫ 's Morgens met den trein van 7 naar Utrecht. Daar ontbeten. B. was er niet. Toen met Carry en Sam van U. over de Hoorneboeg naar Bussum gewandeld. ▫ Prachtig, de weien, de weg met berkjes, de groene heuvels vooruit. ▫ Mama wachtte ons op met de jongetjes op de hei. 's Middags nog met Sam gezwommen. 's Avonds ze allen naar den trein gebracht.

In de Engelsche Spinoza gelezen. Plaatsen gevonden waarin hij faalt door gemis aan practisch psychologische kennis. Een somnabule noemt hij een automaat. Hij zegt dat men niet willekeurig kan vergeten. Doch dit zijn voorbeelden, van iets dat even waar blijft, al deugen de voorbeelden niet.

woensdag 30 augustus

Regenweer. ▫ 's Middags schilderijen gezien bij van Gogh. 's Avonds Thijm mijn verzen voorgelezen. Hij vroeg daarna of ik niet meer wou praten vóór den volgenden morgen. Het had blijkbaar veel indruk gemaakt.

31 augustus

's Morgens regen, 's middags beter, koel.

Om 11 uur naar de Hoornboeg. Tonny haalde ons af in 't wagentje. 's Middags gesprek in het koepeltje, voor het mooie verwilderde grasveld, met het bosch en de appelboompjes, vol roze appelen. De mooie woeste bloemen. 's Middags naar de fam. Hubrecht op Endegooi. Tonny was lief en vol kleine zorgen. Om 9 uur terug.

1 september

Prachtige, stil-zonnige herfstmorgen. ▫ De Thijms aten bij Veth. Vrou Titsingh terug uit Noorwegen.

2 september

Regenachtig. W.wind. ▫ In A. bij Aletrino op de lunch geweest. Baukje van der Valk gezien. 's Middags met van Deventer gewandeld. Op de bibliotheek in Mind gelezen over the evolution of religion door Caird. Bij de oudelui in Haarlem gegeten. Daar kwam Gerlof.

's Avonds nare brief uit U.

donderdagmorgen 7 september

Eenige dagen niet opgeschreven door verdriet. De brieven uit U. worden dan hoe langer hoe naarder, zonder dat ik daar iets aan doen kan.

Het was alle dagen prachtig weer. Stil met mooie wolkjes. Warm. ▫ Zondag was een heel leege en nare dag. Maandag kwam Tonny even en heb ik met haar karretje over de hei gereden. Dinsdag aten de Thijmen bij B. 's Middags kwamen Henriette en haar man op de koffie. Ik wandelde met hen op Spanderswoud. Dat was een aangenaam bezoek. 's Avonds kwam Lei Kroon.

Gister 6 September, den heelen dag bijna op zee. Warm en prachtig. Maar bijna geen wind. Geassisteerd bij het neerkomen van een luchtballon in zee. 's Avonds om 10 uur thuis.

Heden slecht weer, wind en motregen.

zaterdag 9 september

Ik lijd zeer veel. ▫ Eergisteren een vreesselijke dag. Ik heb zulke brieven meer gehad, maar ik lijd er nog onder als bij den eersten. Ik heb nog niet geantwoord en wil daarmee een paar dagen wachten.

Gister was van Deventer hier. Het is slecht weer. Gister hevig onweer, van nacht geweldige regens.

dinsdag 12 september

Helder, frisch zonnig herfstweer, met koude nachten.

Tot maandag middag leefde ik in veel verdriet. Niet gewerkt. Geschaakt met Thijm. In de Rigveda gelezen. Toen kwam een brief die mij zeer goeddeed. Daarop ben ik 's avonds naar U. gegaan. Dat voldeed niet goed, maar ik ben niettemin tevredener over den toestand.

's Middags een brief geschreven naar U. 's Avonds geschaakt.

aant.

woensdag 13 september

Prachtig weer, 's morgens doodstil. Nachten koud.

Gister vertelde Herman dat Diepenbrock mij bedoelde met ‘intemperantia literarum.’ Dit verwonderde mij en vervulde mij. Zelfs droomde ik er van. ▫ Het is een onbezonnen zinnetje. ▫ In zoo'n geval voel ik dat ik op te passen heb voor twee sentimenten in mij: de meegaandheid (gedweeheid) en het te sterke zelfgevoel. Het eerste doet mij wel mijn eigen goed vergeten. ▫ Het is niet gemakkelijk in de bewegingen die er nu om mij en door mij gebeuren het evenwicht tusschen die beiden te behouden. ▫ Ik schreef Diepenbrock vandaag. ▫ 's Avonds kwamen Anna Fles en Tides Keller. De laatste zong verschillende liederen, hetgeen Thijm zoo roerde dat hij de kamer uit moest.

14 september

Heden heerlijk, zoel, winderig weer. ▫ Veel met Thijm over mijn werk gepraat. Lange brief (rouge & noir) uit U.

15 september

Prachtig weer. Z.wind, zonnig, met gebroken wolkjes. ▫ De Thijms vertrokken. 's Middags getennist bij Sluiter. Slechte brief uit U. Brief van Diepenbrock die ik beantwoord heb en 's avonds aan Herman heb laten lezen, brief en antwoord. Herman zei: 't is ook gevaarlijk over een boek te schrijven. Ik krijg de indruk dat Diepenbrock ook op meeningen van anderen - versterkt door vluchtige impressie - is afgegaan. Ik geloof niet dat iemand die mijn werk begrijpt zulke opmerkingen maken kan.

