Brieven aan Henri Borel

[p. 79]

XXVIII.

Bussum, 8 Aug. '97.

Beste Henri, het is lang sinds ik je schreef. En toch is het waar dat ik geen correspondentie heb die mij zooveel plezier doet als die met jou. Je stelt mij nooit teleur en je geeft mij nooit het pijnlijke vermoeden dat je anders over mij denkt dan je schrijven durft. Er zijn hier bijna geen menschen waar ik zoo op aan kan, als op jou. Ik had er bijna plezier in, zoo vierkant als je me tegenspreekt, van Oordt leelijk, Paap mooi. Heel best, wat je niet vindt moet je niet zeggen. Het is nog zoo gek niet wat Couperus van je zeit. (Zie je advertentie in de Gids). Maar waar zei hij dat? Zeker in een brief aan van Hall.

Ik ben vier weken op reis geweest naar Noorwegen. Een heerlijke gelukkige tijd had ik daar. Volkomen vrijheid, een mooi, eenzaam land, met heel weinig en dan nog sympathieke menschen, en de liefste gastheer en gastvrouw die je wenschen kunt. Een ideaalgelukkig huwelijkspaar, eenvoudig van begrip en gevoel, en hoogontwikkeld. Twee kleine allerliefste kinderen, een mooi huis, een sober, werkzaam, landelijk leven. In die omgeving kreeg ik die brief van je, over de treurige Indische maatschappij. En ik had je wel willen bidden: verlies je moed en standvastigheid niet, en je vertrouwen in de menschen en in jezelf. Het is niet moeielijk, rustig en sterk te voelen en standvastig te blijven, als men, zooals ik nu, van tijd tot tijd versterkt wordt door het verkeer met zulke goede menschen en iets proeft van het zuivere leven, zooals het zou kunnen zijn. Maar hier terug gekomen voel ik al den kwaden invloed van het slechte en onzuivere leven rondom. En hier heb ik het toch nog veel minder eenzaam en moeielijk dan

[p. 80]

jij daar. Maar denk toch dat er geen dag omgaat dat ik niet aan je denk en bid dat het mooie en zuivere in je niet verloren mag gaan.

Ik hoopte dat je weer naar China zou gaan. Is dat nog altijd niet beslist? Cremer, die nu minister is, heeft verleden jaar in de Kamer erop aangedrongen, dat ze een consul zouden benoemen uit de Chineesche tolken. Ik hoop, dat hij nu jou maar kiest. Alleen zou dat reden voor je kunnen worden om in lang niet terug te komen en dat zou me erg spijten.

Ik heb Versluys over de brieven van Prikker geschreven en hij antwoordde dat hij ze wèl uitgaf, en dat Prikker er al een bandje voor teekende. Ik vind die uitgave niet wijs. Het is aardige, maar geen rijpe lectuur.

Ik begrijp niet recht hoe je doet met die 2 uitgaven. Waarom dit aan Versluys en dat aan van Kampen? Versluys is goed, als je hem kent en niet wantrouwend of uit de hoogte met hem omgaat. Dan doet hij werkelijk alles wat hij kan.

Het beviel mij van van Kampen niet, dat hij zoo zwaartillend over je boeken deed. Er is geen kwestie van of ze worden goed verkocht en hij heeft er behoorlijk voordeel op.

Ik kan me zoo levendig voorstellen hoe vereering je beroerd maakte. Ik weet het nu eens voor al, vereering is slecht, van mensch tot mensch. Eerbied en liefde is goed, maar al wat naar veneratie van een levende zweemt, is slecht. Kloos is er de dupe van geworden, en menig ander. En je hebt het nu gevoeld als slecht, evenals ik. Ik denk ook altijd: ze moesten eens weten! Ze moesten eens weten! En het kwelt mij dan.

Ik begrijp dat Irmenlo je koud liet. Zoo deed het van Deyssel ook, hoewel hij moest erkennen dat het goed was van begin tot eind.

Maar ik blijf het buitengewoon goed vinden als geheel. Het prikkelt niet en doet niet momentaneel hevig aan. Maar het doet groot en rustig aan door zijn geheel, door de zuivere methode, door de structuur, door het gezonde en rechte van het werk. De emotie bij 't lezen is niet intensief, maar eerst de herdenking van 't geheel, als geheel, doet aan met een kalm, gelukkig gevoel. Als

[p. 81]

zoodanig is het uniek en een begin van betere tijden. Het is veel beter dan Drogon, daarom. ‘Een Zwakke’ is beter kunstwerk misschien, er is meer talent noodig het te maken. Maar het is minder universeel, minder permanent. Over honderd jaar begrijpt men van dat boek misschien niets meer, maar in Irmenlo zit het universeel menschelijke, het typische en blijvende. Van Oordt heeft de weg ontdekt waarop hij alles van zijn talent maken kan wat er van te maken is.

Je moet eens lezen wat André Jolles over mij schrijft in de Kroniek van 2 Augustus. Het is de moeite waard. Hij denkt dat ik met ‘hautaine negatie’ mijn boeken in den ‘poel van zijn onverschilligheid’ blijf werpen. 't Mocht wat! Ieder stukje grofheid, ongevoeligheid, domheid is een scherp kiezeltje, waarop ik blootvoets gaan moet. 't Stomme steentje heeft er geen weet van, maar mijn voeten wel.

Ik hoop dat je niet bedoelt dat ik in Lioba heb willen zeggen hoe men voelen moet. Ik weet alleen, volkomen zeker, dat zulk een vrouw zoo voelt, onder die omstandigheden, en daarom ook zoo doet of doen kan.

Ik ben erg verlangend naar je tweede boek over de Chineesche Filosofie. In 't najaar komt een derde bundel studies uit. Het eerste stuk daarin moet je eens aandachtig lezen. Het is niets nieuws voor je, maar ik hoop er velen mee van dienst te zijn. Ik heb er veel werk aan gehad. Niet op schrift, want ik maak nooit voorstudies, en schrijf bijna niets meer dan ik publiceer. Maar ik moest het kant en klaar in mijn hoofd hebben eer ik het opschreef, om het goed in elkaar te laten zitten en dat is zwaar geheugenwerk.

Dag mijn beste Henri, hou je taai, wees geduldig en sterk en wijk niet af. Een hand van je vriend

F. van EEDEN.