De Drossaert Clercx, eene omwerking van De Teuten in de Limburger Kempen

[p. 33]

II Hoofdstuk.
Drie reizigers op de heide.

Het afgepynigd brein schept nare hersenspooken,
Schetst zich het menschdom als verlaten, woest, alleen.
Kinker.

De eerste van Sprokkelmaend des jaers 1787 was een afgrysselyke dag: een felle noordwestelyke wind dreef een eindelooze zwarte donderwolk door de lucht. De zon, achter deze ondoordringbare gordyn verborgen blyvende, liet de aerde in een halve duisternis, welke men noch dag noch nacht konde noemen. Nu eens hagel, dan wêer eene soort van sneeuwregen vlogen afwisselend door het ruim, doorzweepten het aengezigt en drongen door de digtste kleeding; de koude was zoo snydend dat de ledematen versteven. Ten vier ure des namiddags hadden dikke duisternissen het dubbelzinnige daglicht verdrongen. Plotseling begon de donder zyn dreunend gebulder door de wolken te rollen; de

[p. 34]

bliksem met zyne matte kleur verlichtte by poozen den aerdboden en verblindde de oogen! Welk levende wezen zou zich aen zulk onweder durven blootstellen? Nogtans waren, te zes ure, nog drie reizigers op de baen in de wildernissen der Limburger Kempen! De eerste zat te paerd en was in een dikken laken mantel gehuld, welks krage hy langs de ooren had opgeslagen. De teugels hingen onaengeroerd op den manenstreng des dravers welke, aen zich zelven overgelaten zynde, met een langzamen, maer vasten stap den half gebaenden weg volgde. Het geratel des donders deed het dier huiveren; soms bleef hetzelve, door schrik bevangen, stilstaen; toch nauwelyks liet zich de aenmoedigende stem des meesters hooren, of het stiet een dreunend gehinnik uit en zette den weg voort. De ruiter kwam van Overpelt en sloeg den weg in naer Stamprooi. In de zadelholsters zag men de achterkolven blinken van met koper beslagene zakgeweren. Hy was met een van die gezigten bedeeligd welke oogenblikkelyk de aendacht des menschenkenners op zich vestigen. De hoogbruine kleine oogen schenen op hunne hoede te zyn als twee schildwachten die op eenen verloren post staen. In de groote dikbezette wenkbrauwen stak er iets gebiedends; op het schenkelachtige gelaet, in de sterk afgeteekende trekken kon men ernst, overleg en een grooten voorraed zielesterkte lezen. Het geplooide, maer magtige voorhoofd zat vol nadenken en getuigde dat er hartgrievende kwellingen op gerust hadden. De fyne, genepene lippen, de opgetrokkene kin en hoole wangen deden gissen dat hy aen hevige schokken niet vreemd was gebleven. Op den eersten oogslag kon men 's mans gelaet als stuersch beschouwen; maer by een nader onderzoek, ontdekte men zooveel goedheid gepaerd met standvastigheid, dat hy den opletter op een onwederstaenbare wyze tot zich trok. Zyn zwart, met grys doorweven hoofdhair, zoowel als de staert, waren onder een rosachtige pruik verborgen welke hem gansch onkenbaer maekte. Hy had nog nauwelyks zyn vyftigste jaer aengerand, maer men

[p. 35]

zou er hem zestig hebben gegeven; nogtans waren de jeugdige krachten nog hoegenaemd niet verflauwd in het magtige, gezonde en welgebouwde lichaemsgestel. De vrees bleef altoos vreemd aen het onverschrokken gemoed; ten bewyze zou de onderhavige reis kunnen dienen, welke hy ondernam om eene ernstige, gevaervolle zending te voltrekken, zoo als later blyken zal.

Slaen wy thans onze blikken op de twee overige reizigers, die te samen van Valkensweert schenen te komen en diensvolgens, ten opzigte van den eersten, eenen spitsen driehoek beschreven, daer zy zich ook naer Stamprooi begaven en hunne wegen op een gegeven punt zich moesten aenraken, of over elkander kruissen.

De laetsten waren twee jongelingen van vyf en twintig jaren; beider gespierde, meer dan middelmatig groote lichaemsbouw en gelyke kleeding vielen in 't oog. Deze bestond in toegeregen schoens, waerover knoopkousen tot aen de knieën stegen; zwarte baeijen broeken, aen de knieën toegegespt, pluizen onderbuisjes en laken wambuizen onder blauwe linnen kielen. Grove hoeden bedekten hunne schedels; langs een gewast doeken overtreksel liep den regen af. Zy droegen pakken op den rug, welke een vierkantig kasken verbeeldden; uit houten latjes waren zy kunstiglyk vervaerdigd en konden een ruimen voorraed winkelwaren bevatten. Aen eenen kant lagen kousen, doeken, dekens, driedraed, tirtei, sitsen, katoenen en baei; aen den anderen laken en vloer, verders, lint, garen en zyde. Een ondoordringbaer dekkleed beschermde de waren tegen sneeuw, regen en stof.