16 september

Prachtig weer. De spinnewebben over de denneboschjes vol witte dauw. Overal en ook over den grond. Duizenden glinsterende spinnewebben. Overdag warm en drukkend. ▫ In A. bij Rappel gedejeuneerd. Op de bibliotheek in Lucretius gelezen en de Upanishads. Maar doordat ik erge slaap kreeg, had ik er niet veel aan. In Haarlem gegeten.

Herman heb ik 't liefst alleen. Bij anderen heeft hij soms iets hards en trotsch, daar ik niet van hou. ▫ Wat getobd over Veth's dwaasheid.

Mijn verlangen is hetzelfde wat het altijd was. Betsy gelooft dat niet. Ik heb veel verdriet er over, maar ik word nooit meer ontmoedigd.

17 september

Regendag. 58^o (Zondag). ▫ 's Middags Bastien van Heel en Willy Louwerse gaan feliciteeren. Zoel herfstweer. Aardig houten huisje, tuin met vruchtboomen. Holst bracht ons een eind.

18 september

Winderig en regenachtig. ▫ 's Middags naar Hilversum om het huurhuis van B. te kijken. Te klein. Goede brief uit Zeist, (met myrte). Ik was weer, na Thijms vertrek, slaperig en hongerig en sensueel. 's Avonds interessante lectuur (Myers, Science & a future life) daardoor helderder.

19 september

Winderig en regenachtig. ▫ Heerlijk gezwommen. Wat helderder, tot 's nachts 2 uur aan mijn verzen gewerkt. ▫ Ik vertelde Herman van Darwin's machine worden, alleen geschikt om wetten uit feiten te maken, ongeschikt voor mooi-emotie. ▫ ‘Een waarschuwend voorbeeld’ zei ik. Waarom? zei Herman, ‘als hij dat maar goed doet.’

20 september

Regendag. ▫ Om één uur naar U. Boodschappen gedaan met ons allen. Bij Betsy gegeten. 's Avonds muziek bij Fles. Brahms' Liebeslieder. ▫ Wat moet zij ongelukkig zijn, als ze mij zóó ziet. ▫ Zoo waarborgt de edelste en fijnste sensitiviteit niet tegen onrecht-doen en ellendig zijn. ▫ Maar alleen het breede begrip, het juiste preciese evenwicht, het vreugdevolle, liefdevolle zien van alle dingen behoedt voor onrecht doen en ellendig zijn.

21 september

Slecht weer. ▫ 's Middags naar Hilversum geweest op de viets, om huizen te zien.

22 september

Slecht weer, donderbuien. ▫ 's Morgens gewandeld naar Hilversum en huizen gezien. 's Avonds om 8.19 naar U. Maar het hielp mij alles niet.

De toestand bleef onveranderd en ik kwam niet verder ▫ Zeer veel pijn gehad, die voortging in mijn droomen. 's Nachts geweldig onweer.

23 september

Koud, 50^o. Harde, heldere wind. ▫ Het zwemmen deed wel goed, maar de pijn is nog hevig. ▫ Op de bibliotheek in Lucretius gelezen.

zondag 24 september

Koud, regenachtig. ▫ Over de hei naar Baarn gewandeld met Martha. Nu en dan zware regens. Wilde hei achter Eemnes. Natte weg over de polders. Op Villetta gedejeuneerd en gegeten. 's Avonds bij maneschijn teruggewandeld over Eemnes en Laren. Op de hei wat gedwaald. 11 uur thuis.

Veel verdriet, heel ernstig. Tot laat in een Engelsch boekje gelezen. Hierom ontevreden.

25 september

Koud, regenachtig. ▫ Droevig wakkerworden. Tuinwerk gedaan, mest omgespit, wat me vermoeide. Niet kunnen werken. Droevige brief. Geantwoord. Met de jongetjes eikeltjes geplukt.

26 september

's Ochtends stil en zeer koel (gisteravond 38^o), 's middags meer wind. ▫ Niemand gezien. Door de eikenboschjes gedwaald. 's Avonds iets betere brief.

27 september

Harde wind 's morgens. Regen, zoeler, 's avonds lauw-vochtig. ▫ 's Avonds Anna Fles. B. verzocht mij te komen.

donderdag 28 september

Zoel weer, wolken. 's Avonds harde wind. ▫ Om 11 uur met Hans en Martha naar de Hoornboeg gewandeld. Ik van daar alleen doorgewandeld

naar Utrecht. Gegeten met veel menschen bij Betsy. Het beloofde zeer goed te gaan, toen alles bedierf omdat ik verzwegen had Tonny's invitatie. Toen moest ik 's nachts den naren terugweg. ▫ Daar gelogeerd, Vrijdagsmorgens naar Bussum geloopen, op 't laatst door stortregen.

vrijdag 29 september

Zoel, storm, en regen.

zaterdag 30 september

Slecht weer, 's avonds beter. ▫ Uitvoerige brieven geschreven. Niemand gezien. 's Middags een heel nare brief uit U. gekregen, wel de naarste die ik ooit kreeg. Zij is wel erg de klus kwijt.

zondag 1 oktober

Mooi herfstweer, frisch, stil, zonnig. ▫ Gezwommen. Weer een brief met vreemde misverstanden.

maandag 2 oktober

Helder herfstweer, met 's morgens vliegende nevel. 's Middags regenbuien. ▫ Het is prachtig buiten. De gouden October. Sterke geur in de eikenboschjes. De bladen met kopertinten en helgroen. Klare luchten met groote gouden wolken. ▫ Wat geschreven. Gelezen stukken van Ball, Lloyd Morgan in de Fortnightly.

