De Drossaert Clercx, eene omwerking van De Teuten in de Limburger Kempen

[p. 27]

De drossaert clercx.

I Hoofdstuk.
De Limburger kempen.

Wat oord omringt me? 'k zie slechts schrikbre wildernissen;
'k Doorwaed een moerige aerd, die my den grond doet missen,
Helmers.

In het noordwestelyke gedeelte van Limburg, tusschen Peer, Bree, Weert, Breda, Turnhout en Moll, strekken zich nog onoverzienbare woestenyen uit, welke den reiziger op het eerste gezigt doen denken, dat de bezittingszucht zich nog niet in die streek heeft gevestigd; ofte dat de weldadige Scheppershand aen de landstreek de vruchtbaerheid heeft onttrokken, welke de Vlaming van uit de gryze oudheid zoo wonderlyk weet te benuttigen, door zynen onvermoeibaren en schranderen arbeid. Daer doet zich geene kerktoren op voor het oog als eene wegwyzer by dage; geen geklep van den Angelus, geene uerslag treffen het oor gedurende den geluidverspreidenden nacht. Niets, in een woord, zegt

[p. 28]

aen den verdwaelden reiziger. ‘Rigt uwe schreden naer hier, gy zult er menschenkinders vinden!’ Geene gulhartige morgen- dag- nog avondwensch verkwikt zyn hart met de zoete gedachte dat nooit geziene en onbekende menschenkinderen voor zyn welzyn vroome wenschen vormen. Geen plooijende oogsthalmen sieren daer akkers; geen grazende kudde loeit daer op lachende weilanden; geen beekje murmelt tusschen groene oevers over een keiachtig bed; geene lommer onderschept de zengende zonnestralen; geen bosch beschudt hem van den snydenden noordewind; geene schaduwe lokt zyn afgematte ledematen ter ruste uit; geene nachtegael zingt huppelende onder het loofwerk; zelfs vergast de magere denneboom zelden het oog met zyn groen tooisel!

Myn God! zal de lezer uitroepen, indien daer niets te zien is, 't geen getuigt dat de natuer eenig leven bezit; wat vindt men er dan? Zandwoestenyen, waerboven zeldzame heide- mos- en longkruidplanten haer magere botjes uitsteken! Hier en ginds een ellendig kreupelbosch, hetwelk nooit door menschenhanden aengelegd noch gesnoeid werd. Van afstand tot afstand een zandheuveltje dat door den wind te samengespeeld werd, in het midden der vlakte.

Deze doodachtige landstreek wordt doorsneden met wegen, welke nauwelyks geboren zynde, wederom verdwynen, zoodra een flauw windje met het losse zand speelt. Vindt men nog al een gedreven spoor, dan leidt het tot in het midden der schaersche heidegewassen, waer de landman uit de verafgelegene dorpen zoden kapt en op zyn hof verzamelt, deels voor brandstof in de keuken; deels voor strooisel in de stallen. Immers is er het hout duer als saffraen en de kolen zyn er bekend als de zwaluwen in den winter! Het stroo schiet er kreupelachtig omhoog en wordt voor den guren winter bespaerd, als de kudden haer voedsel niet langs den schralen grond kunnen gaen knagen! Andere kronkelende karresporen verliezen zich in het midden

[p. 29]

van moerassen of zoogenaemde peelen¹, waer de boeren der Kempen hunnen turf steken. Er is een bedreven oog noodig om, zelfs by den dag, in dien doolhof de baen te houden welke naer wooningen, gehuchten of dorpen leidt. 's Avonds blyft aen den streekbewooner niets anders overig dan de noordstar, de maen, soms den wind als kompas te bezigen.

Als de eenzaem woonende landman by den avond de vroedvrouw, den geneesheer of dorpsherder moet gaen roepen, dan werpt hy zich - voor zyn vertrek - op de knieën voor het O.L.V. beeld dat op de schouw prykt en stelt zich onder haer magtige bescherming. Hy is bevreesd dat hem de dwaellichten naer het water leiden, indien Gods vinger hem den weg niet aenwyst en hy leest al gaende het Evangelie van den H. Jan: In den beginne was het woord, en het woord was by God, enz.

Doorkruist men deze wildernis, dan ontdekt men hier en ginds eenige schier onbemerkbare zodenheuveltjes, welke eventwel hun bestaen geenszins aen Gods scheppende hand te danken hebben. De Kempenaer onderscheidt ze in de verte, en dreigt hem regen of storm, dan zoekt hy er eene schuilplaets; want het zyn hutten, welke de schaepsherder uit zoden en ryshout heeft gebouwd als eenen toevlugtsoord voor zich, zyne kudde en zynen hond.

