Logo DBNL
De Drossaert Clercx, eene omwerking van De Teuten in de Limburger Kempen (1846)

De Drossaert Clercx, eene omwerking van De Teuten in de Limburger Kempen

(1846)–Pieter Ecrevisse–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

III Hoofdstuk.
De gouden leeuw.

De mensch, woest, wreed en schuw, mistrouwende zyn krachten,
Ligt eenzaem in zyn kloof op zynen buit te wachten.
Helmers. De Wildeman.

De reiziger die, nog over ongeveer zeventig jaren, eene dagreis door de Limburger Kempen ondernam, voorzag zich doorgaens van eenen knapzak, waerin hy eenen voorraed levensmiddelen stak. Waer by een beetje lommer vond, sloeg hy 's middags zyne tent neêr, doorgaens naby een moerassigen waterplas. Met de hoole hand - het oudste pottewerk des aerdbodems - schepte hy het vocht dat zynen dorst moest lesschen en de drooge brokkelen afspoelen. De wooningen dungezaeid zynde, zoo volgt van zelven dat de herbergen zeer schaersch moesten zyn. De Kempenaer oefende wel gaerne de gastvryheid uit; maer kon de reiziger mylen verre achter de gastvryheid loopen?

Langs de heirbaen - zoo noemde men een gedreven zandspoor - welke van Maestricht langs Maeseyck, Weert en Eindhoven naer 's Hertogenbosch liep, lag hier en ginds een zeldzame herberg, welke tevens afspanning en gasthof1 was. Tot deze klasse behoorde de Gouden Leeuw, welke tusschen Stamprooi en Weert gelegen was, gansch afgezonderd van alle wooningen.

Zelden zag men daer andere voerlieden afspannen dan diegene, welke zeevisch van 's Hertogenbosch naer Maestricht vervoerden. De vetste klanten waren de Teuten, die doorgaens in den Gouden Leeuw overnachtten en dan ruimschoots verteerden. De overige zeldzame gasten hadden aen het gasthof de faem gegeven, dat de tafel meestal mager en schrael was; dat de baes, Joos Houben, van twee vaten bier tapte; dat de begunstigde klanten met Joos van het patersvaetje dronken, terwyl de toevallige gasten voor hun geld bier kregen, door welks kleur men de pomp kon zien, op vyftig stappen afstands.

Op den neus van baes Joos stond, in een roodkleurig beeldschrift te lezen: liefhebber van sterke dranken! Voor 't overige wilden de kenners weten dat hy milddadiger was in woorden dan in werken; dat hy de gasten poogde te paeijen met luimige vertellingen of gezondheidsvoorschriften, als zy niet veel op den tand kregen; als de tafel zoo mager was als het gegeesselde bier. Eene hoedanigheid deed het gasthof byzonderlyk uitblinken: eetwaren, drank en slaping waren uitermate zindelyk. Deze middels welke een nachtverblyfplaets zoozeer behoeft, moesten op rekening gesteld worden van de jonge Anna, die de onschuldige oorzaek was, dat Waeghals den arm van Slim schier verbryzelde op de

heide. Wat Anna was en hoe zy in den Gouden Leeuw geraekte, zal de lezer later vernemen; gaen wy thans voort met het gasthof en de eigenaers.

De Gouden Leeuw was datgene, wat ten huidigen dage de gasthoven nog zyn, welke langs weinig bevaren wegen, in min bevolkte streeken liggen: half gasthof, afspanning, herberg, en half boerennering. Lette men alleenlyk op de schuer en de stallingen, welke met het huis een langwerpig vierkant beschreven, waervan het huis en de schuer de tegenovergeplaetste langwerpige zyden uitmaekten, dan was 't louter hofstede wat men ontwaerde. Dit zou men vooral gepeinsd hebben, als men den grooten mesthoop zag, welke de geheele ruimte tusschen de gebouwen besloeg.

Nam een kenner der Kempen eventwel het woonhuis van de straetzyde in oogenschouw, met zyne groene vensterslagen in de gevels en den zymuer, met zyne luikvensters in het strooijen dak, welke een paer bovenkamers deden veronderstellen, zoo begreep hy al aenstonds, dat hy zich voor een huis bevond, waer men voor geld kon eten, drinken en overnachten. Voor de dungezaeide lezers was de veelvoudige bestemming des huizes niet raedselachtig; want op een zwart uithangberd stond in roode letteren te lezen:

IN DEN GOUDEN LEEUW BY JOOS HOUBEN.
Goed logies voor man en peerd; men verkoopt goed bier en brandewyn.

Boven dit opschrift stond een beeldtenis, welke tot de oogen der ongeletterden sprak. In 't midden des berds had een gewaend schilder, in stoute trekken, een goudgeelachtig dier geschilderd: het moest een gouden leeuw verbeelden. In hoeverre de mislukte limburgsche Rubens in zyne poogingen gelukt was, laten wy aen het oordeel des lezers over en bepalen ons by het vaststellen van

daedzaken. Op vier hairlooze pooten, welke onder den buik van eenen haes t'huis behoorden, stond eene soort van wolfshuid geplaetst, onder welke men noch vleesch noch beenderen zou geraden hebben. De dikte van den hals ging dien van eenen schaepshond niet te boven en prykte met het hairgestel van het woldier! De kop kon den vos niet loochenen, welken de kunstenaer in 't verschiet moest gezien hebben. Uit eerbied voor den koning der dieren, had by hem met een monsterachtigen vossenstaert voorzien, welke tot over den ingebeelden leeuwenkop was gezwaeid; van vorm geleek hy op eene staertster. Ten einde het dier gansch gedrogtelyk te maken, had hy aen de vier pooten klauwen gehecht gelyk aen die van den arend! Buiten den grynsenden muil, staken twee ryen tanden, uit welke men biljaerd- of beugelballen1 konde draeijen. Achter den rug van het dier was eene hesp geschilderd, welke niet slecht op een roggen brood geleek; voor hetzelve stonden eene jeneverflesch, eene steenen bierpot en twee schenkglazen. Tusschen de voor- en achterpooten des leeuws kon men eene voerkarre ontcyferen met één wiel; in dezelve was een paerd gespannen dat slechts één voor- en één achterbeen ten zynen dienste had!

