|
| |
| |
| |
X
Waerop zal dit altemael uitloopen?
Zoodra Elisa t'huis terugkeerde, gaf zy kennis aen haren echtgenoot, dat Kunegonde by hare ouders verbleef, en zyne bescherming inriep tegen de aenslagen van haren wettigen man. Op staenden voet begaf zich meester Engelen naer het kabinet van 's konings prokureur, en gaf aen den waerdigen ambtenaer verslag van hetgeen was voorgevallen. Daer de regtsgeleerde een onbeperkt vertrouwen inboezemde, twyfelde deze magistraetspersoon geenen oogenblik, of geheel dit samenweefsel van eerloosheden bestond in volle waerheid.
Ik had sedert eenigen tyd het oog gevestigd op den zoogenaemden bankier Oscar Gullivers; - sprak de man der wet - gelief eene klagt op te stellen in een paer lynen, en ik span eene lyfstraffelyke vervolging tegen hem in, ter oorzake van deze en vele andere misdryven.
- Daermede zou ik aen de inzigten der edeldenkende vrouw niet beantwoorden. - Bejegende Engelen - Ik vraeg voor haer enkelyk bescherming, maer geene wraek. Ik bid u, spaer den booswicht, uit achting voor de
| |
| |
vrouw, die gedwongen is, zynen naem te blyven dragen.
- Bescherming zal zy genieten; doch Gullivers is een kerel, die de wetten van God en van de samenleving onder de voeten trapt; de samenleving oefent geene wraek uit, meester Engelen; dit weet gy zeer wel; maer zy wil beschermd wezen tegen monsters, gelyk Gullivers er een is.
- Volgaerne aenerkend, heer prokureur, doch de zedelykheid zal, in onderhavig geval, er oneindig veel by winnen, dat deze booswicht aen zichzelven worde overgelaten. Smyt hem in de gevangenis als woekeraer, als bedrieger, als schender der zeden, dan zal hy zyne schande verbergen tusschen vier muren in eene cel; het publiek zal er geene lessen uit trekken. Ik kan my niet onthouden, de wysheid des grooten Fredriks van Pruissen te bewonderen in het vonnis, dat hy velde over eenen vadermoorder: hy veroordeelde hem te leven, maer naest het lyk des vermoorden! Zoo moet ook Oscar Gullivers gedoemd wezen, om voor zyne straf te blyveu wandelen onder de menschen, als een voorwerp der algemeene verachting. Men zal hem welhaest met den vinger nawyzen op straet; de algemeene verachting zal hem zwaerder om dragen vallen, dan de straf der galeiboeven. Overigens heeft hy den graef Van Mirbach eene onteerende rol doen spelen, die hem duer genoeg zal te staen komen; want deze edelman laet niet ongestraft eene vlek op zyn wapenschild werpen.
Meester Engelen verliet het kabinet eenige minuten nadien, mededragende de vaste verzekering, dat voor kunegonde niets te vreezen stond van wege den gemael, en dat men dezen laetsle aen zyne schande en wroegingen zoude overlaten, indien geene klagt tegen hem werd
| |
| |
ingezonden; in den gevalle zich een klager opdeed, moest het regt zynen gang hebben.
Nog denzelfden dag legde de familie Goudaert een bezoek af by mevrouw Engelen, en vernam, wat er ten huize van Gullivers, daegs te voren, was gebeurd. Op Marcelis bragt deze mededeeling eenen diepen indruk te wege. Dusdanig waren dan de gevolgen van een huwelyk, hetwelk aen een kind zonder ondervinding werd opgedrongen door verblinde ouders, die het geld voor alles, en de deugd voor niets schatteden. Eene poos verviel de kunstenaer in eene diepe mymering; van tyd tot tyd streek hy met de hand over zyn voorhoofd, als of hy eenen sluijer wilde wegschuiven, waerachter oude herinneringen verborgen waren. Eindelyk sprong hy regt, gelyk iemand, die uit eenen diepen droom ontwaekt, en murmelde halfluid: ‘ja, ik heb het gevonden! Zoo zy het... ik zal beproeven, of de kunst de geschondene morael kan wreken; het publiek zal als regter geroepen worden!
Vruchteloos drongen moeder, zusters en vrienden by hem aen, om te weten, wat zyne woorden beduidden: hy bleef ondoordringbaer, en antwoordde enkelyk, dat dit zyn geheim was.
Volgen wy thans den slechten echtgenoot Gullivers, van den oogenblik dat Kunegonde hem verliet. Zoolang graef Van Mirbach aenwezig was, werd hy beheerscht door éen enkel gevoel, de vrees. Doch nauwelyks hoorde hy de voordeur toevallen achter de vertrekkenden, of hy sprong in woede op; wierp zich op het ongeteekende kontrakt; wrong zyne vuisten krampachtig te samen;
| |
| |
stiet eene reeks vervloekingen en verwenschingen uit tegen den edelman, tegen de ongelukkige gade en zwoer, eene schrikkelyke wraek te zullen nemen. Maer hoe, wanneer, op wat wyze? Daerover zou hy verder nadenken. Eensklaps vielen zyne oogen op de flesschen, die nog op tafel stonden; hy greep een glas met de eene, eene flesch met de andere hand; schonk en dronk zoolang en zooveel, dat hy naest de tafel op het voettapyt viel. Daer vond de knecht Willem hem den volgenden dag liggen, wanneer hy met de brieven en dagbladen langs de eetzael in zyn kabinet wilde dringen. Gedurende het tafereel des voorgaenden avonds, was deze bediende afwezig, op bevel zyns meesters. t'Huis komende in eenen staet van halve bedwelming, had hy zich naer bed begeven.
Nauwelyks bemerkte de doortrapte Willem, in wat zonderlingen toestand zyn heer zich bevond, of hy keerde op zyne teenen terug; trok de deur omzigtig toe; begaf zich naer de verdieping juist boven de eetzael, en begon daer een helsch gedruisch te maken met stoelen en tafels, ten einde den slaper te doen ontwaken; immers het opschrift eens roozekleurigen briefjens droeg, met eene bekende hand geschreven, de woorden: ‘zeer spoedig!’
Toen hy zich wel verzekerd had, dat de laetslaper te been was gekomen, begaf hy zich naer de werkkamer, waer hy mynheer vond met roode, gezwollene oogen, en bleeke kaken. Nauwelyks had Gullivers zynen blik laten vallen op het schrift des bedoelden briefjens, of hy morde: laten wy zien, wat de bloedzuigster al wederom noodig heeft. Dit beroerd goedjen is onverzadigbaer. Ja, daer hebben wy 't; - murmelde hy, en las het volgende:
| |
| |
Brussel, Maendag avond....
Over eenen oogenblik werd my de gazette des théatres ter hand gesteld; ik lees er in, dat mevrouw R... oneindig veel byval heeft gevonden in de rol van Marie Stuart, en wat haer verrukkelyk stond, was een kanten sluijer, dien zy droeg, toen zy naer de strafplaets ging.
Gy weet, dat ik aenstaenden zondag moet optreden met de rol van Maria Stuart, en my ontbreekt een sluijer van waerde. Er is kwestie van eene bagatelle... twaelf honderd francs; maer wat wil men er aen doen? Wanneer men het vuile metael niet heeft, dan blyft men in nood zitten. Welnu, myn ryke Oscar, zult gy my uit deze verlegenheid trekken? Ik durf er op rekenen; en aengezien gy veel smack, maer nog meer geld bezit, verwacht ik u morgen voormiddag met dit sommetjen. Met dankbare ooglonkjens zal u deze geringe dienst vergolden worden door uwe toegenegene.
Pennefetter.
Onder het lezen hadden zich diepe plooijen op zyn voorhoofd gelegd; toen hy ten einde was, fronste hy het papier tusschen zyne vingers, en grolde: de duivel hale den sluijer, de rol en de speelster! De bagatelle van twaelf honderd francs, zegt zy! Maer dit tooneelvolkjen is dan enkelyk in de wereld, om ons geld af te persen! Dat zingt voor geld, danst voor geld, vleit voor geld, verkoopt hart, lyf en ziel voor geld...! Ik wil nog zwygen, indien de operatie met dien dommen graef gelukt ware, dan kon er eene bagatelle van twaelf hon- | |
| |
derd francs af; doch gelyk thans myne zaken staen, mag ik in de geldkoffers niet meer pullen, indien ik niet den bodem wille vinden!
Deze woorden meer tot zichzelven, dan tot den toehoorder Willem gerigt hebbende, keerde hy zich tot den laetste, bevelende: ‘gy zult aenstonds tot mejuffer Pennefetter gaen en haer zeggen, dat de vraeg, die zy my toestuert, niet kan worden ingewilligd... of liever wacht eenen oogenblik, ik zal u een paer lynen schrift medegeven.’
