Brieven aan Henri Borel

[p. 47]

XVI.

Bussum, 31 Mrt. '95.

Beste Henri, ik heb voor een paar dagen je brief uit Singapore gekregen en gister in de Kunstwereld je antwoord aan van Deventer gelezen. Ik wou beginnen te zeggen, dat ik dit laatste een goed stukje vond, beter dan de vorige artikelen, ik denk om de groote eenvoud en conciesheid. Het klinkt alles noodzakelijker wat je hier zegt. Dat is mij ook wel gebeurt dat ik eerst een lang stuk schreef, en dan later in een repliek eigenlijk beter, korter en directer zei wat ik eerst had willen zeggen. Dan zijn de dingen eerst door 't schrijven goed gerijpt, en was het stuk te vroeg uitgegeven - niet geschreven, want het proces van opschrijven bevordert de eigen helderheid.

Maar ik wou een opmerking maken over iets in je repliek. Je zegt, als Verlaine alleen Sagesse had geschreven, zou je hem zeer hoog stellen, veel hooger dan je nu doet. Maar dit begrijp ik niet, omdat het niet strookt met de beschrijving van de ontroering die je van een dichter verlangt. Wat je daarover zegt, deel ik zeker. Maar ik voor mij kan daarmee niet vereenigen het begrip eener latere daling. Wat zóó groot is, is voor mij in 't geheel niet meer onderhevig aan tijdelijke wijziging. Zeer hooge, zeer heldere emotie is voor mij een ding waaraan niet meer te veranderen is. Dat is het onderkennen van iets dat altijd is, altijd was en altijd blijven zal - of liever waar het woord altijd niet bij hoort.

Kijk, het kan zijn dat ik morgen krankzinnig word, - en wel op zoo'n wijze dat ik lager zink dan de laagste, door folie morale of dementie of wat anders. Dan blijft evenwel al wat ik geweest

[p. 48]

ben, onveranderd. Als ik dat niet wist, was immers alle mogelijkheid van onwrikbaar vertrouwen weg?

Ik leid hier nu niet uit af, dat je dat besef van volstrektheid niet gehad hebt, maar alleen dat je het niet meer wist bij de volgende consideraties. Het gebeurt herhaaldelijk dat we, in dialectische overwegingen verdiept, onze beste wijsheid loslaten, omdat die nog niet realiteit in ons geworden is, vanzelf-sprekend zijn, dat zich altijd voordoet bij wat we ook overwegen.

En wat nu je voorbeelden aangaat, ik meen dat de onvolkomenheden van de bedoelde dichters ook in hun beste producten bemerkbaar zijn. En dit sluit ook beter aan bij wat je opmerkt over de intensiteit van hevige zielsbewegingen. Wie heel zuiver voelt, bemerkt het onstandvastige van die zeer violente ontroeringen op het oogenblik der ontroeringen zelf. Niemand kan boven zichzelf uitstijgen, en het beste wat een mensch is, verandert niet. Het is moeielijk te zeggen, maar voel je iets van wat ik bedoel?

Sommige van je appreciaties deel ik bovendien niet. Ik vind b.v. dat je Perk veel te laag en ‘Van Kind en God’ te hoog schat. Perk heeft een zuiverheid en kracht van zeggen die hem verheft ook waar hij bijna onbeduidende dingen zegt, en in zijn machtigste uitingen is Kloos nooit vrij van den invloed van zijn woeste, zelf-willende hartstochten. Maar ik zal hierover maar niet verder spreken. Alleen wil ik je nog wel zeggen, dat al zijn Kloos en ik voor goed in ons leven gescheiden, mijn affectie eigenlijk niet in 't minst veranderd is, zooals ik zeer duidelijk besef.

Nu over je Singapore brief. Ik wou je van dienst zijn door eigen ervaring. Ik heb een tijdlang nogal veel verdiend, en heb mij toen aan een zorgeloos geld-uitgeven gewend, dat mij later zeer onaangenaam in mijn vrijheid belemmerde. Toen ik het goede besluit nam, niet meer naar Amsterdam te gaan, heb ik de grootste moeite gehad rond te komen met een inkomen dat toch nog veel grooter was dan dat waarvan ik vroeger ruim en makkelijk leefde. En ik heb mijn zorgeloosheid menigmaal beklaagd. Dit wou ik je maar voorhouden, want ik weet dat je uit je aard al even weinig tot economie geneigd bent als ik. Maar wees nu wijzer dan ik, en

[p. 49]

zoek een soliede bank en breng daarheen wat je eenigszins missen kunt en blijf zoo eenvoudig mogelijk leven.

Had ik wat eerder geweten dat je 't niet noodig had, dan zou ik die ƒ 80. - maar bij de Postspaarbank hebben gehouden. Wie weet hoe gauw je geneigd of genoodzaakt zult voelen je leven te veranderen, en dan zou je slaaf wezen van je behoeften en de dupe van je zorgeloosheid.

Wij hebben hier een miserabele tijd gehad, allen influenza, Paul nog al erg ziek, en ikzelf, hoewel nooit erg ziek, toch al bijna een maand onder invloed van die ziekte en nu nog lang niet normaal. Ik heb er eerst eenige weken mee rond geloopen en mij niet ontzien, toen kreeg ik wat pleuritis, moest te bed blijven - en hoewel dat al weer een paar weken geleden is, heb ik nog telkens buien van depressie en kan nog maar weinig physiek doen.

De hypochondrische stemmingen die het influenza-gif teweeg brengt, zijn allerberoerdst, en er wordt heel wat van iemand gevergd om daar met fatsoen doorheen te komen. De angst voor mijn kinderen b.v. als die ziek zijn, wordt in zoo'n toestand een gruwelijke marteling, en het mooie geestesleven dat men gehad heeft, lijkt onbereikbaar ver en verloren.

Gelukkig komen er telkens, ten minste elken dag, tijden dat zich het evenwicht herstelt. Had ik nu vroeger maar wat over gespaard, denk ik dikwijls, dan was ik nu niet gebonden aan het behandelen van patiënten hier en kon een tijdlang naar zee of naar een ander land, iets waaraan ik groote behoefte voel. Spiegel je aan me.

Nu, hou je goed. Het zal prettig zijn je terug te zien. Wees hartelijk gegroet.

F. van EEDEN.