Dagboek 1878-1923. Deel 1: 1878-1900

[p. IV]

Aantekeningen¹

1878

Blz.	regel:
26	25	Henriëtte (Henri) Ortt. Pl. 13.
	30	het staatsexamen tot toelating tot de universiteit.
27	35	het tweede woord niet stellig gelezen.
31	33	FvE's eerste studentenkamers aan de rand van het in aanleg zijnde Vondelpark.
33	4	anacolouth.
34	20	Fatinitza oder der Russen und Türken Krieg. Komische opera van Fr. v. Suppé, 19 okt. 1878 opgevoerd in het Grand Théâtre in de Amstelstraat. - Roet: bierpaleis van J. Roetemeyer in de Amstelstraat. In 1882 werd het Panopticum, een wassenbeeldengalerij, eraan toegevoegd, in 1919 kwam het Centraaltheater ervoor in de plaats.
35	32	FvE werd als jongen door zijn vader en anderen Kees genoemd (‘Cornelis Paradijs’ = Kees van Eeden).
36	9	Geestelijke omzwervingen in het college-uur door ‘Varius’. Almanak A.S.C. 1879.
37	12	een soort biljartspel, verg. het tafereel ‘... en Pieter verstout zich pot te spelen’ in Hildebrand's Camera Obscura.
	38	Nos Iungit Amicitia, devies en (hier) sociëteit van het A.S.C.
42	17	De directeuren van de Maatschappij voor Nijverheid (naderhand: en Handel), waarvan F.W. van Eeden algemeen secretaris-penning-meester was, vergaderden in het bekende ‘paviljoen’ aan de Hout; ook de twee door Van Eeden Sr. gestichte musea, het Koloniaal Museum (nu: Koninklijk Instituut voor de Tropen te Amsterdam) en het Museum voor Kunstnijverheid, waren daar ondergebracht.
	36	‘houten volière’: oud grapje voor ‘haute volée’.

1 Dl. I (1878-1900) bevat blz. 1-500, I-XXIV en Pl. 1-34;
Dl. II (1901-1910) bevat blz. 501-1146, XXV-XLIV en Pl. 35-58;
Dl. III (1911-1918) bevat blz. 1147-1726, XLV-LXV en Pl. 59-74;
Dl. IV (1919-1923) bevat 1727 en vlg., LXVI en vlg., Pl. 75-96 en het Register.

[p. V]

1879

60	9	crambambo(u)li: Duits studentendrinklied, ook naam van een likeur van Wijnand Fockink.
65	21	een vorm van ontspanning, verwant aan de music-hall en het variété.
67	32	in de eerste uitgave van dit dagboek is hierna het journaal van de voetreis met D. van 't Hoff ingelast (II, 31-50).
71	29	misschien gedrukt in Jeugdverzen. De daar onder de gedichten geplaatste jaartallen zijn namelijk niet allemaal betrouwbaar.
73		en volgende, verg. De wonderbloem, Jeugdverzen 48.
76	26	Martha van Vloten Pl. 16.

1880

86

14

vleinaampje voor MvV, stellig ontleend aan Grimm's sprookje Der Frieder und das Caterlieschen.

1881

90

37

reis met de familie Van Vloten, waarop FvE o.a. het werk van Thorwaldsen leerde kennen.

1882

102	22	‘verdouweld’: familiewoord voor ‘verleuterd’.
106	10	‘Mijnsheerenland van Moerkerken’, dorp in de Hoeksewaard aan een dode Maasarm gelegen. Het Hof van Moerkerken (als ‘Merwestee’ beschreven in Van de koele meren des doods) behoorde toen aan de ambachtsheer Mr. J. van Gennep, oom van MvV.
	11	toespeling op een verhaal uit de Palm-bladen, een verzameling Oostersche vertellingen (waarin FvE ook gegevens vond voor zijn blijspel Don Torribio): keizer Seged neemt zoveel maatregelen om tien dagen lang volmaakt gelukkig te zijn, dat hij dit doel voorbijschiet.
108	37	eerste logies met de familie van Vloten te Noordwijk.
109	1	landgoed tussen Noordwijk-binnen en Noordwijkerhout, aan de weg van de toenmalige spoorhalte Piet-Gijzenbrug naar Noordwijkaan-zee.
112	1	Het Poortje werd door Het Nederlandsch Tooneel geweigerd en pas in 1897 door De Vos en Van Korlaar te Rotterdam opgevoerd.
	13	FvE was 4 oktober 1883 tot corpsrector gekozen.

