De Drossaert Clercx, eene omwerking van De Teuten in de Limburger Kempen

[p. 7]

Voorwoord.

Indien men hedendaegs niet zooveel misbruik maekte van het woord toeval, dan zouden wy het verschynen der Teuten aen het toeval toeschryven. Maer wat voordeel zou de lezer uit onze openbaringen trekken? Geen hoegenaemd; en daerom houden wy ze voor ons. Door het vervaerdigen van het onderhavige werk, poogden wy enkelyk te bewyzen dat men niet buiten het land behoeft te loopen om grootsche, schilderende figuren aen te treffen; dat op den vaderlandschen bodem - tot zelfs in de

[p. 8]

dwalende ryen der samenleving - genoegzame stof te vinden is voor de bespiegelende letterkunde.

De zucht om nuttig te zyn, om de gedrochtelyke uitheemsche Letterkunde door eene zedige, echt vaderlandsche te verdringen, en langs dien weg onze volkszeden en aerd onverbasterd te bewaren, gaf ons de pen in de hand.

Wy mogen 't ons geenszins ontveinzen, onherstelbare wonden zyn alreede aen onze vlaemsche zeden toegebragt: eene lafheid ware het de kwael toomeloos te laten voorthollen; dezelve ontmaskeren, waerschuwen en geduriglyk waerschuwen, zyn heilige pligten geworden! Wee dengenen, die de oogen niet opent! Hy stort zich en zyn land in het verderf!

Trekken wy, om ons gedacht klaerder te maken, eene afzonderingslyn tusschen de zedelyke gesteldtenis der Vlamingen en der Franschen:

Onze deugdzame voorouders hielden zich overtuigd dat zedekrenkende samenspraken en schriften het gevoel bederven, den geest verstompen, het hart ontedelen en de ziel bezwadderen. Zy geloofden dat de onderdanen aen den vorst gehoorzaemheid, aen de wetten onderwerping en aen de openbare orde ondergeschiktheid schuldig zyn. Zy eerbiedigden bloed- en echtbanden als geheiligde zaken; het eigendomsregt aenzagen zy als een noodzakelyk gevolg der samenleving met wier rust hetzelve in de nauwste betrekking staet. Zy waren met hart en ziel verkleefd aen hunnen godsdienst, aen dien heiligen band, welke het schepsel in betrekking brengt met zynen Schepper; welke een noodzakelyke balsem is op de wonde der zuchtende Adamskinderen! Mogten al rampspoeden loodzwaer op hunne schouders drukken,

[p. 9]

zy wierpen hoopvolle blikken naer Boven; van daer straelde hun de beloonende regtvaerdigheid Gods in 't oog en uit het diepste des boezems verzuchtten zy:

‘Ik weet dat ik mynen God zien zal, die hoop is in mynen boezem gelegd!’

Plaets, naest deze alles verzachtende en troostvolle leer, de geloofsbelydenis der fransche beschavers, welke tegenstrydigheid! Men zou zeggen dat zy den ouden God vervangen hebben door eenen nieuwen, dien zy naer hun eigene grillen en driften mogen fatsoeneren!

Weet gy in samenspraken en schriften de walgelykste ontucht, de goddeloosste stelsels met een doorschynend vloers te omhangen en op een onbeschofte wyze te lasteren en te loochenen, dan noemen zy deze doenwyze: doemlyke vooroordeelen afschudden; gene, une causerie fine et spirituelle, welke, als een passe-partout, den toegang baent tot alle byeenkomsten van het goede genre!

De wetten onder de voeten trappen, is in hunne oogen een onverschillige zaek; de prysbaerste is hy, die zich het beste uit den slag weet te trekken, als het lyfstraffelyk wetboek op 't tapyt komt.

Het gezag van den vorst aenranden, dat heeten zy: de geheiligde regten des menschdoms voorstaen en wreken; alsof de vorst niet tot het menschdom behoorde!

De openbare orde stooren, doen zy doorgaen als een onverjaerbaer voorregt des volks en dient aen het pouvoir ter waerschuwing dat de onderdanen op hunne hoede zyn, en des noods zich regt weten te verschaffen!