dinsdag 3 oktober

Gestadige regen. ▫ 's Morgens met vuurtje in de studeerkamer. ▫ Weer een slechte brief. Ik heb 's avonds op besliste wijze geantwoord. Misschien wordt haar beter gevoel voor mij wakker. Maar trots en wroeging zullen wel sterker zijn dan liefde voor mij. En dan moet ik mij voorbereiden op een langen tijd van volstrekte eenzaamheid. ▫ Haar antwoord dat zielsrust juist zou moeten afkeeren van kleine amusementen verwachtte ik. Het is karakteristiek voor haar, om de denkfout er in. Het is theoretisch en eenigszins conventioneel. Het leven en de praktijk leert anders. In strijd en moeie-

20 Huwelijksreis 1886.

21 F. van Eeden (J. Veth).

lijkheid zoek ik afzondering en vermijd ik prikkels en verstrooiïng. Dat wil ik dan vermijden, omdat ik gevoel dat ik ze alleen uit zwakheid zou zoeken. Het zou zijn verdooven en dat wil ik niet. ▫ Maar ben ik vast en rustig en innerlijk goed en sterk, dan sta ik mezelf zulke dingen toe omdat ik voel er tegen te kunnen. Omdat ik goed vind de hulp van de kleine dagelijksche stemmingen aan te nemen, en het mooie aan te zien wat er is. Het helpt alles in onze plicht, gelukkig zijn, en is alleen gevaarlijk wanneer het verzwakt of als éénige steun zou moeten dienen. ▫ Ik heb zelfs meer gerookt den laatsten tijd, omdat ik er nu geen kwaad in zag. Zelfs dat ik op dien naren wandelweg de hulp van een paar sigaren aannam verontrustte mij niet. Na mijn 40ste jaar zal ik echter niet meer rooken.

Ja, wat curieus is, de terugkeer van die kleine onoprechtheden staat met dit alles in verband. Ik gevoel als 't ware dat zij mij nu geen schade meer kunnen doen. Het is een soort bravade, als iemand die van de overwinning nu zeker is, en zijn vijanden laat naderen. Maar het is onvoorzichtig en verkeerd. ▫ Ik zei ook aan Thijm dat ik die stroom van gasten alleen toeliet omdat ik mij nu zeker gevoel, en ze mij niet meer van slag konden brengen.

woensdag 4 oktober

Zonnig, maar koud en winderig. ▫ Gezwommen. Ik zie niemand en leef nu uiterst eenvoudig en zuinig. ▫ Wat mij nu te wachten staat van B. weet ik niet. Ik geloof dat ik sterk genoeg zal zijn ook het ergste uit te houden.

donderdag 5 oktober

Winderig, 's middags regen. ▫ Zooals ik vreesde, zij voelt zich alleen gekwetst. De ernst en de diepte ziet zij niet. ▫ Van avond schreef ik weer. Maar dan moet ik mij ook werkelijk in het ondragelijke leeren schikken. ▫ Een nacht vol teedere droomen over haar. Van daag een aaneenschakeling van lieve visioenen en zachte gedachten. ▫ Ik tracht niettemin te werken.

vrijdag 6 oktober

Harde Z.W.wind, regen nu en dan. ▫ Vreemd en levendig gedroomd. ▫ Ik droomde dat ik sliep en mij beklemd voelde in een glanzende nevel. Ik was zeer benauwd en riep Martha. Toen hoorde ik Herman's stem die door portalen en gangen klonk boven en naar mij toekwam. Toen maakte

aant.
hij me wakker en kuste me. En ik dankte hem en zei hoe ik in een droom beklemd was geweest. En ik voelde fijn de afkeuringen van hem als hij iets niet goed vond in mijn doen. ▫ Ik zag even een land, een straat met kastanjeboomen (Jansstraat, Haarlem) en verwonderde me zoo prachtig mooi als 't was, hoewel ik 't kende. ▫ Toen Frans Jas met een helm met gouden kroon, die ik hem moest opzetten, telkens verkeerd. ▫ De nachten zijn kwaad. Angstig en met strijd.

Van Herman heb ik dit geleerd, hoe het iets slechts is aan de menschen zwakheid te toonen. Hier is dus de natuurlijke grens van deemoed.

zaterdag 7 oktober

Mooi zacht weer. ▫ Nare dag in Amsterdam. Op de bibliotheek in Lucretius gelezen, maar weinig. Gevoel van onkunde en machteloosheid. 's Avonds goddank een goede brief.

zondag 8 oktober

Mooi weer. Vooral tegen 5 uur. Prachtige wolken, grijs, en hel oranje, tegen een helderlichtblauwe lucht daaronder. De horizon scherp maar toch in heerlijk zachte kleur, bruinviolet. ▫ Onder een eikenboschje met opgaande eikjes was het een bruinroode schemering en daar stonden een menigte roode vliegenzwammen. ▫ Goed gewerkt.

maandag 9 oktober

's Morgens regen, 's middags zoel en stil, 62^o. ▫ Met de jongens naar 't eikenboschje aan den Eng gegaan. De zon ging rood en vreemd vervormd onder tusschen vage regenwolklagen. ▫ Het oog van Klaas Vaak zei Paul. De wolken is de rook van zijn pijp. Zijn hand zag hij in een opstaande wolk. Het wegschuiven van de lucht boven de horizon is de lessenaar van Klaas Vaak.

Een brief uit U. Niet heel goed gewerkt. Ik maak een inleiding voor de Statistiek. Ik lees Descent of Man.

dinsdag 10 oktober

Winderig, 's middags wat zon. ▫ De Noorsche patiënt gekomen. Karel Thijm en M. Wagenvoort aan de koffie. Visites van M. Muysken/ Mej. Kroes, Christine Tengbergen.

woensdag 11 oktober

's Morgens regen, niet gezwommen. ▫ Herman teruggekomen. Zeer onplezierige dag. Een moe, hypochonder gevoel. Verdriet over dien Noor die van mij zijn herstel verwacht, dat ik niet geven kan. Ik voel dat al mijn lamheid en ziek voelen terstond over zou zijn als ik B. even zien mocht. Aldoor droomen van haar.

donderdag 12 oktober

's Morgens stil. Gezwommen. Afwisselend weer. Regen en zon. ▫ De brieven zijn nu wel beter, maar nog niet goed.

