|
| |
| |
| |
VII
De maet is vol; de laetste druppel doet ze overstroomen.
Onder den tyd, dat Kunegonde met een gebroken hart naer hare wooning sukkelde, onderhielden de huichelende vriendinnen zich op hare rekening, gelyk wy op het einde des voorgaenden kapittels zagen. Zy wisten niet, dat deze rampzalige gade een waer moederhart onder haren boezem droeg. Zy begrepen niet, dat het moederlyk gevoel op zich zelve reeds eene magtige borstwering is voor de deugd der gade; dat zy, die de palen der huwelykspligten te buiten gaet, nooit haer kroost heeft bemind! Misschien zou de lydster bezweken zyn onder den last der zielesmarten; misschien tot wanhoop zyn overgeslagen; maer de gedachte aen haer kind hield haer regt. Waer zou zy troost zoeken? Aen wie raed vragen? Wiens hulp of bescherming inroepen?
Na lang peinzen en herpeinzen, viel haer gedacht op de vriendin Elisa; zy begaf zich regtstreeks naer de Twaelf-Apostelenstraet. Bleek, afgemat, in eenen deerniswaerdigen toestand, verscheen zy voor de echtgenoten Engelen. Wat zy wil of zal zeggen, daeraen heeft zy
| |
| |
niet gedacht; doch de regtsgeleerde gist de uitgestrektheid van het lyden dezer vrouw: zy wankelt, hare lippen beven, en onder het slaken van een noodgeschrei, valt zy tusschen de arms van Elisa.
De teedere verpleging en de gulhartige bewyzen van deelneming brengen haer tot het zelfbewustzyn terug. Zy verhaelt, wat haer is gezegd; zy schildert de zielefolteringen, welke zy heeft geleden; zy vraegt, in naem der vriendschap en der menschlievendheid, dat men haer raed geve nopens het te houden gedrag.
Wat raed valt er te geven in soortgelyke gevallen? Aenmoediging tot geduld en volharding. ‘Het zelfbewustzyn van gekweten pligt en de liefde tot uw kind zullen alleen vermogen, u staende te houden,’ - Zoo sprak Engelen - Eilaes, het tafereel, dat men voor uwe oogen heeft opgehangen, is wel somber; doch niet overdreven. De geheele hoofdstad spreekt van de zotte verkwistingen des wisselaers, Oscar Gullivers. Beproef eene laetste mael, of hy met goedheid niet kan teruggebragt worden tot het vervullen zyner pligten!
De rampzalige bleef eenen tydlang in stomme smart gedompeld; het was, als of zy haer hart raedpleegde nopens de som der opofferingen, waervoor hetzelve nog vatbaer zoude wezen. Eensklaps riep zy uit: ‘o, vrienden, vraegt van my niet meer, dan ik geven kan; de maet is vol, en tot huichelen is 't my onmogelyk over te slaen. Voor zulk gedrag en zulke behandeling blyft niets overig, dan de grootste onverschilligheid. Ons houdt niets meer te samen, tenzy de gedachte, dat hy de vader, de onwaerdige vader is van myn kind. Het is deze gedachte alleen, die my kan aensporen, om tot het gemeenschappelyke huis terug te keeren.’
| |
| |
Inderdaed, zy keerde op staenden voet terug. Tegen hare verwachting en zyne gewoonte, was hy nog op zyn bureel. Hy kwam haer te gemoet met den meest huichelenden glimlach op de lippen en wilde haer omhelzen: doch eene koude huivering liep plotselyk over het lyf der diepbeleedigde gade. Zy stak gebiedend de hand uit en voegde hem toe: ‘wyk van my, ik verfoei uwe Judas-kussen!’
- Wat deert u... wat beteekent dit? - Riep hy met verbaesdheid uit - Hoe ziet gy zoo bleek uit? Gy beeft, als of gy door de koorts waret aengetast! ik zal op staenden voet den geneesheer laten roepen; ik zal uwe kamerjuffer doen beneden komen.’
- Ik heb noch geneesheer noch kamerjuffer noodig; wacht gy eenen oogenblik! zoodra ik een weinig adem heb geschept, moet ik u over eene ernstige zaek spreken.
- Maer, myne lieve, volgaerne zou ik u gezelschap houden, doch gy behoeft rust. - Zoo huichelde hy voort - Overigens heb ik dringende zaken te verrigten, en moet voor eene poos uitgaen. Gy zult derhalve my gelieven te verschoonen, indien ik u alleen laet.
- Verre zy van my de gedachte of de wensch, u by my te houden! - Viel zy hem in de rede met eenen bitteren grimlach - Spoedig naer de Perkamentstraet en naer de Kanselaryplaets; het zou immers zonde wezen, dat de Pennefetter en de Lupini moesten wachten. Daerheen roepen u eer, pligt en gevoel van zelfswaerde. Gy moet dus begrypen, dat ik niet zal poogen, u terug te houden.