Uit deze beschryving kan een ieder, die met het Limburgerland van dien tyd bekend is, opmaken dat de jongelingen Teuten waren, zwervende kooplieden, die met hunne wandelende winkels vlekken, dorpen en stadjes doorliepen om aen de huizen hunne waren uit te venten, welke zy uit Antwerpen, Luik en Turnhout trokken.

[p. 36]

Alhoewel zy broeders waren, met name Hubert en Servaes Siemen, kwamen de doopnamen Bert en Voos noch het heilige woord broeder nooit over hunne lippen, als zy alleen waren. Zelden zag men hen te samen; troffen zy zich, zoo als thans het geval was, dan spraken zy zich aen met den naem welken ieder nieuw aengeworvene Teut achter den eersten togt verkreeg. Deze naem drukte doorgaens de kenmerkende hoedanigheid van den nieuweling uit: dit noemden de Teuten, half spottende, half ernstig, het Teutendoopsel! Zoo gaven zy aen Bert den naem van Waeghals; aen Voos dien van Slim; omdat de eerste onverschrokken en regtstreeks naer het doel ging, terwyl de andere list gebruikte.

Wierp men een rappen, oppervlakkigen blik op de wezenstrekken der beide broeders, dan bemerkte men veel gelykenis; beschouwde men ze van naby; sloeg men elk deel afzonderlyk gade, dan ontwaerde men dat Bert blauwe, Voos daerentegen grysachtige oogen had. De hairen van den eersten waren bruin; die van den laetsten rosachtig. Was het uitzigt van Bert open en aentrekkende; dat van Voos had iets duisters en terugstootends; hy boezemde op 't einde eenen walg in. Bert won by eene nauwkeurige ontleding, al wat zyn broeder verloor. Deze had iets geslepens in zyne tael, men voelde dat de woorden in de goudschael waren opgewogen; gener tael was min of meer ruw, maer verried een grooten voorraed openhartigheid en ongekunstelde goedheid. Bert was regt voor de vuist, verachtte veinzery en leugentael; Voos zocht altoos omwegen; veinsde uit gewoonte en loog stelselmatiglyk. Bezat de eerste den moed en de krachten van den leeuw; de laetste paerde de fynheid van den vos met de wreedheid van den tyger!

Er lag diensvolgens in de geaerdheid der twee jongelingen een hemelbreed verschil, alhoewel zy tweelingbroeders waren en dezelfde opvoeding genoten hadden. Maer welke opvoeding, myn God! kon en moest men verwachten van wege eenen vader, die

[p. 37]

regelmatig dertien volle dagen afwezig was en den veertienden t'huis kwam, men wist niet van waer! Die dan geld en kostbare voorwerpen medebragt, zonder dat hy derzelver oorsprong durfde aenwyzen! Die voor eenigsten levensregel had aengenomen pakken¹ waer hy kon, en verkwisten, om 't even waeraen! Welke kinders moest eene moeder kweeken, die hun, van de borst af, niets anders inboezemde dan de geld- en hebzucht! Die alle hare krachten inspande om de zoons tot vaders bedryf voor te bereiden, opdat zy later den stiel zouden voortzetten! Die zich onverbiddelyk streng toonde omtrent den uiterlyken schyn van deugd! Die zich niet bekreunde of de harten harer kinders de schuilhoeken waren van de goddeloosste gevoelens ofte niet, als hen de menschen maer voor deugdzaem aenzagen! Moet men zich verwonderen dat Voos een booswicht was? Maer hoe kwam het - zal men vragen - dat Bert niet even zoo boosaerdig werd? Het antwoord is niet moeijelyk om raden: een deugdzaem en wys herder had beide broeders in de kristelyke leering onderwezen en geene moeite gespaerd om goed zaed in hunne harten te strooijen; wat eventwel Slim betreft, het zaed viel op de steenrots, waer het verdroogde, zonder wortel te schieten! Moeders helsche lessen waren de brandende zonnestralen! By Bert daerentegen, lag er iets goeds ten gronde en men kon met waerheid zeggen dat het zaed onder de doornen viel, waer het wel niet onbelemmerd opschoot, maer ook niet gansch verstikte.