Aan alle maaltijden lees ik Darwin. Van 9½ tot 12 verzen. Van 12 tot 12½ mestkruien. Dan weer Darwin tot 1½. Dan patiënten, en Rigveda. Om 4 uur uit met de jongens. Onder 't eten weer Darwin. Na 't eten M. Muller. Thee krant en tijdschriften tot 9, dan van 9-11 artikelen schrijven. Correspondentie na 't zwemmen, vóór 't ontbijt.

Ik maak nooit meer dan 20 regels vers per dag. Gaat het heel goed, dan schrijf ik er 's middags en 's avonds ook aan.

vrijdag 13 oktober

Gezwommen. Frisch. Z.W.wind. ▫ 's Morgens verzen geschreven, met veel emotie tranen. Het dooven van de zon. 'S middags tennis-gespeeld.

zaterdag 14 oktober

Slecht weer, regen, zoeler 's avonds. ▫ Wisseling van veel denk-emoties. Eerst de brief van Holst. Het ideale leven van hem en haar in het groote witte buiten midden in de bosschen. Toen de lange droevige brief uit U. Toen het nare Amsterdam, Fine ziek op de boven-achterkamer. Gelezen in Taine, les Philosophes français du 19^e siècle. ▫ Daarop de nare indrukken van psychiatrische literatuur over perversiteiten, en het gevoel van dankbaarheid dat ik uit A. weg was. ▫ Ik wou niet met Holst ruilen, ondanks alles. Ik vind die psychiaters onuitstaanbaar. Ik ben zeker dat Darwin hier een grens zou zien en er niet over schrijven. Taine's bizonderheid is de combinatie van een groot wetenschappelijk vermogen met talent van schrijven. Maar het is geen groote of verheven geest.

aant.

zondag 15 oktober

Zoel weer 62^o, regenachtig. ▫ Mijn ouders waren den heelen dag hier, ook tante Hamaker. Paddestoelen gezocht met papa.

maandag 16 oktober

't Zelfde weer. Gezwommen. ▫ Nog al gelukkig gewerkt. 's Avonds een lieve brief. Maar zij wil mij niet roepen. Hoe moet dat gaan?

dinsdag 17 oktober

Wat stiller, bedekt. Gezwommen. ▫ 's Middags naar Baarn gewandeld. 's Avonds las Karel mij zijn stuk voor. In Baarn gelogeerd.

woensdag 18 oktober

Prachtige, stille, zonnige morgen met die bleeke gestreepte wolkjes boven het oranje bruin van de boomen. ▫ Met Karel gewandeld tot het S^t Jans Kerkhof. Toen verder alleen. Ze schoten schijf op de hei. 's Avonds naar Amsterdam om Fine. 's Avonds weer slechte brief.

donderdag 19 oktober

Stille morgen, met dauw. Koud. Gezwommen.

vrijdag 20 oktober

Prachtig, stil weer. Gezwommen. ▫ Anna Fles kwam en wandelde met Martha naar Baarn. Getennist. 's Avonds veel aan mijn inleiding geschreven.

zaterdag 21 oktober

Zacht weer, bedekt. ▫ Nare dag in Amsterdam. Beschaamd over mijn verslagenheid. Van daag is B. naar Apeldoorn. In 't Rijksmuseum geweest. Portretten gezien. 's Avonds lange brief geschreven.

zondag 22 oktober

's Morgens stil en zacht. Verder den heelen dag regen. Gezwommen. ▫ Naar Laren gewandeld met de Noor, Martha en Vrouw Titsingh.

's Avonds speelde Vrouw de fantasie C dur van Schumann. 's Morgens nog verzen gemaakt.

maandag 23 oktober

Stil herfstweer, droog. Nu en dan zon. ▫ Van nacht gedroomd dat ik naar U. gaan zou en mijn beste schoenen aantrok. Maar er kwam een zeer nare brief. 's Middags in den tuin gewerkt. 's Avonds aan mijn inleiding geschreven. Voor verzen te bedroefd.

dinsdag 24 oktober

't Zelfde weer. Gezwommen. ▫ Gedroomd dat Jan Veth mij kwam opzoeken en bedroefd en lief was. Ik bemerkte hoe ik van hem hield. Van morgen zeer verdrietig. Geschreid. Gelukkig dat ik nu ten minste niemand zie en vrij ben.

Geldzorgen. Elken dag nog onverwachte rekeningen. Maar dat is 't ergste niet.

Om 6 uur naar Hilversum geloopen over de hei, in ¾. Toen naar U. Dat bezoek heeft mij veel goed gedaan. Haar heeft het pijnlijk gebouleverseerd, maar zij is toch sommige dingen beter gaan inzien, en het was een zachte, lieve avond. Maar een weemoedig heengaan. Nacht zachter.

woensdag 25 oktober

Winderig, niet gezwommen. ▫ Wat beter. Alleen natuur-filosofie gewerkt. Pangenesis van de Vries gelezen. ▫ Een heel goede brief gehad.

donderdag 26 oktober

Harde Z.W.wind, helder. ▫ Bij 't naar spoor brengen van Martha en de kinderen is Ali aangereden door den trein. Zijn neus en poot gekwetst. ▫ Om 2 uur naar A. bij Fine en een paar boodschappen. Diner in Haarlem.