- Het hooren dezer namen, het aenduiden der straet en plaets, waer deze beruchte ligtekooijen woonden,
| |
| |
werkten, in den eersten oogenblik, verpletterend op den losbandigen booswicht. Zeer wel gevoelende, dat noch redenering noch loochening hier iets vermogten, nam hy de houding en den toon aen van eenen aertslaffaerd, die geenen man durft onder de oogen komen, en juist moeds genoeg heeft, om eene zwakke vrouw te trotseren. Deze vrouw had, eilaes, uit zyne verslagenheid de overtuiging verworven, dat alles waer was, wat zy in het gezelschap van mevrouw V... had gehoord. Met zynen valschen grimlach snauwde hy haer toe, ten einde de gade te verschuwen:
- Wat beteekenen deze onverstaenbare verwytingen? Ik verbied u, mynen naem nog te koppelen aen de namen van eene Pennefetter, eewe Lupini! Dat begint waerachtig wel! de vrouw wil hier haren gemael schoolmeesteren! Wanneer moet ik u de sleutels overleveren van myne geldkoffers?...
- Zoodra - viel zy bitsig in - de stoffeerder met de rekening komt van zyn loon en van zyne verschotten ter wooninge Aan de Pennefetter en van de Lupini! Vraeg ik te veel of te weinig?
Eene plotselyke bleekheid liep over zyn aengezigt; doch zy verdween met de snelheid der gedachte. Als een doortrapte, doorknedene schurk, poogde hy haer met schaemtelooze leugentael te paeijen, en beweerde enkelyk, eenen wissel te hebben voorgeschoten; in éen woord: eene bankiersoperatie te hebben verrigt.
- Eene bankierszaek! - Hoonlachte zy met bitterheid - Sedert wanneer zoekt de bankier zyne zaken achter de tooneelschermen? Sedert wanneer ziet men treffelyke mans en vaders op de wandelingen, in gezelschap van ligtekooijen, wier zedeloosheid tot een spreek- | |
| |
woord is geworden? Veins niet, huichel niet langer! Alles is my bekend; ik weet waer en hoe gy uwe avonden en nachten doorbrengt! Ik weet waer en hoe gy uw geld, uwe gezondheid, uwe geestvermogens en het brokjen overblyvende eergevoel opoffert aen uwe teugellooze, ontembare wulpschheid! Ga voort in uwe boosheid; ik stuer u geene verwytingen toe; doch ik moest u doen zien, dat uwe wegen my bekend waren. Voortaen hebben wy geene andere gemeenschap te samen, 't en zy dat gy de vader, de onwaerdige vader zyt van myn kind! Mogtet gy deze hoedanigheid eerbiedigen.
Tegen deze verpletterende redenen wist hy niets grondigs in te brengen; zyn geelachtig aengezigt werd purperrood van gramschap, en op eenen deklamerenden toon snauwde hy haer toe:
- Indien gy alles weet, dan is my de moeite gespaerd, u daeromtrent in te lichten. Opdat gy voortaen uwe gedragslyn kennet, zal ik u dezelve nauwkeurig afbakenen. Ik versta heer en meester te zyn in huis; dit zegt u duidelyk genoeg, dat ik hoegenaemd geene verwytingen zal dulden. Ik ga myne wegen, ga gy de uwen, gelyk gy sedert lang hebt gedaen. Onder deze voorwaerde kan er nog stilstand van wapenen tusschen ons bestaen, anderzins niet!
Deze onbeschofte bedreiging uitgegalmd hebbende, keerde hy zich om; stoof uit de kamer, haer den tyd niet latende om een antwoord te geven, en rukte de deur met zooveel geweld achter zich toe, dat het huis daverde tot op de grondzuilen.
Zoolang zy zich in tegenwoordigheid van den booswicht bevond, hadden hare fierheid en verontwaerdiging de vrouw regt gehouden. Toen zy eventwel alleen bleef,
| |
| |
plooiden hare krachten onder den last des rampspoeds; zy viel als verbryzeld op een rustbed, en barstte in overvloedige tranen uit. Zoo verre was het dan met haer gekomen..., het leven, dat haer zoo schoon, zoo heerlyk, zoo rozekleurig had geschenen, was voor haer een ondragelyke last geworden. Het paleis in de Koninglykestraet, dat zy twee jaren vroeger betrad als een Heilig der Heiligen, waer rust, vrede en vreugde zouden woonen, was herschapen, tot een alduivelschap! Alhoewel door hare moeder overgehaeld tot dit huwelyk, bragt de allezins goedhartige gade eenen ruimen voorraed liefde aen haren gemael; en nu moest zyden man harer keuze, den vader haers kinds verachten als eenen eerlooze, als eenen ellendeling! Dit was te veel voor de tengere vrouw; zy aenriep den dood als eenen welgekomen gast...! Doch welke klanken treffen eensklaps haer oor? Uit eene nevenkamer laet zich het geschrei van een kind hooren... het is haer wichtje, hare Elisa. Uit den slaep opgeschrikt door het toerukken der deur, heeft de kleine eenen tydlang met verbaesdheid rondgeblikt, en is begonnen luidkeels te schreijen. Het gevoel der moeder, sterker dan alle andere gevoelens, eischt zyn regt; Kunegonde springt op van haer rustbed; vliegt naer de wieg des kinds; drukt hetzelve tegen haren boezem; het onnoozel schepseltje lacht haer aen, en onder den indruk van dit gelach, vergeet zy eenen oogenblik haer deerniswaerdig lot.