[p. VI]

1883

113	14	deze notitie kan een uit het hoofd opgeschreven herinnering aan een Engelse tekst zijn. FvE las veel Engels en de naam Tina komt nergens anders bij hem voor. Authentiek Engels is het volgens kenners niet.
	38	betreft de opvoering van Het sonnet op 27 november 1883 te 's-Gravenhage.
114	23	als met Goldmoos de sjacheraar Mozes Goudkater uit Het Poortje bedoeld wordt, is de zin van deze vermelding in de context toch niet duidelijk.
	23	citaten uit De geest des lichts, Jeugdverzen 57 r. 10 en 20.
	24

1884

115

13

van de Vondelstraat was FvE vrij gauw verhuisd naar de Jacob van Campenstraat, in de toen nog nieuwe ‘Pijp’. Zijn laatste studiejaren woonde hij Binnen-Amstel 17, verg. het begin van Hoofdstuk XIII van De kleine Johannes (zie r. 37).

1885

117

9

Kratylos 428d. Letterlijk vertaald: ‘Want dat men zelf door zichzelf bedrogen wordt is het ergste van alles: want wanneer degene die u bedriegen zal, zelfs geen ogenblik weggaat, maar altijd aanwezig is, hoe is dit dan niet iets verschrikkelijks?’

1886

122	9	FvE en MvV waren 15 april 1886 getrouwd.
	11	FvE promoveerde te Amsterdam op Over kunstmatige voeding bij tuberculose.
125	5	G.H. Lewes († 1878), veelzijdig schrijver, o.a. van een levensbeschrijving van Goethe; inspirerend levensgezel van George Eliot.

1887

126	36	Don Torribio.
138	25	15 augustus 1887 openden Dr. A.W. van Renterghem en Dr. F. van Eeden, beiden leerlingen van Dr. Liébault te Nancy, een kliniek voor hypnotische therapie te Amsterdam. De associatie duurde totdat FvE zich in 1893 terugtrok; v.R. bleef directeur van de kliniek. Deze was tijdens FvE's deelname eerst gevestigd in een paar kamers, weldra door de grote toeloop in Hotel du Passage op de Pr. Hendrik-

[p. VII]

kade en sedert 1889 in een groot huurhuis Keizersgracht 258. Terugblik van v.R. Liber amicorum F.v.E. 118 v., van FvE Langs den weg 58 v.

1888

139	37	Verwey had in De Amsterdammer, Dagblad voor Nederland, een tentoonstelling Teekeningen in Arti beoordeeld (herdr. De oude strijd 220 v.); hij had alleen van Tholen en Breitner notitie genomen, hetgeen de andere inzenders, Willem Witsen o.a., hem kwalijk namen.
140	35	Voor de liefste (N.Gids IV, I, 262, herdr. Enkele verzen 16, daarna Van de passielooze lelie 20).

1889

142	27	Mei.
143	24	de hier beginnende passage betreft ongetwijfeld het eerste bezoek aan het gezin Van Hoogstraten te Utrecht.
145	27	‘Lavender's blue, diddle, diddle / Lavender's green, / When I am King, diddle, diddle, / You shall be Queen’. Betsy was steeds gehuld in lichte geur van lavendel, in Nederland toen nog vrijwel onbekend (HvE).
147	13	verg. Pl. 29.
149	28	FvE schreef 25 mei 1889 uit Parijs aan Thijm, plotseling bericht te hebben gekregen dat hij naar Spanje moest. Dit doet denken aan een medisch consult, een dergelijke oproep is wel meer voorgekomen, o.a. bij Theo van Gogh. In dit geval kan het ook een missie geweest zijn: zijn zwager Frank van Vloten stak zich nogal eens in moeilijkheden en zijn moeder riep de hulp van FvE dan weleens in; Frank woonde toen in Spanje. Aletrino ging mee, althans tot Parijs. De reis duurde van omstreeks 24 mei tot 3 juni.
151	17	oom Jan van Gennep, zie aant. bij blz. 106, 10.
	35	verg. Inleiding blz. 8 en 12.
154	35	Shelley, Epipsychidion vs. 160-161.
	37	dit was blijkens de beschrijving een ‘dissolving view’: twee toverlantaarns werden op hetzelfde punt gericht en door het in- en uitschuiven van schermen wekte men de illuzie dat het ene beeld vervagend overging in het andere, de eerste stap van de toverlantaarn (projector) naar de bioscoop. Deze apparatuur bestond in het klein als speelgoed, maar werkte op de kermis in het groot. In dit geval werd vermoedelijk Galatée vertoond, opéra comique van V. Massé. Een parodie daarop was de Schöne Galathea van Fr. v. Suppé. Die kan het ook geweest zijn.