Met zulke uiteenloopende hoedanigheden en gebreken, moesten de broeders zich, niettegenstaende de bloedbanden, vyandiglyk bejegenen, zoodra 't gemeenschappelyke gevaer ophield hen

1 Pakken wordt hier genomen als of 't stelen der Teuten geoorloofd ware geweest, zoo als by de Spartanen. De Limburger bezigt nemen wat men mag; pakken met geweld; grypen met hendigheid; grabbelen, wat toegeworpen wordt, stelen wat wet en godsdienst gebieden te eerbiedigen.
De Schryver.

[p. 38]

aen malkaer te boeijen; te meer daer zy elkander doorgrond hadden. Nooit werden zy eventwel handgemeen: eensdeels omdat Bert te grootmoedig was om den aerdworm te verpletteren; anderendeels had Voos liever veel te verkroppen dan het gewigt van 's broeders yzeren vuisten te beproeven. Menigmael broeide hy op wraek, maer legde ze nooit ten uitvoer, om reden dat Bert hem doorgaens moest beschermen tegen de makkers, die 't op hem gemunt hadden.

Langen tyd hadden de beide Teuten sprakeloos hunnen weg vervolgd over de uitgestrekte heide. Dit stilzwygen, te midden der duisternissen, terwyl de elementen als ontketend waren en hunne geduchte, ofschoon grootsche verschynsels ten toon spreidden; alles liep te samen om diepen indruk op Berts open gemoed te doen. Sedert meer dan een uer kwol hy zich het hoofd met te zoeken, op welke wyze hy met Voos in een ernstig gesprek zou geraken, ten einde zich eens ter deeg den boezem te ontlasten van hetgeen er loodzwaer op woog: een ontwerp dat hy meermaels gesmeed, maer nog nooit ten uitvoer gelegd had, by gebrek aen eene gunstige gelegenheid. Eindelyk kwam de plaets, waerop zy zich juist bevonden, hem ter hulp om zoo iels op het tapyt te brengen, zonder met zekerheid te kunnen berekenen waerheen het gesprek loopen, waerop het uitkomen zou.

- Slim, zegde hy, hier is het ongeveer dat de Valkensweertenaers de valken temmen en afrigten; zeg eens, wie koopt die vogels en waertoe worden zy gebezigd door de koopers?

- Wel, Waeghals, weet gy niet dat groote heeren hun geld en hunnen tyd verspillen aen groote beuzelaryen? In het zuidelyke gedeelte van Duitschland gaen de edellieden met valken ter jagt. Degenen welke tot het vak afgerigt zyn, achtervolgen reigers, duiven en andere vogels meer; achterhalen zy dezelve, dan nypen zy ze tusschen de klauwen en brengen ze by den valkenier.

- Een aerdig tydverdryf, op myn woord - deed Waeghals

[p. 39]

spottende - waerin ik weinig aenlokkelykheid zie! Welk vermaek kan toch de valkenier scheppen, welke roem kan voor hem daeruit spruiten, dat de valk in rapheid en magt den reiger of de duif overlegen is; dat hy diensvolgens de zwakke vogels inhaelt en tot den valkenier brengt? De jagt veronderstelt ten minsten persoonlyke hendigheid; somtyds veel tegenwoordigheid van geest, moed en beleid; want niet altoos zyn het hazen welke den jager in 't gemoet loopen.

Als Waeghals van moed en onverschrokkenheid gewaegde, dan aenzag Slim dit altoos als eene zinspeling op zynen persoon. Ook antwoordde hy ditmael op eenen snydenden toon:

- Zwyg met uwe herdersgedichten waervan ik geen woord versta! Een ieder spele zyne rol naer believen; ik herhael het nogmaels: voor groote heeren zyn groote beuzelaryen uitgedacht, wat kan ons dat deren? Wy in tegendeel worstelen onophoudend tegen allen die iets bezitten wat ons bekoort! Reigers, duiven en meeuwen voor de valkeniers; witte en roode schyven¹ voor de Teuten! Wat goed is om hebben, is goed om pakken; ziedaer onze geloofsbelydenis in 't kort; van dezelve wyk ik geen hairbreed af! De ware Teut is met lyf en ziel aen den stiel verknocht!

- Ja, ja, Slim, dat is eilaes! al te waer, wat gy daer zegt; wy zyn aen onzen stiel gehecht als het hair aen het hoofd....