Te rekenen van dozen dag, was de kleine Elisa de eenigste troost der gade. Dreigden troosteloosheid en wanhoop deze bedrukte moeder ter neder te drukken, dan zocht zy sterkte by de wieg. Kwam dan eenen glimlach op de lippen der lieve, o, van dien oogenblik had
| |
| |
de moeder vergeten, dat haer huiselyk geluk voor goed dood en begraven was. Wat gaf 't haer, dat de onwaerdige gemael haer verwaerloosde; had zy haer kind niet? Kon zy niet den ganschen voorraed harer liefde op het wichtje overdragen? Ja, dit kon zy; haer leven had wederom een doel, en daerom hield zy meer dan ooit aen het leven vast.
Oscar had zyne bedreigingen niet ten uitvoer gelegd; lafhartig, gelyk hy was tot in het merg zyner beenderen, berekende hy, dat wel een beschermer der gade kon voor hem treden, om het toegevoegde leed te wreken. Het stond eventwel eenmael vast, dat nooit meer het oude vertrouwen en de vroegere vriendelykheid zouden wederkeeren. Er was door den drang der zaken eene stilzwygende overeenkomst tusschen de beide echtelingen tot stand gekomen. Men vermeed al datgene, wat aenleiding kon geven tot opspraek; men vreesde het publiek te doen klappen. Heerschte tusschen hen in huis de grootste onverschilligheid; buiten, en voor de oogen der wereld, namen zy diegene heuschheid in acht, welke den oppervlakkigen beschouwer doet gelooven aen de gelukkigste echtbanden. De gemael bewandelde nog altyd zyne oude wegen, en alhoewel in koelheid met zyne gade levende, vermeed hy meer dan ooit de ruchtbaerheid, de opspraek. Geene verwyting, zelfs geene waerschuwing kwam over hare lippen. Hy was haer dankbaer voor deze doenwyze, in zooverre zulke kerel dankbaer kan zyn. Dit wil zeggen: hy kocht en schonk haer al diegene kleinigheden, waeraen de vrouwen grooten prys hechten, wanneer zyden gever beminnen en hoogachten; hetgeen hier geenszins het geval was.
De wereld, of liever het dwaze gemeen, dat de zaken
| |
| |
en menschen naer den uiterlyken schyn beoordeelt, aenzag het huwelyk van Oscar en Kunegonde als zeer gelukkig. Eilaes, zy, die de dingen gewoon zyn van naby te beschouwen, beoordeelden den toestand geheel anders, ten minste voor de echtgenote. Wat hem betrof, hy had eene gade genomen, gelyk het kind een speelgoed neemt, voor tydverdryf, of liever als een pronkstuk. Voor de jonge dochter Blinkhout, daerentegen, was het huwelyk de volkomene verwezenlyking van al hare jeugdige droomen. Zulke huwelyken treft men menigvuldig aen in de steden, in de middelpunten der ontbindende beschaving. Zy gelyken op de bloozende perzik: van verre gezien, bekoort zy de oogen en verwekt een watertanden van begeerlykheid; plukt men de vrucht, dan vindt men nog enkelyk de schel... de mieren zyn weg met de sappige deelen! De juistheid dezer vergelyking leerde Kunegonde maer al te wel kennen. Ook liet zy zich niet in slaep wiegen door de hoop op beternis: zy begreep al te wel dat, mogt er al eene betere verstandhouding intreden, dezelve van korten duer wezen en geene enkele proef doorstaen zoude. De liefde tot haer kind was, integendeel, vastgeankerd in het hart; niets ter wereld zou vermogen, dezelve er uit te rukken.
Onder dergelyke betrekkingen, was wederom ruim een jaer traegzaem voorbygekropen; immers de jaren vliegen voor de gelukkigen alleen; voor de lyders schynt elk jaer eene eeuwigheid. De kleine Elisa had zich spoedig ontwikkeld; doch meer ouder het opzigt der geestvermogens, dan onder dat der lichamelyke krachten. Het was eene teedere plant, die niet tegen den minsten schok zoude bestand blyven; het was daerom ook, dat de moeder haer omgaf met al de liefde en al de teedere
| |
| |
zorgen, welke het moederlyke hart alleen schenken kan aen de vrucht van haren schoot.
De vader liet zich weinig gelegen zyn aen het dochtertjen; zelden nam hy haer op zyne arms; deed hy het, dan was het zonder hartelykheid. Op eenen avond keerde hy terug in eenen staet van dronkenschap; hetzy nu ter oorzake zyner bedwelmde zintuigen, hetzy de man zich bedroge op zynen weg, genoeg hy trad in de slaepkamer der kleine, die wakker lag. By den matten schyn van een nachtlicht, zag hy, dat de kindermeid in eenen diepen slaep verkeerde. In zyne erbermelyke dronkenschap, wilde hy eenmael hartelyk wezen jegens zyn telgje, nu het niemand zag. Hy naderde de wieg met wankelende schreden; de kleine bezag hem met verbaesdheid, en als of zy 's mans blik gevreesd hadde, verborg zy haer aengezigt in het hoofdkussen. Deze lydelyke tegenkanting prikkelde hem; hy stak zyne arms onder het wichtje en tilde het op uit de wieg. Doch op denzelfden oogenblik slaekte de kleine Elisa eenen zoo snydenden noodkreet: ‘mama! mama!’ dat dezelve door geheel de wooning weergalmde. Eensklaps, en terwyl hy het schepseltjen zocht tot bedaren te brengen, vloog de deur des vertreks open, en Kunegonde stoof binnen op het noodgeschreeuw harer lievelinge.