Terwyl hy een weigerend antwoord op het papier bragt, vraegde hy, zonder de oogen van het papier te slaen: ‘is nog niemand naer my komen vragen, dezen morgen? Ik verwachtte my aen een bezoek.’
- Ja, ik zou 't byna vergeten hebben: over ongeveer een uer verscheen baron Van Heistert; hy wilde u tegen wil en dank spreken, van wege den graef Van Mirbach, voor eene dringende zaek.
- Ik wenschte? dat baron en graef te samen naer den duivel waren! - Bromde Gullivers, doodbleek wordende en de pen uit zyne hand latende vallen - En wat hebt gy hem geantwoord?
- Daer ik op zyn gelaet zag, dat er ergens een storm dreigt los te barsten, zegde ik, dat mynheer niet t'huis was. Hy scheen misnoegd, en wilde weten, op wat uer van den dag gy sprekelyk waert. Ik antwoordde, dat ik zulks niet konde zeggen. Dan gaf hy my eene kaert voor u over, byvoegende, dat hy zoude terugkeeren. In het heengaen, hoorde ik hem spreken van beleediging... van voldoening... van getuigen!
- Willem, voor dien baron ben ik niet t'huis... gy verstaet my; even zoo min zult gy elken andere ontvan- | |
| |
gen, die van wege den graef Van Mirbach komt; ik wil met dien kerel niets te doen hebben.
Op denzelfden oogenblik werd geklonken. Toen de bediende de deur opende, trad een notaris met twee getuigen binnen, vragende, om den heer Oscar Gullivers te spreken. Voor den ambtenaer verschenen zynde, werden hem aengeboden in bankbiljetten de som en verloopene intressen door den graef Van Mirbach verschuldigd. De woekeraer aenvaerdde de waerdyen en teekende de opgestelde akte van vernietiging der ingeschrevene hypotheek. Dit slagtoffer ontsnapte dus voor goed aen zyne bedriegelyke berekeningen.
Zoohaest deze zaek was afgedaen, voltooide hy zyn briefje en gaf hetzelve verzegeld over aen den fynen Willem, die zich dan ook regtstreeks naer de Perkamentstraet begaf. Onderwege murmelde hy met eene zigtbare misnoegdheid: ‘zoo, zoo, mynheer houdt de beurs gesloten voor zyne Pennefetter! Het is waerachtig spytig, zy is toch eene dame, die leeft en laet leven. Vyf en twintig ten honderd, dit maekte voor my twaelf mael vyf en twintig; dus drie honderd francs! En ik zou dit sommetjen verliezen! Maer wy zullen zien; in allen gevalle zal ik elders het dubbele weten te betrappen! Heeft hy zelf my niet duizendmael gezegd: ‘het geld is de ziel en de zenuw der samenleving!’ Wat doe ik anders, dan zyne lessen getrouwelyk toepassen? Is het ten koste zyner beurs, des te beter voor anderen en voor my; des te heilzamer voor zyne gezondheid: hy zal te minder brassen en uitspatten; immers hoe meer geld hy bezit, zoomeer leidt hy een toomeloos leven!
Gedurende deze alleenspraek, was Willem in de Perkamentstraet, ter wooning der Pennefetter aengekomen
| |
| |
en had het briefjen overhandigd. De gramschap van deze Maria Stuart was onbeschryflyk; zy zwoer by hoog en laeg, dat zy den gierigaerd niet meer wilde zien! Dat zy hem door haren lakei zoude laten buiten de deur jagen. Dan had Willem de platte, doch juiste bemerking gemaekt, dat men de melkgevende koeijen niet uit den stal dryft. De Pennefetter vond de vergelyking zeer juist, en beloofde op den ouden voet voort te gaen, zoolang als er buit te maken viel op den woekeraer Gullivers. Wat de notaris was komen verrigten over eene poos, dit wist Willem zeer wel; want met zyn oor had hy tegen de deur des vertreks gelegen, en dus duidelyk de woorden gehoord: hier zyn honderd dertig bankbiljetten, elk van duizend francs voor hoofdsom, daerenboven vyf dito van duizend en twee van honderd francs, over een jaer intres, tegen vier ten honderd. Hy wist bygevolg, dat het hem aen geld niet mangelde; maer zyne gierigheid was den bediende sedert lang bekend. Er werden middels beraemd tusschen deze twee waerdige gunstelingen van den even zoo waerdigen woekeraer, om hem tot het hemd toe uit te stroopen.
Het kostte aen Willem weinig moeite, te vernemen, waer de meester zyne waerdyen opsloot; alhoewel deze laetste in den hoogsten graed wantrouwig was jegens de geheele wereld.
Stappen wy thans over een tydverloop van veertien dagen heen, dan bespeuren wy, dat Oscar Gullivers eene volslagene verandering heeft ondergaen: zyn aengezigt is ingeslagen; zyn hoofdhair hangt, in dunne trensen, verwaerloosd langs de slapen; de hoofdschedel is kael; op het ronde voorhoofd hebben zich zorgen en bekommernissen gelegerd.
| |
| |
Men zou zich eventwel bedriegen, indien men in het gedacht verkeerde, dat eenig berouw of leedwezen toegang hadde gevonden tot deze goudziel. Zulke gewaerwordingen veronderstellen tevens het voornemen van beternis, van eenen levenswandel overeenkomstig met de hoogere bestemming van den mensch; voor zulk gevoel was Oscar Gullivers niet vatbaer. Neen, wat hem kwelde en martelde, was deels de vrees, deels het verdwynen van zynen gewoonen luister. Geen dag ging voorby, zonder dat Willem tot hem kwame met de boodschap: de baron Van Heistert is al wederom hier geweest, om naer u to vragen; ik heb hem gezegd, dat gy nog niet waert teruggekomen. Hy is heengegaen met de verklaring, dat hy zoo dikwyls en zoolang zich zal aenbieden, tot dat hy u vindt.
By het vernemen dezer hardnekkigheid, voelt Oscar telkens eene koude huivering over zyn lyf loopen; hy stamelt met een vervaerlyk gegryns: ‘maer deze kerel heeft dan een stuk van den helschen Satan in zyn lyf! Hy wil my vermoorden, om vervolgens myn wyf te kunnen ten huwelyk nemen! Ja, maer ik wil leven, om haer en zyn plaeggeest te wezen..! houd my gedurig afwezig, Willem!’
Heden maekte de bediende eventwel de bemerking, dat dit stelselmatige liegen niet kon blyven duren; immers (voegde hy by) heeft de baron my dezen morgend gezegd, dat, indien hy u, by zyne eerstvolgende komst, niet t'huis vindt, ik van de hondenzweep zyns lakeis zoude proeven! Gy begryptligtelyk, myn waerde heer, dat deze bedreiging niet zeer bekoorlyk is voor my. Ook moet ik u ronduit verklaren, dat ik my aen zulke dierachtige behandeling niet wil blootstellen; diensvolgens is myn
| |
| |
eerbiedig verzoek, dat gy my uit uwen dienst ontslaet en myne rekening opmaekt. Ik wil u wel getrouw en eerlyk dienen; maer in uwe plaets slagen ontvangen, daerin wil myn rug niet toestemmen.
- Wat! gy zoudt my verlaten, Willem, gy! en zulks op den oogenblik, dat ik uwen dienst meer noodig heb dan ooit! Gy denkt er toch niet aen... zeg my, dat dit voornemen niet ernstig bestaet.
- Zoo ernstig bestaet het, dat al myne prulletjes reeds zyn ingepakt! Ik heb u met trouw en eerlykheid gediend, tegen een karig loon; heden bezit ik zooveel als over een jaer: altyd even arm! Het drinkgeld is schaersch, en wordt hoe langer zoo schaerscher: sedert mevrouw weg is, valt er geenen halven frank meer te betrappen. Immers de vrienden Blondeau, Haenrots, Chauvel, De Chatel en consoorten zyn goed, om hier te komen beslag maken... om zich door knecht en meiden als groote heerschappen te laten dienen. Maer dit mag ik u zweren: Willem, uw eerlyke bediende, weet tot hiertoe nog niet, wat munt deze windbuilen slaen... en onderons gezegd, ik geloof dat hunne beurs zoo plat is als een ydele handschoen.
- Ik verbied u, Willem, mynen dienst te verlaten... ik wil niet, dat myn trouwe bediende zich zonder plaets bevinde!
- Wees niet bezorgd, ik kan tien plaetsen voor éene vinden; men heeft my zelfs gevraegd van wege den graef Van Mirbach...
- By dien kerel zult gy in 't geheel niet gaen dienen! - Riep Gullivers met eene bevende stem; want de vrees overmeesterde hem.
- Ik weet niet, wie my zoude verbieden te gaen,
| |
| |
waer ik wil, als ik eenmael uit uwen dienst eervol ontslagen ben.
- Spreek my niet van u te ontslaen uit mynen dienst, Willem; ik zal u ruimschoots schadeloos stellen voor de vermindering uws drinkgelds.