- Vaster, Waeghals, vaster - onderbrak hem Slim met bitsigheid - het hair snydt men af, met tyd van jaren valt het uit, maer onze stiel dat is iets anders! Hy maekt deel van ons bestaen, hy is met het merg onzer beenderen vermengd! De schakels in eene ketting houden elkander niet zoo vast als ons de Teutenstiel houdt. Deze verknochtheid vervult myn hart met een onuitsprekelyken wellust. Ja, had ik den stiel van Teut en pakker niet van

1 Witte en roode schyven, om te zeggen zilver- en goudgeld.
De Schryver.

[p. 40]

mynen vader geërfd, ik zou hem, dunkt my, uitgevonden en beschaefd hebben! Thans vind ik er een wellustig genot in; is het immers niet aenlokkelyk by den dag, de huizen in oogenschouw te nemen met het pak koopwaren dat u alle deuren opent; den gierigaerd te leeren kennen, die een uer lang dingt om een oortje op eene broek of op een vestje af te trekken; o, als ik by nachte den samengeschraepten schat van zulken vrek kan helpen uitnestelen, dan stroomt myn hart over van onuitsprekelyk genot! Als ik bezig ben met zulk gewoekerd geld de keel af te jagen, dan zwemmen myne oogen en hart in genugten; want de slordige geldbeest speelt my voor den geest; ik zie hem met verwilderde oogen den schat, waervan hy zynen God maekte, beschreijen! In de verkwistingen van zulke schatten put ik een onbegrensd, onuitsprekelyk genot, dat ik tegen al de overige genugten der aerde niet zou willen verwisselen!

Dezen langdradigen uitval - waervan Slim nog nooit een voorbeeld had gegeven - eindigde hy met eenen naren, stuiptrekkenden lach; op zyn gelaet zweefde een helsche zelfsvoldoening, welke zekerlyk geleek op die van Satan, als hy het eerste menschenpaer ten val had gebragt. Waeghals stond verstomd over de schaemtelooze goddeloosheid des broeders. Hy ten minsten ontveinsde het zich geenszins dat zy op de verkeerde baen waren; ook, na eene poos bezinnens, zegde hy met ernst:

- Slim, Slim, uwe tong heeft, hoop ik, met uw hart niets gemeen, gy gelykt aen den verdwaelden reiziger die zich op den oever eens afgronds bevindt: hy sluit de oogen toe, als of de afgrond niet meer bestonde, zoodra hy denzelven niet meer ziet. Gy ook zegt tot uw geweten: zwyg! maer zwygt het daerom?

- Trek uwe zedig- wysgeerige gevolgen al rap - deed Slim spottende - ik brande van ongeduld om dezelve te hooren en ten uitvoer te leggen!

- Luister dan wel naer myne woorden, hernam Waeghals met nadruk, gy weet dat valschheid en vrees my volstrekt vreemd

[p. 41]

zyn; ik ga derhalve u onbewimpeld myn hart blootleggen; zeg, Slim, hoe bespieden, hoe pakken wy? By dage sluipen wy verraderlyk in de huizen, onder voorwendsel van onze waren uit te venten; treffen wy dan al vrekken aen, hunne schatten behooren ons niet toe. Laten zy den naekten en hongerigen vruchteloos smeeken om een afgesleten kleedsel of om eenen beet broods, daerover zullen de versteende zielen rekening geven aen den regtveerdigen Regter! Maer hebben wy niet doorgaens met deugdzame wezens te doen? met gulhartige en meêdoogende menschen, die ons volle trouw schenken en, by het afscheidnemen, eene vriendenhand toereiken? En hoe beantwoorden wy aen hunne gulhartigheid? Diezelfde handen, welke zy by dage onachterdochtig in de hunne laten rusten, binden en berooven hen by nachte. Wy ontstelen hun den penning welken zy voor armen en noodlydende bestemden! Dat moogt gy noemen gelyk gy wilt; in myne oogen is het eene lafhartigheid! Ik lach met gevaer; geen stok noch mes, geen zwaerd noch vuerroer boezemen my vrees in! Ik bezit moeds genoeg om in het zweet myns aenschyns den kost te winnen; water en droog brood voor geheel myn leven verschrikken my niet; maer er is iets anders wat my tegenwalgt en benauwt: dat is die eeuwigdurende huichelary, en in mynen boezem voel ik een verschrikkelyke knaging....

- Ga voort, jongen - viel Slim andermael in, en er lag iets sataensch in zyne stem - gy wordt een boetprediker zonder weêrga; gy hebt my alreede in uwe helle gedompeld, trek my thans ook daeruit; de regels der kunst vergen het zoo, en gy schynt in 't vak opgeleerd!