Wie is bekwaem, de verbaesdheid, den angst, de verslagenheid dezer vrouw te schilderen? Deze gemael met zyn verward aengezigt, houdende haer kind in eenen volslagen staet van bewegeloosheid op zyne arms! De schreeuw, welken zy heeft hooren slaken; de stilte van den nacht; de kindermeid, die, wakker geworden en opgestaen zynde, niet weet wat haer te doen staet, alles laet de vrouw aen een gerypt plan gelooven, hetwelk
| |
| |
niets minder zou ten doel bebben, dan de moeder van haer kind te berooven... misschien op de onschuldige eene misdaed te plegen!
Gelyk eene leeuwin, aen wie men hare jongens ontneemt, zonder te letten op het getal of op de moordtuigen der aenranders, haer kroost ter hulp snelt, om hetzelve te redden, zoo schiet de moeder den dronkaerd op het lyf; ontrukt hem het kind, onder het uitroepen: ‘rampzalige, wat waert gy zinnens... wat hebt gy gedaen!’
Gullixers, door den hachelyken toestand tot het bewustzyn teruggebragt, stamelt met moeite: ‘ik wilde myn kind eenmael ongezien omhelzen en liefkozen...? Ik schyn haer vrees te hebben aengejaegd!’
Er lag iets in den toon van den goddeloozen kerel, wat de moeder ontwapende. Zy riep hare Elisa toe met de zoetste namen, met hare weekste, teederste stem; doch vruchteloos! Geen klank kwam over hare fyne, bleeke lippen; hare oogen stonden als verglaesd in hunne kringen! Van tyd tot tyd, liet de kleine een zacht gefluister hooren van: ‘mama... mama!’
- Een geneesheer, spoedig, spoedig! - had de bedrukte moeder geroepen. Dan waren de kindermeid eerst en vervolgens Gullivers naer buiten geloopen, om het bevel van mevrouw ten uitvoer te leggen. Een kwartier bleef zy alleen met haer telgjen... eene eeuwigheid! Gedurende dezen tyd, kwamen oude herinneringen voor haren geest spelen, als zoovele gedrochtelyke spooken. Wilde hy, de woekeraer, op het onschuldig wichtje het verlies zyns gelds niet wreken? Had hy hare deugd als gade niet gewantrouwd? Had hy ooit eenig bewys gege- | |
| |
ven, dat hy dit kind beminde, gelyk het vleesch van zyn vleesch?
Terwyl zy nog dobberde tusschen hoop en afgryzen, terugdeinsende voor de gevolgtrekking uit alles, wat voorafgegaen was, trad Gullivers binnen met den bekwaemsten geneesheer der stad. Schier op de hielen volgden de kindermeid en een hoogleeraer der universiteit. De beide mannen der kunst onderzochten den toestand der zieke zorgvuldig, gewetenvol; wierpen elkander eindelyk eenen veelbeteekenenden blik toe; wisselden eenige woorden in de latynsche tael, en schenen 't beide eens te zyn nopens den aert der ziekte. De hoogleeraer, gewoone geneesheer des huisgezins, belastte zich met de uitspraek van het vonnis, waerop de moeder in de hevigste spanning stond te wachten.
- Mevrouw, - zegde by tot haer - het kind moet eenen grooten schrik of eene groote vrees ondergaen hebben. De opschulding is naer het hoofd gestegen en heeft het hersengestel ligtelyk aengedaen. De strengste rust moet op de eerste plaets aenbevolen worden. Alles, wat de kunst vermag, zal aengewend worden, daerop moogt gy rekenen. - Toen de man zag, in wal deerniswaerdige gesteltenis deze moeder zich bevond, voegde hy by: ik bid u, mevrouw, legt myne woorden niet uit in den ergsten zin, en geef den moed niet op. By kinders kan zulke ziekte in weinige oogenblikken koeren; ik hoop, dat de lieve kleine u niet zal ontrukt worden; kalmte en zorgvuldige verpleging zyn twee hoofdvoorwaerden, die geenen oogenblik mogen verzuimd worden.
Kunegonde hoorde deze woorden; zy zag, wat onder hare oogen gebeurde; doch zy stond bewegeloos, als het
| |
| |
beeld der stomme smart, en kon geene klanken uit hare keel halen.
Gy zelve, mevrouw, hebt rust en kalmte noodig, gy moet u te bed begeven. - Zoo vervolgde de wyze geneesheer - Laet aen my, bid ik, de zorg over, by de zieke te blyven tot den worgend. Geloof my, wanneer de kleine lieve tot haer bewustzyn terugkomt, dan zou zy, met haer vroegtydig verstand, de droefheid op uw aengezigt en in uwe oogen lezen. Dit vertoon moet gy haer zorgvuldig besparen, anderzins durven wy voor niets instaen. Uwe moederliefde zal u deze opoffering dragelyk maken.
En de jonge vrouw liet zich ter rust of liever te bed brengen. Immers rust kon zy geenszins genieten; want nauwelys had zy de oogen toegeloken, of zy sprong verschrikt op; snelde naer de wieg haers kinds; boog over dezelve, ten einde de minste beweging, den minsten ademtogt gade te slaen. Meer dan tienmael, vóor den morgend, herhaelde zy haer bezoek en kon maer verwyderd worden, wanneer de geneesheer het gevaer, niet voor haerzelve, maer voor het kind te berde bragt.