- Van uwe beloften, mynheer, is nog niemand ryk geworden, met myne wete; het staet te vreezen, dat ik de eerste niet zulle wezen.
- Willem, Willem, gy maekt misbruik van den hachelyken toestand, waerin ik my bevinde; doch kan ik uw gedrag niet mispryzen. Elkeen tracht zyn voordeel te trekken uit de gunstige gelegenheid. Gy blyft in mynen dienst, en ik zal u alles geven, wat gy vraegt, wat gy begeert. Is dit een woord gesproken, myn trouwe jongen, dan zeg, dat gy by my blyven zult.
Misschien zou de slimme kerel zyn geveinsd besluit van heengaen nog langer hebben volgehouden, doch de vyf goudstukken, die in zyne hand vielen, gevoegd by de woorden: ‘ik zal u alles geven, wat gy begeert!’ haelden hem over tot blyven. Immers Willem begeerde veel, zeer veel, en had een geweten op zyne eigene hand: regtstreeks zou hy geenen centiem hebben gestolen; vond hy eventwel een voorwendsel, vond hy de minste stof, om aen zyne handeling maer den schyn van billykheid te geven, dan verdween elke bedenking. Zyn meester had hem alles beloofd, wat hy begeerde... Van deze belofte zou hy wel weten gebruik te maken, op tyden stond. Nauwelyks had hy eene halve toestemming tot blyven gegeven, of de meester sprak tot hem op eenen gemeenzamen, schier vleijenden toon: - Willem ik weet by ondervinding, dat gy een fyne knaep zyt; aen middels en uitvlugtsels kan het u niet ontbreken. Zeg my eens
| |
| |
uwe zienwyze: hoe zoudt gy het aen boord leggen, om vrede te hebben met dien beroerden graef Van Mirbach, en met den baron-Yzervreter Van Heistert?
Na zyn antwoord eenen ruimen tyd overwogen te hebben, sprak de bediende zalfachtig: ‘wy eenvoudige dienstboden weten niet, hoe het met de groote wereld geschapen staet. Indien ik eventwel zulke hachelyke zaek op mynen nek hadde, dan zou Willem weldra gevonden hebben, wat hem te doen stonde.’
- En wat zoudt gy doen, Willem? Kom eens voor den dag met uwe zienwyze; ik zal ze in rype overweging nemen.
- Welaen, indien gy 't niet kwalyk neemt, zal ik 't maer zeggen: ik zou regstreeks tot mynen vyand en vervolger gaen met de woorden: heer Van Mirbach, ik kom my ter uwer beschikking stellen; maer durf tevens op uwe edelmoedigheid rekenen...!
- Maer, Willem, gy spreekt niet ernstig, of kent den graef niet! Hy is in staet, my een stuk lood tusschen de ribben te schieten, of eene handlang stael in de borst te planten. De graef staet bekend als schermmeester.
- Wees niet bevreesd! volgens myne zienwyze, zal er niet gevochten worden; immers gy doet eenen oproep tot zyne edele gezindheid, en maekt hem wys, dat de tweegevechten strydig zyn met uwe godsdienstige grondbeginsels, die gy niet moogt schenden!
- Ik zou hem dus schaemteloos beliegen! Hy, die beter weet, is bekwaem, my eenen kaekslag te geven, dat myn hoofd draeit!...
- Het is juist zulken kaekslag, dien gy moet wenschen; valt zyne vuist op uwe regter wang, dan biedt gy hem bedaerdelyk de linker, om den tweeden slag te ontvan- | |
| |
gen. Deze echtkristelyke gelatenheid zal hem oogenblikkelyk ontwapenen. Van eenen kaekslag sterft men niet... en opdat geen mensch het zie, gaet gy hem opzoeken in zyne wooning.
- Ik begin waerachtig te gelooven, dat gy my eenen goeden raed geeft, ik zal uw gevoelen in rype overweging nemen; de nacht brengt raed. Morgen namiddag, begeef ik my ter wooning van den graef, en speld hem zoo wat van alles op den mouw. Ga thans, myn goede jongen, en zorg, dat ik een goed onthyt bekome. Voortaen zult gy redenen hebben, om over my hoogstvoldaen te wezen; daerop moogt gy betrouwen!
Een half uer na deze stichtende samenspraek, stond de tafel des woekeraers bezet met de fynste spyzen, die in de hoofdstad te vinden waren. Immers de bediende kende zynen meester: kwam het er op aen, zyne zinnelyke lusten te streden, dan zag Gullivers op geene uitgaven. Overigens was hy heden by kasse; want de honderd vyf en dertig duizend franken, door Van Mirbach afgelegd, bevonden zich nog onaengeraekt in zynen lessenaer. Dit wist Willem zeer wel, weshalve hy in het heengaen binnensmonds murmelde: ‘hy heeft immers gezegd, dat hy my alles geeft, wat ik begeer! Dit is duidelyk gesproken: wat hy bezit, is het myne; ik zie geen beletsel, om het altemael te begeeren.’
Den volgenden dag, sloeg de klok twee ure van den namiddag; Van Mirbach was gekleed en stond op het punt van uit te ryden en eene tentoonstelling van schilderstukken, kostbare meubels en prachtvoorwerpen, allen geschenken van liefdadige zielen, te gaen bezigtigen, in het paleis des hertogs van Braband. De opbrengst dezer tentoonstelling moest dienen ter bezorging
| |
| |
der vondelingen... de beklagelykste vruchten der zedeloosheid van de groote steden.
Eensklaps komt een bediende binnen, en meldt het bezoek van eenen heer, die wenscht den graef te spreken. Dat de bezoeker ten onpas kwam, dit moet wel niet gezegd worden; doch Van Mirbach was de man niet, om iemand ongehoord te laten afwyzen. Hy gebood den bediende, dat hy den aengekondigde op staenden voet zoude binnen brengen.
Terwyl de edelman eenen oogenblik den spiegel raedpleegt, of zyne kleeding in behoorlyke orde, of zyn hair wel gekapt is, gaet de deur open. Hy keert zich om... wie vermag zyne verbaesdheid, zyne gramschap, zynen walg te schetsen, wanneer hy Kunegonde's gemael voor zich ziet staen. Veeleer had hy zich aen zynen dood verwacht, dan aen Oscars komst in zyn eigen huis. Zonder éen enkel woord te spreken, (want hy gewaerdigde zich zelfs niet, den kerel te groeten) rigtte Van Mirbach zyne schreden naer den hoek der zael, waer het zyden belsnoer hing, om eenen bediende te doen komen, die den lafhartigen kerel zoude buiten de deur dryven, op staenden voet.
Gullivers scheen 's edelmans voornemen te raden: want metter spoed plaetste hy zich tusschen den heer en het belsnoer, zeggende op eenen smokenden toon: ‘Heer Van Mirbach, gelief my te aenhooren, vooraleer gy eene beslissing neemt! Ik heb gewigtige dingen te openbaren.’
- Wat zoudt gy, gemeene vent, my te openbaren hebben? - Riep de graef uit met gramschap - Ik mag, ik wil met eenen lafhartigen booswicht in geene hoegenaemde woordenwisseling treden. Verlaet op
| |
| |
staenden voet mynewooning! Doel gy 't niet vrywillig, dan roep ik eenen bediende, en geef hem bevel, u buiten te dry ven met de hondenzweep! Hoe moet ik hier eenen kerel aenvaerden, die zich sedert veertien dagen verscholen houdt; omdat hy geenen man durft onder de oogen zien... en hoogstens moeds genoeg bezit, om zynen arm tegen eene zwakke vrouw te verheffen?
By deze gegronde verwytingen de daed voegende, wilde Van Mirbach andermael tot het belsnoer; doch het vale aengezigt van Gullivers nam eene zoo neerslagtige uitdrukking aen, dat 's graven eerste gramschap gedeeltelyk viele. Hy werd, in zekeren graed, nieuwsgierig te vernemen, om welke redenen de lafaerd tot hem kon gekomen zyn. Hy sprak tot zynen ouden schuldeischer op eenen kortsnydenden toon: ‘zeg in weinige woorden, wat gy hier bedoelt te verrigten. Myn tyd is kostbaer, en ik ben niet zinnens, vele woorden met u te wisselen! Ben ik u nog iets schuldig?’
- Geenen centiem, heer Van Mirbach! Ik ben niet als een lastige vrager, maer als een nederige smeker gekomen; gewaerdig u, my te aenhooren!
- Wederom de eene of andere valschheid, die gy in uw schild voert; welnu, laet hooren; doch maek het kort; want ik moet uitgaen.