[p. 10]

Schendt gy bloed- en echtbanden, dat durven zy in hunne dierlyke tael bestempelen met den naem van afschudding der vooroordeelen!

Het bezit en eigendomsregt noemen die walgelyke moralisten eene schending der natuerlyke regten! Volgens hen hebben noch het eene noch het andere eenigen steun dan de begeerlykheid van de ryken der aerde, die zich in weelde en wellust baden, terwyl de arme prolétaire moet zweeten en zwoegen! Dat de eeuwige Waerheid gezegd heeft: ‘Gy zult niet stelen! Gy zult het goed van uwen evenmensch niet begeeren!’ daeraen laten zy zich niets gelegen liggen; die woorden zyn slechts momerie's, hoogstens goed om kinders en weetnieten te verschrikken en in toom te houden!

Spreek met den franschen windbuil van overtuiging, van hoop op de toekomst; eene schaterende lach zal zyn eenigste antwoord zyn! Plakt gy hem met bewyzen en redeneringen tegen den muer, dan zal hy beginnen medelydende gebaerden te snyden; hy zal u spotsgewyze beklagen dat gy niet ten tyde van Pieter den Kluizenaer als kruistogtsprediker zyt opgetreden, of dat gy niet onder Godfried van Bouillon gediend hebt!

Beklagenswaerdig, maer eilaes al te waer is 't dat de grootste hoop der Franschmans van de nieuwe school meer geloof hechten aen de leerstelsels en droomeryen van Confucius, van Mahomet en van Fourrier, dan aen den godsdienst welke - allen goddelyken oorsprong zelfs ter zyde gesteld - aen Europa de magt en het gebied over den geheelen aerdbodem heeft gegeven! Welken wy de overhand in kunsten, wetenschappen en beschaving zelve te danken hebben!

[p. 11]

Als kristen mensch zouden wy dien rampzaligen staet der fransche samenleving betreuren en met een benauwd hart den afgrond afpeilen waerin dat ryk nog eenmael dreigt te storten, indien men niet, door alle mogelyke middelen, poogde de besmetting voort te planten en ons Belgen op soortgelyke wyze te beschaven! Nu deze strekking zonneklaer bewezen is, mag niemand meer aerzelen; die nog eene vonk vaderlandsch vuer in het hart, en een behoudend denkbeeld in het brein voelt gloeijen! Hy komè met dezelve voor den dag en belette de belgische natie voor den franschen stofgod te knielen!

Hoe verre de wonde in Frankryk het geheele staetslichaem doorkankerd heeft, zal een ieder uit de volgende voorbeelden ligtelyk opmaken: de fransche romans en tooneelstukken wemelen van tweegevechten - die barbaersche regtsplegingen der middeleeuwen - en een minister des konings werpt deze woorden van 't spreekgestoelte: le duel est nécessaire en France! Wy gelooven 't wel: omdat er geen godsdienstige begrippen meer zyn!

Een prokureur-generael vervalscht de tuchtregels der godsdienstzaken; de Primaet-aertsbisschop van Frankryk werpt zich op de bres om het hem toevertrouwde pand ongeschonden te bewaren; en zie, een gepruikte staetsraed berispt den roomschen priester die voor zyne kerk niet meer vryheid vraegt dan de Jood voor zyne Synagoog!

Hoe kan de fransche ambtenaer, hoe de wetgever zich verstaen in zaken, welke de dogmata betreffen; ontvangen zy hunne laetste beschaving niet in eene letterfabriek, genaemd de Universiteit, waer het geoorloofd is alles, zelfs godsloochenaer,

[p. 12]

maer niet katholyk in den zin der roomsche Kerk te zyn?

Welk denkbeeld moet men zich maken van hunne beschaving, als men ziet dat de zouteloosste voortbrengsels van Eugène Sue een onfeilbaer recept zyn om het verachtelykste dagblad van Frankryk, den Constitutionnel, met duizende lezers te belegeren? Hoe diep is de letterkundige smaek niet gedaeld? In den argot der galeiboeven schetst hunne Romancier à la mode de heldendaden van eene Borgnesse, van eenen Maître d'école, van eenen Chourineur, van eene Chouette!! Eene Rose Pompon, eene Reine Bachanale en eene zelfsmoorderin, die de deugd van den mensch in de vormen des lichaems vindt, zyn de heldinnen van den dag! En zulke gedrochtelyke voortbrengsels van verwarde hersenen worden aen ons Belgen opgestoofd om onzen smaek te vormen, ons hart te veredelen, onze zeden te verfyneren; om ons, in een woord, à la hauteur du siècle te plaetsen! Deze voortbrengsels zyn niet alleen de doodsteek der zeden, maer ook der goede fransche letterkunde; want wee hem, die smaek vindt in soortgelyke droomeryen!