Wat deed de vader ondertusschen? Na de eerste menschelyke uitboezeming, had de natuer haer regt gevorderd; de zenuwen, verslapt door den invloed des alcools, weigerden allen dienst. Hy sukkelde tot in zyne slaepkamer; poogde zich te ontkleeden; sloeg naest het bed omverre op het vloertapyt, en sliep daer in, als een dier. In dezen toestand vond de knecht Willem zynen meester liggen, toen hy rond tien ure 's morgends hem een bezoek ging aenkondigen.
Den geheelen volgenden dag, kwam weinig verandering in den hachelyken toestand der lydster. Tegen den
| |
| |
avond, verscheen de geneesheer des huisgezins voor de derde mael. Op al het aendringen der moeder, kon hy niet anders dan de schouders ophalen, en haer aensporen tot geduld. ‘Gy zehe, mevrouw, - waerschuwde hy - behoeft rust en moet alle hevige gemoedsschokkingen vermyden!’
- Spreek my, in Gods naem, niet van rust; - antwoordde zy dan - hoe wilt gy dat ik ruste... hoe wilt gy dat ik kalm zy, wanneer myn kind, myn hartebloed in doodsgevaer verkeert? Gy durft my immers niet verzekeren, dat ik haer zal behouden! In uwe oogen, op uw gelaet lees ik het doodsvonnis myner Elisa!
- God heeft haer leven in handen, - sprak de geleerde - en tegen zyne raedsbesluiten mogen wy niet morren. Ik herhael het, zorg voor u zelve; denk aen uw kind; beroof ze niet van hare moeder; onttrek u niet aen de liefde van uwen echtgenoot door het verwaerloozen uwer gezondheid, uwer krachten...!’
- Ja, aen de liefde van mynen echtgenoot! - Murmelde zy, terwyl een bittere glimlach, tegen wil en dank, om hare bleeke lippen kwam spelen. Vervolgens streek zy met de beide handen over haer voorhoofd, als om duistere schimmen te verjagen. Had zy nog eenen echtgenoot? Had zy ooit eenen echtgenoot gehad? Dergelyke vragen deed zy zich, en kon ze niet stellig beantwoorden; weshalve zy in een duister stilzwygen verviel.
De vriendin Elisa was nauwelyks door een paer lynen schrift van mevrouw Gullivers onderrigt, dat de kleine in stervensgevaer verkeerde, of zy snelde derwaerts, ten einde de vermoeijenissen met de troostelooze moeder te deelen. Geheele nachten waekte zy by het ziekebeddeken, om aen Kunegonde eenige rust te verschaffen.
| |
| |
Wat Gullivers betrof, deze huichelde eene vaderliefde, welke niet in zyn hart lag. Nooit bezocht hy zyn lydend kind, dan wanneer mevrouw Engelen of de geneesheer tegenwoordig was. By zulke gelegenheid, werd het voor een scherpziende oog onmiskenbaer, dat zyn mond wel teedere woorden kon spreken; maer dat zyne oogen traneloos en zyn hart koud als ys bleven. Hy wendde voor, dat eene ziekekamer hem eenen onwederstaenbaren afkeer inboezemde. In een woord: deze stofziel was onvatbaer voor elk menschelyk gevoel. Verscheen hy by het lieftallige kind, gedurende hare goede poozen, dan mogt zy al de fyne handjes naer hem uitstrekken; dan mogt zy hem al toekozelen: papa moet by Lisa blyven... mama ook by Lisa blyven! dit hield hem geenen oogenblik langer by de zieke, dan juist noodig was, om te doen gelooven, dat hy een vaderlyk hart bezat.
Het was van dezen man, dat de geneesheer zegde tot Kunegonde: onttrek u niet aen de liefde van uwen echtgenoot! De man der kunst wist dus niet, dat Oscar Gullivers voor niemand liefde koesterde, 't en zy voor zynen persoon alleen!
Hoe sleet deze zeldzame vader nu zyne dagen, gedurende welke zyne gade en huisgenoten in rouw gedompeld waren en in doodsangst verkeerden? Meer dan ooit te voren, zocht hy de persoonen op, met wie hy den tyd dooden kon in uitspattingen en vermaken van alle slach. De tafel, het spel en de tooneelzael vergden uitsluitelyk zyne oogenblikken. Noch het gekozel der lydster? noch het bidden der gade, noch het gesmeek van mevrouw Engelen vermogten hem tot zyne vaderlyke pligten te brengen.
Ondertusschen naderde de beslissende oogenblik,
| |
| |
waerop de natuer zegepralen, of de dood zyn slagoffer vergen zoude. Den negenden dag 's morgends, verscheen de geneesheer, als naer gewoonte. De moeder zat naest het ziekebed en bespiedde elke ademhaling, elke beweging harer lievelinge. De man sloeg eenen tydlang de zieke gade, en schuddebolde. Hy wist niet, dat de moeder deze beweging hadde bemerkt in een spiegeltjen, ten dien einde hoven het bed geplaetst. Zy keerde zich om, en vraegde: ‘hoe vindt gy de kleine? Over eene poos ontwaekte zy uit hare sluimering; strekte de armtjes naer my uit, en toen ik over haer boog, sloeg zy ze om mynen hals en murmelde aen myn oor de woorden: ‘Lisa ziek, Lisa heengaen... mama ook heengaen met Lisa... mama niet hier blyven!’