Nu de lezer het uithangberd genoegzaem kent, mogen wy vry overgaen tot den huisbouw: de beide gevels waren in gebakken steenen, de zydemuren in leem gebouwd. Deze laetste bouwstof was dermate onder eene kalkpleister verdoken, dat er een scherpziende oog noodig was om het inwendige geraemte te raden.

Trad men over den drempel der ingangdeur, zoo bevond men zich in eene soort van voorvertreksken - neren genaemd in Lim-

burg - van ongeveer zes voeten breedte op tien lengte. Vóór zich had men den zoldertrap, welke met een roode deur van den neren was afgesloten. Ter regter hand ging men in de keuken, waer Joos en zyn huisgezin verbleven; aen de linke, bevond zich de voorkamer, welke uitsluitend bestemd was voor de klanten van het gasthof. Hadden de rookende brandstoffen - gelyk heidezoden en turf - heuren noodlottigen invloed op de kleur van de deuren, muren en zoldering der keuken uitgeoefend; de kamer daerentegen getuigde ten vollen dat de witborstel van tyd tot tyd langs de muren wandelde en de kalktint onderhield. Rondom dezelve zag men eene reeks printen hangen in zwarte ramen, onder anderen: Eene Huiszegen, een beeld O.L.V. van Kevelaer, de XIV Statien, de VII Weeën, de Lotgevallen van Genoveva van Braband, benevens een wassen L.V. beeldeken in een glazen kasje.

Tegenover de ingangdeur der kamer rustte, op drie pooten, eene gegoten yzeren kachel, met pypen van plaetyzer, welke met twee ellebogen onder den bepleisterden zolder in de schouw liepen. Twee dozynen houten stoelen waren rondom de muren gestapeld; vier zoogenaemde kaerttafelen besloegen de vier hoeken. Een langwerpige eiken tafel bevond zich ongeveer in het midden des vertreks. Langs vier vensters ontving men het licht in de kamer: twee waren er in den gevel en twee in de zymuren geplaetst.

Dit vertrek had een veelvoudige bestemming; want het diende tevens tot herberg, eetplaets en nachtverblyf. Alwie in den Gouden Leeuw bleef slapen, moest den grond voor legerplaets, den leuning eens stoels voor kussen en eenen bond stroo voor pluimen bezigen. Was het leger niet zacht, het linnen kraekte van zuiverheid. Gedurende de strenge winternachten werd de koude uit de slaepplaets geweerd, mits opoffering van eenige turven, welke Joos byna voor 't steken en halen had. Men kon derhalve met regt zeggen, dat de gast aen den eenen kant won, wat hy aen den anderen verloor.

Onder den tyd dat Waeghals met zyn menschlievend werk op de heide bezig was, bevonden zich acht vreemdelingen in deze kamer; de lezer heeft alreede hun bedryf geraden. Vyf dezer mannen zaten rondom een speeltafelken, bezig zynde met rondvyven1; de drie overige aenzagen het spel met een levendige aendacht. Er werd om grof geld gespeeld: geheele hoopen oude schellingen, kopstukken en halve kroonen, pistolen, zelfs gouden Louisen lagen voor de speelders en rolden achter elk spel over de tafel, alsof het geld geene waerde hadde gehad.

Degene der kaerters, die met den rug naer de kachel gekeerd zat, boezemde aen de overigen een gevoel in, dat wel geen ontzag noch eerbied uitsluitelyk, maer zoo iets van beiden was. Van grootte ging hy niet boven de middelmaet; zyne lichaemsbouw verried felle spieren en een bewonderenswaerdige regelmatigheid, voor den uiterlyken vorm. 's Mans voeten verdoken zich in een paer leerzen, welke tot aen de knieën stegen. Hy was uitgegedost met eene vloeren broek, een laken overwambuis, een zwarten zyden halsdoek, een pluizen vestje en een Mechelschen fynen hoed, welke toenmaels in de Kempen aenzien werd als een stuk van buitengewoone weelde! Om de lendenen droeg hy eenen lederen gordel, welke eene tweevoudige bestemming had: om geld en geweren (dolk, mes en zakvuerroeren) te bergen. Belette men de groote handen, de dikgeschenkelde vingers, de grove

spieren welke langs de polsaders naer de schouders liepen, de breede lendenen en den stierenhals, dan giste men, en met regt, in dit gestel de ruwe krachten eens Milo's van Crotona. Vestigde men het oog op de breede kin, de knobbelige, geschenkelde kaken, de genepene lippen, den puntigen neus, de gryze oogen, de dikke rosachtige wenkbrauwen, het gedrukt hairige voorhoofd, waerlangs men in blauwe stralen, de bloedaderen zag afdalen; dan kon men zich overtuigd houden dat de valsch- en wildheid by dien mensch hand aen hand gingen, of om de zegeprael tegen elkander kampten.

Waeghals heeft den naem van dien kerel alreede genoemd: het was Onversaegd. Deze is Teut by den dag; hoofdman eener bende, die heure takken wyd en breed verspreidt, by den nacht. Onder zyne makkers is er geene - ter uitzondering van Waeghals - die den hoofdman niet naer de oogen ziet, ten einde in dezelve zynen wensch en wil te lezen; van daer komt het dan ook, dat hy een tamelyk onbeperkt gezag over de bendegasten uitoefent. Teut is hy uit overleg en berekening; in deze hoedanigheid bespiedt hy de ligging, den staet, de geldmiddelen der huizen, zonder achterdocht op te wekken, en ofschoon al zyne makkers hetzelfde bedryf uitoefenen, is toch niemand onder hen, die zulken zekeren oogslag heeft gelyk hy.

Roover uit verkwist- en geldzucht zynde - het geld dient hem slechts als middel; verkwisten is zyn hoofddoel - omharnast met dien yzeren wil welken de ongeregelde driften soms inboezemen, als zy eene ingewortelde ziekte zyn geworden, is hem geen huis te sterk gebouwd, geene kasse, geen koffer zyn genoegzaem verzekerd als hy den reuk van het geld in den neus heeft en zich zonder duiten bevindt; dan doorbreekt hy yzer en stael, alsof het glas ware.

Nu eens gebruikt hy list, dan geweld, naer gelang der omstandigheden; en men blyft in twyfel welk dezer beide middels hem het beste van de hand gaet. Het spel is voor zyn

rusteloos en woelziek gemoed eene behoefte, eene tweede natuer geworden; om zich aen hetzelve teugelloos over te geven, behoeft hy grove sommen; want hy wil het spel - zoo als men 't noemt - dwingen en doorgaens gebeurt dit ten koste zyner schyven. Is zyne beurs plat, dan dwingt hy de makkers tot onmiddelyke strooptogten; dan wordt er gestolen, al moest hy met hen in het voorgeborgte der hel dringen.