- Ik gehoorzaem; - sprak de huichelaer met eene bevende stem - het ware overtollig, u te herinneren, dat gy u grovelyk over my hebt te beklagen; nogtans zal myn gedrag u min pligtig schynen, wanneer ik de beweegredenen myner handelingen heb blootgelegd. Ik trad in het huwelyk met mejuffer Blinkhout, gelyk een Engelander zich van het leven berooft... uit loutere verveling; het jongmansleven walgde my tegen. Ik
| |
| |
verkeerde in den waen, dat men eene vrouw neemt, gelyk een huismeubel of een sieraed; de uitkomst heeft my schrikkelyk bedrogen. Daer ik misschien te breed had geleefd, was myn hart koel en voor elke teedere gewaerwording onvatbaer, by het aengaen myns huwelyks. De jonge gade had zich een geheel ander denkbeeld gevormd van den huwelyken staet: zy bragt my eenen ruimen voorraed liefde; maer eischte wederliefde in dezelfde maet. Dezen eisch kon ik onmogelyk beantwoorden; daer ontmoette ik den eersten steen des aenstoots.
Deze tael scheen den graef zoo rondborstig, zoo natuerlyk, dat zyne aendacht wierde opgewekt. Indien Gullivers voortging, zyn losbandig leven zoo onbewimpeld bloot te leggen, dan kon de graef voor zich nuttige lessen trekken uit's mans ondervinding. Toen de huichelaer bemerkte, dat de toehoorder geene ongeduldigheid meer liet blyken, vervolgde hy zyn verhael op denzelfden zalfachtigen toon:
‘Wat ik hier als ter loops bekend maek, dit moet gy, reeds op onze speelreis in Italie, bemerkt en met uwe oogen gezien hebben. Kon een warm hart, als het hare was, lang overeenstemmen met het hart van eenen afgesloofden man? Kon ik met haer dweepen voor eene schildery, waerop Correggio of Da-Vinci, min of meer kunstig, kleuren geworpen hadden? Was het my nog mogelyk, met haer in verrukking te staen voor eenen hoop kalk en steenen, welken men Coliseum of Sint-Pieter noemt? Dit mogt de jonge vrouw niet verwachten van den man, die al zyne levensdagen had besteed aen het behandelen van het zinnenverdoovende geld! Ja? heer Van Mirbach, ik moet deze bekentenis afleggen:
| |
| |
de zucht naer goud had myn geheel gemoed overmeesterd.’
- Ik geloof, op myne zaligheid, kerel, - onderbrak de graef met verbaesdheid - dat gy, voor de eerste mael in uw leven, opregtelyk spreekt!
- Ik ben gekomen, - hernam Oscar - om voor u de gesteltenis van myn hart bloot te leggen; myne belydenis zal volkomen wezen, indien gy u gewaerdigt, my tot het einde te aenhooren. Wanneer gy den geheelen omvang myns rampzaligen toestands zult kennen, dan wacht ik uw vonnis met vertrouwen af, en houd my verzekerd, dat ik eerder uw medelyden dan uwe gramschap verdiend hebbe...! Met uw verlof ga ik voort.
Zoodra de graef door eene ligte buiging had te kennen gegeven, dat hy tot luisteren bereid was, hernam Gullivers den draed des verhaels: Om de liefde myner gade bekommerde ik my zeer weinig. Wat gaf ik om eene liefde, die ik wist, met wederliefde niet te kunnen bejegenen? Slechts eene overweging ging my ten harte: ik vreesde vooreerst misnoegdheid en vervolgens oneenigheden in het huishouden. Gewoon zynde, geen ander rigtsnoer van myne handelingen te volgen, dan de openbare meening, stelde ik my in alles de vraeg: ‘wat zal het publiek er van zeggen?...’ Thans zal 't u niet moeijelyk vallen te beseffen, waerom ik my zeer toegevend toonde nopens de gedragslyn myner jonge vrouw. Ik wilde met haer in vrede leven, zelfs ten koste myner eer...
- Houd op daer! - Viel de graef andermael in de rede - Gy spreekt als een aertsbooswicht, als een eerlooze! De mensch zonder godsdienst daelt af tot den staet van dier..! mist hy nog daerenboven alle eergevoel,
| |
| |
dan is hy het gevaerlykste gedrocht der schepping. Naer het my blykt, heb ik op dezen oogenblik zulk wanschepsel onder myne oogen!
- Die daerom juist meer beklagens - dan hatenswaerdig is! - hernam Gullivers op zynen rouwmoedigsten toon - Ik wilde met myne gade in vrede leven (zegde ik), zelfs ten koste myner eer! Thans weet ik, hoe grof myne dwaling was; toenmaels wist ik niet beter. Opgevoed onder de oogen eens vaders, die niets anders bedoelde, dan geld winnen en verzamelen, zonder zich om de middels te bekreunen, zoog ik ongevoelig hetzelfde gift in. Later verkeerde ik schier uitsluitelyk met lieden, die van het zinnelyk genot hun hoogste geluk maekten; hoe kon ik tot gezonde gedachten komen? Alles, wat tot beternis leidt, ontbrak my. In dezen toestand verkeerde ik, op den oogenblik als ik vader werd; ik kon de heiligheid des vaderschaps niet gevoelen!... Myne gade aenbad haer kind, en eischte van my, dat ik in hare warme gewaerwordingen zoude deelen. Ik was er onmagtig voor; dit stemde haer ongunstig. Het dochter tertjen werd aen hare liefde ontrukt; dit verlies verwyderde haer van my. Door de gade met koelheid bejegend, zocht ik uitspanning buiten myn huis, en verviel langzamerhand in myn voorgaende jongmansleven. Ik verzuimde myne zaken en zag myne geldkasse hoe langer zoo ydeler worden!
- Geen wonder! - riep Van Mirbach uit met verontwaerdiging - als men danseressen, zangeressen onderhoudt en in paleizen plaetst... als men voor zulke gemeene wezens smukken koopt van tien en twaelf duizend franken, dan vindt men al spoedig den bodem der geldkoffers!
| |
| |
Doch vervolg het tafereel uwer eerloosheden; maer haest u, ik moet heengaen!
- Ik hen tot het einde genaderd; - bemerkte Gullivers met een neerslagtig gelaet - Ik zag eilaes te laet in, dat ik geene eer zoude kunnen blyven doen aen myne zaken. Vader Gullivers weigerde my de noodige ondersteuning. De oude Blinkhout hield zyne koffers gesloten; welk ander middel bleef my over, dan myn goedvinden op u, heer graef, als myn laetste redanker te gebruiken? Ik geloofde ter goede trouw, dat Kunegonde u meer beminde dan my! Was er eene vergelyking mogelyk tusschen ons beide? Met deze gedachten bezwangerd zynde, aerzelde ik geenen oogenblik, de gade in uwe arms te werpen!... Aen zeden, eer en godsdienst had ik geenszins gedacht; zy waren zoo vreemd aen myn hart als aen myn verstand. Thans hebt gy het regt, my te vragen, hoe deze woorden op myne tong komen. Ik ben u de geheele waerheid schuldig; gy zult ze vernemen. Sedert den bewusten avond, waerop ik u zoo grovelyk beleedigde, voorzag ik, dat gy my met degen of pistool naer de andere wereld zoudet zenden. Deze overweging bragt my tot nadenken. Door myzelven vermogt ik tot geene inkeer ing te komen, ik wendde my tot deugdzame en schrandere menschen; deze hebben grootendeels de schubben van myne oogen gerukt. Reeds nu voel ik my denzelfden mensch niet meer. Heb ik u, heer graef, zwaerlyk beleedigd; myn berouw is nog grooter, dan myne misdaed. Ik weet zeer wel, dat de valsche begrippen van eer niet voldaen zyn met het leedwezen... dat zy bloed vergen! Als of het vergoten bloed bekwaem ware, eene misdaed te verheffen tot eene deugd! Gy weet alles. Is uwe wraeklust niet voldaen, beneem my het
| |
| |
leven, dat voor my een last is geworden... en waervan ik zelf my reeds zoude beroofd hebben, indien myn dood niet den dood myner arme, goede moeder moest na zich slepen!
Deze aeneenschakeling van leugentael en waerheid, van zedelykheid en ondeugd, van schynopregtheid en huichelary, van eergevoel en schaemteloosheid, was hendig berekend en in werking gelegd, om op den graef indruk te wege te brengen. Talma en Garrick werden in tooneelkunde overtroffen door den schurk Gullivers, toen deze, by zyne slotrede, het ondervestjen losrukte en zyne ontbloote borst aenbood. Zelfs wist hy tranen in zyn droog oog te lokken, toen hy van de droefheid der moeder sprak!!!