- Zeg eens - zoo ging Waeghals voort met kalm en nadruk - wat zal het einde van 't spel zyn? De Drossaert, Clercx van Overpelt, is een overmoeijelyk en listig man: vos en leeuw te gelyk, met dergelyke katten speelt men niet eeuwig zonder gekrabbeld te worden. Geheele dagen, zegt men, is hy te been en neemt de ernstigste maetregelen. Wie zou zich nog durven

[p. 42]

vleijen met de gedachte dat hy onze bende niet kent? Wie waerborgt ons dat wy dezen nacht niet zullen omsingeld en gevat worden? Nooit zal Waeghals op Siemkensheuvel¹ sterven! daervoor zal ik zorgen; maer beweegredenen van een anderen aerd hebben my ernstiglyk doen nadenken. Langen tyd hebben wy ongestoord gepakt of liever geroofd; thans is het deuntje op een anderen toon gestemd: alwie iets bezit wapent zich; de tegenstand welken men ontmoet, de vrees van herkend en verraden te worden, geven aenleiding tot bloedvergieten, tot moorden! Werd de arme pastor van Grevenbicht niet vermoord, omdat hy Vooraen by zynen naem noemde en om genade smeekte, als hy hem bond? Ik acht my gelukkig aen dien togt en aen alle bloedvergieten te zyn vreemd gebleven. Myne ziekte heeft my van dat ongeluk bevryd en sedert dat ik de dood van naby gezien heb, is myn geweten ontwaekt. Hoor, Slim, ik ben gezind, ja ik ben beslist, my van het tooneel te verwyderen, opdat myne handen niet met bloed bevlekt worden!

- En ons dan gaen verraden als een lafaerd - deed Slim met eene stem welke het gemauw der kat naby kwam - o ja, bekroon uw werk; begeef u by den Drossaert van Overpelt; verkoop hem uwe makkers en geef Slim op den hoop toe; gy zult er een schoonen stuiver van trekken! Vul uwe zakken met dat Judasgeld, of koop omtrent Siemkensheuvel eene plaets om een lusthuis te bouwen en vergast uwe oogen met de stuiptrekkingen van hen, die door uwe verradery zullen ter galge gebragt worden!....

1 Siemkensheuvel ligt naby het dorp Eelen; op denzelven stond eene galg welke, op 't einde der xviii^e eeuw, door eene menigte misdadigers werd beklommen. 's Avonds siddert de Kempenaer nog, als hy den heuvel voorbygaet, welke zich boven de vlakke heide verheft als een spook dat van onder de puinhoopen opduikt! Narc herinneringen staen met deze plaets in verband!
De Schryver.

[p. 43]

- Gy leent my voornemens, welke my vreemd zyn, viel Waeghals in, en.....

- Vergeet uwe Anna, de vondelinge uit den Gouden Leeuw, niet mede te nemen - zoo vervolgde Slim, alle maet vergetende - het is immers aen haer poppengezigt, aen haren heilzamen invloed, dat gy uwe bekeering te danken hebt! Zy is het, die u gelyk maekt aen een kruipenden slaef! Maer wacht een beetje, boetvaerdige Waeghals, nog dezen avond zal ik eene speld aen uw verkeer steken, daerop moogt gy betrouwen! Ik zal haer beletten u nog verder te begoochelen en aen een oud wyf gelyk te maken!

Daer roerde Slim juist aen de snaer, welke op het anderzins gelaten gemoed van Waeghals werkte met de snelheid der electrieke stof; zyn voorhoofd en zyne neusgaten zwollen op, de oogen schoten vuerstralen, de vuisten trokken met een krampachtige beweging te samen en met een bevende stem riep hy uit:

Slim, hoor wel naer myne woorden: indien gy den naem van Anna nog ooit vastkoppelt aen dien van eenen roover, gelyk ik ben; indien hy nog ooit over uwe helsche lippen rolt; indien één enkel hairken op haer hoofd gekrenkt wordt, o, ik zweer 't op de asschen onzer ouders, zoo zeker als ik Bert Siemen heet, verbryzel ik uwen slangenkop tegen de steenen!