Daer hy slechts op goud en zilver aest, vergiet hy, wel is waer, geen bloed uit loutere wreedaerdigheid; gebeurt het eventwel dat de bestolenen laten blyken dat zy den eenen of anderen der dieven kennen, of wordt er ernstige weêrstand geboden, dan mogen de ongelukkigen noch genade noch bermhartigheid van den hoofdman hopen. In zulke gevallen pleegt hy zyn geweten te paeijen (deze booswicht kan de inwendige stem niet gansch verstommen) met te zeggen en te peinzen: ‘er staen twee levens op het spel, neem ik dat van den tegenstrever niet, zoo verlies ik het myne!’ Deze gevolgtrekking rustte wel op een valschen grond; maer wat vermag de gezonde rede, wat vermag de strenge geregtigheid, als de mensch zoo diep gevallen is, dat hy nog slechts de inspraek zyner dierelyke driften volgt?

De naem Onversaegd zegt genoegzaem hoe hy zich op de strooptogten gedraegt; desniettegenstaende bereikt hy zyn doel veel liever door list dan door geweld. Ook is hy voorzigtig in zyne ondernemingen; want nauwelyks is er een gat gebroken of de roovers steken eenen strooman door de opening. Zyn de bewooners op hunne hoede, dan randen zy die zoogenaemde voorhoede aen; zy wordt met eene koord teruggetrokken; de bende maekt zich van kant en gaet elders de kans wagen.

Niemand is zoo vindingryk, als 't er op aenkomt snedige, soms luimige middelen te beramen, als de hoofdman. Het volgende voorval kan als een staelken dienen van zyn eigenaerdige doenwyze in een gegeven geval. - Op zekeren dag verneemt hy toevalliglyk dat eene reiziger met een wel voorziene beurs door

een eenzaem bosch moet naer huis terugkeeren. Tegen het vallen van den avond, komt Onversaegd langs eenen zyweg by den reiziger, juist op het punt waer de beide wegen te samenloopen; hy groet en vervolgt zynen weg naest den gelddrager. Langzamerhand raken zy in gesprek, vallen van 't eene op 't andere, eindelyk op het doel der reis neêrkomende, zoo toont Onversaegd zyne afgesleten kleederen, zyn neêrslagtig en mistroostig gelaet; hy schildert, in de meest levende kleuren, de schrikkelyke wanhoop waerin zyne vrouw en kinders gedompeld liggen, zonder brood en zonder kleederen, omdat een onbermhartige eigenaer alles in beslag heeft genomen voor eene kleinigheid verachterde huer, en hen dreigt op straet te zetten! Stelen - zoo vervolgde hy, eenen tranenvloed stortende met behulp van een stuk ajuin - neen, stelen mag ik niet; bedelen schaem ik my; werken wil ik, maer te vergeefs vraeg ik om werk! men zendt my weg!! Wat nu begonnen? De honger is een scherp zwaerd; de tranen myner wanhopende gade. het gekerm myner troostelooze kinders, die te vergeefs met wringende handjes een stuk brood vragen om hunnen honger te stillen; dat alles doorvlymt myne ziel! Reeds heb ik mynen toevlugt genomen tot de ryken; maer zy houden hart en beurs gesloten; ik heb aen doovemans deur geklopt!

Het spyt my, arme man - bemerkte de reiziger, een groote meêdoogenheid uithangende - dat ik van geld ontbloot ben, anderzins zou ik my gelukkig achten eenige verzachting aen uw deerniswaerdig lot te kunnen toebrengen. Maer waerheen rigt gy thans uwe schreden? Waer gaet gy hulp zoeken in dien uitersten rampspoed?

- Wel - antwoordde Onversaegd, een zwaren zucht lossende - ginds vóór ons staet immers het kapelleken dat toegewyd is aen O.L.V. van Bystand; de genadige en bermhartige Moeder des Hemels zal my troosten en bystaen, daerop betrouw ik vastelyk.

- Brave man, de Heilige Maegd doet alle dagen geene wonderwerken, deed de reiziger aenmerken.

- Zy verlaet de ongelukkigen niet, die met betrouwen tot haer vlugten - hernam Onversaegd met overtuiging - en nog nooit ben ik ongetroost heengegaen, ofschoon ik my meermaels in nood bevonde.

- God geve dat zy u verhoore, ongelukkige man; indien gy harer hulpe eventwel onwaerdig werdet gevonden, wat dan begonnen?

- Dat is my onbekend - zuchtte de listige vos - o, dan blyft my niets overig dan van mynen mismoed raed te vragen! Myn vertrouwen is nogtans onwrikbaer als eene steenrots en nogmaels ga ik beproeven; ik ben wel onder de rampspoeden gepletterd, maer myns wetens heb ik geene zonden gedaen en zy versmaedt geen zuiver hart!

Ondertusschen waren zy tot naby het kapelleken gekomen, dat in een eikenhouten boschken stond op een eenzamen hoek. De vreemdeling wilde zynen weg vervolgen, want de klaerte verdween langzamerhand van de aerde. Onversaegd smeekte thans zynen reisgenoot op een hartverscheurenden toon dat hy hem toch zou gelieven behulpzaem te zyn in het gebed, aengezien hy zoozeer betreurd had geen geld te hebben om hem te helpen. Kom toch, om Godes wil - zoo deed hy met samengewrongen handen - help my een weinigje bidden, daer staet immers geschreven: ‘waer twee geloovigen vergaderd zyn in mynen naem, daer ben ik in hun midden.’

De reisgezel liet zich door de stellige woorden van het Evangelie overhalen; misschien bragten de gespierde ledematen, de mismoedige gelaetstrekken des smeekers, het invallen des avonds en de eenzaemheid des oords het hunne by ter overtuiging. Want - zoo dacht hy - wie weet tot welk uiterste de nood en wanhoop den gezel zouden kunnen aensporen? Overigens is het geld weinig geschikt om deszelfs drager moed in te boezemen, en

't is alsof een ronde goudbeurs in den eerlyksten man eenen dief zage!

