Brieven aan Henri Borel

[p. 102]

XXXV.

Bussum, 11 Sept. 1898.

Beste Henri.

Eergisteren kreeg ik je brief van 6 Augustus. Het lijkt me verbazend dat het 3 maanden is sinds je iets hoorde, dus dat moet nu 5 maanden worden, helaas. Maar even vast als ik op jou reken en zou blijven rekenen, al kwamen ze me allen vertellen dat je van me was afgedraaid, even vast kun je op mij vertrouwen. Wat ik eens gegeven heb neem ik nooit terug, ik zou het niet kunnen. Je hebt mijn liefde en behoudt ze, al dee je nog erger dan Kloos.

Ik schreef niet omdat ik meende je iets te moeten zeggen wat je niet prettig zou vinden, daardoor stelde ik een onmiddellijk antwoord uit, en door de vele dingen die mij bezig houden, is alle uitstel voor mijn correspondentie noodlottig. Maar wat ik blij was met dezen laatsten trouwen goeien brief. Ik merk zooveel van 't tegendeel tegenwoordig, dat ik het wel noodig had.

Het onaangename, wat ik je moest zeggen was een aanvulling op mijn brief over 't Jongetje. Je beriep je op dien brief en je verbaasde je, dat ik gezegd had zooiets niet te willen publiceeren (je schreef ‘durven’ maar dat is onjuist. Als ik zooiets niet durf, is 't om mijn eigen conscientie. Ik heb nooit iets gelaten van dien aard uit vrees, dat weet je).

Maar je moet goed weten (wat ik ook duidelijk schreef), dat die brief van mij een beschrijving was van een emotie, die geen universeele waarde had. Met zulk een brief zou, in volkomen oprechtheid, kunnen samengaan een scherp afkeurende kritiek over je boek. Ik heb een kritiek van F.C. Jr. gelezen, die ik wat scherp

[p. 103]

en onbarmhartig vond, maar die ik in hoofdzaak niet onjuist vond. Hoewel ik vrees dat hij je zeer gekwetst heeft, wat je niet kwalijk zou te nemen zijn.

Hieraan zit vast de heele opvatting over Kunst en Waarheid, waarover ik nu wel met mezelf in 't reine ben, maar ik geloof jij nog niet. Het is een eeuwig struikelblok geweest, en men moet er òf niet over denken zooals de ouden, of zeer goed en diep, zooals b.v. Goethe en Ruskin. Maar denkt men half zooals Zola, of Multatuli, of Kloos en Thym, dan valt men in onmogelijke uitersten en onhoudbare theoriën.

Kunst is geen natuurgeluid, en zooveel beter en kostbaarder, omdat ze vaster, universeeler en blijvender is.

Een geheel fictief vers of verhaal kan meer waarheid bevatten dan de zuiverste natuur. Maar men bereikt die waarheid in fictie niet zonder de natuur op zijn zuiverst te kennen en te volgen.

In jouw boek zijn plaatsen van voortreffelijke kunst (meer dan F.C. gezien heeft) maar het geheel is geen voortreffelijke kunst, en dat had het toch moeten zijn om gedrukt te mogen worden. En je vreugde, dat je werk niet-literair is, vind ik geen rechtmatige vreugde.

Ja, beter een natuur-geluid, dan kunst-om-kunst, wat een nonsens is. Daarom doet jouw werk zoo weldadig aan, alle eerlijke, moreele menschen.

Maar er is een Kunst-om-waarheid, een Kunst-om-God, die hooger staat,

(Het slot van dezen brief ontbreekt helaas. H.B.)