vrijdag 27 oktober

Buiïg, koud. ▫ 's Morgens bij de tantes geweest. Gewandeld met papa op Arnold in Bloemendaal. Mooi. 's Avonds goede brief.

zaterdag 28 oktober

Harde wind. ▫ In Amst. geweest. Op 't leesmuseum in de Philosophische Monatshefte gelezen. Om 4 uur conferentie met van Hamel over hypnotisme. ▫ 's Avonds aan mijn voordracht begonnen.

zondag 29 oktober

Vrij goed weer. ▫ Veel geschreven. 's Middags getennist.

maandag 30 oktober

Stil, koud. Gezwommen. ▫ De geheelen dag geschreven. Om 4 uur bezoek van Henriette v.d. Schalk. Ik had er lang op uitgezien. Maar op 't laatste was mijn genoegen er af gegaan. Doch toen was het een verrassing. ▫ Het was een heel aangenaam ontmoeten. ▫ Ik vond alles aangenaam en sympathiek.

Gelezen Heine's familie-brieven door v. Embden.

dinsdag 31 oktober

Van nacht gevroren. Stil, helder, koud. Gezwommen. ▫ Den geheelen dag gewerkt. 's Avonds even de Gorters.

woensdag 1 november

Koud, meer wind. Grond hard bevroren. Gezwommen.

donderdag 2 november

Geheelen dag regen.

'S morgens kwam de N.Gids. Waar dat op uit zal loopen? Hoewel het een heel droevig spektakel is, was ik er niet zoo bedroefd over als wel behoorde. Omdat hij het nu zoo bont maakt, dat alleen kleine of blinde menschen er dupe van kunnen zijn. Hij drinkt zich nu dood aan zijn machtsgevoel, als een vrij gelaten dronkaard, maar dat is wèl treurig.

In Amsterdam geweest. Exposities gezien. Alma Tadema en Japansche Teekeningen.

aant.

vrijdag 3 november

Grijs, regenachtig. ▫ 's Middags getennist. Herman was bleek en niet op dreef. 's Avonds kwam hij even en we wisselden een enkel woord over de N.G. Hij had het even ingezien en toen weggesloten. ‘Laten we er maar niet verder over spreken als je 't goed vindt.’ ▫ Toen las ik mijn rede voor.

zaterdag 4 november

Op de bibliotheek Lucretius gelezen.

zondag 5 november

Helder, koud, gezwommen. Er is een badhuisje gemaakt, teer aan de pakkums. ▫ 's Middags gewandeld naar Ankeveen, met Vrouw Titsingh en de Noor.

maandag 6 november

Mooi, helder weer, gezwommen. ▫ 's Morgens de fabriek van van Heel gezien. Om 3 uur naar Utrecht, kwam haar tegen in de Potterstraat. Meisjes van school gehaald. 's Avonds mijn speech voorgelezen, met Anna Fles. Heerlijke avond.

dinsdag 7 november

Helder, koud. ▫ B. naar Bussum, ik om half twaalf naar Groningen. Gyp gelezen in den trein. In Doelenhotel gegeten met mr Hekma. Op diens studentenkamer gewerkt. Voordracht gehouden. Bezoek bij den heer Boeke. Griezel van deze provinciestad.

woensdag 8 november

Helder, flink gevroren. ▫ B. en Martha aan 't station om 12 uur. 's Middags veel brieven en patiënten. Bezoek van Bauer. Met ons vieren wandeling. 's Avonds mijn verzen voorgelezen. B. om 10 uur weg.

donderdag 9 november

Helder, harde koude N.O.wind. ▫ 's Middags bij Sam gegeten en den heelen avond prettig met hem gepraat. Het is als een wet, dat men elkander

aant.
leelijker gaat zien naarmate men minder met elkaar omgaat. ▫ Even bij Versluys geweest.

vrijdag 10 november

N.O.wind, helder. Gezwommen. ▫ Getennist. 's Avonds aan mijn voorrede voor de statistiek gewerkt.

zaterdag 11 november

Helder weer. ▫ Vervelende dag in Amsterdam. Op 't leesmuseum gezeten.

zondag 12 november

Hard gevroren van nacht. Een gat in 't ijs moeten slaan om te baden. ▫ 's Morgens getennist. Om 12 uur vond ik Toorop thuis. Die bleef den heelen dag. Hij kwam uit pure goedigheid om de N.Gids-historie. Hij is ook al weer mooier dan men hem voorgesteld heeft. In zijn spreken en doen. Hij drukt zich niet altijd makkelijk uit, maar het is in 't geheel niet klein, zooals men wel eens beweerde. Wel degelijk op de hoogte van zijn werk. ▫ Het is een imposante figuur, met zijn groot, sterk lichaam en zijn zware, zwarte haarbos. En dan komt er soms een groote goedigheid in zijn oogen, zooals reuzen wel hebben, heel sterke menschen. Dan dwaalt één oog een beetje af als hij je aankijkt. ▫ Zijn werk is heel zeker goed.

maandag 13 november

Helder koud weer. Meer wind. ▫ Al mijn plannen overzien. Moeielijk, moeielijk. De comedie b.v. moet heelemaal overgemaakt. Er zijn goeie dingen in, maar het komieke is te opzettelijk en te flauw. ▫ Geëindigd met mijn verzen.

dinsdag 14 november

Helder weer. O.wind. ▫ 's Middags naar de van Heelen gewandeld. 's Avonds een krant artikel over Free Russia begonnen.

woensdag 15 november

Dooi, regen. ▫ Den heelen dag bij de Thijms geweest, met de kinderen. Veel over de N.G. gepraat, en huizen gezocht voor B.

donderdag 16 november

Mooi, stil, koel weer. Nog elken dag gezwommen. ▫ Ik lees Tennyson's ‘Princess’, de pangenesis van de Vries, Sermons van Mozley. ▫ 's Morgens verzen geschreven.