Van Mirbach stond verbaesd en bedwelmd. Hy had zyne moeder steeds teederlyk bemind; deze had met angstige zorgen over al zyne wegen gewaekt; haer aendenken stemde den zoon tot toegevendheid. Na eene kortstondige overweging, sprak hy op eenen bedaerden, doch vasten toon: Luister wel, Gullivers, en prent myne woorden diep in uw geheugen; want de dag kan komen, waerop ik u dezelve zal herinneren. Ik voel, als by ingeving, dat gy huichelt; dat geheel uw voorgewend leedwezen niets anders is dan louter komediespel! De lafhartigheid alleen kan u tot zooveel vernedering aensporen. Desniettemin wil ik van u niet wanhopen; maer uwe opregtheid op de proef stellen! Ten opzigte van my, waert gy eerst woekeraer en dief: deze misdaden zyn u vergeven! Of ik in uwe handen viel, of in die van eenen soortgelyken bedrieger, daerin vind ik geen verschil. Later hebt gy my met uwe deugdzame gade, ja met uwe engelzuivere gade, eene rol te spelen gegeven, die myne
| |
| |
eer van heusch man krenkte. Deze schurkery zal u dan maer vergeven worden, wanneer gy door uwe werken bewyst, dat gy betere wegen bewandelt. Met uwe groote woorden kunt gy my niet paeijen. Naer hetgene te oordeelen, wat ik persoonlyk van uwen levenswandel wist, en wat gy zelf belydt, waert gy tot heden eene geesel voor de samenleving, een beul voor uwen evenmensch, met wiens zweet en bloed gy uwe driften hebt verzadigd! Indien gy nu opregtelyk tot beternis wilt geraken, begin dan met den evenmensch te leeren beminnen. De liefdadigheid zal u misschien de deur openen tot een regelmatiger leven. Daer ik op het punt sta, om my naer eene plaets te begeven, waer men liefdewerken ziet en leert plegen, zult gy my, om te beginnen, derwaerts vergezellen.
Weigeren durfde hy niet, om goede redenen. Diensvolgens, tien minuten na deze zeldzame samenspraek, hield het prachtige rytuig van den graef stil voorden ingang van het prinselyke paleis. De edelman stapt af en wordt op de hielen naer boven gevolgd door Oscar Gullivers. Nauwelyks zyn de aenkomelingen op de eerste verdieping, of Van Heistert komt hen te gemoet met de uitroeping: ‘gy hier, graef Van Mirbach, in gezelschap van dien lafhartigen vrouweslager!...’ De graef greep Oscars hand, die hy voelde beven, en sprak tot zynen vriend: Van Heistert, er is tusschen hem en my stilstand van wapenen ingetreden; Gullivers belooft, hier liefdadigheid te komen leeren; hy wil zynen proeftyd beginnen!
- Liefdadigheid loeren! - morde Van Heistert - ja, een mooije kerel, om liefdadigheid te leeren! Is dan met woekeren niets meer te winnen?
| |
| |
- Stil! - Vezelde Van Mirbach, eenen vinger op zynen mond leggende. Vervolgens zich tot Oscar wendende, waerschuwde hy: gy zult hier nog andere kennissen aentreffen; toon u edelmoedig jegens de noodlydenden!
- Myne beurs is maer karig voorzien; - wierp Gullivers op - derhalve is het my verboden, voor den oogenblik milddadig te wezen.
- Dit vergeet zal geen beletsel zyn; - sprak Van Mirbach - daer hebt gy vyftig Napoleons; daermede neemt gy duizend loten: honderd voor u en negen honderd voor my; doch allen op uwen naem. Indien ik er nu honderd voor my vraeg, en gy een tiendubbel getal voor u, dan zal men wel gedwongen zyn, aen uwe milddadigheid geloof te hechten. Houd u thans wel; want vele oogen zullen op uwe handeling gevestigd wezen. Volg my naer binnen en reken op mynen bystand!
De edelman trad oogenblikkelyk binnen de voorzael, en begaf zich naer het bureel. Als of een spook voor hem verschenen ware, deinsde Oscar achteruit; want achter de tafel had hy zyne gade ontdekt naest mevrouw Engelen. De beide vriendinnen hielden juist hare beurt voor het verkoopen der loten. Men had deze taek opgedragen aen de vrouwen, die door geboorte en beproefde deugd het hoogstgeplaetst stonden in de hoofdstad. Aen de verwaerloosde echtgenoote, die hare rampspoeden wel zooveel waerdigheid droeg, had men een bewys van algemeene samenneiging willen geven. Deze had, na lang weigeren, maer aenvaerd onder voorwaerde, dat mevrouw Engelen telkens met haer zoude zetelen by het bureel. Aen dit verzoek was voldaen.
| |
| |
Van Mirbach, die zeer wel wist, dat deze twee vriendinnen by het bureel zaten, greep Oscars baud en bragt hem by de damen; doch in dier voege dat hy voor Kunegonde kwame te staen. Hy fluisterde haer toe: mevrouw, zal het u niet al te onaengenaem zyn, twee rouwmoedige zondaers in genade te ontvangen? Gullivers wil zyne bekeering beginnen, met de schoone deugd van liefdadigheid te plegen.
- Zou God een wonderwerk verrigt hebben? - Vroeg de vrouw, byna tot zichzelve sprekende; want de stem weigerde haren dienst.
- Men mag nooit wanhopen! - bemerkte de graef - Wat my betreft, ik zou my gelukkig achten, indien ik den bekeerden echtgenoot aen zyne gade koude teruggeven. Gelief my honderd loten af te leveren, tegen dit bankbiljet; mevrouw Engelen zal den heer Gullivers bedienen.’
Ja, Elisa leverde aen Oscar zyne gevraegde honderd loten...! Deze gaf vyf Napoleons af, en stak de overige vyf en veertig goudstukken in zynen zak. Hoe hendig de ingekankerde woekeraer dit bedrog ook aen boord had gelegd, zoo was hetzelve niet ontsnapt aen 's graven scherpziende oog. Er kwam als eene gramschapswolk op zyn voorhoofd; doch wilde hy in tegenwoordigheid der damen wel veinzen, ten einde de jonge gade niet nog meer te bedroeven. ‘Het was dus loutere leugentael!’ - zoo dacht de edelman - Hy is nog altyd met denzelfden slordigen geest besmet. Laten wy het einde afwachten!
Na de beide damen heuschelyk gegroet te hebben, begaf zich de graef met Gullivers binnen de zael der tentoonstelling. Hy was vastelyk beslist, aen den woekeraer
| |
| |
nog bardere waerheden te zeggen, doch tusschen vier oogen, na het eindigen des bezoeks.
De prachtige, ruime eetzael des paleizes, welke de geheele breedte, op den zuidkant beslaet, was herschapen in een volslagen bazar van kostbare voorwerpen, gelyk de naeld, het pinseel, de beitel en het vernuft dezelve vermogen tot stand te brengen.
De beide bezoekers worden welhaest gevolgd, zelfs omringd door al de aenwezige persoonen. Hier en ginds maekt men allerlei bemerkingen over Gullivers tegenwoordigheid. Men fluistert elkander toe: sedert wanneer pleegt de woekeraer en Godsloochenaer de deugd der liefdadigheid? Zou hy zyn onregtvaerdig geld aen de armen opofferen, in plaets van aen de Pennefetter en Lupini?... Zwyg me daervan; - vezelde een andere halfluid - hy is bezig met stof in de oogen van het publiek te werpen. Toen de wolf aen de schapen wilde, ging hy onder eene schaepsvacht tot den herder!... Een derde bemerkte: toen de duivel oud werd, trok hy eene monnikskap over zyn hoofd!... Laten wy zyne oordeelvellingen eens afluisteren; - mompelde een spotvogel - immers Oscar Gullivers moet veel kunstsmaek bezitten tusschen den voorvinger en den duim!
Dergelyke schimpscheuten werden by dozynen tegen den kerel gelost, gedurende den tyd, welken de graef doorbragt voor de kunstige borduersels, door de fynste en edelste handen der hoofdstad vervaerdigd; voor het prachtige snywerk, voor de bronzen, de pendulen en porseleinen vasen. Eindelyk is de edelman met Oscar tot voor de schilderyen gekomen. Hy roept zyne aendacht op de meesterstukken, door De Keizer, Wappers, Wiertz, Gallait, Brakeleer, Dyckmans, Leys, Madou, Verboekhoven
| |
| |
en anderen geschonken, ter aenmoediging van dit liefdewerk. Doch vruchteloos poogt hy dit yskoude hart te verwarmen! De mond snydt wel een gebaer van verwondering; maer de ziel neemt er geen deel aen.
Na eenen vlugtigen oogslag over al de voortbrengsels der belgische meesters te hebben geworpen, vraegde Van Mirbach aen den kommissaris der tentoonstelling: ‘vriend Van Heistert, hoe toch mag het komen, dat onze befaemde schilder Goudaert, wiens gevoelig hart zoo algemeen geroemd wordt, hier geen geschenk heeft gezonden?’