Onder het staetkundige oogpunt beschouwd, is het gevaer niet min dreigend. Sedert zeven eeuwen beloert de Franschman ons schoon land, en heden meer dan ooit droomt hy anders niets dan Rhyngrenzen. Menigmael stelde hy zich met trouwloosheid en geweld in bezit van den ryken buit; zoo zwaer woog eventwel telkens het juk op onze schouders dat wy Belgen en Rhynlanders jubelden, als wy ontslaefd werden! Wy zelf hebben, in den winter van 1813, bloemen zien strooijen onder de hoeven der Kozakkenpaerden! Wy hebben moeders zien uitzinnig worden van blydschap, als hare zoons als spooken, ten voorschyn sprongen,

[p. 13]

uit hoolen en spelonken, waerin zy jaren lang scholen om aen de algemeene slagtery te ontgaen!

Zoolang als de Belgen aen hunnen godsdienst en hunne tael verknocht blyven, mag de Franschman op hunne samenneiging niet rekenen; daerom rust hy niet, vooraleer hy ons de laetste godsdienstvonk hebbe uit den boezem gerukt; vooraleer hy onze vlaemsche tael door de fransche verdrongen zie!

Om onzen handels- en nyverheidsvoorspoed te belemmeren en zelfs te dooden, teekent hy met ons verbonden, staet ons schynvoordeelen toe, welke wy zeer duer moeten koopen; door sluikmiddelen beneemt hy ons de vergunde en duer verkochte voordeelen. Ten bewyze behoeven wy slechts aen te halen het verbond van 16 july 1842, rakende den invoer der linnens en garens, waervan hy ons geheel het voordeel beneemt, eerst door het voorstel Delespaul; dan door het verbod- Soult van belgische linnens voor het leger te gebruiken; en eindelyk door den dradenteller en de kleurstaeltjes. Op die wyze maken de Franschen un marché de dupes met ons!

De Paryzer pochers, die zich te Brussel het regt aenmatigen van ons den toon te geven, schynen allen een doel na te jagen: het vernederen onzer groote mannen! Den ellendigsten franschen knoeischilder stellen zy naest, zooniet boven onze Wappers, De Keizer, Gallait, Verboekhoven, Leys, Brakeleer, Geirnaert en anderen.

De gematigde vryheid, voor welke wy zoo vele opofferingen op het outer des vaderlands bragten; welke alle verlichte volkeren des aerdbodems ons benyden! De vryheid voor welke de wispelturige fransche natie niet vatbaer is, omdat by haer

[p. 14]

vryheid en woelzucht te samenhangen als twee schakels in eene ketting, o neen zy voldoet de fransche gelukzoekers niet, die ons in en achter 1830 zyn op den nek gewaeid. Zy komen ons ophitsen om monsterachtige verbeteringen te eisschen, welke noch met onzen volksgeest, noch met ons ware belangen overeenstemmen. Wat bedoelen zy anders dan twist en misnoegen onder de Belgen te zaeijen, ten einde - als de kans klaer is - ons des te zekerder te kunnen pakken!

Is Frankryk nu het land, dat onze samenneiging verdiend heeft? Ondervragen wy de ondervinding der twintig jaren (1794-1814) gedurende welke het ons aen zynen zegewagen geketend hield.