vrijdag 17 november

Van der Goes gehad, en 's middags met Herman gewandeld in den regen naar Hilv. Een huisje voor B. gezien. H. vond het een goed plan. Donderdagavond heb ik H. een stuk verzen voorgelezen, hetgeen mij zeer aangreep (zang VII). ▫ H. is weer heelemaal de oude voor mij. Hij wil maar liefst nooit de ‘literator’ zijn.

zaterdag 18 november

's Morgens mooi weer. ▫ In Amsterdam op de bibliotheek Lucretius gelezen. Toen op 't leesmuseum over zeeslagen (Aventures de guerre). Daarna bij Delprat gegeten. Een heel fleurig gezin. Mijn ‘inleiding’ bij hem gelaten.

zondag 19 november

Mooi, helder weer. ▫ Weinig kunnen werken, 's middags met Martha naar Baarn gevietst. 's Avonds slaperig, gestudeerd.

maandag 20 november

Gemeen weer, storm, harde N.wind, koud. Niet gezwommen door verslapen. ▫ Free Russia stuk afgemaakt. Jo Termaat gehad.

dinsdag 21 november

Stiller, weer gezwommen. ▫ Gister avond en van morgen in een groote spanning. Al maar heen en weer geloopen. Zoo moeielijk, zoo moeielijk. ▫ 's Middags eindelijk tot schrijven kunnen komen.

Lees Enoch Arden, Aylmersfield enz.

woensdag 22 november

Regenachtig, Z.wind. ▫ Slechte nacht. Nu vlijtiger geschreven. De comedie is nu op gang en wordt blijkbaar doorgezet. Veel verzen. De Terzinen zijn op een goede hoogte, daar laat ik ze nu. Ik heb ze aldoor levendig voor me, maar wend me er nu van af in de fantasieën van het ‘beeldenspel’.

's Avonds ‘Gutachten’ geschreven over Suggestie. Niets uit U.

aant.

donderdag 23 november

Wat zon. ▫ Den ganschen dag diep in de comedie. Waarschijnlijk ‘de Broeders’. Tragedie van het Recht (of van de zonde). Slaap slecht.

vrijdag 24 november

Redelijk weer. ▫ 's Morgens aan de Broeders gewerkt. 's Middags getennist op de baan bij Hilversum. Toen kwam Textor en speelde 's avonds, ook voor Wies en Herman. Een hupsche, bescheiden man. Ik lijd zoo om mijn arm Betsje.

zaterdag 25 november

Regen, zeer morsig. ▫ In A. de radicale club gesproken. 's Middags met mama bij Rappel en mijn tante Anna geweest. Mama mee naar Bussum.

zondag 26 november

Regen. ▫ Den heelen dag gewerkt aan de Broeders. 's Avonds bij Wies en Herman.

Boos over de ‘natuurgeneeswijze’.

maandag 27 november

's Morgens mooi weer, zon. ▫ Als gister. 's Avonds naar concert van Textor. Er was niemand. Hij speelde mooi en ik kreeg de overtuiging hoe vaag de opinies van menschen over muziekale voordracht zijn. Boven een zekere graad van correctheid hangt het verder alles van suggestie en stemming af, hoe ze 't vinden.

Mijn Betsje jarig.

dinsdag 28 november

Donker weer. ▫ Een lieve brief. Ik ben weer op mijn oude slaapkamer. Ik heb geen patiënten en werk den geheelen dag met lust. Als ik mijn Betsje maar eens zien mocht.

't Tweede kindje van Willem ook dood. O mijn lieve jongetjes.

woensdag 29 november

Donker, somber weer. ▫ 's Middags naar Haarlem. Bij Gine gegeten. Over historie gepraat. Zij was fleurig en het was niet ongezellig. Maar een gevoel van niet-goed. ▫ Toen ik 's avonds thuiskwam vertelde Martha dat Paul ziek was.

donderdag 30 november

Somber, guur weer. ▫ Paultje erg ziek. Arme kereltje. Hoesten, steunen, niets eten.

Den heelen dag hard gewerkt. Een niet heel prettig briefje uit U. Slecht geslapen door zorg om Paultje.

vrijdag 1 december

Somber, guur weer. ▫ Paultje heeft blijkbaar pneumonie, 39^o. Dus moet dit nog een dag of 5 zoo duren. 's Morgens maar wat gewandeld en een brief geschreven. Door droefenis en zorg niet kunnen werken.

's Avonds hevige storm. Daarna sneeuw en stilte. Theegedronken op Martha's kamer. Tot 3 uur bij Paul opgezeten. Ellendige nacht. Gelezen Le roi des montagnes en Herodotus.

2 december

Stil en zonnig, niet gezwommen, sneeuw op den grond. ▫ Mijn ergste bezorgdheid weg. Ik ben zoo teer daarin. Het grijpt mij te veel aan.

Om half twaalf naar Amst. gegaan. Niet op de bibliotheek. Cadeautjes gekocht. Tegen den middag begon het bezorgde gevoel weer. Paul 's nachts nog zeer onrustig. Tot drie uur weer opgezeten. Majesteit gelezen. ('t Tweede gedeelte beviel me beter dan 't eerste. Maar 't is toch maar heel gewoon werk, lectuur van den dag.)

Hans ook ziek, 's avonds harde koorts.

3 december

Helder koud, harde W.wind. Door het nachtwaken weer niet gezwommen.

's Morgens de koorts weg, bij allebei mijn jongetjes. Paul merkbaar vooruitgaande maar nog heel kribbig en driftig en erg hoesten. 's Middags speelde hij weer met wat speelgoed, zijn wieltjes.