[p. VIII]

(1890) 1891

164	33	het rode boekje, ook vermeld blz. 203, 36 en vermoedelijk identiek met het op blz. 171, 23 genoemde lock-book, kan het verdwenen dagboek 1889-1891 zijn, verg. Inleiding blz. 8, 11, 12.
165	31	Johannes Viator.
166	33	Sphinx. Monatschrift f.d. geschichtliche und experimentale Begründung der übersinnlichen Weltanschauung auf monistischer Grundlage VI. Hierin: J. Baumgarten, Okkultistische Merkwürdigkeiten aus dem Orient und insbesondere Tibet; L. Deinhard, Psychometrie. Bovendien o.a. A. Liébault, Über das Hellsehen; C. du Prel, Zur Geschichte des Okkultismus.
	34	Mali was de vrouw van Johan van Eeden.
167	6	MvV's zuster en zwager Verwey woonden in Noordwijk.
	35	Meyes, 1. Posthumus Meyjes, studiegenoot van FvE.
171	9	Fanny barones de Bodenhausen-Butler, theosofe, zie FvE over haar wat bezwarende vriendschap: De briefwisseling tussen Frederik van Eeden en Lodewijk van Deyssel, ed. Van Tricht en Prick (Zwolle 1964) 202, 204.
	12	Propria cures II no. 16 (28 jan. 1891) bevatte een geïrriteerde kritiek op FvE's Studie's van Chr. Resteau, ps. van Andrew de Graaf.
	16	Van Deyssel's uitermate lovende bespreking van Ellen verscheen in de N.Gids VI, I, 429 v. en werd herdr. Prozastukken (1895) 75 v., herdr. Verzamelde opstellen III (1897) 75 v.
	23	verg. aant. bij blz. 164, 33.
174	3	verg. aant. bij blz. 138, 25.
175	38	Een verloving door Rana Neida (ps. van J.E. Sachse). Leiden 1890.
177	1	Over humaniteit N.Gids VI, I, 315, herdr. Studies II, 82 v., waarin de schr. aanhaalt Journal des Goncourt I, 353.
178	37	hetzelfde artikel, waarin b.v. ‘Want ik ben (...) zoo mogelijk nog socialistischer gezind dan de heer Van der Goes’.
179	36	Ellen.
180	34	Johannes Viator.
181	12	Het ontstaan der theosofische beweging, gedrukt Studies IV, 28 v.
	13	verg. G.H. 's-Gravesande, De geschiedenis van de Nieuwe Gids (Arnhem 1955), 318 v.
185	29	Verleden, heden en toekomst N.Gids VI, II, 160 v., herdr. Nieuwere literatuur-geschiedenis II, 253 v. met weglating van de slotzin ‘Omdat

[p. IX]

		ik het Christendom niet noodig heb, ik rijk-levende, daarom haat ik het, tot den dood’.
187	27	zwaar stuk ivoor, waarin gegraveerd ‘Freddy’.
188	15	Kloos' kortstondige verloving met Mieb Pijnappel.
	19	Borel was op 21-jarige leeftijd ondanks de tegenstand der wederzijdse ouders getrouwd.
189	9	‘van’: weg van, verg. blz. 729, 8.
190	4	Nieuw Engelsch proza N.Gids VI, II, 289 v. herdr. Studies II, 127 v. en 140 v.
	14	Mr. S. van Hoogstraten.
197	2	Aan Willem Kloos N.Gids VI, II, 458 v., antwoord op Kloos' Verleden, heden en toekomst.
	26	FvE logeerde met BvH op Mariëndaal bij Oosterbeek. Dit was een hoogtepunt in hun liefde, zodat ‘Oosterbeek’ een begrip voor hen werd. Verg. ook blz. 199, 14 v. met Johannes Viator, ‘Laatste Dag’.
198	30	‘piétage’ is de schaal op een scheepswand waarop de diepgang wordt afgelezen. De hoed kan een vertikale rij gaatjes gehad hebben. Maar daar BvH blijkens blz. 202, 10 een vreemdelinge in het zeewezen was, is deze verklaring onzeker. BvH gebruikte dikwijls woorden van eigen maaksel, zie verderop passim.
199	12	pakkums: schertswoord voor kleren.
202	15	vakantie met het hele gezin en enkele Van Vlotens.
206	13	als 190, 14.
207	9	zie over de (mislukte) omwerking van Don Torribio met het oog op een opvoering door De Vos en Van Korlaar, die evenwel niet doorging, het artikel van Hans van Eeden in Mededelingen F.v. Eedengenootschap XVIII (1960) 41 v.
210	14	‘voor’, het hs. heeft ‘door’.