Wie regeerde ons - van den veldwachter tot den prefekt, van den kaporael tot den generael - dan zuivere franschmans? Welke stad of dorpen in ons land mogt men voorspoedig noemen? Het eenigste teeken van leven in de steden gaven de talryke bezettingen, gedurende de kortstondige tusschenpoozingen dat de slagteryen niet aen het orde van den dag waren! Men voege hierby den overmoed der vreemde ambtenaren; het prysgeven der godsdienstzaken aen den willekeur der wereldlyke magt; de centralisatie in het bestuer, eene vreemde wetgeving welke in tegenspraek was met onze voorouderlyke zeden en vryheden; de duizendvoudige en willekeurige kwellingen der vereenigde regten; het gebrek aen individuële vryheid; de drukkende leverancien, het werven en slagten der jongelingen; de bespiedery welke den vader tegen den zoon en den zoon tegen den vader ophitste; het overbrieven en verklikken welke aen onze rondborstige natie werden opgedrongen door de barbaersche

[p. 15]

lyfstraffelyke wetboeken; de naemlooze aentygingen welke als pligtmatige beschuldigingen werden gebillykt; alle deze opeengestapelde rampen en verdrukkingen moeten tusschen de Franschen en de Belgen eenen afgrond hebben gedolven!

Een onwankelbare overtuiging gaf ons de pen in de hand, en zoolang als wy dezelve tusschen de vingers kunnen nypen, zullen wy niet ophouden onze landgenooten te waerschuwen, hun toe te roepen: Schept, en helpt mede tot het scheppen eener vaderlandsche letterkunde; zy zal de hechtste steunpilaer zyn van het nationale gebouw! Schryft fransch, of schryft vlaemsch; maer weest Belgen in uwe schriften! Schudt het stof van onze oude handvesten; toont ons onze vryheden; luistert de heldendaden der vaders op; doet de roemryke voorouders voor onze oogen verschynen; leert ons de zeden, gebruiken en praelstukken van België kennen! Een ieder brenge zyne offerande op het outer des vaderlands, naer gelang van zyn vermogen!

Wat nu van de Teuten gezegd?

Zy waren een werk van overhaesting, dat broksgewyze geschreven zynde, langs alle kanten moest scheef en lam gaen. Wy volgden noch modellen noch kunstregels; en - bekennen wy het regtuit - wy vreezen de eersten byna zoozeer als de laetsten, om de volgende redenen.

Men is het genoegzaem met ons eens, dat onze vlaemsche letterkunde nationael of liever uitsluitend vlaemsch moet zyn. Om aen dit stelsel getrouw te blyven, mogen wy noch by de Hollanders noch by de Duitschers onze voorschriften inzamelen. Heerscht by de eersten te veel styfheid, te veel uitsluitelykheid; by de laetsten vindt men te veel mysticismus en al te dikwyls

[p. 16]

wordt het gevoel door het denkvermogen verdrongen. Van de fransche klassieken hebben wy eveneens te vreezen; immers heeft de verfranschte opvoeding ons zooveel onvlaemsche wendingen in het brein gejaegd, dat wy als het ware alle onze geestvermogens moeten inspannen om ze te ontleeren. Overigens heeft iedere natie hare eigenaerdige wyze van zich uit te drukken; zoodat wy, om vlaemsch en uitsluitend vlaemsch te zyn, wel zouden mogen beginnen met alle uitheemsche modellen op zyde te schuiven. Wanneer ons derhalve deze of gene lettervitter nog naer modellen wil verzenden, dan gelieve hy ons degenen aen te duiden welke hy bedoelt, wy zyn begeerig ze te kennen en ontvangen gaerne eene teregtwyzing.

Wat nu de kunstregels betreft, die zyn onzes inziens aen zooveel willekeur en aen zooveel wisselvalligheid onderworpen, dat men schier niet weet wiens lessen men moet in werking brengen. Dit is hoofdzakelyk het geval in zedenschetsen, welke geenszins binnen eene vastgestelde tydruimte kunnen te samengedromd worden. Als de oogster, zwerft de schryver rond en zamelt in waer hy iets vindt en naer mate zich iets opdoet. En wat zyn de Teuten anders dan zedeschetsen op vaderlandschen bodem ingeoogst?

Vooraleer wy eventwel iets aengaende de Teuten reppen, zeggen wy, wat de provincie Limburg was over tachtig jaren.