- Inderdaed, - was het antwoord - meester Goudaert heeft lang gewacht; nogtans beter laet dan nooit, zegt het spreekwoord. Gy weet, hoe hy door elkeen overlast wordt met werk. Over acht dagen, veroorloofde ik my, hem een geschenk voor deze tentoonstelling te vragen. Hy gaf ten antwoord, dat hy niets gereed had; maer dat hy zynen penning zoude bydragen. Ik houd my overtuigd, dat hy ons eene verrassing heeft bespaerd; het was om deze reden en met dit vooruitziet, dat ik u over een paer uren myn briefje toezond, met dringende bede, dat gy vóor vyf ure zoudet hier wezen.
- En waerom verwacht gy u aen eene verrassing, Van Heistert? - Terwyl ik dezen voormiddag het opzigt had over de tentoonstelling, - verhaelde de baron - kwamen twee dragers met eene schildery van zekeren omvang; wat zy voorstelt, kon ik niet weten; want zy was omhuld met een ondoordringbaer floers. Toen ik het stuk wilde onthullen, zegde een der mannen, dat meester Goudaert den wensch had geuit, in persoon zyn tafereel te mogen plaetsen. Ten dien einde zou men hetzelve onaengeraekt in de zael laten staen, tot op slag
| |
| |
van vyf ure, alswanneer hy zoude hier wezen, om het geschenk op te hangen en te ontsluijeren. Niet alleen reken ik op eene verrassing; maer gy ziet hier eene buitengewoone menigte, die nieuwsgierig is te vernemen, welke geheimzinnigheid achter dit floers verscholen zit. Daer meester Goudaert bekend staet als een nauwkeurig man, zoo kan hy elke minuet verwacht worden; want aenstonds zal de klok vyf ure slaen... Luister... ik hoor beweging in de bureelzael!
Op denzelfden oogenblik werd de ingangdeur geopend, om doorgang te leveren aen den edelmoedigen menschenvriend, Felix de Merode, en aen den alomvereerden schilder, Marcelis Goudaert, twee sieraden des vaderlands. Van Heistert en de overige kommissarissen traden tot de aenkomelingen, en wisselden met hen eenigevriendelyke woorden. De kunstenaer, door twee werklieden geholpen, sloeg oogenblikkelyk hand aen het werk; de plaets was gekozen; de schildery opgehangen. In de hoogste spanning wachtte elkeen de onthulling des meesterstuks. Marcelis vestigde eenen zegepralenden blik op Kunegonde's onwaerdigen echtgenoot. Na eene poos loste hy de nagels; het overtreksel viel en schier tenzelfden tyde steeg uit aller borst een kreet op van verwondering, van verbazing en van afgryzen. Op het eerste zigt, had Van Mirbach de persoonen op de schildery erkend en de bedoeling des kunstenaers begrepen. Hy vatte Gullivers by den arm en fluisterde hem toe: ‘aenvaerd moedig deze kastyding; het is eene beslissende proef!’ Thans eerst rigtte Oscar zynen oogstrael op de schildery...! Als of hy door den bliksem ware getroffen, zoo zag men hem gelyktydig doodbleek worden... wankelen en op den vloer nederploffen, terwyl uit zyne keel een gegorgel opsteeg,
| |
| |
als van eenen nedergevelden tyger. Met zyne handen sloeg hy in het ruim, als of hy naer een steunpunt hadde gezocht. De kerel was vervaerlyk om zien.
De oorzaek zyner ontsteltenis moest niet verre gezocht worden: ja, op de schildery lag wel ter deeg zyn kind tegen den naderenden dood te worstelen. Voor het bed der stervende, zat de troostelooze moeder Kunegonde geknield. Hare tranenvolle oogen waren op den vader der zieltogende gevestigd. Zy stak de gevouwen handen naer hem uit; zy bad en smeekte, dat hy toch by het dochtertjen mogte komen. Doch in het verschiet was de beruchte Pennefetter geplaetst; zy toonde hare wulpsche bekoorlykheden... De hartelooze kerel verliet zyn stervend kind, om den vollen teugel aen zyne driften te gaen vieren, op zulken plegtigen oogenblik. Achter de moeder bevond zich de geneesheer, op wiens gelaet men den walg kon lezen, welken dit gedrag hem inboezemde.
Al de persoonen waren zoo treffend, zoo gelykend afgebeeld, dat zy op het doek zich schenen te bewegen. Men luisterde onwillekeurig, om de bedroefde moeder te hooren smeken; om de stervende te hooren ademen. En hy stond daer met de onverschilligheid op zyn gelaet, met de wulpschheid in zyne oogen!!
Alhoewel dit tafereel al de aenschouwers met walg en afgryzen vervulde, zoo waren zy toch te edeldenkend, te menschlievend, dan dat zy den godvergeten Gullivers niet zouden bygestaen hebben. Van Mirbach en De Merode spanden al hunne krachten in, om hem tot zelfkennis te brengen. Toen hy zyner zintuigen wederom eenigzins magtig werd, spoorden deze mannen hem aen tot gelatenheid; doch zyne slordige ziel was voor alle in- | |
| |
keering ontvatbaer: uit zynen gorgel kwamen enkelyk versmoorde vloeken en verwenschingen.
Om een einde te stellen aen dit walgelyke vertoon, liet Van Mirbach den woekeraer naer beneden brengen en in zyn rytuig naer huis voeren, zonder dat Kunegonde iets van dit vertoon bemerkt hadde.
Vervolgens zich tot den schilder Goudaert wendende, sprak hy: ‘meester, gy hebt den man hard gekastyd; gy troft juist zyne wondbare plaets!’
- Niet harder dan hy 't verdiende, heer Van Mirbach! - was het antwoord - Welke zachtere kastyding zoudt gy aenwenden op zulk wanschepsel? Stel hem ten toon als Godsloochenaer, hy zal er glorie van maken, en beweren, dat het dwaze gemeen maer godsdienst moet hebben! Voor eergevoel is hy teenemael onvatbaer. De eenige snaer, die hem kon doen trillen, heb ik aengeraekt: hy stelt den glans der wereld boven alle zedelykheid; hy hangt het walgelykste cynismus ten toon in het openbaer, en geeft verergernis op verergernis; aen deze baldadigheid moest een einde gesteld worden. De vrouw, welke hy zoo ongelukkig heeft gemaekt; tegen wie hy zynen zwaren arm durfde verheffen, om haer tot de ondeugd te pramen... deze martelares moest gewroken worden! Myn tafereel is een boek, waerin hy zyne schande heeft gelezen. Voortaen zal hy zich schuil houden; want hy is gebrandmerkt naer verdiensten. Misschien zal hy de hoofdstad verlaten en naer Parys terugkeeren, van waer ons soortgelyk schuim komt overgewaeid! Spoedige reis, wanschepsel!
Al de aenwezigen keurden het gewrocht des schilders goed, en verhieven de uitvoering hemelhoog. Had de graef Van Mirbach eene poos de hoop gekoesterd op be- | |
| |
ternis, het slordige achterhouden van negen honderd franken, die voor de noodlydenden bestemd waren, had deze hoop verdreven.
De gebeurtenissen van den namiddag, eerst in zyne wooning, dan op de tentoonstelling, hadden op den graef diepen indruk gedaen. Mymerend keerde hy huiswaerts; mymerend zat hy meer dan een uer aen tafel, zonder eenige spys aen te raken, toen hy eensklaps uit dezen toestand werd getrokken door eene woordenwisseling in den gang. Hy sprong op en opende zelf de zaeldeur, om te vernemen, wat er gaende was. Tot zyne grootste verbazing, erkende hy in den lastigen bezoeker Oscar Gullivers, die blootshoofds, met verwarde hairen toeschoot, roepende: ‘help my! help my! ik ben bestolen! Myn bediende, in wien ik geheel myn vertrouwen stelde, is de dief!’
Niets ter wereld was deerlyker om zien, dan dezen woekeraer; hy scheen door de droefheid en de wanhoop zinneloos te zyn geworden. Misschien voor de eerste mael in zyn leven, stortten zyne oogen heete tranen.
Niettegenstaende het bedrog op de tentoonstelling gepleegd, werd Van Mirbach tot medelyden bewogen; want vyf minuten nadien zat hy met den bestolene op het bureel van den opperpoliciekommissaris. Gullivers verklaerde, dat hy zynen knecht, Willem Bakeland, had t'huis gelaten, toen hy uitging. Eene poos nadien, had deze kerel de keukenmeid verwyderd; dan in het bureel den lessenaer opengebroken en honderd vyf en dertigduizend franken in papier, tien duizend franken in goud
| |
| |
gestolen. Toen het meisjen terugkwam, was Willem verdwenen... spoorloos verdwenen.
Na een bondig relaes van de klagt te hebben opgesteld, ging de ambtenaer over tot eene nauwkeurige plaetsbeschouwing, op het tooneel der misdaed. Van Mirbach bevestigde, dat Gullivers eenige dagen te voren van hem had ontvangen honderd vyf en dertig duizend franken in bankbiljetten.