1892

215	19	Van Eeden's onder de schuilnaam Lieven Nijland aan Kloos als redactie-secretaris van de N.Gids gezonden zelfkritiek, beschreven o.a. in G.H. 's-Gravesande, Willem Kloos en Frederik van Eeden. De quaestie Lieven Nijland ('s-Gravenhage 1947) en De geschiedenis van de Nieuwe Gids (Arnhem 1955) 381 v.
219	13	dit boek: Johannes Viator. Uit het plan ‘Elisabeth enz.’ ontwikkelen zich Van de koele meren des doods en een centraal thema van Lioba.
	19	trame(fr.): stramien

[p. X]

	24	Walter Rolland of Het Laatste Oordeel. Een marionettencomedie. Niet voltooid maar aanloop geworden voor de tragedie De Broeders. Verg. H.W. van Tricht in Den Gulden Winckel feb. 1934 en in Mededelingen F.v. Eeden-genootschap I, 11 v.
220	12	‘Het viel op Beukenoord heus nog wel mee!’ (HvE)
221	24	‘Pur dicesti, o bocca, bocca bella, Quel soave e caro “Si” Che fa tutto il mio piacer.’ (Maar je hebt het toch gezegd, mooi, mooi mondje, dat zoete, dierbare ‘ja’, dat mijn hele geluk uitmaakt.) Aria van Antonio Lotti (Venetië c. 1667-1740), o.a. voorkomende in de band Arie antiche.
223	16	Duitse vertaling van De kleine Johannes.
225	12	Ali: de poedel.
	28	Livarda, later Lioba.
227	16	The theory of psycho-therapeutics, 2 aug. 1892 gehouden voor het Congres voor Experimentele Psychologie te London, in de N.Gids gedr. als Het beginsel der psycho-therapie (VII, I, 396), herdr. Studies II, 225.
228	11	Denton Manor te Grantham (Linc.) werd bewoond door Sir Charles en Victoria, Lady Welby. De uitnodiging werd het begin van een der belangrijkste vriendschappen uit Van Eeden's leven; zie zijn correspondentie met haar: Mededelingen F.v. Eeden-genootschap XIV.
230	24	van Tideman in de beruchte afleveringen van de N.Gids, van Betsy van Vloten blijkbaar persoonlijk. Willem Witsen, haar verloofde, was bevriend met Kloos.

1893

231	26	Amsterdam: de kliniek.
232	9	FvE had door Berlage een huis laten bouwen, Dennekamp, aan de Kom van Biegel te Bussum. Pl. 32.
233	3	ook ‘brengen (bij)’ is als emendatie mogelijk.
234	1	R.D. Blackmore, Lorna Doone (1869), streekroman uit Noord-Engeland.
235	18	Huis ter Duin.
	37	J.F. Moraaz, over Johannes Viator, in Van nu en straks I, 2 (1893), FvE's antwoord in I, 4 (15 juni 1893).
236	24	Jo: Joossie van Eelde, echtgenoot van Tonny. Zij bewoonden toen

[p. XI]

		het buiten de Hoorneboeg, door FvE ook Hoornebok genoemd, bezuiden Hilversum.
237	6	het huisaapje van de Van Eedens 1890-1896, verg. blz. 366 v. en Pl. 28.
	24	Schijn en Wezen.
241	5	vlaks: woord van BvH dat een zekere graad van genegenheid uitdrukte.
244	22	R.N. Roland Holst had zich verloofd met Henriëtte van der Schalk.
248	32	Karel en Cateau Alberdingk Thijm logeerden met hun beide zoontjes op Dennekamp terwijl hun huis in Baarn, Villetta, ingericht werd, van 15 aug. tot 15 sept. 1893.
249	31	blijkbaar een schertswoord voor Hilversum.
253	3	zie de briefwisseling met Diepenbrock in de grote uitgave van Reeser II, 11 v. en Mededelingen F.v. Eeden-genootschap IV, 1.
258	5	er woonde in Bussum een familie Jas.
260	3	tante Kee Hamaker-van Vloten.
263	13	pakkums: zie aant. bij blz. 199, 12.
	27	Vitalisme, Studies II, 289 v.
264	34	Free Russia was het maandblad van The Society of Friends of Russian Freedom te Londen, dat FvE in Nederland hielp verspreiden.
266	15	Anna Knottenbelt-van Warmelo.
	22	natuurgeneeswijze, zie aant. bij blz. 285, 13.
269	37	hotel te Noordwijk-binnen.
270	8	Lucie op het onbewoonde eiland, eerste deeltje van een Engelse jongemeisjestrilogie, lievelingsboek van de jonge MvV en later van haar kinderen (HvE).
	13	het weekblad De Kunstwereld verscheen van 1 januari 1894 af bij D. de Voogd te Amsterdam. Het bevatte van 18 jan. af Verwey's afbrekende kritiek op Ellen en Johannes Viator, als brochure later bij dezelfde uitgever verschenen. Henri Borel nam het in nr. 32 en 49 voor FvE op (herdr. in zijn Studiën, 1898) maar werd bestreden door Ch. van Deventer, die in de eerste vijf afleveringen van de 2de jaargang een afbrekende kritiek gaf op De Broeders.
273	10	Willem en Betsy Witsen-van Vloten woonden in Ede.
	20	Coos Vosmaer-van Hoytema, zuster van BvH, woonde te Zeist.

