Brieven aan Henri Borel

[p. 11]

I.

Deze brief kreeg ik van F.v.E., nadat ik hem het manuscript in eersten opzet, van ‘Het Jongetje’ gestuurd had (op zeer veel plaatsen anders dan mijn boek dat in 1898 in ‘De Gids’ verscheen en later in boekvorm). Het zou jaren later worden - zie brief 32 - eer v.E. mij weer, maar nu over het toen in ‘De Gids’ verschenen boek ‘Het Jongetje’ schreef.

Bussum, 12 Febr. '89.

Geachte Heer,

Ik heb uw werk gelezen en gij moet het mij niet kwalijk nemen als ik het liever beschouw als een intieme openbaring van uw persoon dan als een letterkundig werk, dat ik beoordeelen moet.

Ik kan niet nalaten mij U zelven als dien Paul voor te stellen en dit jongens- en studentenleven als uw leven precies zoo in alle bizonderheden, - want dan kan ik U zeggen, dat ik blij ben met Uw brief en met dat werk, omdat gij zulk een goed mensch zijt en zeker zooveel mooie dingen gevoeld hebt in Uw leven; omdat gij mij sympathiek zijt en zooveel zegt wat mij aan mijn eigen herinneringen doet denken. En dan hoef ik over die kwestie van mooi of leelijk schrijven niet zooveel te zeggen.

Het is misschien niet wat gij van mij verlangt, maar ik moet het U toch vragen.

Is het alles waar: of hebt gij het opgesierd? Ik kan het zelve niet juist uitmaken. Ik vermoed, dat gij uw contubernaal wel niet zoo bar bejegend zult hebben en dat ook dat vers nog maar als vage conceptie bestaat - maar er zijn dingen die gij niet gefantaseerd

[p. 12]

kunt hebben en die mij zeer aandoen. Tooneeltjes in den dierentuin en gesprekken met uw moeder. Kijk! ik spreek van ‘uw’ moeder, maar het zou mij spijten als ik mij vergistte en gij dien Paul niet waart.

Want dit geschrift nu vind ik alleen mooi als ik gelooven mag aan de mooie werkelijkheid die er achter zit en die, naar het mij schijnt, hier en daar door het woordenmaaksel heenschemert.

Hebt gij zoo liefgehad - en zijt gij werkelijk zoo teleurgesteld - en hebt gij zoo uw moeder bemind en haar zoo verloren? Dit zijn mij de mooiste en verschrikkelijkste emoties die ik ken. Ik hou van u als 't zoo geweest is. Maar dan moet ge uw werk toch zoo niet in de wereld sturen - want uwe emoties zijn aangeduid, niet artistiek gegeven. Mijn vrouw - zeker de zachtzinnigste beoordeelaar die ge vinden kunt - heeft zelfs moeten lachen om uw inleiding. En voor iemand die niet zooals ik eigen herinneringen en fantaisien door uw werk voelt opkomen; heeft het weinig waarde. Bedenk dat iedereen zulke toestanden kan verzinnen en tot een verhaaltje maken. Als gij mij zegt, ik heb dat doorleefd - dan treft dat mij heel erg. Het zal ook misschien anderen treffen, die uw sentiment gekend hebben. Ik voor mij vind het heerlijk lemand te ontmoeten, die zulke dingen gekend heeft. Maar als artiest zoudt ge uw eigen sentimenten anderen moeten doen voelen; ook wie ze zelf niet kenden of niet beseften - en zooals gij ze hier hebt opgeschreven, zal dit niet lukken - daarvoor is uw werk te zwak.

Het is gelukkig dat ge zelf inziet wat het slechtste is van het stuk. De eerste bladzijden zijn heusch beneden kritiek, als schrijverij. Maar als ge 't weet, waarom stuurt gij ze mij dan zoo? Als ge mij de lotgevallen van uw familie eenvoudig hadt willen vertellen, zoudt ge dan ook zulke malle romanfrasen gebruikt hebben?

Ik ben onder 't lezen ernstig geworden - en heb met een zekeren eerbied de verdere mededeelingen omtrent Paul's lot aangehoord, zooals ik ook niet lachen zal om het gebroken Hollandsch van den vreemdeling die mij ernstige confidenties doet. Maar ik zou niet gaarne uw werk bij mijn vrienden voorlezen -

[p. 13]

want de werkelijke goede stukjes die er in zijn, worden tot het eind toe nog afgewisseld door zwakheden en banaliteiten, waarbij een eenigzins kieschkeurig literair mensch niet ernstig kan blijven. Als het stukje, dat gij aan de N. Gids hebt ingestuurd, getiteld was: ‘Op het kerkhof’ begon ‘Ik alleen op het kerkhof’ dan spijt het mij u te moeten zeggen, dat het ons bij de voorlezing eenige oogenblikken van hopelooze hilariteit verschaft heeft en dat wij allen meenden dat dit een parodie was, bestemd om ons er in te laten loopen.

Dit laatste stuk is zeker in 't algemeen veel beter en ik hoop hartelijk dat gij nog heel jong zijt en even hard zult blijven vooruitgaan.

Maar ik begrijp nauwelijks hoe gij nog zoo weinig oor hebt voor het ridicule of banale in onze taal, - wonderlijk! studenten zijn anders zoo bang zich belachelijk te maken en direct vol hatelijkheden op ieder mal of banaal-ernstig woord. Maar als ze ernstig zullen schrijven - zie de almanakken - dan komen er verschrikkelijke dingen voor den dag. Ge spreekt nu b.v. van een pennevrucht en noemt dat banaal, - waarin ik het eens ben met u - maar wat drommel! waarom zegt ge 't dan en niet eenvoudig ‘stuk’ of ‘werk’ of ‘novelle’ of wat anders?

Maar ik wil u niet kritiseeren. Het hindert me zoo over uw stuk te spreken dat ik liever als een confidentie blijf beschouwen, waarmee ik blij ben en die mij veel waard is.

Wilt gij werkelijk uitvoeriger hooren wat ik van het werk als artistiek werk denk, wat ik er goed en slecht in vind - dan zou ik dat liever mondeling doen, zoodra daar gelegenheid voor is.

Met vriendelijke groeten.

F. van EEDEN.

14 Februari.

Ik vind bij 't overlezen mijn brief te hard. Ik heb de laatste twee dagen veel aan uw verhaal gedacht. Aan Corrie en aan den Dierentuin en aan die avond te Scheveningen. Dat is goed, die

[p. 14]

koude plas water over uw voeten - en dat vloeken in 't bosch.

Maar stuur het zóó toch niet in de wereld. Het kan niet. Het zou mij aan 't hart gaan om het mooie wat er in is. En ik geloof niet dat er velen zijn die dat mooie zoo sterk zullen voelen dat zij er de zwakheden om vergeven. Ik doe dat, omdat het mij persoonlijk zoo treft, toevallig. Maar daarom ben ik juist een slecht beoordeelaar van uw werk. Ik weet niet of het alleen mijn eigen fantasiën zijn of hetgeen er werkelijk staat, wat mij zoo aandoet.

Is dat briefje van Corrie echt? - en dat speechje van den instituteur? Dat zijn beide ook goede dingen. Maar de gesprekken van Paul en Corrie zijn te jong voor 14 en 15 jaar - zoo spreken kinderen van 8 en 9. Schrijf mij eens - en denk er niet te veel om of ge wel mooi of bizonder schrijft.

F.v.E.