By het uiten dezer woorden, als buiten zich zelven geraekt zynde, greep hy Slim's arm en wrong denzelven dat de beenderen kraekten! Deze stiet een luiden gil uit; greep naer zyn mes, maer trok het niet uit de scheede; hy kende de overmagt van Waeghals al te wel om eene worsteling op leven en dood tegen denzelven te beginnen; hy nam, als gewoonlyk, tot veinzen zynen toèvlugt en, den arm wryvende, sprak hy op een huichelenden toon:

- Waeghals, gy zyt niet in uwen gewoonen plooi, anderzins zoudt gy u niet aen myne woorden misgrepen hebben. Ik wensch aen... het meisken uit den Gouden Leeuw geen kwaed; maer

[p. 44]

moet gy niet met my bekennen dat het voor haer zelve beter ware elders geplaetst te zyn, waer men minder met onzen handel en wandel bekend is? Dit wenschte ik; want ik gisse dat gy het schoone kind zult zoeken te huwen. Ziedaer wat ik wilde zeggen, wyders niets!

- Laet het meisken waer het is - bemerkte Waeghals, die een beetje kalmer was geworden - en dat een ieder voor zich zelven zorge! Ik gevoel dat wy op den doolweg zyn en nog nooit hoorde ik Gods stem zoo duidelyk in myne ooren klinken! Op dit oogenblik staen de woorden des deugdzamen herders, die ons onderwees, in vurige letteren voor myne oogen geschreven. ‘Kinders - zoo vroeg hy ons - wie zaeide de ontelbare sterren in het uitspansel? Wie gaf aen de zon haer licht, aen de sterren heuren glans, aen de aerde heure vruchtbaerheid, aen de elementen hunne grootsche uitwerksels, aen den mensch rede. verstand, geheugen en wil?’ Weet gy 't nog, dat wy allen, als uit eenen mond, antwoordden: God, en God alleen! Deze God, Dien wy als kinderen erkenden, vertoont zich thans aen myne oogen, waerom zou ik ze sluiten voor 't licht? Dan zich onderbrekende, zegde hy met een diepe ontroering:

- Broeder, ja broeders zyn wy! ik vloeke de barbaersche benamingen van Slim en Waeghals, welke wy ons geven! ik bid u om verschooning over myne oploopendheid! Myn God, myn God, welk weder! hagel en sneeuw, donder en bliksem met storm en duisternis, alles te gelyk! Ik wensch terug te keeren; maer eene yzeren hand houdt my vastgekneld of dryft my vooruit. Zie, broeder, vooraleer wy den Gouden Leeuw bereiken, wenschte ik eenig weldadig werk te kunnen verrigten; mogt ik eenen noodlydende met myne beurs helpen; eenen ongelukkigen ter hulpe snellen, dan zou ik my moedvol oprigten. Thans ben ik als gejaegd, myn gemoed waerschuwt my dat een zwaer onweêr ons boven het hoofd hangt!

[p. 45]

- Gy raeskalt, Waeghals, met uwen armen, uwen ongelukkigen en uw onweder.

- Neen, broeder, neen! ik weet wat ik zeg en wensch; ik bid God om myne bekeering en ik voel dat ik onwaerdig ben verhoord te worden. Zie, hoe ik tot God verzuchte, broeder, en volg my na! By deze woorden zonk hy, in eene soort van begeestering, met het zware pak, op de knieën in 't midden van sneeuw en regen; stak de beide armen kruiswegs uit en murmelde: ‘Myn Schepper, myn Heiland, stel my toch de afschuwelykheid myner misdaden zoolang voor oogen tot dat ik ze, door uwe genade ondersteund, hebbe uitgewischt! Beproef uwen dienaer; maer breng hem terug op den weg der deugd!’

Kalmtevol stond hy op; ja, Waeghals was schoon op dit oogenblik. De ruwe, ontembare Teut vernederde zich, en werd groot, werd beminnenswaerdig. Nauwelyks wilde hy voortgaen, of eensklaps bleef hy stilstaen - zoowel a ls Slim - om te luisteren: zy hadden op een geringen afstand, ter regte zyde, het gehinnik van een paerd gehoord en gisten dat er een mensch moest naby zyn. Na eene poos hoordeu zy dat het dier in de moerassen dobberde en gedurig flauwer en flauwer hinnikte.

Broeder, ziedaer den vinger Gods - zegde Waeghals met overtuiging - ongetwyfeld worstelt ginds een mensch tegen een onvermydelyke dood; want wy zyn naby de peelgronden; het paerd zal op onze stemmen afgezakt zyn en zich tusschen de turfplassen geworpen hebben, welke ter nauwernood eenen mensch dragen; kom, snellen wy ter hulpe.

Reeds had Waeghals zyn pak ter aerde geworpen en liep naer de moerassen, wanneer hem Slim - die nu volgde - deed bemerken, dat er wel eene wolf kon bezig zyn met een paerd af te maken; in dit geval - voegde hy by - zouden wy wel ongenoodigde gasten kunnen worden, en die zyn nooit welkom.