De staetsschokkingen der xvi eeuw - uit den godsdiensttwist gesproten - en de later aengegane vredesbepalingen van Westfalen, hadden dat gewest in eenen aerdrykskundigen harrewar gebragt waervan men nergens een voorbeeld vond. Men gelieve

[p. 17]

te overwegen hoe deze weinig bevolkte en langwerpige brok gronds, welke ter nauwernood een stipken beslaet op de wereldkaert, naer alle kanten doorkruisd en als voorbedachtelyk doorsneden was met roode, blauwe, groene, zwarte en geele streepen, waerdoor de verschillende bezittingen afgeteekend stonden; dan kan men Limburgs kaert vergelyken met een spinneweefsel dat over een vel papier geworpen ligt. Indien er nog eenig onderscheid overig blyft, dan bestaet hetzelve daerin, dat het diertje door zynen natuerdrift geleid, met regelmatigheid de gaetjes spint; terwyl men den staetsmannen van dien tyd kan ten laste leggen, dat zy willens en wetens eenen mengelklomp hebben geschapen! Met welk doel, tot wat einde? Dit is voor ons een raedsel dat wy niet zullen poogen op te lossen; wy boeken eene daedzaek, en om dezelve te betoogen diene het volgende.

Maestricht, de hoofdstad, stond onder eene tweevoudige heerschappy: de bataefsche Republiek en den Prins-Bisschop van Luik. De bevolking was deels waelsch, deels hollandsch; zoo ook ging het met de geldsoorten, ofschoon de luiksche munt de overhand heeft genomen, misschien door het vertier met Luik en de luiksche gemeenten van Limburg. Er waren zelfs straten in de stad, welke uit loutere waelschsprekende bestonden. Men kon zeggen dat Holland het wezenlyke, Luik daerentegen het ingebeelde gezag uitoefende; of wil men volgens het corpus juris spreken, dan bezat Holland het dominium utile; Luik daerentegen het nudum dominium¹. Munt- straf- gratie- en schatregt, alles was even bont.

1 Dominium utile, de winstbrengende eigendom; nudum dominium, de naekte eigendom. De Limburger vertaelde dit verschil, in zyne schilderende tael, door: Holland schoor de wol, Luik de stekels!
De Schryver.

[p. 18]

Nog had men aen het bataefsche gemeenebest twee en vyftig buitengemeenten afgestaen, tusschen welke zoo weinig samenhang bestond, dat zy als door een blinde hand over Limburgs bodem gezaeid schenen te zyn; want geene drie raekten aen elkander met hare grondgebieden, noch op den regten, noch op den linken Maesoever.

De hertogen van Braband bezaten er een gedeelte aen deze, en een ander op gene zyde der Maes. Het eerste was gekend onder den naem der brabandsche Kempen, het laetste onder dien van spaensche gemeenten, of oostenryksche Limburgerlanden van Overmaes.

Het gebied der hertogen van Kleef strekte zich langs Roermond uit tot naby Sittard, waer het met een punt op de Maes uitschoot. Te vergeefs zocht men er eenigen samenhang; de gemeenten lagen broksgewyze door elkander.

Het Gulikerland liep langs Heinsberg en Sittard tot op de Maes, waer de dorpen Grevenbicht, Berg en Urmond als drie schildwachten vooruitstonden om den stroom te bewaken.

De Prins-bisschop van Luik bezat er - behalve zyn aendeel van Maestricht - een aental gemeenten, meestal langs de Maes gelegen, alsmede de zoogenaemde Luiker Kempen.

Voegen wy nu nog by, om het tafereel getrouwelyk te schilderen, dat er, in 't midden van dit geographische mengelmoes, nog verscheidene vryheerlykheden bestonden, welke door den tyd en

[p. 19]

door de afwezigheid der vorsten eene soort van onafhankelykheid hadden verkregen; dat er hier en ginds nog leenheerschappyen opdoken, waer de leenheer geen anderen teugel kende dan zynen willekeur, en dat er geen geduchtere dwingelanden bestaen dan de kleinen, zoo pooge men zich een denkbeeld te vormen van den burgerlyken, zoowel als staetkundigen toestand van Limburg, tot op het oogenblik zyner samensmelting, onder de benaming van Departement der Nedermaes.

