Brieven aan Henri Borel

[p. 54]

XVIII.

Bussum, 3 Nov. 95.

Beste Henri, er liggen twee prettige brieven van je nog onbeantwoord, van 20 Aug. en van 30 September. Mijn laatste brief was, geloof ik, uit Denton. Ik dacht dat ik uit of over Denton wel geschreven had toen ik er drie jaar geleden voor de eerste maal was. Het was na het congres te Londen in 1892, toen ik een voordracht had gehouden en naar aanleiding daarvan door lady Welby te logeeren gevraagd werd. Ik ben sinds Augustus weer in Holland en daarna weer in Engeland geweest. Ik heb namelijk een Engelsche dame hier aan huis behandeld en die naar haar familie teruggebracht in Maidenhead aan de Thames. Ook in Cambridge bij mijn goede vriend Myers was ik een paar dagen. Ik ben met die Engelschen een tijd lang zeer bezig geweest, want het was een moeielijke en spannende behandeling. Bovendien kwam Myers ook een week bij mij logeeren en ik wou Holland op zijn best laten zien. Het weer was Paradijsachtig, weken achtereen. Drie maanden heb ik niets aan studie of schrijfwerk kunnen doen. Veel patiënten, veel wandelen en rijden, aldoor Engelsch praten, totdat ik eindelijk uiterst dankbaar was weer heelemaal stil en rustig alleen thuis te zijn. Nu is alle drukte over, ik heb haast geen zin meer er over te schrijven. Ik heb geen enkele patiënt op 't oogenblik, ik zie niemand, niemand behalve mijn intiemsten, en heel zoetjes aan begint het werk weer en het betere gedachtenleven innerlijk.

Zeker, ik mag de Engelschen graag en een bezoek aan Engeland is een verfrisschend bad. Er is daar veel leven en vertier en activiteit, en een kranige hoogte van uitmuntend samenleven en

[p. 55]

veel interessante karakters. Maar men kan er ook genoeg van krijgen en blij zijn dat men weer een lummelige Hollander ziet. Dit als tegenwicht voor je vervloekingen tegen onze lieve landgenooten. Ik geloof dat ik al net zoo razen zou als jij, en ook geraasd heb tegen ze. Maar onthou, dat het mogelijk is, zeker evengoed voor jou als voor mij, zich verruimd en wel thuis te gevoelen tusschen Haarlem en Amsterdam, met acht poenige, vulgaire, onbeduidende kantoorfrikken, ‘zeldzame sjappies’, alleen om het feit dat zij Hollanders zijn. Ik zelf zou dat vroeger nooit voor denkbaar hebben gehouden, zulk een spoor-coupeetje scheen mij altijd een modern geraffineerd voorbeeld voor een afdeeling van de hel. Maar ik heb het bedoelde behagen nu zelf ondervonden. Het is iets als het bizondere genot van bruine boonen en boekende gort met stroop, na een maand lang table d'hôte eten.

Er wordt iets in de Engelschen gemist, iets wat ik niet beschrijven kan, iets innigs of trouwhartigs, iets van wij-weten-het-wel, ook iets teers en natuurlijks, een sentimenteele diepte lummelig gemaskeerd door vrees voor vertoon en aanstellerij, dat men naar het mij schijnt alleen bij Hollanders vindt, en zelfs bij de engste, poenigste koekebakker onder hen een heel klein beetje. Ik spreek je niet tegen, dat ze ondragelijk en onuitstaanbaar zijn. Maar ik begin te gelooven dat dit vooral zoo is voor ons, die zelf Hollanders zijn, juist omdat die dingen die ons het liefst en hoogst zijn, die diepten van gemoed en die levens-ernst en die behoefte aan het wezen van de dingen en niet den schijn, door hen zoowat worden verkrummeld en verpoend en beduimeld en misselijk en belachelijk gemaakt. Er is geen volk in de heele wereld, beschaafd of barbaarsch, zoo poenig en burgerlijk als het onze. Maar ik vind prettig ontdekt te hebben dat het gemis aan al die nare eigenschappen toch niet goed kan maken het gemis aan dat eene positieve goed uit de degeneratie waarvan eigenlijk al die antipathieke beroerdigheid ontstaat. Het is als met vrouwen, als ze laag staan en klein en bekrompen zijn, zijn zij ook verschrikkelijk en afschuwelijk. Maar dat komt eigenlijk omdat het echt vrouwelijke zoo hoog staat. Een anti-Hollandsche Hollander is als een vrouwenhater. Hij haat de Hollanders omdat het essentieel-

[p. 56]

Hollandsche zoo hoog staat (Rembrandt, Spinoza) en het hem zoo verbittert dit bedorven te zien.

Thorn Prikker's brieven vind ik het prettigste wat ik in den laatsten tijd gedrukt heb gezien. (Ik spreek nu alleen van het tijdschrift van November). Wat een ding, ineens een gewone, natuurlijke stem in al die openbare artikelen-praterij. God, God, wat is een tijdschrift toch een verderfelijk ding. Alles lijkt mooi-doenerij en geaffecteerd wat er naast staat, omdat het voor een tijdschrift geschreven is. Ze zetten allemaal een stem op en trekken een fotografie gezicht. Aanstonds gaat de deur open en komen we voor de heeren abonnees. En Prikker zou ook niet zoo kunnen, als 't voor de abonnees was. Het is een verkwikking, en een treffend experiment. Maar nu moet het ook hiermee uit zijn, want tweemaal lukt zooiets niet. Hij zou er om gaan schrijven. Ik vind hem goed en echt. Als ik dichter bij hem woonde zou ik hem meer willen zien. Ik wou liever dat hij kwam dan 't goeie Kareltje, die geregeld hier komt maar wel wat veel op zijn papa lijkt, nu en dan.

Je weet niet hoe geisoleerd ik eigenlijk leef. Van een kring is geen sprake. Thym zie ik zoo om de maand eens, en met hem praat ik graag en veel. Met Gorter spreek ik heel weinig en ik zie hem maar bij minuten. Soms strijkt er iemand van mijn familie of een patiënt of een oude kennis hier neer, dat is al. Maar ik ben er heel tevreden mee.

Blijf je nog vier jaar weg? Hou je taai en verbitter niet en verstomp niet. Het moet moeielijk zijn. Elke Indiër klaagt net als jij over het zoodje daar. Die ik hier zie, lijken zoo kwaad niet. Ik ken veel aardige Indische lui en vind ze zelfs minder provinciaal dan de lui hier. Wat breeder en royaler.

Met concessies heb ik nooit iets anders bedoeld als concessies aan jezelven, je eigen inferieure neigingen. Maar wees tegenover anderen voorzichtig.

Ben jelui gezond? Wees hartelijk gegroet met je allen van Martha en je vriend

F. van EEDEN.