Voor het kapelleken stond een banksken waerop zy naest elkander gingen knielen. Onversaegd trok een grooten rozekrans uit den zak en begon met zigtbaren yver te bidden. Eensklaps staekt hy zyn gebed, onderzoekt zyne zakken, en geen geld in dezelve vindende, herneemt hy zyn gebed met nog meer innigheid. Na eene poos herhaelt hy, toch te vergeefs, zyn onderzoek in de zakken! Dat is wonder - mompelt hy dan - ik zal weêrom driemael moeten bidden, en voor de derde reize herbegint hy zyn gebed op 't allervurigste! Eindelyk onderzoekt hy zyne zakken; keert ze het binnenste buiten; toch geene duit was er in gekomen. Wanhopig slaet hy met de regte vuist op het voorhoofd en blyft eene poos als in gepeinzen verzonken. Plotseling gebaert hy naer iets te luisteren, dan zich tot den reisgezel wendende, zegt hy:

Hoort gy 't, vriend, O.L.V. zegt dat zy zich vergist heeft: het geld dat voor my bestemd was, heeft zy, by verdoling, in uwe zakken gezonden! Onderzoek ze, gy zult zien dat de Moeder Gods gelyk heeft; zy zegt het duidelyk!

Te vergeefs wierp de man voor niets te hooren en geen geld te hebben; vruchteloos verzette hy zich tegen het onderzoek, waerop Onversaegd aendrong; hy werd genoodzaekt met het geld voor den dag te komen en wendde thans voor, dat het voortkwam van den verkoop eener kudde schapen. Dan bemerkte Onversaegd met de grootste koelbloedigheid van de wereld:

Vriend, gy spreekt u zelven tegen; over een beetje, gaeft gy uwen spyt te kennen, dat gy, van geld onvoorzien zynde, my niet kondet helpen. Nu de H. Moeder u geld in overvloed heeft gegeven, maekt het eenen vrek van u, dat is onmenschelyk, zelfs onregtvaerdig: te samen hebben wy gebeden, te samen moeten wy deelen! Tegen deze gevolgtrekking liepen alle uitvlugtende redeneringen bots; de vreemdeling moest van twee kwaden het

geringste kiezen; hy had den gespierden lichaemsbouw zyns reisgezels gadegeslagen en begrepen, dat hy vel geheel den schat kon in de waegschael werpen, door de helfte langer te blyven weigeren. Onversaegd was voor 't overige in goede luim op dat oogenblik en wilde, om der klucht wille, zich wel met de helfte vergenoegen; ook zouden wy onze hand er op durven in het vuer steken dat hy juist geen gebrek aen geld had.

Dit uitstapje zal aen den lezer een gedacht geven van Onversaegd's doenkunde. Keeren wy thans tot den Gouden Leeuw terug.

De acht makkers, die zich in de voorkamer bevonden, waren mannen van de vyf en twintig tot de dertig jaren oud, op den trant van Waeghals en Slim gekleed, in een woord: Teuten wier pakken op de hoektafels gestapeld lagen. Voor iederen gast stond eene steenen kan of pint Stamprooi's bier, hetgeen uit het patersvat getapt scheen; deze hoedanigheid kon men opmaken uit de menige wandelingen des kasteleins naer den kelder met de moederkruik1.

Er werd ter dege om grof geld gespeeld, en zekerlyk goot de blinde fortuin haren geluksdauw niet over Onversaegd uit; want elk oogenblik stak hy de hand in den geldgordel om het spel te bezetten. Met zyn zilvergeld was hy ten einde, en reeds begonnen de gouden Louisen over de tafel te rollen, terwyl 's hoofdmans gelaet verduisterde, zoo menigmael als hy van een geliefkoosd goudstuk moest afscheid nemen. Aen de krampachtige bewegingen der lippen; aen de afgebrokene volzinnen kon men bespeuren, dat de hoofdman kwalyk gestemd was. In dat ruwe gemoed verzamelde zich een onweder, dat naer den eenen of anderen kant moest uitbarsten!

Eene der speelgenooten, die juist den wind in de zeilen had, zakte gedurig het gewonnen geld; zyne koperkleurige gelaetstrekken verrieden nogtans in 't geheel niets van de inwendige voldoening welke hy smaekte; want hy was beducht dat het onweder boven zyn hoofd zoude uitbarsten. De overige speelders lieten evenmin een woord over de lippen rollen, dat niet hoogst noodig was voor den loop van de kaert. Zelfs de toeschouwers staerden met opengespalkten mond en begeerige oogen naer het spel; geheel hunne geestvermogens waren op de beest1 van Onversaegd gerigt, welke tot twee duizend luiksche stuivers beliep. De hoofdman smeet vyf Louisen op tafel, zeggende:

Dat is effen spel; iedere slag een goudstuk!

Niemand antwoordde; 't en zy de deeler, die herten boer troef draeijende, zegde:

Die heeft een goudstuk in den mond.

Ik speel, deed Onversaegd.

Ik speel mede, mompelde de tweede.

Ik niet, murmelden de derde en vierde, terwyl zy hunne begeerlyke blikken op het goud wierpen.

Ik doe van zelven mede, floot de deeler, die zeker was van eenen slag te maken met troef zot.

Onversaegd speelde troef heer; de tweede volgde met de zes; de deeler nam den slag met troef zot en speelde blind troef2; Onversaegd legde troef vrouw; de derde nam met troef aes en ver-

volgde met troef tien; de hoofdman moest met de negen volgen. Daer nu de troef tien nog door twee azen gevolgd werd, viel de hoofdman wederom beest voor tien Louisen!

Nu tastte hy in den gordel, haelde de tien goudstukken voor den dag en sloeg dezelve met eenen vervaerlyken vuistslag op tafel, terwyl hy met een ysselyk gevloek uitbrulde: dat is nog nooit gebeurd met bruid en negen beest vallen; het is alsof alles tegen my samenzwoer! Deel voort, ezel, zegde hy! Dan de kaerten naest zich ziende liggen, deed hy met eenen grynsenden glimlach:

Ik dacht er niet aen en moet zelf deelen.

Hy onderschoot de kaert; men kapte af en hy keerde eene zeven en had er geen enkel troefken by. Twee makkers trokken het spel aen en deelden de tien Louisen voor den neus van den toornigen Onversaegd.