1894

274

27

de roman van L. Couperus.

[p. XII]

275	32	Matje: Mary van Hoogstraten.
276	12	Schijn en Wezen.
	21	verg. aant. bij blz. 270, 13.
280	3	Joachim: de beroemde violist.
	33	huis van FvE's patiënt, later tevens vriend Dudok van Heel.
282	22	Over kritiek (Studies II, 1 v.) bevatte FvE's zo onpersoonlijk mogelijk gehouden reactie op de aanvallen waaraan hij had blootgestaan.
283	1	mevr. van Vloten-van Gennep, toen nog te Haarlem, van 1897 af te Noordwijk.
285	13	L. Kuhne, Die neue Heilwissenschaft und die Lehre von der Einheit aller Krankheiten und deren darauf begründete arzneilose und operationslose Heilung. Ein Lehrbuch, in 1893 door J.J. Schwencke in het Nederlands vertaald; in 1892 was er al een Engelse vertaling verschenen naar de derde Duitse druk. Verg. blz. 266, 22.
	18	Journal of the Plague in London 1665.
287	7	de inleiding tot de tweede statistiek van de kliniek, zie aant. bij blz. 301 r. 38 en verg. H.C. Rümke, Over Frederik van Eeden als psychiater (Verslagen Kon. Akademie van Wetenschappen, afd. Natuurkunde, 71 no. 6 (1962)).
288	16	de buitenplaats Bantam, tegenover het latere Walden, werd vooral in zijn latere leven een van FvE's meest geliefde wandelterreinen (HvE).
289	13	M.J. de Goeje, De Bâbi's. Gids 1893 IV, 100 v.
	25	het echtpaar Van Eelde bewoonde toen de buitenplaats Eikenhorst te Soesterberg.
	30	en 37: de correspondentie betrof Kloos en werd blijkens blz. 290, 4 aan BvH te lezen gegeven.
290	31	BvH vestigde zich te Hilversum op De Kruishoorn, in het toen nog schaars bebouwde Lapersveld.
295	1	zie over FvE's rol bij die gelegenheid G.H. 's-Gravesande, De geschiedenis van de Nieuwe Gids hoofdstuk XVII en speciaal de verhandeling van prof. Asselbergs blz. 419-422.
297	7	op Drafna tussen Naarden en Huizen woonde toen Dudok van Heel Jr., verg. aant. bij blz. 280, 33.
	26	Hoog, l. Hoogt van 't Kruis: bosterrein ten zuiden van Hilversum.
	36	Van Renterghem en de patiënte Fine Rappèl.
298	11	Marie Offermans, inwonend patiënte, tevens kinderverzorgster.
299	3-4	H.: Hilversum.
	7	B. Bussum.

[p. XIII]

301	38	de blz. 287, 7 genoemde inleiding, herdr. Studies II, 254 v. als Eenige opmerkingen over algemeene therapie.
302	15	door Clara Bell, in 1895 verschenen bij Heinemann in Londen met een inleiding van Andrew Lang.
303	21	‘zij’ is blijkbaar Betsy, niet Carry.
304	33	zijn nieuwe tijdschrift, zie aant. bij blz. 333, 20.
307	18	Mad. de la Mothe-Guyon 1648-1717. In FvE's bibliotheek bevonden zich haar Lettres Chrétiennes et spirituelles en Les opuscules spirituels, waarvan Les torrens het grootste deel vormen.
308	7	FvE verving Van Renterghem gedurende 14 dagen, waarschijnlijk op grond van een bij zijn vertrek gemaakte afspraak.
	16	hier beginnen de door BvH onleesbaar gemaakte plaatsen, verg. Inleiding blz. 14-16.
313	24	de Rodeurs: een van de eerste symbolistische schilderijen van Toorop, door FvE van hem gekocht.
319	28	huisje te 's-Graveland, eerste woning van het echtpaar Roland Holst-van der Schalk.
321	35	A. Hegenscheidt in Van nu en straks okt. 1894.
322	9	misschien Het eerste spel van Michaël den Aartsengel en Het vrouwken van Stavoren, door André Jolles in 1894 gepubliceerd.
	19	Balder: een van de honden.
323	28	N.Gids IX, II, 299 v.
	33	over De Broeders.
324	17	Doctrina was een der Corpsgezelschappen.
326	7	Borel, verg. aant. bij blz. 270, 13.
	12	hek aan de Bussumse kant van de Hilversumse meent.
328	5-
	6	namen van patiënten hier door initialen vervangen.

