Brieven aan Henri Borel

[p. 35]

XII.

De hier bedoelde N. Gids geschiedenis waren grove scheldpartijen en schendartikelen van Jan Tideman en Willem Kloos tegen van Eeden.

Bussum, 15 Jan. 94.

Beste Henri, je lange brief van 25 November kwam eergisteren. Ik hoop wel, dat je mij vergeeft als ik niet zooveel en zoolang terug schrijf. Ik heb maar een beperkt schrijfvermogen op een dag, en al wat ik daarvan niet aan mijn werk geef, is mij een beetje reden tot zelfverwijt. Maar al wat je schrijft interesseert mij zeer, en ik zal nu eens trachten alles geregeld te beantwoorden.

Ik ben volstrekt niet erg bedroefd. Dat heeft dan maar zoo geleken. Ik ben eigenlijk gelukkiger dan ik ooit in mijn leven geweest ben. Ik heb wel dagen van depressie en vermoeienis, en allerlei kleine zorgen, maar dat is de hoofdzaak niet. De N. Gids geschiedenis is heel naar, maar ik ben al door naarder dingen heengescharreld. Tusschenbeiden voel ik wel die niet te onderdrukken bitterheid over het onrecht, de domheid en de leelijkheid die daar nu gebeurt. Maar ik denk dan hoe wij er over tien jaar op zullen terugzien, hoe onbeduidend het is, en hoe het goed kan zijn voor allerlei dingen, die we nu nog niet zien.

Je hebt een beetje mal du pays gehad, vriendje, dat moest immers gebeuren. Ik bedoel niet zoozeer verlangen naar huis, alswel die moreele acclimatatie-ziekte, waaraan alle kolonisten lijden. Ik wou het gehad hebben, om genezen te zijn van die zwerf-lust, die ik nu nog voel.

[p. 36]

Je hebt het Boeddhisme te veel als sentiment gehad. Het moet eerst begrip wezen, zuiver intellectueel, en dan zich langzamerhand voegen tot een sterker en reiner bouw van ziel. Ik meen nu niet het Boeddhisme als religie, maar die mooiste wijsheid die er in zif.

Ik heb heel veel in Indische wijsheid gesnuffeld, al van jongs af aan. Mijn vader had er veel boeken over. Over de ‘Bhagavad Gita’ hielden wij al gesprekken, nu bijna twintig jaar geleden. Toen kwam het als iets nieuws. Mijn vader was altijd de eerste om boeken of schrijvers te vinden, die eerst veel later een grooten naam kregen; b.v. Schopenhauer, en Nietzsche met wien hij correspondeerde toen niemand nog hun naam kende in Holland.

In de Kleine Johannes staan al dingen die ik zeker onder invloed van Oud-Indische lectuur heb leeren voelen. B.v. ‘daar zult gijzelve zijn wat gij verlangt te kennen’. Maar men kan zooveel doorlezen en eerst veel later gaan voelen wat er alzoo in heeft gestaan. Ik studeer nu de Indische boeken weer, zoo goed en kwaad als ik kan. Ik ben sinds dezen zomer aan de Rigveda bezig, in de Duitsche vertaling van Ludwig, die ik mooier, zwaarder, massiever vind dan de Engelsche. Die vertaling is blijkbaar de bron waaruit Nietzsche zijn eigenaardig Duitsch heeft geput. Ik heb het boek maar te leen (het kost ƒ 60. -). Maar ik zou het dolgraag in eigendom hebben, evenals de Sacred Books of the East van M. Muller. De Upanishad's bevatten het mooiste, de kern en essens van de mooiste oud-Indische wijsheid. Ik heb daar al veel in gevonden. Maar het is zoo groot en veel.

Dat ik in mijn boeken toon daaraan veel gehad te hebben, weet ik heel wel, en is ook niet iets waarvoor ik mij schamen zou. Tenzij het napraten ware en niet heelemaal in mij opgenomen en gevoeld. Maar het behoeft niemands toeleg te zijn alleen geheel nieuwe en oorspronkelijke dingen te zeggen. Wie in wetenschap gewerkt heeft, weet hoe alleen groote en blijvende dingen gemaakt worden. Door samenbouw, door het steunen op het al gemaakte, het elkander helpen en geholpen worden. Al de rest is dillettantisme.

Ik heb je stuk nog niet gelezen, maar ik vind het toch goed dat het geplaatst wordt, na hetgeen je alzoo er over schrijft. Een

[p. 37]

‘gunstige critiek’? Nu ja, je moet niet zoo over een woord vallen. Ik moet toch wat zeggen, en ik wist er niets naders van. Maar 't is goed dat er bespeurd wordt dat sommigen geheel onaangetast blijven door dat gif van persoonlijkheid, partijgeest, en eigenlijk gezegd: provincialisme, dat tegenwoordig onze literatuur vervult. Net als je zegt: ze zien niet anders dan een klein beweginkje, en een Jantje, die ze een heros noemen omdat hij zegt meer te zijn dan Pietje of Klaasje.

Wat grappig dat jij nu in de Oude Gids komt. Wie had dat gedacht, wel? Komt het onder je eigen naam? (Van Gheel vind ik geen fraaie pseudoniem).

Ik ben laatst bij Thorn Prikker geweest in den Haag. Ja, er is geen kwestie van, hij is op 't moment de kluts kwijt. ‘Symbolisme, allemaal flauwe kul,’ zei hij. Ondertusschen symboliseert hij maar toe. Maar dat zal zeker allemaal wel terecht komen. Hij is zoo'n kostelijke jongen en ik heb geen een visite gemaakt die ik zoo prettig vond. Hij trapte door een ruit en zei ‘da's niks, de glazemakerij is beneden’, hij vroeg niet hoe ik daar kwam, wat ik doen ging, hoe ik 't maakte, niks - hij pakte maar uit en liet kijken en was er zoo lekker in, dat het een plezier was om te zien.

Maar hij moet wat ouderwetscher, wat klassieker worden, daar helpt niks aan. Ik zei dat hij wat bij Alma Tadema moest gaan studeeren. Dat was natuurlijk een grapje, maar ik bedoelde er toch wat mee. Die man beheerscht zich. Jammer dat hij niks te beheerschen heeft, anders was 't een kraan.

De flenterman is mij zeer bekend, we hebben al die liedjes in een boek: ‘baker en kinderrijmen’ door Martha's vader verzameld. Ze zijn uitverkocht. Ik wou er je een gestuurd hebben.

‘Prins Robert was een sjentelman’ zoo is de origineele lezing.

Nu heb ik den heelen middag geschreven. Ik heb nu en dan patiënten in huis - altijd maar één tegelijk - die ik dan zoo goed ik kan, opknap. Zoo kan ik het volhouden, maar ik ben elken dag dankbaarder dat ik die drukte in Amsterdam niet meer heb. Ik ben aan verschillende groote dingen bezig, die veel inspanning van concentratie van me vergen. Er liggen vier plannen waaraan ik afwisselend werk. Ze hebben elk hun eigen motief, Recht, Trouw,

[p. 38]

Dood, Wezen en Schijn. (Zooals ik nu Smart en Liefde heb gehad.) Het verste is een Tragedie (van 't Recht) die misschien al in een half jaar af komt.

We hebben hevige kou gehad en ik heb met Gorter van hier naar Amsterdam en terug schaatsengereden. Paultje is erg ziek geweest en we hadden allen influenza in meer of mindere graad. Maar nu is alles weer gezond.

Dag beste Henri, groet Stientje van je vriend

F. van EEDEN.