Geen wonder dat het in huis hoe langer hoe stiller werd; terwyl men des te beter het onweder van buiten bemerkte. Op dit oogenblik werd geheel het huis zoodanig door den wind geschokt dat het daverde tot op de grondzuilen. De glasruiten dansten in de looden kruiswerken; de bliksem schoot zyne heldere stralen zoo overvloedig in de kamer dat de kaersen op eene lamp, in de middagzon geplaetst, geleken! De donderslagen volgden opeen zonder tusschenpoozing; geheel de natuer scheen losgelaten en teugelloos. Alle die ruwe kerels huiverden; want, in het zoogenaemde dorre jaergetyde, wanneer de velden bloot, de boomen bladerloos zyn en het dondert en bliksemt, dan voorspelt een limburgsch spreekwoord:

 
Een schaersche lentebloei,
 
En honger voor de hoei,
 
De bie vindt niet te halen,
 
Der bloem zal honig falen.

Voor een oogenblik stonden kannen en pinten stil; de kaerten bleven onaengeroerd op tafel liggen; der Teuten tong en overige

ledematen waren als met bewegeloosheid geslagen. Onversaegd haelde, wel voor de tiende reis, zyn zilveren zakuer voor den dag en om het algemeene zwygen - dat hem lastig viel - te doen ophouden, mompelde hy met ongeduld:

Ja, ja, de makkers hebben ook al eenen wil op hun eigen handje! De hoofdman mag al zeggen: Gy zult u allen ten zes ure in den Gouden Leeuw bevinden; de mannen doen wat ze willen! Reeds is 't achten, en nog zooveel Waeghals en Slim te zien als zwaluwen in den winter! Nu, om het even, wy zullen wel weten op welk aes zy vastgekleefd zyn gebleven!

Wederom schoot de bliksem zyne matte stralen in 't vertrek, maer dit mael zoo overvloediglyk dat de meeste boeven werktuigelyk een kruis sloegen, hetgeen de eene aen den anderen zocht te verbergen! Nauwelyks hield de opvolgende donder op met rollen, of pan, pan, pan! vielen drie slagen op de buitendeur!

Daer zyn de slekken toch eindelyk tot hier gekropen, deed Onversaegd, terwyl baes Joos naer de voordeur schoot. Op hetzelfde oogenblik byna, vlogen de twee broeders binnen het vertrek! Beide dropen van natheid en Waeghals byzonderlyk was beslykt van den hoofde tot de voeten! Zoodra zy hunne pakken hadden afgeworpen, traden zy tot het gezelschap, drukten der Teuten handen en werden eenparig welkom geheeten.

Als zy zich van de natste kledingstukken ontdaen hadden, ging zich Slim naest Onversaegd, naby de warme kachel, plaetsen; terwyl Waeghals al aenstonds een voorwendsel vond om de vergadering te verlaten, baes Joos langs de achterdeur buiten te brengen en hem daer te vertellen dat de geredde man in de schuer lag en op spoedige hulp wachtte! Die man - voegde hy by - moet ongehoord en ongezien in uw huis gebragt en in een warm bed gelegd worden: met het eerste belast ik my; zorg gy voor het laetste! Niets mag aen den vreemdeling ontbreken. Daer is uwe loon voor de aen te wenden zorg en moeite - deed Waeghals, terwyl hy den baes een wel voorziene beurs in de handen

stak; - hier is het middel om uwe tong te boeijen en uwen yver te prikkelen, fluisterde de Teut, terwyl hy voor Joos'es oogen een puntige dolk deed glinsteren.

- Draeg den lydende op Anna's kamer, gaf de baes voor eenig antwoord, roert uw broeder het blad1 niet, dan sta ik voor den man in.

Op eenen oogwenk was Waeghals naer de schuer gesneld, en kwam met zyn dierbaren last naer de achterdeur, van waer hy denzelven ongemerkt op Anna's kamer bragt. Aen Joos beval hy het meisken naer boven te zenden en aen hare zorgen den lyder over te laten.

Joos smeet de geldbeurs op eene tafel; begon den vreemdeling te ontkleeden en te bedde te bezorgen; dan ging hy Anna roepen.

Waeghals had zich al aenstonds naer beneden gespoed, was byna onbemerkt - zoo peinsde hy ten minsten - in de kamer geslopen. Hy plaetste zich by de kachel, vroeg eene pinte bier, ontstak eene pyp en verviel in eene soort van stille mymering.

Het onweder voorby zynde, had het gezelschap wederom een beetje zyn oude opgeruimdheid hernomen; het kaertspel werd voortgezet, maer leverde geenszins stof tot gemoedsspanning. Eindelyk keerde zich Onversaegd een weinig om en vroeg:

- Vriend Waeghals, heeft het onweder uwe tong getroffen? Gy zit daer te kyken, alsof gy het pappotje gebroken haddet; dat was toch uwe gewoonte nooit en komt my daerom vreemd voor.

- Wel, dat is geen wonder verschynsel, antwoordde de Teut - eenen blik op Slim werpende - terwyl men peinst, spreekt men niet.

- Waerop peinst gy dan zoo ernstig, ging Onversaegd voort?

- Ik peins dat ik tot op de zevende huid doorregend ben -

deed Waeghals op eenen lossen toon - en dat wy Teuten niet altoos over rozebladeren wandelen; daervan getuigen myne beslykte kleederen en myn afgematte ledematen, welke gesteld zyn, alsof ze geradbraekt waren!

- Er moeten andere redenen zyn - deed de hoofdman op eenen fluitenden toon - voor slyk en natte te verhelpen, liefkoost men de kachel; is men afgemat, men neemt rust. Indien gy een andermael voor een beetje natte beducht zyt, houd u dan achter de warme kachel, dan ontmoet gy zulke voorvallen niet.

Zonder een antwoord af te wachten, raepte Onversaegd zyne kaerten op. Waeghals wierp andermael eenen onderzoekenden blik op Slim, als wilde hy op dezes aengezigt lezen, dat hy het voorval op de heide alreede verraden had. Maer niets was op het kleurloos gelaet te zien, hetgeen eenigzins geschikt ware om Waeghals uit de nypende verlegenheid te trekken, waerin hem 's hoofdmans bemerkingen gebragt hadden. Toevalliglyk werd hy eventwel uit dezen neteligen toestand getrokken door baes Joos, die juist de deur opende en den neus binnen de kamer stak, met die kruipende onderwerping, welke de jagthonden jegens den meester toonen, als zy de zweep zien uit de weitasch ten voorschyn komen.