- Gy bedriegt u, broeder, antwoordde Waeghals, die altoos voortrende, in zulk ongestuimig weêr verlaet geene vogel zyne

[p. 46]

schuilplaets, geene wolf zyn hol; de mensch alleen trotseert Gods gramschap. Volg my, ik hoor het dier nog altoos worstelen, wy zyn er digt by. Een oogenblik nadien legde hy de hand op den zadel van het paerd dat tot aen den buik in den moerassigen grond gezonken lag en nog slechts flauwe poogingen kon aenwenden om zich te redden. De zadel nog warm zynde, giste Waeghals dat de ruiter moest naby afgevallen zyn; diensvolgens volgde hy - met behulp van gaenstok en bliksemstralen - de diepe groeve welke het paerd geploegd had. Op ongeveer honderd stappen afstands, stiet hy op een voorwerp, waerin hy al aenstonds eenen mensch erkende. Zonder te aerzelen, nam hy hem in zyn gespierde armen en snelde met den last over den sidderenden grond naer de plaets waer Slim bezig was met het paerd te redden, zonder hoop van te zullen slagen. Zyne verstoffelykte ziel paeide zich alreede met het vooruitzigt op eenen goeden koopschat.

De geredde op vasten grond gelegd zynde, vatte Waeghals het paerd by den kop en met zyne Herkuels magt had hy het al aenstonds op den weg gebragt. Het edele dier zich vry gevoelende, legde den kop op den schouder zyns redders en hinnikte dat het in de lucht weêrgalmde

Waeghals vaegde een stillen traen uit het oog met den rug der hand: het was eene traen van zoet genot wegens gekweten pligt; hetgeen zyn hart verfrischte, gelyk de bloem verfrischt wordt door den dauw des hemels achter een brandenden zomerdag. Wat er in de ziel van dien lang verdwaelden jongeling omging, kunnen diegene slechts beseffen, welke jaren lang zich in den modderpoel der boosheden wentelden en eensklaps de zuivere lucht der deugd inademen. Hy snelde naer den reddeling en bragt hem op de baen; onderwege gevoelde hy dat er nog leven in hem was. Als buiten zich zelven van blydschap zynde, vloog hy naer den broeder, drukte hem tegen den boezem en riep in geestdrift uit:

[p. 47]

Broeder, thans eerst gevoel ik, dat ik mensch ben! gy zult my het werk helpen voltrekken en de verdiensten zullen u ook aengerekend worden!

- Ja, Waeghals, met uwe verdiensten hebt gy ons daer een mooi boedeltje op den hals gehaeld: ik peins dat het paerd meer waerd is dan thans de ruiter; nemen wy het eerste meê, en laten wy den laetsten hier; deze is, dunkt my, naer de maen en wie betaelt iets voor een lyk!

Waeghals stond verstomd over zooveel onbeschaemden geldzucht; hy hield zich onledig met den geredde; bond zyn pak op het paerd, besteeg hetzelve en nam den vreemdeling voor zich. In dezen toestand vervolgden zy hunnen weg naer den Gouden Leeuw, terwyl Slim te voet en morrende volgde.

Hetzy nu de beweging een heilzamen invloed uitoefende op den vreemdeling; hetzy hy slechts door den val bedwelmd was geweest en dat het bloed in beweging gebragt werde door de wryving; in allen gevalle hadden zy geen halve myl wegs afgelegd of Waeghals bragt eene hand op het hart des reddelings en voelde een zachte klopping. Door blydschap verrukt, riep hy Slim toe, in de Teutentael¹: Broeder, de man leeft nog, ik heb de kloppingen van zyn hart gevoeld. Wy hebben den wenk van Gods vinger gevolgd; doen wy ons werk niet ten halven! Ware de mensch niet het ongelukkigste schepsel des aerdbodems, indien hy niet mogte rekenen op de hulp en den bystand van zynen evenmensch? Spoedige rust en warmte zyn onontbeerlyk; ik zie eventwel geen anderen uitweg dan hem naer den Gouden Leeuw te brengen. Niemand der makkers mag iets gewaer worden; deze vreemdeling moet voor hen en zy moeten voor den vreemdeling onbekend blyven. Luister wat ik ontworpen heb te

1 Overbekend is het, dat de Teuten zich eene wartael gesmeed hadden; door het verplaetsen van lettergrepen werd zy onverstaenbaer gemaekt.
De Schryver.