- De gevaerlykste oogenblik is gekomen, mevrouw; - bemerkte de geneesheer - ik durf het u niet onveinzen; doch alle hoop is niet verloren. Wilt gy eventwel naer goeden raed luisteren, dan zult gy u verwyderen. Uwe tegenwoordigheid is voor u hoogstschadelyk, en kan aen de zieke in geenen gevalle voordeelig wezen. Gy stelt uw leven in gevaer, dit moet ik uw waerschuwen als geneesheer.
- Uit uwe woorden volgt het doodsvonnis myns kinds! - Sprak zy op eenen beslisten toon, terwyl zy den geneesheer met verwilderde oogen aenstarde - Moet ik myn kind verhezen, wat waerde heeft dan het leven nog voor my? Wat kan my nog aen de aerde boeijen, wanneer God my alles ontrukt, wat my dierbaer was? Doch Gods wil geschiede! Mynheer, ik ben tot alles bereid; maer van myn kind verwyder ik my geenen oogenblik. Een woord nog, heer dokter: ‘zal myn kind nog tot morgen leven?’
| |
| |
- Verlies de hoop niet, mevrouw; - was het antwoord - In allen gevalle, tenzy er eene crisis intreden zoude, zal zy zekerlyk nog tot morgen leven. Mogte verandering komen, gelief my te laten roepen, al ware het ook in het midden van den nacht.
Waerom vroeg zy, of het kind nog tot morgen zoude leven? O deze beminnende moeder kon zich niet gewennen met de gedachte, dat zy van hare dierbare Elisa zoude scheiden. De trekken des kinds waren wel voor eeuwig in haer hart geprent; maer zy wilde ze daerenboven ook gedurig onder hare oogen hebben. Nauwelyks was dan ook de geneesheer vertrokken, na het eene en andere middel te hebben voorgeschreven, hetgeen hy eventwel vruchteloos oordeelde, of zy nam een blad papier en rigtte de volgende woorden tot hare vriendin, mevrouw Elisa Engelen:
17 september 185...
Myne dierbare, over twee minuten verliet de geneesheer het huis. Het doodsvonnis myns kinds heb ik op 's mans gelaet gelezen; op myn aendringen, heeft hy my verzekerd, dat de zieke tot morgen zal leven. Thans schiet my niets over, dan my te onderwerpen aen hetgeen de Opperheer beslist heeft in zyne wysheid. Een wensch blyft my thans nog te vormen; gy, die een moederhart onder uwen boezem draegt, zult my verstaen. Ik zou gaerne het afbeeldsel myner Elisa bezitten; daer ik nu weet, in wat nauwe vriendschapsbetrekkingen gy staet met mynen neef, Marcelis Goudaert, zoo geloof ik, dat gy my dezen troost zult kunnen bezorgen. De man zou naer my niet luisteren, aengezien hy zich over myne
| |
| |
handelwyze te beklagen heeft. Gelief hem te doen gelooven, dat gy zelve, en niemand anders dan gy, dit portret begeert als eene herinnering. Leg den grootsten spoed in het werk, opdat het niet te laet zy. Zoolang hy in huis is, laet ik de zieke over aen uwe teedere zorgen, aengezien ik onder Goudaerts oogen niet durf verschynen. De redenen daervan zal ik u later bekend maken.
Neem, bid ik u, zoodanige maetregels, dat gy den kunstenaer vergezellet naer hier, en geloof immiddels aen geheel de onveranderlyke liefde van uwe diepbedroefde, ongelukkige vriendin.
Kunegonde.
Een uer na het verzenden dezes briefs, hield een gespan stil voor het huis van Gullivers in de Koninglykestraet. De troostelooze moeder sprong regt; liep naer het venster, om te zien, wat er gaende was. Zy bemerkte eenen ryzigen man, op wiens borst het kruis van eer prykte. Deze bood zynen arm aen mevrouw Engelen en leidde haer binnen. Er bleef haer geen twyfel over: deze man was niemand anders dan haer neef Marcelis in persoon.
De deur der ziekekamer ging open, en op denzelfden oogenblik, dat mevrouw Engelen met den kunstenaer binnentrad, verdween Kunegonde op den tegenovergestelden kant. De vriendin verschrikte, toen zy de trekken der kleine lydster zag. Hier is geenen tyd te verliezen, - fluisterde zy tot den schilder - indien gy eene levende en gel in en geen lyk wilt afschetsen.’
De kunstenaer trad eenen oogenblik voor het bed, waerop de zieke in eene soort van sluimering lag. Hare oogjes waren half toegeloken; men zou gezegd hebben: zy glimlacht, terwyl rozekleurige engeltjes haer al de
| |
| |
heerlykheden des hemels voorspiegelen. - Juist het evenbeeld der moeder; - mymerde Marcel is, als tot zichzelven sprekende - thans reeds zou ik haer in myne werkkamer kunnen portretteren!... Vervolgens zich tot mevrouw Engelen wendende, zegde hy haer zachtjes, ten einde door geen menschelyk oor gehoord te worden: ‘ja, dierbare vriendin, gy hebt gelyk; hier valt geenen tyd te verliezen! O, wat moet de moeder ongelukkig wezen, welke haer eenig kind en tevens haren eenigen troost op aerde verliest! Uwe vriendin heeft van de vreugde des levens weinig gesmaekt! Poogen wy haer ten minste een getrouw afbeeldsel van hare lievelinge te leveren.’
