Brieven aan Henri Borel

[p. 88]

XXXI.

Dennekamp, Bussum, 12 Jan. '98.

Beste Henri, je laatste brief is al van 12 Nov., die was 22 Nov. in Singapore en 10 Dec. in Bussum. Je twee paradijsvogeltjes zijn ook gekomen en worden opgezet. Het zal een beetje lijken op een salon van een gepensioneerd O.I. ambtenaar of van een oud-koopvaardij kapitein. Het was aardig van je aan mij te denken, maar koop ze nu niet meer, want iedere kooper is er één en vergroot de waarde en bevordert daarmee de uitroeiing van de mooie beesten. Ze kwamen uitstekend over. Ik dank je wel.

Ik wensch je een goed jaar, jongen. Ik hoop dat je eens over zult kunnen komen. Het schijnt je nu niet goed meer uit te houden in Indië. Ik geloof dat het erg is. Maar inpakken door Engeland dunkt mij niet zoo'n groot voordeel. Ik weet van goede getuigen, dat de inlander het in ons Indië eer beter dan slechter heeft dan in Engelsch Indië. Ik geloof ook niet, dat het voor de Atjehers zelf voordeelig zou zijn als ze zich vrij wisten te vechten. Ze kwamen óf onder eene andere mogendheid, Engeland of Japan, óf ze werden slecht bestuurd en uitgezogen door hun eigen hoofden. Geen van beiden te verkiezen boven ons gezag. Ik weet wel, die beschaving ziet er leelijk uit, die de Europeanen brengen. (Al is het in Indië nog lang niet zoo erg als aan de Congo). Maar je moet dat begrijpen als een noodwendige weg tot een nieuwe orde, die zich over de heele wereld verspreiden gaat, en die wel mooier worden zal dan wat geweest is. De blanken brengen overal hun banaliteit, hun leelijkheid, hun drank - maar ze brengen ook overal middelen van verstandhouding, wegen, telegrafen, rechtsspraak. En die verstandhouding is het noodza-

[p. 89]

kelijke begin der groote verbroedering die over de wereld zal tot stand komen.

Het lijkt jammer, maar het is onvermijdelijk en goed. Er wordt veel moois en liefs vernield, maar dat gaat altijd zoo en wij moeten er niet te veel over klagen. Het geeft niets, ons te verzetten tegen die omkeer. Wel kunnen wij ons best doen dat we doen begrijpen wat het eigenlijk beteekent. Dat al die flousjes over handel en welvaart niets beteekenen, maar dat de kern ervan is ‘verstandhouding’, een tot elkaar komen van al de deelen der menschheid. En dat is het onbewuste werk dat gedaan wordt door de hebzucht, de heerschzucht en de avontuurlust der Europeesche volken. De handel is een door en door gemeen, immoreel ding. Maar zij heeft een voortreffelijke werking, want ze maakt overal verkeerswegen noodig en vooral ‘rechtsspraak’, een verstandhouding tusschen alle volken.

Een veroverings-oorlog vind ik niet gemeener dan handel. Wanneer het einddoel is rechtsveiligheid en orde.

Ik las vandaag een stuk van een Chinees in de Fortnightly, Sun Yat Sen, een docter te Londen. Verbazend is het wat hij over de knoeierijen in China schrijft. Ik geloof zeker dat het niet overdreven is. Toch zie ik daarin nog geen teeken van hopeloos verval. Ik moet steeds bedenken dat de omkooperij honderd jaar geleden in Engeland evengroot was, ten minste veel grooter dan nu, en dat ze op dit oogenblik evengoed heerscht in Amerika als in Rusland.

Op den bodem van dit bederf zie ik alleen misverstand. Zoodra men gaat begrijpen dat ieder individu ook gelukkiger wordt wanneer hij niet meer uitsluitend aan zichzelven denkt, dan houdt het misverstand van zelve op, uit begrip van natuurlijk belang. Het Chineesche volk is niet uit liefhebberij zooveel ellendiger dan een ander, maar omdat het niet beter weet. Wist het hoe een volk als het Engelsche of Noorsche leeft, dan zou het dat zeer benijden en natuurlijk evenzoo trachten te leven.

En elken dag vermindert het misverstand en breidt 't begrip zich uit.

En wat voor Russen en Chineezen geldt in grover vormen van

[p. 90]

bederf, dat geldt voor ons Engelschen en Hollanders in onze kapitalistische misbruiken, in onze noodelooze scheiding van arm en rijk. Men denkt gelukkig te zijn door hebben, meer dan een ander. En het zal blijken dat juist dat de reden van het meeste ongeluk is. Weet men dat eens, dan zal men wel zoo wijs wezen anders te leven. Want niemand leeft beroerd bij verkiezing.

Ik ben een paar dagen ziek geweest, met hevige pijnen. Dat was voor 't eerst van mijn leven. Ik had nog geen heftige pijn en levensgevaar gekend. Het gaf mij heel veel te denken. Ik was niets bang, maar ik voelde hoe weinig ver ik nog ben. Ik zag het licht niet, boven de pijn uit. Het was er heel donker. Maar ik was toch zeer rustig. En ik ben nu blij dat gehad te hebben, een plechtig begin van het jaar. Het is in twee dagen spoorloos overgegaan en ik ben nu weer geheel wel.

Kloos maakt het heel goed. Hij heeft hier nog een aardig gezin, van Meurs, waar hij veel komt. Het zijn lieve lui. Jong, de vrouw maakt costumen en de man is literator. Zij komen hier ook nog al eens en wij mogen ze graag.

Ik ben benieuwd naar ‘Het Jongetje’ en naar Lao Tsz'.

Op pag. 16 van Stud. III, stell 22, reg. 4 van boven staat meer, lees minder.

Dag vriend, dankje voor het aardig portretje. Groet vrouw en kind van

F. van EEDEN.