Van stonden aen, werden verscheidene bedienden der policie gezonden naer alle stadswyken, voornamelyk naer de statien der yzeren spoorwegen, waer men oogenblikkelyk den telegraef liet spelen naer alle rigtingen. Omstreeks negen ure kwam een berigt aen, dat de aengeduide persoon, een paer uren te voren, met den trein van Brussel op Parys, was over de grenzen gekomen; dat hy vertoond had eenen regelmatigen reispas voor het buitenland, met het visa bekleed van den franschen afgezant. Deze byzonderheid diende ten bewyze, dat zyn plan reeds vroeger ontworpen was, en dat de dief maer eene gunstige gelegenheid had afgewacht. Men meldde ook, dat hy vergezeld was van eene dame, die tot het tooneel scheen te behooren. Men gaf hare merkbare teekenen, hare grootte en kleeding nauwkeurig op.
By het eerste zigt, erkende de policiekommissaris deze dame: het kon niemand anders wezen, dan de beruchte Pennefetter, die de hand mede in het spel had. Vruchteloos telegrafeerde men den ganschen nacht met Parys. Den volgenden morgend eerst, ontving men te Brussel de tyding uit Amiens, dat het aengeduide paer, in deze stad moest afgestapt zyn; men kon eventwel niet op hun spoor geraken. Naer alle vermoeden, hadden de dieven zich naer Kales of Havre gerigt, om naer Engeland over
| |
| |
te steken. Zekerheid had men niet; doch in de zeehavens was kennis gegeven van het feit.
Dat de vlugtelingen hunne maetregels wel genomen hadden, bleek weldra uit den volgenden brief van eenen brusselschen reiziger, die uit Konstanz in Zwitserland, onder anderen aen eenen vriend te Brussel schreef:
‘Gisteren ondernam ik eene wandeling op de oevers van het schoone Konstanzer meer. By deze gelegenheid ontmoette ik de beruchte Pennefetter, die wy den afgeloopen winter te Brussel op het tooneel hoorden gorgelen, en voor wie de windbuil Oscar Gullivers eene groote bres in zyne kasse heeft gemaekt. Ik vernam in myn gasthof, dat zy hier zoo wat de groote dame speelt met het gestolen geld. Zy heeft het voornamelyk gemunt op welvoorziene beurzen en hangt aen den arm van den dief, die zich hier laet noemen: Mynheer Van Bakland. Deze kerel bezit al de hoedanigheden, om de rol van eenen Robert Macaire te vervullen. Ik heb de diefte ruchtbaer gemaekt en de daders genoegzaem doen kennen; dus zullen zy 't hier niet lang meer volhouden.
Beroofden zy den woekeraer Gullivers van onregtvaerdig verworven geld, dit belet niet, dat zy gemeene dieven zyn, die nergens rust mogen vinden.’
Langen tyd had Oscar Gullivers de hoop gekoesterd, dat de gestolene som zoude in beslag genomen, en hem teruggegeven worden. Hy wist niet, dat Zwitserland te vry is, om dieven uit te leveren.
Door het verlies dezer som, was Oscar beneden zyne zaken; de bankbreuk en de lyfsdwang hingen boven zyn hoofd. De vader redde hem ditmael. Meer kon de oude bankroetier niet doen, wilde hy zich niet blootstellen aen gebrek lyden in zyne oude dagen; en om gebrek te lyden,
| |
| |
had hy, twintig jaren vroeger, den sleutel niet laten op de deur steken.
Oscar Gullivers, door het publiek veracht en verfoeid als de beul van gade en kind; (want het tafereel van Goudaert had hem den genadeslag toegebragt) van alle krediet beroofd; geschandvlekt als woekeraer, bedrieger, eerlooze en lafaerd; door zynen vader beperkt tot den noodigen leeftogt... Oscar was gedwongen, de prachtige wooning te verlaten en eene kamer te betrekken ten huize der ouders. Zoolang hy meubels en kunstvoorwerpen te verkoopen had, slempte en braste hy, gelyk vroeger. De treffelyke lieden vlugtten hem, als eenen pestachtige; bygevolg was hy doorgaens te vinden in kroegen en verdachte huizen, waer hy zich overleverde aen dronkenschap en allerlei ongebondenheden. Liet hy zich op straet zien, dan was hy het voorwerp der algemeene bespotting; in de kroegen duldde men hem, zoolang hy geld had om te betalen; de galeiboeven alleen drukten zyne hand.
Van Mirbach, die ter goeder trouw zyne bekeering bedoelde, vernam later, hoe het met den vrouweslager geschapen stond; dan zegde hy tot zynen vriend van Heistert: ‘neen, ik mag myne hand niet op dien vuilen boef leggen; ik zou ze bezoedelen! Hy heeft zichzelven genoegzaem gekastyd. Gaf hy aenleiding tot groote verergernissen, zoo is zyn rampzalige toestand toch ook bekwaem, menig een af te schrikken van een goddeloos leven!’
Twee dagen na dit gesprek, werd de zaek tegen Willem Bakeland en de Pennefetter opgeroepen voor het assisenhof van Zuidbraband. De betigten waren afwezig. Oscar Gullivers verscheen als getuige in eenen volslagen
| |
| |
staet van dronkenschap; want hy had den nacht in de kroeg doorgebragt. Het openbaer ministerie drong aen op eene strenge bestraffing; doch vergat niet, den oudwoekeraer onbermhartig over den hekel te halen.
Wy nemen hier eenige zinsneden over uit de redevoering van den achtbaren ambtenaer, die de zedeloosheid naer verdiensten brandmerkt.
Heeren gezworenen! (zoo sprak hy op eenen plegtigen toon) gy zyt geroepen, om heden eenen heiligen pligt te vervullen: het zyn geene gewoone booswichten, over wier wanbedryven gy hebt uitspraek te doen. De dryfveer by beide is dezelfde; dit zullen wy poogen te bewyzen.
Onder den zichzelven noemende verlichten stand der groote steden is het zooverre gekomen, dat men de maetschappy naer de driften van den dierlyken mensch wil inrigten. Onder voorwendsel van gewaende dwalingen uit te roeijen, wil men den chaos over Gods werk doen zegepralen. Sommigen gelooven, dat de misdaden vermenigvuldigen, omdat de twyfelgeest zich heeft meester gemaekt van het menschdom... dezen twyfelgeest noemen zy diensvolgens de plaeg des tyds. Dwaling, mynheeren, loutere dwaling! De twyfel is geene oorzaek; hy is maer een uitwerksel. Het hart van den twyfelaer, in godsdienstige zaken, was reeds bedorven, toen hy aen zynen twyfel lucht gaf.
Wilt gy de oorzaek weten, luistert!... De dierlyke mensch reikhalst naer levensgenot. De weelde groeit aen op eene verbazende wyze; reeds in de jeugd wil men uit den vergiftigden beker der levensgeneugten drinken. Vooraleer het hart en de geest zich tot den Schepper verheffen, door de aenschouwing der schoone natuer en
| |
| |
der wyze wetten, die het heelal bestieren, zyn hart en geest bedorven door de weelde. Dan eerst roepen zy uit met den godsloochenaer, waervan het boek der waerheid spreekt: Er is geen God! Alles is toeval! Wat deugd! Wat regtvaerdigheid! Loutere uitvindsels! Het toekomende leven is een schrikbeeld!!! Genieten terwyl het tyd is, zie daer de philosophie des levens, in onze groote bevolkingskringen!
Tot deze goddelooze school behoort de kerel, die heden optrad als klager tegen de twee betigten. Wat zou by antwoorden, indien wy hem vraegden: waerover beklaegt gy u? Gy gelooft noch aen God noch aen een toekomstig leven; (uwe werken wyzen het uit) bygevolg bestaet voor u noch deugd noch ondeugd! Toen de dieven uw geld stolen, wat deden zy anders, dan zich de middels verschaffen, om levensgenot met volle teugen te drinken? Hebt gy hun ooit andere lessen gegeven, gy, Oscar Gullivers! ik vraeg het u?... De man, die zoowel door zyne woorden als door zyne handelwyze het grondbeginsel beleed, dat het geld naer zynen oorsprong niet riekt, kon niet anders, dan dezelfde zienwyze inboezemen aen degenen, die met hem in betrekking stonden! De kerel, voor wie het huwelyk eene vuige spekulatie was!.... in wiens oogen de gade geene levensgezellin moest wezen, maer een lokaes zyner slordige berekening! O, wy weten het, deze kerel zonder eer en zonder éen enkel greintjen deugd, heeft ons allen heden laten zien, dat niets voor hem heilig of maer eerbiedwaerdig is! Immers deze geregtszael wasemt nog den geneverreuk uit van den zatten wellusteling! Doch waerom zou hy de zael, waer men regt spreekt, niet trotseren? Heeft hy niet al zyne krachten ingespannen, om zyne deugd- | |
| |
zame gade aen hemzelven gelyk te maken? Heeft hy niet de samenleving en God zelven getrotseerd! Hy keere terug onder de menschen, om een voorwerp van afgryzen te wezen voor allen, die aen God, aen eer, aen deugd en aen zedelykheid gelooven!!!