Maken wy den lezer hier nader bekend met den zonderlingen kastelein uit den Gouden Leeuw, die nog al eene rol te spelen heeft op het Teutentooneel.

Joos moest zoo ongeveer vyftig winters over zyn hoofd hebben zien waeijen. Het lichaemsdeel van den baes dat 't eerste in het oog viel, was een overgroote, vormlooze, hobbelige neus. De vleeschklomp, welken de Schepper als eene onuitwischbare karikatuer tusschen de beide oogen op zyn aengezigt geworpen had, was doorreden van alle de kleuren des regenboogs; deze veelkleurige strepen, zoowel als de roode uitsprongen deden gissen dat het oud bier en de jeneverflesch op 's mans gestel

hunnen gewoonen invloed hadden uitgeoefend. De pokziekte had de overige gelaetsdeelen gelyk gemaekt aen eenen vochtigen dorschvloer, waerop men erwten gedorschen heeft.

Zyn hoofdhair was, zelfs vóór den gewoonen tyd, vergrysd en viel in dungezaeide troskens over het platbreede, hairachtige voorhoofd. Zyne bruine oogen waren als achter den neus verborgen; hetgeen dezelve nog kleiner deed voorkomen dan zy werkelyk waren. In deze trekken stond niets te lezen: zy waren volstrekt van natuerlyke uitdrukking beroofd. Desniettegenstaende wist Joos eenen toegenepen mond te trekken; aen zyn voorhoofd den schyn van diep nadenken te geven en in gezelschap een zoo nederig, doordrongen gelaet te snyden dat hy twee aengezigten scheen te bezitten: het eene zoo als de Schepper, de drank en de pokken hetzelve gevormd hadden; het andere zoo als hy dat wist te plooijen.

Hy had eene kortbondige, dubbelzinnige, spreukachtige wyze van zeggen aengenomen, welke hy naer gelang des uitvals - even als de Godspraken der Grieken en Romeinen - kon uitleggen. Joos bezat daerenboven de zeldzame gaef van te kunnen zwygen; doorgaens aenhoorde hy de redekavelingen, ofschoon hy met geheel iets anders bezig scheen; kwam het er dan op aen zyn gevoelen te zeggen, zoo had Joos hetzelve gerypt en wist een treffend antwoord te geven. De oppervlakkige beoordeelaers, die aen de wysheid toeschryven al datgene, wat geene tastbare dwaesheid is, aenzagen den baes als een vernuft en zegden van hem: stille waters hebben diepe gronden!

Indien 's herbergiers praktische wysbegeerte bestaet in nieuwe klanten te lokken en de oude te behouden, dan kon hy voor den Socrates der herbergiers doorgaen. Nooit bemoeide hy zich met hun bedryf, was voor iedereen beleefd, voor de Teuten zelfs kruipend; vraegde nooit wat de gasten deden, noch waermede zy den tyd verspilden, indien zy maer betaelden. Nogtans had Joos der Teuten nachtelyken styl sedert lang doorgrond.

Het zal derhalve aen niemand wonderlyk voorkomen, dat de Teuten zich volstrekt aen den baes misgrepen en hem voor eenen goeden sul aenzagen, die min of meer ondervinding bezat. De fyne Slim alleen bedroog zich niet ten opzigte van Joos: hy had hem op den keper beschouwd en op zynen duim leeren kennen. Onversaegd, die in het gewoone leven rondborstig te werk ging, kende slechts de schors van Joos; Slim daerentegen had hem tot op het merg der beenderen doorsnuffeld. De eerste ontzag of liever duldde, de laetste verachtte den herbergier en liet het by iedere gelegenheid blyken.

De uiteenloopende denkwyzen van Onversaegd en Slim, rakende Joos Houben, lagen eerder in hunne verschillige geaerdheid dan in hun oordeel opgesloten.

Onversaegd was, wel is waer, een maetschappelyke geesel, omdat hy het eigendomsregt ondermynde en alom vrees en schrik in de samenleving verspreidde; hy bezat eventwel nog dat verdierelykte hart niet, hetgeen den mensch in eenen duivel herschept. Hy werd Teut, roover, booswicht, omdat zyn vader hem Teut, roover en booswicht maekte. Hy was in staet een goede daed te verrigten, zelfs dienst te doen en bewyzen van vriendschap te geven.

Slim, in tegendeel mogt men aenzien als - Gode zy dank - eene van die uitgezonderde booswichten, die het goede zien en beseffen, maer de baen der euveldaders bewandelen uit loutere boosheid! Hy had zich dermate vernederd en verstoffelykt dat pligt, regt, edelmoedigheid, liefde en deugd loutere klanken waren, welke niets tot zyn dierelyk hart zegden, omdat hy alle zyne krachten inspande om ze of niet te verstaen of in de toepassing te verdraeijen en te vervalschen! Geen wonder derhalve dat de booswicht, Slim, den valschaerd, den bedekten en schynheiligen valschaerd, Joos, al aenstonds moest begrepen, ja wat meer is, doorgrond hebben.

Slim wist, by ondervinding, dat de haes uit den Gouden Leeuw

altoos boos werd, als men zyn ongevormden neus beredeneerde; ook liet hy nooit de gelegenheid voorbygaen van in gezelschap op den vleeschklomp te doelen. Ten grooteren spyt noemde hy hem altoos Nazerus1 en langzamerhand werd deze naem zoo gemeenzaem dat de Teuten den baes met geenen anderen aenspraken dan dien van Nazerus.

Nauwelyks had Joos - zoo als wy hiervoren gezegd hebben - den neus in de kamer gestoken, of hy stuerde den hoofdman spreuksgewyze het woord toe, zeggende:

- Heer Schoutessen, wat zyn zy gelukkig, die tusschen vier digte muren, in een goed gezelschap, naest een warme kachel zitten; immers is het een weder, alsof al de helsche geesten hunnen Sabbath in de lucht vierden. Deze woorden uitende, sneed hy een berouwvol gelaet en sloeg de oogen neder.

- Ja, ja, viel Kristiaen Schoutessen, aliàs Onversaegd, hem in de rede - want hy was niet in zyn gewoonen plooi - en nog gelukkiger zyn zy, die daerenboven, in plaets van uwen azyn, eenen pot goed bier voor hun geld mogen inzwelgen.