[p. 48]

doen: langs de weide, brengen wy man en paerd van achteren in de schuer, waer wy ze tusschen het stroo bergen; dan trekken wy binnen, tot dat ik, onder het eene of andere voorwendsel, gelegenheid vinde om de vergadering te verlaten. Ik neem den baes Joos ter zyde, hael den man onbemerkt uit de schuer, draeg hem langs den achtertrap naer boven en plaets hem op een bed. Joossens mond zal ik met geld en moet het zyn, met iets anders stoppen dat nog luider tot zyn laf gemoed spreekt; met de hand zal ik hem doen gevoelen hoe puntig myne dolk is, dan zal hy loopen als een haes! Verhael, gedurende myn oogenblikkelyke afwezigheid, eene van die geheimvolle geschiedenissen waermede gy der makkers aendacht weet te boeijen, als gy in uwe klapluim zyt. Verlies den hoofdman Onversaegd niet uit het oog; deze kerel spot niet met hetgeen hy grillen noemt; nogtans zweer ik dat geen hairken op het hoofd van dezen man zal gekrenkt worden, zoolang als ik mynen dolk in de vuist kan houden! Hy staet onder myne bescherming, wee hem, die een vermetele hand op mynen beschermeling legt! Wat onze woordenwisseling van dezen avond betreft, beloof ik u stellig, broeder, geen besluit te zullen nemen zonder u voorafgaendelyk te raedplegen. Gy weet dat ik liever duizendmael het leven zou verliezen dan iemand ongelukkig te maken; ik ken geene verradery.

- Begrepen van 't begin tot het einde, zegde Slim op een snydenden toon.

Was Waeghals nu werkelyk voornemens Slim te raedplegen omtrent zyn verdere levenswyze, of wilde hy hem slechts ten voordeele des vreemdelings paeijen? Zou hy zyn woord wel kunnen houden en de wisselvallige gebeurtenissen voorzien? Dit was aen grooten twyfel onderworpen: de uitkomst moest deze vragen deels beantwoorden, deels voor eeuwig onopgelost laten! Iets wat vaststaet, is dat Waeghals geene kerk op Slim zou gebouwd hebben; terwyl deze laetste ter deeg begon te gelooven dat 's broeders brein op den hol geraekte.

[p. 49]

Eindelyk waren de beide Teuten voor de schuerdeur gekomen; dezelve opende Slim met een zachten trek aen het klinksnoer; het paerd en de man geborgen zynde, spoedden zich de beide broeders naer de voordeur des huizes.

Met welke uiteenloopende gedachten waren die twee jongelingen bezield, die nogtans door de banden des bloeds zoo nauw vereenigd werden?

Waeghals redde zynen evenmensch van een onvermydelyke dood; deze verdienstelyke daed baerde hem eene nooit te voren gekende zelfsvoldoening; 't was het eerste deugdgraentje dat in zyn hart ontkiemde. Veel had hy voor den vreemdeling gedaen; er bleef hem misschien oneindig meer te doen overig; maer dit vooruitzigt deed hem niet achteruitdeinsen. Wonder, nogtans gewoon verschynsel, dat tusschen den redder en den reddeling de rollen, om zoo te zeggen, omgekeerd zyn: doorgaens hecht zich de eerste meer aen den laetsten dan deze aen genen. De vreemdeling was alreede voor Waeghals een heilige schat geworden; voor denzelven zou hy voortaen alles, zelfs zyn leven opofferen, moest het zyn.

Slim had, daerentegen, in geheel het bedryf een stomme, werktuigelyke rol gespeeld; zyn hart was koud gebleven; het werd door geen edelmoedige gedachte bezield! In den reddeling zag hy slechts een nutteloozen ballast; in zyne oogen had het paerd alleen bekoorlykheden! Wanneer hy op de heide den zadel en de holsters doorzocht, en deze vol schietgeweren gevonden had, dan was by hem al aenstonds de gedachte ontstaen, dat de vreemdeling drager moest zyn van aenzienelyke sommen, ofte wel dat hy een openbare ambtenaer kon zyn; wie weet het, misschien de Drossaert Clercx van Overpelt zelf. Men begrypt zonder moeite op welke slotsom Slim's berekening uitliep! Die zyn valschaerdig, goddeloos en versteenelykt hart had kunnen doorgronden, zou zich overtuigd hebben, dat de booswicht besloot, gelyk de raedsheer des egyptischen konings, toen hy werd geraedpleegd nopens

[p. 50]

de wyze hoe men den vlugtenden Pompeius zoude ontvangen. Was deze van gevoelen dat doode honden niet byten! Slim ook geloofde dat niets beter een geheim kon bewaren dan een ongeweten graf!