Brieven aan Henri Borel

[p. 91]

XXXII.

Bussum, 5 Februari '98.

Beste Henri,

Ik heb je brief van 21 December. En gister heb ik het Jongetje gelezen. Ik geloof dat ik je meedeeling verplicht ben, al kost het mij eenige moeite, van wat er gister met me gebeurde. Iemand bracht de Gids mee en liet hem in mijn vestibule liggen. Ik las het eerste gedeelte van je boek toen achter elkaar uit, half onder de koffietafel. Ik voelde zeer geroerd en ging weg om het te verbergen. Toen heb ik nog twee patiënten behandeld. Maar toen brak het los en ik heb een half uur lang op een rustbed zeer hevig liggen schreien. Zooals ik het zeker in tien jaren niet gedaan had. Ik kon mij niet nauwkeurig rekenschap geven van mijn emotie. Ik riep ‘ellendeling, ellendeling’ en dat beteekende, geloof ik, dat ik mijzelven zoo oud en leelijk en bedorven vond. Tegelijk kon ik niet nalaten mijn emotie met woorden te formuleeren en dat vond ik duldeloos, zoodat ik ook riep: ‘schei uit, schei toch uit’. Je zult dit laatste zonder twijfel begrijpen. Het niet meer in staat zijn te voelen zonder reflectie, zonder die eeuwige hulpelooze woordjes is een groot lijden. Het geheel was violent, vlijmend en bitter-zoet.

Je zult denken: Hij heeft aan zijn eigen jeugd gedacht en daarom geschreid. Ja dat is wel zoo, maar toch niet geheel. Want eerst 's avonds, uren later, dacht ik aan mijn eigen ervaringen, en het verband tusschen een en ander. Inderdaad was ik vervuld en ben ik het nog, van het Meisje, dat ik nooit gekend heb.

Vannacht droomde ik van haar, ze wandelde alleen op een

[p. 92]

groot, grauw schemerachtig land en ik ging haastig naar haar toe, zooals men naar iemand toegaat als er een heuchelijke gebeurtenis is waarmee men geluk wil wenschen. En ze was opgewonden gelukkig en ging zoo naar mij toe en ze kustte mij op de lippen als een dochter een vader. En toen zei ik innig vriendelijk: ben je gelukkig? En ze knikte. En daarbij dacht ik heel nauwkeurig: ‘ze is gelukkig met hem en door hem en toch is ze dood en hij met een andere getrouwd’. En dat was mij eenigszins onbegrijpelijk en duister.

Nu zal je wel niet denken, Henri, dat dit alles eene universeele waarde heeft, als oordeel over je werk. Mij heb je geraakt zooals misschien nooit iemand anders mij geraakt heeft, maar dat is een kwestie tusschen jou en mij, en misschien ben ik de eenige. Ik ken het land waarin jij geleefd hebt, en het was mijn land, en ik heb gemerkt, hoe dan ook, dat jij er ook thuis bent. Voor anderen bewijst dit niets.

Het valt mij vreemd over je werk als literatuur te spreken, en toch zal ik er een en ander van zeggen. Het is Goddank in 't geheel geen literatuur. Maar je vergist je als je meent dat het niet ‘gevonden’ zal worden. De persoon die het in mijn huis bracht vond het al ‘prachtig’, waarop ik mij met weerzin lompweg omdraaide, zoodat die wel denken zal dat ik dat ook al prullarie vind. Och! wat heb ik al niet ‘prachtig’ hooren noemen.

Het zal veel indruk maken. Want ook wie er niets van begrijpen, zullen 't vermoeden krijgen van iets bizonders. Dat is als een aroma, dat zich altijd verraadt. Er is iets aan, wat literatuur nooit geven kan, en dat zou merkbaar worden al was het vol literaire fouten en zwakheden.

Ze zullen waarschijnlijk zeggen dat 't een beetje op mijn werk lijkt. Sommigen zullen zeggen dat het beter is, en dat is ook zoo in sommige opzichten. Anderen zullen zich ergeren aan al te veel teere en lieve woordjes en dat is ook niet zonder recht. Ik heb er stukken van overgeslagen (b.v. in hoofdstuk V), die kon ik niet zorgvuldig lezen.

Dat is nu een literaire fout van je, je hebt daar een overmaat van teerheden opgestapeld, om het toch maar te zeggen, maar die

[p. 93]

doen het niet, daar heeft de lezer niets aan. Je beheerscht jezelf niet altijd even goed. Ook gebruik je wel eens geleende expressies (b.v. plechtstatig opgerezen).

Ze zullen de beste momenten ook zeer goed opmerken. Het slot van 't eerste deel zal ‘men’ meesterlijk vinden. (Och! och!) En het zitten op school, met de morgenwandeling in 't hoofd...... maar wie kan het toch begrijpen, al schreef je 't nog zoo meesterlijk, die het niet ondervonden heeft.

Denk er om dat het boek veel verkocht zal worden. Ik ken het publiek hier, geloof me. Het wordt een populair boekje (och! och! och!). Al ken ik het tweede deel nog niet. Ik zie op tegen het tweede deel.

Toch vind ik het goed, heel goed, dat je 't geschreven en gepubliceerd hebt. Daarvoor ken je me wel. Ook in de Gids, dat is maar 't beste.

Je hebt me de lust in mijn eigen werk ontnomen. Ik schreef een sonnetten-cyclus, die ik nog al goed vond. Ik kan mooier muziek maken, ik kan 't metier wat beter, maar wat beteekent dat alles. Maar ik vind dit geen moedeloos gevoel. Wat ik gehad heb is wat de goede Thomas ‘compunctio’ noemt, en dat ik dat door iets van jou gekregen heb, dit maakt mij voorgoed aan je verplicht.

Ik had in de N. Gids willen schrijven maar doe het toch maar liever niet. Ik heb evenmin rancune tegen Kloos als tegen een dronken man die mij bevuild heeft. Zoolang hij nuchter blijft en mijn raad volgt, wil ik hem helpen en met hem te doen hebben. Maar ik vrees dat het toch weer gauw met hem misloopt. Ze halen hem bij allerlei theaters, om te vertalen. Hij gaat met Royaards om en krijgt geld van dezen en genen, menschen die nog vol zitten van den ouden hekel aan mij.

Je twee paradijs-vogeltjes kosten elk ƒ 10. - voor 't opzetten. Dat kon ik niet betippen. Toen heb ik er één aan Artis en één aan 't Koloniaal Museum gegeven. Nu worden ze daar opgezet en kan ik ze zien. Niet boos zijn. 't Was ons heusch te duur.

Ik zit erg te pikeren om mij wat meer terug te kunnen trekken, tot een eenvoudiger, soberder, minder fatsoenlijk-deftig leven. Ik heb al 't plan overlegd met den architect Bauer (een broer van

[p. 94]

den teekenaar en een sympathieke en gevoelige man), om een blokhut te bouwen hier ergens in 't bosch, waar ik desnoods in wonen kan.

De moeite is een geschikte plaats te vinden en geld om mij vrij te maken van mijn huis en om mijn gezin behoorlijk te laten leven.

Dus in 't najaar van 1899 zien we je dan terug? Er is een Mr. Goedhart in Makassar uit Hilversum, zie je die wel?

Dag jongen - groet vrouw en kinderen van

F. van EEDEN.