Doch waerom ons zoolang bezig houden met een wanschepsel?
Het is te hopen, dat vroeg of laet zyn geweten zal ontwaken, om hem te martelen, opdat hy tot beternis kome.
Dat de gestrengheid der wet valle op twee dieven van het gemeenste, maer gevaerlykste slach. De hoofdpligtige, Willem Bakeland, heeft den weg zyns meesters al te wel gevolgd. Aen Gullivers waren de middels onverschillig; en de knecht deed, wat hy dagelyks had zien doen; Hy was dief, gelyk Lacenaire moordenaer... met eene afschuwelyke philosophie: hebben is de kunst, om het even op welke wijze! Zulke boeven behooren niet tot onze samenleving; hun verblyf is te Sint-Bernard... tusschen het uitwerpsel der menschheid!
Wat de betigte Pennefetter betreft, hare medepligtigheid is tastbaer!!! De Hoofdstad heeft, gedurende meer dan drie jaren, deze wulpsche Syreen aen het werk gezien. Het was haer niet genoeg, dat zy het meest ergerniswekkende leven leidde, en meer dan eenen wellusteling hielp tot zyne ondergang brengen; zy zette de kroon op hare wandaden, toen zy den gestolen buit deelde en verslond met eenen lakei!!
Wat anders ook wil en mag men verwachten van zulk gespuis?
Zonder zedelykheid, zonder schaemte, zonder eer, leiden zulke schepsels een dierlyk leven! Geesels zynde
| |
| |
voor de samenleving, moet de maetschappy dezelve uit haer midden verbannen. En het was aen zulk wanschepsel, dat een goddelooze echtgenoot, eene allerbeminnenswaerdigste gade opofferde!!
Ik acht my gelukkig, te kunnen en mogen bestadigen, dat de drie schepsels, over wie ik spreek, niet op den vaderlandschen bodem geboren zyn. Zy zyn zoo vreemd aen Belgie als hunne doemelyke leerstelsels. Treffen de waerheden hard, aen my valle de schuld niet ten laste. De geregtszael mag wel eene leerschool der openbare zedelykheid wezen; en wanneer het openbaer ministerie wandaden en wanschepsels op zynen weg ontmoet, dan wil by geenen omweg doen; maer dezelve naer verdiensten brandmerken. Nogtans willen wy hier geene walgelyke tafereelen ophangen., enz., enz.
Door de gezworenen met eenparigheid pligtig verklaerd zynde, werden de betigten by verstek veroordeeld: Willem Bakeland tot twintig jaren dwangarbeid, de Pennefetter tot vyf jaren gevangenis. Het is te hopen, dat vroeg of laet de hand op de dieven zal kunnen gelegd worden.
Gullivers verliet de geregtszael in eenen schrikkelyken toestand. Hy, de wereldmam by uitstek, die nooit de vraeg aen zichzelven gesteld had: ‘wat gebieden of verbieden zeden, eer en godsdienst? Maer die enkelyk bezorgd was, geld te winnen, om het even op welke wyze, ten einde zich levensgenot te verschaffen! Hy, de slaef der mode, blikte eenen tydlang op het toehoorende publiek, na de pleitrede des prokureurs; wanneer hy met zyne opgezwollene oogen zag, dat op elk aengezigt een hoon- en spotlach te lezen stond, dan verdwenen de dampen des genevers. Als met zinneloosheid geslagen,
| |
| |
vlugtte hy uit de zael; liep als een bezetene langs de nauwe straten, die van de Stroostraet naer den kant van de Zandstraet leiden. Daer verdween hy in eene kroeg, die op een achterhof als verborgen lag voor het oog der policie.
Den volgenden morgend, was meester Goudaert vroeg ter wandeling, buiten de Lakensche poort, langs het kanael van Willebroek. Ongeveer ter helfte der Groenedreef gekomen zynde, vond hy eenen hoop werklieden op den oever staen. Tusschen hen lag een opgevischt lyk. By den eersten oogslag, erkende hy het stoffelyk overschot van Oscar Gullivers. Had deze een einde gesteld aen zyn stormvol en ellendig leven? Of was hy by toeval in het water gevallen? Dit weten wy niet; doch wy durven hopen, dat de laetste veronderstelling waer zy. Koe het ook moge wezen, zyn gebeente rust niet op gewyden grond!... Als een dier had hy geleefd, als een hond werd hy in de aerde gedolven, na een geregtelyk onderzoek. Geen kruis, geen heuveltjen wyst de plaets aen, waer hy ligt te wachten op het laetste trompetgeschal. Zelfs groeit geen gras boven zyn gebeente!
Voor zyne moeder hield men dit rampzalig einde zoolang mogelyk verborgen; zy had haren zoon teederlyk bemind. Vader Gullivers stortte geenen traen over het verlies des gedrochts, die, volgens hem, aen zyne ouders nooit iets anders, dan verdriet en schande veroorzaekte.
De schilder Goudaert begaf zich, omstreeks het middaguer, naer de Twaelf-Apostelenstraet, en vond meester Engelen bezig met het lezen der Indépendance. Met den vinger wees de regtsgeleerde op de rubriek. ‘misdaden ongevallen, rampen.’ Daer las men: ‘heden morgend is uit de vaert van Willebroek getrokken het lyk van den
| |
| |
welbekenden oud-wisselaer O.G......., wiens leven eene aeneenschakeling van allerlei gemeenheden is geweest. ‘Sedert eenige maenden, was hy nergens anders dan in kroegen en verdachte huizen te vinden. Deze kerel kon eene benydenswaerdige plaets in de samenleving bekleeden; maer liet zich door zyne driften voortslepen tot allerhande buitensporigheden. Men spreekt van walgelyke tooneelen in zyn huishouden; onze beroemde schilder Goudaert heeft er een van op het doek gebragt met het talent, dat schept en vereeuwigt. Dit noodlottig einde diene ter waerschuwing: ‘zulle leven, zulke dood!’
Toen de schilder het artikeltjen gelezen en met eenen afgeteekenden walg het dagblad weggeworpen had, vraegde Engelen: ‘wat zegt gy, meester, van deze lykrede op het graf des mans, die eens Kunegonde's echtgenoot was?’
- Zeg liever: Kunegonde's beul! - Bejegende Goudaert met vuer - Nooit was zy de echtgenoote dezes mans in den vollen zin des woords. Ouders zonder menschenkennis spiegelden haer den glans der wereld voor, als het hoogste geluk; maer het hart bleef vreemd aen deze gedrochtelyke vereeniging! Blindelings aenvaerdde zy den bruidegom uit de handen harer moeder. Toen na zes weken de blinddoek van de oogen der jeugdige gade viel, was het te laet. Myn God! hoe duer heeft de arme vrouw dezen misslag der moeder moeten bekoopen! Wat tormenten heeft zy doorstaen in vier jaren!
- Weet gy wel, vriend Marcelis, - bemerkte Engelen schalkachtig - dat het medelyden u ganschelyk overmeestert? Niettegenstaende al zyn ongelyk, zal Kunegonde nog bedroefd zyn om dit rampzalig einde. Zoudt
| |
| |
gy de taek van haer te troosten niet willen overnemen?
- Spot niet op zulken plegtigen oogenblik! - Fluisterde Marcelis - Troostwoorden behoeft myne nicht; doch ik ken maer eenen persoon, die ze haer mag toespreken! Indien myne bede verhoord wierde, dan zou mevrouw Engelen zich op staendenvoet naer den Vlaemseben Steenweg begeven.
- Ten einde met de tyding des rampspoeds - mompelde Engelen - het rouwbeklag van ons beide over te brengen. Ik geloof, dat gy gelyk hebt. Ik ga op staenden voet tot myne gade, om haer uwen wensch mede te deelen.
Een half uer later, zat Elisa by de vriendin, en maekte haer met de meestmogelyke omzigtigheid bekend, dat zy weduwe was; doch zy verzweeg de wyze, waerop de ellendeling zyn einde vond.
Tranen kon Kunegonde niet plengen; hy had er geene verdiend. Zy stuerde eventwel een vurig gebed tot den Opperregter, opdat hy de arme ziel zoude vonnissen, niet naer de grootheid der gepleegde misdaden; maer naer zyne grenzelooze bermhartigheid. Van harte vergaf zy hem al het gedane ongelyk. Een laetste bewys, dat Kunegonde een edel hart onder den boezem droeg.
Tusschen de twee boezemvriendinnen werd breedvoerig beraemd, welken gedragsregel de jonge weduwe diende te volgen. De slotsom was, dat Kunegonde den volgenden morgend vertrok naer het klooster der Ursulinnen te L..., waer zy éen geheel jaer zou verblyven, om geene opspraek te veroorzaken.
|
|
Auteursrechtvrij