Getennist. De Gorters aten bij ons en zaten op Martha's kamer bij de thee. Ze gingen even naar Veth, waar Saar de Zwart was.

's Nachts Paul zeer onrustig.

4 december

Vrij goed weer. Niet gezwommen. ▫ 's Morgens om 11½ uur stond B. op eens hier. Het was heerlijk, zij maakte mij kalmer. Paul had 's middags nog koorts. Betsy zat op de speelkamer, Martha ging uit. B. en ik hielpen de zieke kinderen. Brandende aether scène. Om 3 uur ging de koorts weg en werd Paul veel beter. Wandelingetje op de hei. 's Avonds eerst op mijn studeerkamer gepraat. Toen boven. Om 10 uur naar den trein. Paul dien nacht veel rustiger. Hans beter, maar doof.

5 december

Nog al zoel. W.wind. Gezwommen. ▫ Paul veel beter. Eet weer, geen koorts. Om 11 uur Gerlof en mama v. Vl. 's Middags met Gerlof gewandeld. Suikerfabriek gezien. ▫ St Niklaas avond met de Gorters bij ons. Nog al gezellig. Paul den geheelen nacht doorgeslapen. 's Avonds brief van B. ▫ Ik voel het zoo goed alles wat zij zegt. Maar ik weet hoe er niets aan te doen is.

6 december

Koud, harde W.wind. ▫ Met Gerlof naar Baarn gewandeld. Met den trein terug. ▫ Stuk over Natuurgeneeswijzen begonnen.

7 december

Akelig weer, harde W.wind, met 40^o. Koud en tochtig in huis. ▫ Verkouden, in huis gebleven. Aan de Broeders gewerkt. 's Avonds domino gespeeld met mama v. Vl.

vrijdag 8 december

Even slecht weer. ▫ Zeer verkouden. Tennis gespeeld. 's Avonds de Gorters nog even hier.

aant.

zaterdag 9 december

't Zelfde beroerde weer. ▫ Ellendige nacht. 's Middags naar Amsterdam. Verlaine's 15 jours en Hollande gelezen, 's avonds Daphnis en Chloë.

zondag 10 december

Goed weer, helder, stil. ▫ Goed geslapen, doof en stil. Rustig in de zonneschijn op mijn kamer. Droevig briefje.

maandag 11 december

Regenachtig, koud. ▫ Om 2 uur naar Delft. Bij Frans gegeten. Gelezen. 's Avonds prettig met Frans en zijn vrouw nagepraat. Hij is zoo precies dezelfde gebleven, en als hij veranderd is, is 't in zijn voordeel. Het linksche en wat lompe is er uit. En de naïve hartstocht voor hetgeen hij aanpakt, de energie en doortastendheid, en de prettige ruimte van geest zijn bewaard en toegenomen.

dinsdag 12 december

Regen en koude wind. ▫ De Gistfabriek gezien. Toen met den tram naar den Haag. Met Textor naar de Maris-expositie (bleek kasteel-en-stad-en-kathedraal schilderijtje van Thijs!!). Toen naar de vak-expositie (lorren). Daarna naar Toorop. Veel en lang zijn werk bekeken en bepraat (het mooie figuurtje der nieuwe mystiek, met de barenspijn). Het was er sympathiek. Daarna Thorn Prikker, dat was aardig. Hij trapte door een ruit en pakte tallooze dingen uit, in groote vervuldheid. Hij vroeg niet vanwaar ik kwam noch waarheen ik ging, hij praatte in eenen ijver dóór over schilderijen.

Toen ging ik naar Zilcken, daar praatte ik wat Fransch met vrouw en schoonmama. Maar het was en werd niet dát.

Toen naar Leiden. In een restaurant gegeten, bij Ger theegedronken. Met de tram naar Noordwijk. De Verwey's al in bed gevonden. Met Jet v.d. Schalk heerlijk zitten praten tot 12 uur. Ze maakte muziek (Schumann). Ze had een rustige, verkwikkende invloed op me. Vreemd, dat ontdekken van een breed en zich gemakkelijk en gewoon uitend, mannelijk vast, intellect in een vrouw, zonder iets onvrouwelijks.

Bij Konijnenburg geslapen. Op een paal gevallen.

Noordwijk wel hevig aandoenend, maar niet pijnlijk. Teer en rustig.

aant.

woensdag 13 december

Regen, 's middags zoel. ▫ Bij Albert en Kitty ontbeten. Om 11 uur naar Bussum terug. Martje nog in bed. Geen brief. Een oogenblik zeer verslagen. Maar toch weer evenwicht gevonden.

donderdag 14 december

Harde W.wind. ▫ Getobd om te werken. Den heelen dag in moeite en niet goed. Lucie op 't onbewoonde eiland.

vrijdag 15 december

't Zelfde weer. Koude wind. Gezwommen. ▫ Wat meer gewerkt. Brief aan Holst geschreven. Bezoek van heeren de Voogd, over een weekblad.

Ik voelde mij flinker, hoewel ik nog niets hoor.

zaterdag 16 december

Niet koud. ▫ Op de bibliotheek de levens van Cellini en Milton gelezen. Ik wist niet dat Milton zoo vóór de echtscheiding had geijverd, en tegen 't koningschap. Een kopje voor B. gekocht en verstuurd. ▫ 's Middags de Gorters vertrokken.

zondag 17 december

Mooi, zonnig, stil weer. Gezwommen. ▫ Flink gewerkt. De 2^e acte bijna af. 's Middags een lief, vredig wandeltje met Hans die voor 't eerst uit mocht.