Wordt de verdwaelde reiziger door dezen of genen kronkelweg tot naby de peelen geleid, zoo ontmoet hy eene half zoden, half rieten stulp, welke den turfsteker ter wooning dient. Zyn eenvoudige gade heeft hem zes of zeven telgen geschonken: allen zyn struische dochters en felgespierde zoons, die - ter wereld komende - door den Algever beschonken worden met een genoegzamen voorraed magt, moed en geduld om hun zwaer pak

1 De peelen, zyn waterachtige plaetsen waer de Limburger turf steekt. Dit woord schynt verwantschapt te zyn met het vlaemsche pellen (eenen boom pellen); nogtans zeggen de Limburgers eenen boom, eenen appel schellen.
De Schryver.

[p. 30]

door de wereld te dragen, zonder te bezwyken, zonder te morren. Geheel het huisgezin leeft van het turfsteken; de man vindt een magtig hulpmiddel in de vischvangst en de jagt. Immers zyn de peelputten nog niet onder 't opzigt van houtvesters geplaetst. Daer kent men even zoo min den gedrochtelyken Suwarowhoed als den ambtelyken beenslager der veldwachters! In die streek heeft men nooit de zonderlinge kleedy gezien, waermede men elders de onwillige kinders naer bed jaegt! Ginds vindt men nog nergens plankjes op staken en boomen genageld, waerop te lezen staet: Verboden jagt! Verboden te visschen!

Gerust en vry moogt gy de stulp binnentreden, verdwaelde reiziger, uwe zindelyke kleeding, uw goud en zilver doen in het hart dier arme lieden geen misdadige begeerlykheid ontstaen! Zie de bende kinders, die vóór den ingang speelden, zyn op uwe aennadering in de hut gevlugt; want zy kennen slechts den schaepsherder, die hun toelaet op den ram te ryden, en den turfboer, die hunnen vader den arbeidsloon betaelt. Binnen de schamele wooning vindt gy de bengels achter de moeder verscholen, gelyk de jonge kiekens onder de vleugels der broeimoeder. In de bekrompene stulp, hangen de vischnetten aen houten nagels. Naest de schouw is de plaets van het vuerroer met zyn wormsteligen kolf. Juist heeft zich de brave en zorgvuldige stulpbewooner naer de peelen begeven om er watervogels te schieten voor het noenmael van morgen.

Zyn uwe ledematen afgemat door vermoeijenis, gy moogt u op den eenigen leuningloozen houten stoel zetten, welken 's mans afwezigheid ledig laet. Nypt u de knagende honger, klaeg uwen nood onbewimpeld, en het wyf zal u op eene houten schotel aerdappels met een stuk endvogel opdisschen, al moest zy met hare kleinen hongerig naer bed gaen! Plaets u voor de ruwe tafel; rand de spys aen; is zy niet fyn, zy is toch voedzaem; uwe honger zal de plaets der speceryen beslaen en gulhartiglyk wordt zy u geschonken. Zyt gy door de fortuin stiefmoederlyk behandeld

[p. 31]

geworden, toon u slechts dankbaer. Maer is uwe beurs wel voorzien, schuif dan af met een paer schellingen; dan zullen vrouw en kinders u zekerlyk, mylen verre, op den gebaenden weg brengen! Met stem en gebaerden zeggen zy u vaerwel en zien u verdwynen als een hemelschen zendeling! Mogt gy nog een geheel jaer nadien, 's avonds onbemerkt, van buiten aen de stulp luisteren, gy zoudt achter het lezen van den rozekrans den man hooren zeggen: ‘Bidden wy nog eenen Onze vader en Wees gegroet voor den verdwaelden reiziger, onzen weldoender!’ En het geheele huishouden stuert een gebed of liever een gesmeek tot voor den troon des Almagtigen, hetgeen Hy ongetwyfeld met welgevallen aenhoort; want God versmaedt geen zuiver hart en deze kinderen der wildernis zyn met de zedebesmetting nog geenszins in aenraking geweest!

Was de gesteltenis der landstreek nog dusdanig over zeventig jaren; sedert dat tydstip is de woesteny gedurig ineengekrompen; de schrale grond wordt thans met kouter en schaer doorsneden; het menschelyke vernuft heeft wonderen tot stand gebragt. Waer vroeger de stulp stond, verheft zich eene landmanswooning. Daer waer de wind met het zand speelde, grazen alreede kudden, of verheft zich de denneboom ryzig. De maegdelyke bodem schynt den vernuftigen vlaemschen landbouwer uit te lokken!

Ga dan, Vlaming, voeg uw vernuft by het onvermoeibare gezwoeg van den Kempenaer! Daer zyt gy nog t' huis; want gy hebt het land niet verlaten waer de beenderen uwer voorvaders rusten! Paer ginds de vlaemsche deugd met de kempische eenvoudigheid; het geluk zal onder uwe stroodaken komen woonen; immers houdt het zyn verblyf niet uitsluitelyk in marmeren paleizen; het slaept niet op dons, noch vergast zich met fyne spyzen! Voor geld was het nooit koopbaer, anderzins zouden het de ryken der aerde zekerlyk bezitten.

Arme zwoegers benydt hun lot niet te zeer!