- Azyn, heer koopman, azyn! antwoordde Joos met schuwheid, wonder dat al de klanten van den Gouden Leeuw hetzelve smakelyk vinden; wat meer is, ik heb het in allen gevalle niet zelf gebrouwen....

- Voeg nog by, onderbrak hem Onversaegd bitsig, dat uwe klanten dun gezaeid zyn; waren de Teuten u niet gunstig, uwe klanten zouden geen vat in 't jaer ledigen! Nu baes Joos, een ieder dryft zynen handel naer welgevallen; wilt gy de gerst verkoopen en van kaf bier maken, dat staet u vry; die het rattenat niet drinken wil, mag het u laten. Maer kom een andermael niet meer van uwe klanten spreken, alsof zy hier op de heide groeiden!

Dan zich intoomende, vroeg hy: baes Joos, zyt gy nog niet zinnens het avondeten op te disschen? My dunkt, gy peinst op de gasten niet, als gy uwen maeg maer gepaeid hebt.

- Ik wachtte de bevelen der heeren af, deed de baes, maer ziende dat de kans begon te keeren, dacht ik: de heer Schoutessen mag wel iets terugwinnen; de fortuin was hem lang genoeg vyandig. Thans gaet gy op staenden voet gehoorzaemd worden.

- Wat rammelt gy van kans en van fortuin: wie zegt u dat ik uit winzucht speel? Wenschte ik te winnen, dan zou ik moeten beginnen met u buiten te jagen; want zie, baes Nazerus, gy zyt als myn kwade geest; gy behoeft slechts uwen neus binnen de kamer te steken, dan ben ik beest. Maek ondertusschen dat wy iets op den tand krygen!

Baes Joos trok met hangende ooren naer de keuken; gaf daer eenige bevelen en kwam juist in de kamer terug, als Onversaegd wederom een grove beest moest zetten. Slim vatte de gelegenheid by den kop om ook zyn woord te plaetsen, en Joos te tergen.

- Vriend Schoutessen, deed hy, gy zyt een profeet: Nazerus stak den neus in de kamer, en daer staet uw beest op tafel! Is 't ook te verwonderen dat de goede sul de fortuin van u weet te verdryven; zy behoeft maer den vleeschklomp te zien om in bezwyming te vallen! En Slim eindigde met zyn grynsend gelach van hi, hi, hi; terwyl al de Teuten in eenen schaterenden ha, ha, ha, uitbarstten.

Voor dezen keer stond baes Joos een beetje bedwelmd, maer wilde den geschoten pyl terugzenden. Onder den tyd dat de Teuten lachten, verzamelde hy zyne denkbeelden; zoodra alles stil was, stak hy het hoofd vooruit en zegde op eenen langzamen, ernstigen en tevens snydenden toon:

- Vos1 Siemen is dezen avond niet wel gekamd, (op het ros-

sig, verward hair doelende); kan ik het verhelpen, dat myne neus geen pruikier is, die hem de hairen kamt? Waerom doet hy het niet zelf, indien hy het euvel opneemt, dat de dorpjongens achter hem loopen, alsof hy een dansende beer ware? Wat kan ik daeraen doen, dat de geheele Kempen den Teut Vos Siemen als eenen weerwolf aenzien?

Een eenparige glimlach ontving het geschimp van Joos; alle oogen vestigden zich op Voos, hy was de man niet om een antwoord schuldig te blyven. Wel is waer, had hem de pyl op de wondbaerste plaets getroffen; maer juist om deze reden koos hy het ware middel om in het schimpgevecht overwinnaer te blyven: hy poogde de lachers op zyne zyde te krygen.

- Ja, ja, Nazerus, zegde hy op zyn gewoonen snedigen toon, daer slaet gy den nagel op den kop, als gy van de kleuren spreekt. Die niet beter weten, zyn geneigd te gelooven dat myn hair en uwe neus uit dezelfde verfkuip zyn getrokken; wy eventwel kennen het geheim, is 't niet waer Nazerus? Laet de jeneverflesch en de bierpot maer klappen, zy zullen zeggen waervan het kalkoenshoofd, dat daer tusschen uwe oogen hangt, alle de kleuren van den regenboog heeft aengenomen!

Deze trok eindigde Slim met den voorgaenden schaterlach hi, hi, hi! en de overige Teuten herhaelden hunnen ha, ha, ha!

Baes Joos, die op het kapittel des neuzes zeer gevoelig was, bromde nog wel iets van weerwolf en vuerman; maer ziende dat hy de lachers tegen zich had, eindigde hy het tweegevecht met het woord tot den heer Schoutessen te rigten en te vragen of men zou beginnen het avondeten op te dragen.

Op het antwoord van ja, verdwenen de kaerten, potten en pinten van de tafel; de bazin kwam binnen; spreidde een zuiver tafellaken over den disch; plaetste tinnen taljooren en lepels, stalen

vorken en overige benoodigdheden op denzelven. Dan verschenen een paer schotels met aerdappels, rapen en tusschen beiden eene schapenbout. Een smakelyk stuk versche hesp werd naest gestoofde wortels geplaetst; deze beide geregten werden gevolgd door eenen pannekoek uit eijers, wittebrood en melk vervaerdigd en achter dit alles kwam een stuk hollandsche kaes. Waren de spyzen aentrekkelyk voor hongerige lieden, de dischgenooten deden eer aen de keuken. Zoolang de kaken werkten, stonden de spraektuigen stil.

Onder den tyd dat de Teuten in het diepste stilzwygen verkeeren; dat hunne geheele denkens- en levenskracht in den maeg gedaeld schynt te zyn; dat Joos slechts aen tafel zit om, ten voorbeelde der gasten, den matigen te spelen; dat eene van gezondheid bloozende meid de tafel dient, zy het ons geoorloofd de bazin in oogenschouw te nemen.