- Maer, heer Goudaert, - bejegende mevrouw Engelen - ik heb u reeds tweemael gezegd, dat gy op myn verzoek en voor my een portret van het lief kind vervaerdigen moet. Sedert wanneer heb ik u redenen gegeven, om aen myne woorden geen geloof te hechten? Of veronderstelt gy, dat myn hart voor geene liefde vatbaer is? Zeg, meester, vormt gy u zulk denkbeeld van my? - Ik weet den eindeloozen schat uwer deugden op prys te stellen; - vezelde Marcel is, en bragt alles in gereedheid - doch hier ademt alles de teederheid, de zorgen eener moeder, en niet eener vriendin. Geen woord meer over deze stof! Trek, bid ik u, de gordynen der vensters een weinigjen op; de groene zyde werpt eene valsche kleur op het bleeke aengezigt... zoo is het wel! In éen, twee, drie, zyn de omtrekken genomen; thans geen woord gesproken, tot dat ik het zwygen breke!
Gedurende ongeveer twee uren was de blik des kunstenaers beurtelings op de gelaetstrekken der zieke en op het ontluikende beeld gevestigd, terwyl het pinseel over
| |
| |
het doek gleed. Men kon de aderen op het voorhoofd des meesters zien opzwellen, zoodanig spande hy al de krachten in van zynen magtigen geest. Ook zou men geloofd hebben, wanneer men deze scheppende hand volgde, dat de kleine lydster langzamerhand haer ziekeleger verliete, om op het doek zich te komen vestigen. Na eene poos elken trek afzonderlyk, vervolgens het geheel met het originael te hebben vergeleken, scheen hy voldaen; want hy sprak tot de vriendin:
- Thans, mevrouw, zou ik uw advies wenschen te weten, nopens myne overhaeste schels, waeraen ik de laetste hand zal leggen in myne werkkamer, indien de trekken wel geslaegd zyn.
Mevrouw Engelen stond op; plaetste zich achter den schilder, en kon eene uitroeping van verbaesdheid niet onderdrukken. Ja, de lydster had wel ter deeg hare legerstede verlaten! Daer lag zy op het doek met hare sneeuwwitte handjes op de borst gekruist; met de blauwachtige kringen rond de zachte, vernuftvolle oogen. Aen het lydende schepseltje had de schrandere man de houding gegeven van eene engelin, aen wie enkelyk nog de vleugelen ontbraken, om hare vlugt te nemen naer hoogere kringen! Over geheel het wezen was eene uitdrukking van zalig voorgevoel verspreid, en dit in zoo ruime maet, dat, wie dit kind beminde, by zichzelven zeggen moest: ‘neen, ik wil, ik mag deze hemelsche verschyning niet langer op de aerde terughouden!’
Na de volkomene goedkeuring van zyne vriendin te hebben verworven, rolde Marcelis het doek voorzigtig te samen en verliet met haer deze wooning, waer weldra de rouw zou binnentreden. Op denzelfden oogenblik, hernam Kunegonde hare plaets naest het ziekebed. Ge- | |
| |
durende hare afwezigheid was geene zigtbare verandering ingetreden. De halve sluimering duerde voort tot tegen den avond, wanneer de zieke onrustig werd, zich omwierp op haer bed en de moeder met verbaesdheid bleef bezien. De geneesheer, in aller haeste geroepen zynde, zag den dood met rappe schreden naderen; weshalve hy mevrouw Gullivers smeekte, eenigen tyd te rusten. Doch zy verklaerde ten stelligste, dat geene hoegenaemde beweegredenen in staet waren, haer van het zieltoogende kind te verwyderen. Immers de stille droefheid des geneesheers had haer ten duidelykste geopenbaerd, dat geene beternis meer te hopen viel.
Van hare stomme smart ging zy over tot eene soort van duister broeijen; men kon haren toestand geen slapen, maer ook geen waken noemen; haer lichaem bezweek, deels onder de vermoeijenissen, deels onder de morale folteringen. Een yzeren wil alleen hield haer nog regt. Middelerwyl was de avond ingevallen; gedurende den geheelen dag, had Gullivers zyne voeten niet in de ziekekamer gezet. Plotselyk hoorde zy de deur der werkkamer van den echtgenoot opengaen; hy rigtte zyne schreden voorby het ziekevertrek, met het oogmerk, om zich naer buiten te begeven. Ter wooning der Pennefetter greep eene avondparty plaets, en hy mogt daer niet ontbreken. Alhoewel Kunegonde sedert lang voor regel had aengenomen, zyne wegen niet te doorkruisen, en hem niets te vragen noch te verbieden, zoo gaf haer het nakende gevaer eventwel den moed, om van het genomen besluit voor ditmael af te wyken. Zy snelde buiten de deur en riep hem by zynen naem.
Met eene zigtbare misnoegdheid, keerde hy zich om, vragende, wat zy hem kon te zeggen hebben.
| |
| |
- Voldoe eenmael nog aen myne bede, - sprak zy op eenen smekenden toon - en kom eene poos by het ziekebed des kinds. De geneesheer is over een uer hier geweest; indien ik naer zyn neerslagtig gelaet oordeele, dan zal Elisa niet lang meer by ons verblyven.