Schier overtollig is het te gewagen dat dezelfde bontheid zich onder alle opzigten opdeed. Zoo bestonden er luiksche, kleefsche, brabandsche, guliksche, hollandsche en duitsche munten, naer mate de gemeenten tot den eenen of anderen staet behoorden. De wetten en besluiten van Luik werden in 't fransch of latyn gegeven, de brabandsche in het vlaemsch, de guliksche in het duitsch, en verschilden onder sommige betrekkingen hemelbreed van elkander. De hooge geregtshoven waren te Luik, te 's Gravenhaeg, te Kleef, te Wetzlar en te Mechelen gevestigd; de justicie bestond er, maer om zich dezelve te bezorgen moest men grove sommen verspillen. De regtspleging was eene doolhof, waerin zich niet alleen de partyen uitmergelden, maer de fynste procuratores verdwaelden!

Onder het opzigt der lyf- of geldstraffen, bestond hier een gebruik - en al spoedig verkregen de gebruiken kracht van wet - volgens hetwelk byna alle persoonlyke beleedigingen op vastgestelde geldboeten stonden, zoodat eene kaeksmeet tegen eenen goudgulden, eene stokslag tegen twee, en eene messteek tegen vier stuks van die munt betaeld werden. De vorsten,

[p. 20]

leenheeren en ambtenaren aesden op geld en de misdaden waren voor hen eene goudmyn.

Hier heerschte een langwylige regtspraek, welke soms eenen onpligtigen zyn leven lang in 't gevang liet smachten; ginds was de zoogenaemde prompte justicie in voege. Eene soort van regter - Drossaert genaemd - verwees, in sommige gevallen, de pligtigen (die hy als dusdanig aenzag minstens) zoo zonder gedruisch van regtspleging ter dood, hun nauwelyks den tyd latende, om zich met hunnen God te verzoenen, voolaleer zy de ladder ter galg beklommen! Zelfs vonniste in sommige gemeenten de leenhèer (als hy er de hooge en lage justicie had verkregen of bekropen) naer welgevallen, zonder regel noch wet te raedplegen. Menigmael schiep hy vermaek in het verzinnen en toepassen van barbaersche straffen¹!

1 Nog ten jare 1768 leverde de Leenheer van het dorp Limbricht, by Sittard - hy behoorde tot de magtige familie Van Bentinck, die eene stem had op den ryksdag - hiervan een doorslaende bewys.
De dorpelingen mogten zich niet vermaken, zonder de toestemming van den Baes; onder anderen waren de jongelingen gewoon, gedurende de vastenavondsdagen - met toestemming der Heerschap - een levende gans, te paerd rydende, het hoofd af te trekken. By toeval was de heer afwezig en de jongelingen namen 't op zich zonder toestemming te doen wat hun nog nooit geweigerd werd. Zy reden de gans als naer gewoonte; maer als Van Bentinck terugkwam en hoorde welke grove inbreuk men op zyn gezag had begaen, schoot hy in toorn, deed de overtreders voor zich verschynen en veroordeelde hen om den volgenden zondag achter de vespers te paerd voor het kasteel te verschynen. Niemand durfde achterblyven en als zy verschenen hing een levende kat op de plaets waer de gans getrokken was; aen deze moesten zy met bloote handen den kop aftrekken. Daer hy juist de boosaerdigste kat had doen opzoeken en zy van tanden en klauwen kon gebruik maken, begrypt men ligtelyk dat, vooralcer dit barbaersche vonnis voltrokken was, geene jongeling nog vel over de handen had! Opdat er geene ongeoorloofde middels zouden gebezigd worden, stond Mynheer het spel te bezien en lachte zich byna vet met datgene wat hy de grillige gezigten der jongelingen noemde! En men zegge nog dat de Leenheerschappy geene aengename zaek was! Soortgelyke willekeurigheden zouden wy in overvloed kunnen aenhalen; wy vergenoegen ons met deze alleen, welke ons verhaeld werd door eenen grysaerd, in 1818, die medegereden had.
De Schryver.