Liesbeth was zoo wat eene vyf en vyftigjarige vrouw, die met een dier zonderlinge wezens bedeeligd werd, waerop men te vergeefs eenige beteekenis zoekt. Heur zilverkleurige hairen - van achteren zoowel als van voren opgestreken - vormden boven het voorhoofd een golvenden tros; waren van daer in een grove streng tot op de kruin teruggebragt, en bouwden als een tweede verdieping op het hoofdgebouw. Geheel de tros zat gevangen onder eene sitsen nevelskap, en werd binnen de palen gehouden door een hairyzer dat de vormen van het hoofd volgende, met twee zilveren koppen aen de beide ooren uitkwam. Diepe rimpels doorploegden haer kogelvormig voorhoofd en daelden, in grillige lynen, langs de blauwe oogen en ingeslagen wangen tot op de kakenbeenderen. Ofschoon de vleeschdeelen de plaets besloegen waer weleer de tanden stonden; ofschoon de kin hairachtig en spits was geworden; ofschoon geheel het gelaet de tint had gekregen van een pergamenten handschrift uit de xiide eeuw, toonde zy zich noch kyfachtig, noch boosaerdig, noch achterklappende. Onder dit opzigt leugenstrafte zy hare

eigene gelaetstrekken; even min kon men haer van gierigheid beschuldigen. Lag eventwel de milddadigheid in Liesbeth's inborst, of was zy milddadig, omdat Joos tot de gierigheid overhelde? Stellig kunnen wy 't niet zeggen; nogtans gelooven wy het laetste; immers behoorde het anderzins kalme wyf tot dat slach van vrouwen, die nog al gaerne datgene wit noemen, niet wat wit is, maer wat de man voor zwart houdt. Deze uiteenloopende zien- en doenwyze stoorde eventwel den huisselyken vrede niet; omdat de magt der echtelingen, als door een stilzwygende verbond, nauwkeurig was afgepaeld.

De herberg en het gasthof waren het onbetwiste grondgebied van den baes; maer ook aen den drempel van de keuken begon dat van Liesbeth. Deze afperking der magtsoefening was in het oog vallende: kon men Joos'es geliefkoosde natuerdrift op zynen neus en rondom den buik lezen; geheel de kleedy der bazin daerentegen verried, op een kwartier uers afstand, dat zy het grootste gedeelte harer dagen in de keuken sleet. Hare persoon en kleedingstukken hadden de kleur eener halfgerookte hesp aengenomen!

Liesbeth's gewoone dragt bestond in eene tirteijen jakke, welke aen rokken van dezelfde stof boven de heupen was vastgenaeid; in een gryzen linnen voorschoot, welke pronkte met eenen zoogenaemden boezem, waeronder zich een geprinte linnen halsdoek verborg. Om den hals droeg zy een floeren lint; aen hetzelve was een zilveren kruis gehecht, waerop heilige zinnebeelden prykten. Hare voeten waren dermate aen de klompen gewend, dat zy hare bruidschoenen nog ongeschonden en zonder sleet bezat; zy droeg dezelve eenmael in het jaer: op den Hoogtyddag van Paesschen, als zy ter kerke ging.

Joos had de beperkte bevalligheden der ouderlooze Liesbeth, plus den eigendom van den Gouden Leeuw; plus eenige bunders bouwgrond, kap- en dennebosch tesamen opgeteld en de slotsom was, dat hy haer zyn hart en zyne hand aenbood. De zwakke

wees - als echte Eva's dochter - wilde eenen steun en tevens eenen baes hebben; zy sloeg Joos den koop toe, uit vrees dat geen andere het haer soms meer zoude aenbieden. Was zy, met behulp van den Gouden Leeuw en aenkleven, aen eenen man geraekt, de goede God had haer het zoete genot van moeder te zyn ontzegd. Met het komen van eenen telg zou zich de goede vrouw eenen schat van genot en van wereldsche zaligheden beloofd hebben. Zoo verliep het eene jaer achter het andere; altoos verkeerde de vrouw tusschen hoop en vrees. Ieder jaer verloor zy een groot gedeelte van de eerste, en in dezelfde evenredigheid groeide de laetste aen; te meer, daer noch zy, noch Joos eenige naestbestaenden hadden, op wie zy het tedere gevoel der moeder- en vaderschap zouden overdragen.

Menige bedevaert had Liesbeth ondernomen naer Kevelaer en Scherpenheuvel; veelvoudige beloften had zy gedaen; de heiligste ontwerpen gesmeed; novenen ingesteld en door anderen laten houden; zelfs, de bygeloovigheid met het godsdienstige vermengende, had zy zich in het binnenste der hand laten kyken! De goochelaers en Egyptenaressen hadden heur kinderzuchtig gevoel weten te streelen en by haer de hoop in vollen bloei onderhouden. Maer bidwegen, beloften, ontwerpen, novenen, handbezigtigingen; alles was op niets uitgeloopen! En naer achttien jaren teleurstelling moest zy den moed opgeven! Dit deed zy inderdaed met eene soort van kristelyke gelatenheid; want spraken haer nog de eene of andere landloopers van hoop op God en het gesternte waeronder zy geboren was, dan gaf zy voor antwoord:

God heeft my geene kinders geschonken; derhalve loop ik geen gevaer van er te miskweeken!

Dit troostmiddel belette eventwel niet, dat Liesbeth nooit de liefkozingen eens kinds kon zien, zonder dat in haren boezem een grievende smart, in haer oog eene traen opwelden.

Duizende keeren had het goede wyf den wensch geuit, dat er

zich toch eene gelegenheid mogte aenbieden om een meisken aen te nemen hetgeen, ouderloos zynde, haer met den zoeten naem van moeder toesprake. Deze schynmoederschap werd door haer zoo halsstarriglyk gewenscht dat zy geloofde zulks moeste gebeuren.

Joos bleef, om zoo te zeggen, vreemd aen deze verzuchtingen; hy was voor 't overige te zeer met zynen persoon ingenomen om zich veel bezig te houden met de vraeg, aen wien hy zynen naem en den Gouden Leeuw zoude achterlaten? Zonder nevenbeweegredenen had hy nog nooit iemand bemind; kon hy derhalve begrypen wat zalig genot er steekt in het vaderschap? Nazerus was eene van die menschen, welke geheel het aerdsche en maetschappelyke genot zouden willen in een paksken binden; hetzelve op hunne schouders werpen en als eenen gevonden schat naer huis dragen, ten hunnen uitsluitelyken gebruike! Hy geleek onder een zeker opzigt aen den gedrogtelyken Caracalla, die aen geheel het menschdom slechts een hoofd wenschte om zich het genoegen te kunnen verschaffen van hetzelve in eenen slag af te kappen!

Zoo stond het aen den Gouden Leeuw, na eene meer dan achttienjarige echtverbintenis, geschapen; wanneer het voorval plaets greep, dat wy in het vierde hoofddeel zullen verhalen.


Vorige Volgende