1895

333	20	Over Louis Couperus in het ‘Tweemaandelijksch Tijdschrift’. Dit was, onder redactie van Van Deyssel en Verwey, 1 september 1894 begonnen te verschijnen.
	24	De natuurlijke aarde Tw. Ts. I, II, 66 (herdr. o.a. Oorspronkelijk dichtwerk I, 224 v.). Speciaal blz. 238 r. 5 v.b. en volgende.
337	37	Het lied van schijn en wezen.
340	10	het echtpaar Alberdingk Thijm; een coureuse was een licht vierwielig rijtuig.

[p. XIV]

341	25	van mei 1895 zijn Kloos' verzen Mijn plezier kan ik wel òp en Maar pleizier, ach! heb ik toch.
342	29	de polyhistor Philarète Chasles.
	30	blijkbaar een uitwerking van zijn boek Le prince Vitale. Essai et récit à propos de la folie du Tasse (1864), Ned. vert. door A.L. Lesturgeon (1870).
343	31	koetsier op Drafna.
346	20	te Soestdijk woonden de Van Looys.
347	8	Truus en Albert Kapteyn-Muysken.
	22	een punkah is een plafond-fan, toen nog door een bediende met zijn voet, via een touw, in beweging gehouden.
	29	‘schok’? er kan ook ‘shok’ staan. Betekenis?
348	36	in Egmond logeerde BvH.
349	27	Quita: mrs Meddows Taylor, patiënte.
353	17	de hapax ‘Betje’ zal wel een verschrijving zijn voor ‘Betsje’.
	36	MvV studeerde zang en piano.
354	32	mej. van de Pauwert te Baarn, oud-patiënte, kennis van MvV.
355	1	van George Du Maurier.
360	12	Kloos was opgenomen in het Geneeskundig Gesticht voor Krankzinnigen (Dir. dr. A.Th. Moll) te Utrecht. FvE bezocht hem daar herhaaldelijk en bewerkte na vijf maanden zijn ontslag door hem in huis te nemen (8 mei tot 4 oktober) en zich verantwoordelijk te stellen (blz. 374 v.).
361	6	de Noord: bij de Meent.

1896

	14	Feesten.
	19	Dr. Jameson, vriend van de met de Engelse regering samenwerkende kolonisator Cecil Rhodes (stichter van Rhodesia en 1e minister van de Kaapkolonie) deed met een troep gewapenden een inval in Transvaal, om in Johannesburg een opstand tegen de Boeren te ontketenen. Hij werd verslagen en gevangengenomen.
362	10	waarschijnlijk de kiem van Gedachten over den Afrikaander krijg, Tw. Ts. maart 1900, herdr. Studies IV, 81 v., verg. ook blz. 368, 21. en The Anglo-African question in The Anglo-Dutchman II no. 58 (7 okt. 1899).
363	1	verg. Inleiding blz. 14-16.

[p. XV]

368	25	Gorter had, ook door Berlage, een huisje laten zetten vlak bij Dennekamp.
369	16	Consuelo van G. Sand.
371	25	het woord Kruishoorn wordt van hier af in het hs. meestal vervangen door een krabbeltje dat een kruis + hoorn voorstelt.
372	9	Redekunstige grondslag van verstandhouding. Studies III, 5 v.
373	3	de R.K. Ziekenverpleging te Hilversum. FvE bracht daar dikwijls patiënten, die rust nodig hadden, onder.
374	11	Coöperatieve rijkshoeven, Gids aug. 1897, herdr. Studies III, 268 v.
	27	zie de aant. bij blz. 360, 12.
375	20	Edzard Koning, 29 dec. 1895 door Saar de Swart bij FvE geïntroduceerd, illustreerde de prachtuitgave van De kleine Johannes.
377	21	Diepenbrock's verheerlijking van Bauer's geestdriftige beschrijving en afbeelding van de kroning van Nicolaas II, in De Kroniek van 24 en 31 mei 1896, door FvE beantwoord 14juni (en 5juli) in hetzelfde blad. Omgewerkt tot Artiest en socialist, Studies III, 244 v.
383	18	zie de aant. bij blz. 260, 3.
384	1	de ‘scheldsonnetten’ N.Gids 1894, waarin zelfs MvV en de kinderen niet ontzien werden.
385	33	Linn: pension in de naaste omgeving van Dennekamp.
388	24	verg. over de prijsvraag van Het Nederlandsch Tooneel De briefwisseling tussen Frederik van Eeden en Lodewijk van Deyssel (Zwolle 1964) 308, 326.
389	1	Valéry Convert, later De la Chaux, later Braakensiek.

