Brieven aan Henri Borel

[p. 57]

XIX.

11 Dec. '95.

Beste Henri, met deze mail krijg je Giles en je lezing terug. Ik heb je te danken voor je fraaie bundeltje proza, en voor je brief van 14 Nov. die vandaag kwam. Ik kwam juist van Kloos die in 't gesticht te Utrecht is. Dat was een treurig bezoek. Hij gaf mij een heel treffend vers, dat hij pas gemaakt had. Het zal wel in de volgende N. Gids komen.

‘De gekken zitten in hun kerkgebouw’ zoo begint het. Ik heb twee uur bij hem gezeten, hij had mij gevraagd te komen. Hij zei niet veel, maar was wanhopig toen ik weg moest. Denk eens dat het je opgelegd werd. Is er wel iets ergers? Het is volstrekt nog geen waanzin. Maar excessief wantrouwen, zooals altijd in zijn karakter lag. Maar zijn horribele situatie voelt hij als jij of ik 't zouden voelen. Zou je dat te boven zijn, Henri? Wat dunkt je, zou je 't ooit zoo ver brengen?

Gelukkig dat je werkt. Maar let op dat je alleen om 't werk denkt en niet om de publicatie of satisfactie ervan. Ik stel mij altijd levendig voor dat het tijdens mijn leven niet gepubliceerd zal worden, dan werk ik rustig. Ik zet dit niet door omdat ik 't niet goed of noodig vind. Maar ik zou niet publiceeren zoolang 't mij niet om 't even was, nu of na mijn dood, onder mijn naam of zonder die.

Neem mij niet kwalijk als ik je bekenden raad geef, maar ik vind die dingen altijd erg lastig zelf, en ik wou dat ik eerder iemand had gehad die 't me zei, dat had mij veel tijd en nuttelooze moeite bespaard.

Die spanning die je beschrijft en die bitterheid of koelheid, die

[p. 58]

ken ik ook allen zoo goed. Ik zou 't je kunnen uitleggen of wijzen, net als 't maken van een strikje, hoe je daaraf moet komen. Vertoonen zou heel eenvoudig zijn, maar vertellen vergt een heele omhaal. Ik denk dat je aan allerlei dingen behoefte voelt en dat niet weten wilt, aan een ander leven, aan geestes-gemeenschap, aan vrienden om je heen, aan een sfeer van rijk gedachteleven en mooie zielsbewegingen en al dat.

En nu moet je eerst - dat 's 't begin van de strik - dat volstrekt niet willen ontkennen en jezelven al hooger denken dan je bent. Zoodra je dat doet krijgt je spanning en gemaakt vertoon (voor jezelf).

En dan moet je verschrikkelijk gaan inzien, heel diep, diep inzien dat je 't van niks niemendal om je heen hebben moet, en dat je alles, alle steunsels zou moeten kunnen los laten zonder om te vallen.

Geen waardeering, geen begrijpen, geen satisfactie, geen mooie dingen, en toch niet omvallen. Denk maar aan 't gekkenhuis. Wij kunnen er allebei ook eens inkomen misschien. En toch niet omvallen of inzakken. En nu - dat is 't fijnste werk van den strik - weten, wreed en koud weten, hoe ver je daar vanaf bent, en dat je daar toch heen wilt, en dan heel zachtjes en bedaard, daarvoor de eerste kleine maatregeltjes nemen. Het zit alles in kleinigheden, de kleine beginnetjes, steentjes die lawinen zouden worden. Dit niet willen, dat niet verlangen, daarmee tevreden zijn, hoemeer je naar iets van buiten hunkert des te minder het je geven, net als een moeder met kinders doet. Kan je er best buiten, weet je dat zeker dan hindert het ook zoozeer niet. Maar pas daarbij op voor zelfbedrog. ‘Bedel niet’ zegt de Upanishad. Als je niet meer hunkert dan mag je alles hebben en alles doen, want dan zul je vanzelf geen kwaad doen.

Kijk, dit is nu als geschilderd glas, men kan deze beweringen wel op iemand schilderen, maar pijn en kwaad moeten ze er in branden, anders wascht de regen ze toch af.

Als ik er heelemaal onder zit, dan doe ik niets, niets als 't eerste beste werkje wat voor de hand ligt, brieven ordenen of spitten of houthakken. Ik zoek volstrekt niet er onder uit te komen. Ik

[p. 59]

zoek geen afleiding, geen verstrooiing, geen conversatie, geen prikkel. Ik wacht maar af. Alleen als ik kans zie, wat niet altijd gebeurt, mij eenigszins te vernederen door een of ander excuus te maken, of van een klein eerzuchtje af te zien, dat helpt, dat vermindert de spanning. En als ik dat regime goed volhoud, en vooral er niets van laat merken, dan kom ik er 't snelste uit. Van binnen uit. En dat is zalig, dat weet je niet! Maar dit is nu alles pas van de laatste jaren, en wat ik vroeger plezier noemde heeft er niets van. Maar wat jij nu voelt, kan niet duren, als je verstandig met jezelf omgaat. Dan is er veel beter voor je te wachten, maar verlang er niet na, wees tevreden met elk moment. zooveel je kan, het zou kunnen zijn dat het nooit kwam. Het is niet alleen lijfsmisère, maar ook gemoedsmisère, die wij bereid moeten zijn te dragen. Ik heb niet veel boeken over Vegetarianisme. Ik dacht dat het in Indië makkelijk zou zijn. Waar leeft de inlander van? Is er geen rijst, geen brood, geen aardnoten, geen soyaboonen? Weet je wel dat die twee laatste de eiwitrijkste en voedenste spijzen zijn? Daar kon je het alleen mee doen. Hier, in den winter, dan is 't wel eens moeielijk.

Ik las je stuk in de Gids. Men roemt het. Uitdrukkingen als ‘eindelooze boezem’ en ‘vallen de sluieren van haar kuische geheimenis’ vind ik leelijk. Je glist nog dikwijls uit op die manier. Je moet vaster en secuurder leeren gaan. Er is ijver noodig, maar geen haast.

Dag Henri, we zijn allen wel. Groet je lieve vrouw en je kindje en je dwergantiloopje. Dat was het, denk ik. Fotografeer het eens.

Hartelijk gegroet,

je F. van EEDEN.