[p. 21]

Deze korte maer getrouwe schets van Limburgs verwarden toestand zal niet alleen het tot stand komen eener uitgestrekte en talryke rooversbende - ofschoon in 't midden eener deugdzame en beschaefde bevolking - als mogelyk, maer zelfs als onvermydelyk doen voorkomen. Immers waer willekeur bestaet, daer sluipt de verdrukking langs alle kanten in; kan zich dan de verdrukte niet op de bescherming der wet beroepen, dan beroept hy zich op het ruwe geweld. Is hy alleen te zwak, dan zoekt hy zyns gelyken op, en er komen samenrottingen tot stand.

Is het al een uitgemaekte zaek dat er tusschen booswichten geene vriendschapsband kan bestaen, dit belet niet dat gemeen gevaer en gelyke zucht naer hebben en nemen de euveldaders zeer nauw aen elkander kunnen vastsluiten. Is het al waer dat de vriendschap op de deugd en den vryen wil van den mensch steunt; het gemeen gevaer daerentegen plaetst de booswichten in de noodzakelykheid van zich onderling getrouw te zyn; wyl het

[p. 22]

zelfsbehoud van hunne trouw afhangt, en waer is het geschapen wezen dat niet aen zyn bestaen en zyne vryheid vasthoudt? Alwie van deze waerheid zich wil overtuigen, die vrage aen de oppassers en bewakers der galeiboeven, hoe zelden eene samenrotting of eene pooging tot uitbraek door hen verraden wordt, en gy zult verbaesd staen!

De misdadigers, te samengerot zynde, vormen niet alleen op zich zelven een gevaerlyke magt, maer zy verharden zich nog onderling in hunne boosheden en leeren met de wet den spot dryven; alwie, in den tegenwoordigen staet der gevangenissen, tusschen de galeiboeven geraekt, is voor de samenleving zoowel als voor zich zelven verloren: hy valt hoe langer zoo dieper!

Plaets daerentegen den veroordeelden alléén; dat hy binnen zich altoos het geweten beschouwen moete, als een getrouwen spiegel, welke zyne euveldaden in derzelver geheele afschuwelykheid terugkaetst; dat hy buiten zich niets zie dan de nare eenzaemheid en den geduchten God met Wien hy afrekenen moet, en hy zal zich klein, zwak, magteloos gevoelen! Hy zal, in zyne zwakheid, eenen steun zoeken, zich tot God verheffen, zich beteren!

De afzondering der booswichten is overigens op de natuer der zaek gegrond; zy genoten de voordeelen der samenleving zoolang zy het stilzwygende verdrag: gebruik het uwe, maer eerbiedig dat cens anderen! niet schonden, zoolang zy aen hunnen evenmensch geene vrees aenjoegen! Hebben zy eens de vrees in de samenleving geworpen, dan moeten zy onschadelyk gemaekt worden; dit kunnen zy nooit beter dan wanneer zy afgezonderd hun leven moeten slyten; tusschen vier naekte muren, kunnen zy noch licha-

[p. 23]

melyken noch zedelyken schade aen den evenmensch toebrengen!

Uit den staetkundigen toestand, het gebrek aen beteugelende magt en de aerdrykskundige verwarring van Limburg, moesten rooversbenden ontstaen en zy ontstonden er; eeuwen lang verontrustten zy dat schoone gewest en gleden door der magthebbers handen even als de paling, of namen allerlei kleuren aen, als de Kameleon. Onder allen zyn De Bokkenryders en De Teuten de beruchtste geweest.

De eersten waren over het zuidergedeelte van den regten Maesoever verspreid; de anderen breidden hunne takken uit over de Limburger Kempen, op den linken oever dier rivier. Sedert de eerste uitgaef van dit werkje, hebben wy De Bokkenryders in het land van Valkenberg in het licht gegeven; met die woeste mannen heeft de lezer kunnen kennis maken; wy zullen er dus niet meer van gewagen.

Haesten wy ons hier te zeggen - ofschoon zulks uit hetgeen gezegd is, genoegzaem volgt - dat deze benden geenszins stelselmatige instellingen noch scheppingen waren, gelyk de beroemde Schiller die in zyne Räuber op het tooneel heeft geleid. Derzelver eerste insteller was geene graef Moor, slagtoffer eens ontaerden broeders, die de vaderlyke liefde en ervenis bekroop, ten koste zyns broeders.