1897

393	38	Over hallucinaties, Tw. Ts. mei 1897, herdr. Studies III, 115 v.
395	30	Werk en brood, Gids feb. 1897, herdr. Studies III, 203 v.
397	34	namen door letters vervangen.
400	10	van George Du Maurier.
402	7	tussen Oud-Naarden en Huizen.
	34	Willem Bauer, architekt.
404	2	John Burroughs, vriend van Whitman, leerling van Thoreau.
	15	Coöperatieve rijkshoeven, verg. aant. bij blz. 374, 11.
	16	Redekunstige grondslag van verstandhouding.
	23	N.B. Karel en Cateau: het echtpaar Textor.

[p. XVI]

405	3	Pl. 31.
409	4	Van de koele meren des doods.
	26	FvE logeerde bij de dochter van zijn vriend Dudok van Heel, Valborg, die getrouwd was met ds. Thorvald Isaachsen, predikant te Helleland (Noorwegen).
411	11	Over de hoge bergen, lied op een gedicht van Bjørnson, dat voorkomt in zijn novelle Arne. Ik ging zo laat naar bed, eeuwenoud volksliedje (sidlig l. sildig).
	12	‘Niemand heb ik boven haar liefgehad’ (elsked l. elsket): refrein van een oud volksliedje dat o.a. Grieg geïnspireerd heeft tot Solvejgs zang. Zie ook blz. 419, 14.
	29	poncho.
412	19	l. det er saa snilt at se udlandere: het is zo leuk, buitenlanders te zien.
	21	‘Koffie en eten’, wschl. opschrift op een ouderwets dorpskoffiehuis. landhandler: alverkopend dorpswinkelier.
413	16	l. Lensmand: bestuursambtenaar ten plattelande.
	20	l. flabrød: heel dun, hard brood.
414	14	husmand: kleine zelfstandige boer.
	23	Kjøbmand: winkelier.
417	24	De Kroniek van 1 aug. 1897 bevatte een hoofdartikel van André Jolles: Lijkdienst. Deze titel betrof de romantiek in het algemeen, FvE persoonlijk en Lioba in het bijzonder.
420	24	‘Shaud’ niet stellig gelezen.
421	13	Mathilde (Tiele) de Waard, woonde op Aersum te Bussum.
422	9	A & S, zie aant. bij blz. 377, 21.

1898

429	11	zie aant. bij blz. 373, 3.
432	38	Doffie alias Bertha Zimmermann.
433	35	W. Morris, A Dream of John Ball. 1888 en latere uitg.
	37	Mea Verwey.
434	38	Henri en Coos van Warmelo te Woudenberg.
435	1	behalve land van Tindal, die op Swaenenburgh te 's-Graveland woonde, en Dop, op Cruysbergen, kwamen ook de eilanden in het bos van Bredius en de blekerijtjes onder de wallen van Naarden (r. 20) in aanmerking voor de vestiging van de kolonie Walden.
	31	landgoed bij Baarn.
	32	worken: kikvorsen.
	38	24	april 1898 ‘Ingezonden’ in De Kroniek.