Stukken gelezen over de IJstijd (A.R. Wallace). Over Kiplings verzen (Adams) in de Fortnightly. Over Shimonoséki in de Century Mag. Een zeer eigenaardig en scherp verdriet geeft mij het denken aan den ondergang van het oude, feodale Japan. Dat is een zeer aparte sensatie van spijt en weemoed. ▫ Een dergelijke sensatie maar weer heel anders is het denken aan wilde dieren en hun woudleven. Olifanten vooral. ▫ Op 't oogenblik is Japan sterker. Ik heb het al jaren gehad, en het vervult mij nu den heelen dag, na zoo'n lectuur.

maandag 18 december

Zonnig, om 11 uur mist. ▫ Geen bericht. Als zij het maar beter heeft zoo. Een tijd lang draag ik het goed. Maar dan begint het. ▫ Om 2 uur haar brief.

Ik heb terstond geantwoord, maar kort, uit vrees haar te wonden. Maar ik zal 't toch wel gedaan hebben.

's Avonds Martha de 2^e acte voorgelezen. Ik vond het nog al goed.

dinsdag 19 december

Zonnig, koud, gezwommen. ▫ Gewerkt den heelen dag. Geen antwoord uit U. 2^e acte af.

woensdag 20 december

Harde W.wind. 's Avonds storm. ▫ Blijven haperen bij de 3^e acte. Of in verzen of proza. Verschillende pogingen. Moedeloos en onrustig. Herman kwam aan 't dejeuner en 's avonds logeeren.

donderdag 21 december

Nog winderig, 's middags zon. Gezwommen. ▫ Geen antwoord uit U. Martha schrijft goedige briefkaarten.

Thijm kwam eten. Hem de 2^e acte voorgelezen. Nog altijd eenigszins onrustig. Ik denk eerzucht.

Juffr. Käyser consulteerde me.

vrijdag 22 december

Helder, koud, Z.wind, gezwommen.

zaterdag 23 december

Mooi weer, stil, zonnig, niet koud. Gezwommen. ▫ In Amst. op de bibliotheek Lucretius gelezen. Met Thijm bij de Voogd geweest.

's Avonds beroerde leesgezelschap vergadering, die mij zoo akelig maakte dat ik mij schaamde. Plekjes in mijn ziel worden overgevoelig.

zondag 24 december

Mistig. ▫ Om 11 uur naar U. Carry aan 't haltje. Ik was in groote emotie. Een briefje dat ze mij gaf, maakte me een oogenblik verslagen. Wandeling

over de bruggetjes naar Vechten. 's Avonds allerdroevigst tooneel, waarbij zij in de grootste overspanning geraakte.

Toen ik diep verslagen thuiskwam lag de N.Gids er, met weer dezelfde aanvallen. ▫ Een slechte nacht. 10 uur opgestaan.

maandag 25, 1^e Kerstdag

Zonnig weer, niet gezwommen. ▫ 's Morgens in de Rigveda gelezen, eerst een brief naar U. geschreven. 's Middags wat met Sammy gewandeld.

's Avonds voor de kinderen de Chineesche Schim vertoond en met Sammy geschaakt. Den geheelen dag doodmoe en geschokt.

dinsdag 26 december

Zacht, zonnig weer, niet gezwommen. ▫ Beter geslapen. Maar den geheelen dag nog niet tot iets bij machte. Hoofdpijn, moe en geschokt. ▫ 's Morgens ‘Sermons’ gelezen van Mozley op mijn kamer. 's Middags met Martha en Paul gewandeld. Sammy naar Amsterdam. ▫ De kwestie is maar of ik goed genoeg ben om op de wereld te blijven en mijn taak af te maken. Ik wil even lief weg of wat anders als dat nuttiger ware. Zwakheden heb ik waar ik zoo gauw niet afkom. Is er nu met dat al bestaansreden genoeg voor me. Ik weet wat ik te doen heb. ▫ Ook deze overweging is een zwakheid. Maar als je zoo gaandeweg niets als kwaads meer hoort van jezelf - en dan een suggestibel gemoed als 't mijne. Ik geloof de menschen graag. ▫ Ons hart moet van het persoonlijke afgetrokken. De persoon is niets. Zijn goede kwaliteiten en ideeën, dat is alles. Zijn allerhoogste, en dat is onpersoonlijk. ▫ Zie nu eens waartoe Kloos komt die de liefde niet telde. Allemaal versjes over Jan, Piet en Klaas. En nog slechte versjes.

woensdag 27 december

Helder weer, wat gevroren, gezwommen. ▫ Om 10½ uur een naren brief van haar. Een flauwe poging om weer in mijn werk te komen mislukt. Toen een Duitschen roman gelezen, Herman Isinger van Wilbrand. Een boek met zeer merkwaardige kwaliteiten. Geestig en met hart. Met goede Duitschheid er in. Het heeft mij veel stemming gegeven, vooral in mijn tegenwoordigen toestand. Soms was ik geroerd. Maar het is heel ongelijk.

aant.

donderdag 28 december

Vorst, wat mistig. (In Amst. zoo hevigen mist dat meer dan 100 menschen in 't water liepen). Hier 's middags zon.

's Avonds naar Utrecht. Het ging alles vrij goed. Maar het afscheid was naar.

vrijdag 29 december

Helder, vriezend weer. ▫ Met de jongetjes gewandeld. Wat aan mijn verzen gewerkt. Martha naar Ede.

zaterdag 30 december

Helder, vriezend weer. ▫ In Amst. Om 2 uur naar Hilversum. Met Carry huizen gezien. Carry hier gegeten. Ik 's avonds naar U. Op B's kamer gelogeerd.

zondag oudejaarsavond

Den heelen dag in Zeist. Gewandeld met B. en Coos. Het was goed. 's Avonds gesprek met Martha over mij.

Vorige Volgende