Geene wraeklust over een geledene verongelyking dreef den eersten Teut noch den eersten Bokkenryder, op de rooversbaen! Het waren slechts duistere misdadigers die, vogelvry verklaerd zynde op het eene grondgebied, tot het andere vlugtten om aen de verdiende straf te ontsnappen! By deze voegden zich de luijaerds en de eerlooze boeven, die genoegzaem ernst bezaten om

[p. 24]

met rooven, moorden en stelen den kost te winnen. Met verloop van tyd namen die woeste samenrottingen een dichterlyke kleur aen, en 't is deze kleur welke wy poogen te schilderen.

Wy zouden deze onmenschen niet ten tooneele gevoerd hebben, indien wy geen groote voorbeelden konden te berde brengen. Wy zullen ons bepalen by het noemen van Schiller, Nodier en Lesage.

Hadden wy, niettegenstaende deze groote voorgangers, de Teuten moeten scheppen, nooit zouden wy ze aen de Vlamingen hebben opgedischt. Onzes inziens is er hemelbreed verschil tusschen gedrochten naer willekeur scheppen of bestaende gedrochten afschilderen.

Wy hebben de samenleving, zoo als zy voor 1804 bestond, niet gevormd om de eenvoudige reden welke het lam, schoon te vergeefs, op eene doorslaende wyze tegen den wolf inbragt:

‘Geen kwaed heb ik van u gesproken,

Nog (over een jaer) was my 't zonslicht niet ontstoken.’

Wy oogstten op den vaderlandschen bodem en schetsten de vlaemsche zeden eener bevolking, die tot heden toe, gelooven wy, aen de overige provincien van België weinig bekend was. Hetzelfde laet zich zeggen van den bodem waerop de gebeurtenissen zich ontwikkelen. De lezer, die zich aen yzende beknoopingen verwacht, zal te leur gesteld worden! Die tooneelen wil welke het hart doen kloppen en de zenuwen aenranden, ga niet verder!

Maer zy, die de waerheid beminnen, en soms gaerne eenen traen uit het oog vagen, mogen voortlezen.

Schetsten wy onmenschen zoo als zy bestonden; naest dezelve ziet men ook aengename figuren opduiken. Vonden wy een

[p. 25]

edelgesteente in het slyk, het zy ons geoorloofd te gelooven dat hetzelve niet minder waerde op zich zelven heeft, dan dat het tot de fyne bloem des adels behoord hadde.

Wy verstaen eene zedenschets en geen hekelstuk te schryven; deze verklaring zegt genoeg dat de namen der persoonen en de huizen met opzet veranderd en verplaetst zyn. De Drossaert Clercx alleen is gebleven wat hy werkelyk was: een edele ambtenaer wiens lof en faem uit alle limburgsche monden gehoord wordt. Deszelfs afstammelingen zullen het ons niet ten kwade duiden dat wy den onvermoeibaren beschermer van persoonen en goederen, maer ook den regtvaerdigen en strengen regter op het tooneel roepen, waer hy zyne rol zoo wel speelde.

Wy hebben den wenk van eene bezadigde kritiek gevolgd en uit den gang van het drama de sermoonen verbannen, welke aen hetzelve vreemd waren. Dit is de eenigste verbetering niet, welke het gewrochtje ondergaen heeft. Wy hebben den styl beschaefd, aen de samenspraken meer kracht en meer leven gegeven, en de Teuten langer blootgesteld aen de vervolgingen van den Drossaert. Deze wyze van de daedzaken te vertoonen stemt meer met de waerheid en het karakter der verschillige persoonen overeen.

Is nu de stof overvloediger en het werkje ongeveer het dubbelde geworden van hetgeen het vroeger was, wy hopen dat het vlaemschlezende publiek er rykelyk voor betaeld zal zyn. Wy hebben deze nieuwe uitgaef met eenige verzendingen verrykt, welke aen de tael meer klaerheid en aen de gebeurtenissen meer waerde byzetten.

De graegte waermede de Teuten, hoe onvolmaekt zy ook

[p. 26]

waren, gelezen werden, legt ons den pligt op van met deze tweede uitgaef wat nauwkeuriger te zyn. Toegevendheid mag men maer eenmael vragen: voor eenen eersteling, en dat waren de Teuten.