[p. XVII]

437	13	zie aant. bij blz. 228, 11.
	17	Lady Catherine of Belvoir, dezelfde als Lady K. in r. 27.
	37	eerste vermelding van ‘Walden’. Zie over theorie en eerste ervaringen Mededelingen F.v. Eeden-genootschap III (1937).
438	19	de renbaan grensde aan Walden. ‘Men had er van het huis De Lelie uit, vooral uit Martha's kamer, het volle gezicht op’ (HvE).
	22	B: BvH.
	32	Jo Labberton en Willem Bauer.
441	32	behalve voor zichzelf had FvE door Willem Bauer nog enkele boshutten laten bouwen, waarvan Bauer er een zelf betrok. Hoewel De Lelie nog in aanbouw was en zijn gezin nog op Dennekamp woonde, huisde FvE zelf al enige tijd in zijn hut (verg. Aarde, een der Drievoudzangen in Van de passielooze lelie, en Pl. 34).
	38	van John Ruskin.
443	12	BvH die ook bij Walden financieel betrokken zou raken, wilde daar een huis laten zetten: de Maerle.
445	10	Valeton, zie Ortt.
450	37	Waarvan leven wij?, Nutsrede te Rotterdam op 7 dec. 1898; Recht of macht?, rede voor de Bond van Nederlandsche Onderwijzers te Amsterdam op 9 dec. 1898. Herdr. Studies IV, resp. blz. 108 v. en 193 v.

1899

453	4	het huis De Lelie, door Bauer aan de 's-Gravelandseweg op grond van Walden gebouwd en 20 feb. 1899 door de Van Eedens betrokken. P. 33.
455	14	Marius Bauer, de etser.
456	22	Waarvoor werkt gij? De verovering van het bezit door de arbeider. Toespraak tot werkenden, gehouden in D'Geelvink te Amsterdam 14 maart 1899. Herdr. Studies IV, 153 v.
458	35	bij de familie Wurfbain op Mariëndaal, verg. aant. bij blz. 197, 26.
460	12	zie aant. bij blz. 443, 12.
462	30	de Kaap was een huisje op Walden, toen bewoond door A. van Heyningen en B. Marsland.
464	36	verg. aant. bij blz. 443, 12; Bertha Zimmermann, intussen getrouwd met Arthur van Schendel, werd door haar man en broer gedwongen, haar geld, dat gediend had om Cruysbergen van Dop te kopen, terug te eisen.

[p. XVIII]

466	22	mevr. van Vloten had hier door Berlage een huis, villa Liesbeth, laten zetten.
468	1	Drievoudzangen, later opgenomen in Enkele verzen, herdr. in Van de passielooze lelie.
	2	Tweemaandelijksch Tijdschrift.
469	23	hier en elders kort de schr. ‘Nummer’ of ‘Nummero’ en de vertalingen daarvan aldus af.
471	17	hs. aldus.
474	8	verg. blz. 476, 37.
475	2-	zelfmoorden van Van der Vijgh en Dirk van der Woude. De eerste
	12	woonde niet op Walden, maar was bevriend met Van der Woude.

1900

476	37	verwerkt tot Gedachten over den Afrikaander krijg, zie aant. bij blz. 362, 10.
478	1	Over theosofie. Studies IV, 57 v.
	20	zie o.a. Mededelingen F.v. Eeden-genootschap XVI (ook afz.versch. Amsterdam 1956).
480	31	‘Nu’, het hs. heeft ‘Na’.
481	14	Borel had een verzameling keramiek uit China meegebracht.
485	29	met deze vergadering begon waarschijnlijk de prehistorie van de Vereeniging Gemeenschappelijk Grond Bezit (G.G.B.).
488	8	Mrs Thompson was een medium waarmee de S.P.R. te Londen werkte.
489	27	de vaste bijeenkomst op Zaterdagavond waarbij ook afgerekend werd.
490	31	Stefan George, Duits dichter, bevriend met Verwey.
491	36	Zus Croll, zie Van Hoogstraten.
492	33	FvE woonde het Vierde Internationale Congres voor Psychologie te Parijs bij (20-25 aug. 1900) en hield er 22 aug. een voordracht over zijn spiritistische experimenten te Londen.
493	11	er was bovendien een wereldtentoonstelling in Parijs.
494	33	Mary van Hoogstraten verloofde zich met Rudolf Mauve, Carry met Nico van Suchtelen.
495	8	mielie: Zuidafrikaanse maïs.

[p. XIX]

496	9	de vier laatste regels van de notitie van 7 oktober betreffen BvH.
	18	men vertelde dat Bertha Zimmermann bij het kopen van Cruysbergen onder hypnotische suggestie van FvE had gehandeld.
498	12	hier plachten FvE en MvV elkaar in hun verlovingstijd te ontmoeten (HvE).
	38	FvE beschouwde mevr. Schippereyn als paragnostisch begaafd.
500	13	de door prof. van Rees gestichte kolonie der Internationale Broederschap, waartoe ook de drukkerij Vrede (Felix Ortt e.a.) behoorde. Walden en ‘Blaricum’ verschilden op sommige punten, en deze verschillen stonden vele kolonisten destijds helderder voor ogen dan dan de overduidelijke overeenkomst.