Heeft hy u geene verzekering gegeven? - Vroeg hy op denzelfden toon, als of hy hadde gevraegd: hoe laet is het? - In de onzekerheid zou ik nog tot morgen kunnen hier blyven, terwyl ik voor hoogstdringende bezigheden op staenden voet moet uitgaen.
- Gy weet hoe onze geneesheer gestemd is; - bemerkte Kunegonde met eenen diepen zucht - de man heeft medelyden zoowel met het kind, als met de bedroefde moeder. Kan hy Elisa niet redden, zoo wil hy toch my de hoop niet ontnemen. Bedrieg ik my niet, dan zullen wy vóor middernacht kinderloos wezen. Daerom smeek ik u, verlaet toch het huis, verlaet toch de arme lydster niet!
- De vrouwen overdryven alles; gy schept u nuttelooze hersenspooken. De doktor moet er zooveel gevaer niet in gezien hebben.
- Ik herhael het u, dat ik meer geloof hecht aen het neerslagtig gelaet, dan aen de troostende woorden des doktors God geve, dat ik my bedriege; maer Elisa verkeert in het uiterste gevaer.
- Praetjes, praetjes! - riep hy verdrietig - Ik zal morgen vroeg, nog dezen nacht by de zieke komen. Voor den oogenblik heb ik geene minuet te verliezen; myn woord heb ik te pande gesteld, en zou het ongaerne breken. Overigens is het voor eene zeer gewigtige zaek, dat ik moet uitgaen; myne oogenblikken zyn geteld.
- O Gullivers, indien gy een vaderlyk hart onder
| |
[pagina t.o. 174]
[p. t.o. 174] | |
Bladz. 174.
Voldoe eenmael nog aen mijne bede, en kom eene poos bij het ziekebed des kinds... Elisa zal niet lang meer by ons verblijven!
| |
| |
uwen boezem voelt kloppen, zoo zeg my, of er eene gewigtigere zaek ter wereld kan bestaen, dan het leven zyns kinds.
- Louter vrouwen gebeuzel! - Riep hy haer over zynen schouder toe; want hy had haer reeds den rug toegekeerd en was naer buiten gesneld, om door de gade, niet lastig te worden gevallen.
Wat bleef er aen de rampzalige, moeder te doen over? Alleen terugkeeren naer het ziekebed harer lievelinge; dit deed zy met een bloedend hart. Weldra begon de zieke te raeskallen. De geneesheer kwam, en kon niet anders, dan troostwoorden vinden voor de moeder. Toen deze hem vraegde, of alle hoop verloren was, haelde hy de schouders op; zy verstond deze beweging maer al te wel. In plaets van zich over te leveren aen uiterlyk misbaer, hetgeen den doodstryd harer Elisa kon en moest verzwaren, aengezien zy hare kennis nog had, bedwong de moeder hare smarten, en toonde een bedaerd gelaet.
Mevrouw Engelen, onderrigt zynde van hetgeen stond te gebeuren, kwam hare vriendin bystaen. Kunegonde viel haer om den hals, en stortte stille tranen op den boezem der vriendin. Welhaest werd de tengere lydster door hevige krampen overvallen; telkens als dezelve ophielden, wierp zy hare geestvolle oogen op de moeder, als of zy hare hulp hadde willen inroepen. Van tyd tot tyd fluisterde zy: mama... zoete mama... Elisa wil van u niet gaen!
- Myn lief, dierbaer kind! - Riep de moeder uit, in de overmaet harer smart - O, koude ik u redden, ten koste van myn bloed!
- Verbitter de leste oogenblikken der lieve kleine niet! - Vermaende mevrouw Engelen aen Kunegonde's
| |
| |
oor - Tegen zulken rampspoed vindt de mensch slechts éen middel: het voorbeeld des Heilands zal u geduld en gelatenheid leer en. Bid, dierbare vriendin, opdat God u beware van de wanhoop! Door het lyden wordt de mensch beproefd en gelouterd, gelyd het goud door het vuer!
- Gy hebt gelyk; - fluisterde Kunegonde - zoolang ik gelukkig was, vergat ik, dat er dagen zouden komen, waerop ik by God alleen mogt troost vinden! O ja, ik zal geduldig verdragen, wat God my zendt!
En deze bedrukte moeder zonk op de knieën; hare lippen bewogen zich tot een gebed. Toen zy zich oprigtte, lagen de kalmte en gelatenheid op haer aengezigt. Een laetste krampaenval trad in; de geneesheer greep de eene hand der zieltogende, de moeder nam de andere. Eensklaps werd het gelaet der kleine helder; een glimlach kwam om haren mond spelen. Zy murmelde nog eenmael het woord ‘mama;’ dan volgde een ligt gesnik: de hemel telde eene engelin te meer... en Kunegonde had haren laetsten troost op aerde verloren!!!
Mevrouw Engelen en de geneesheer poogden te vergeefs de moeder te verwyderen van het lyk haers kinds. Zy bemerkte op elke bede: ‘berooft my niet van het’ zigt myner dierbare; gy ziet immers, dat ik kalm ben...’ dat ik niet morre tegen de hand, die my slaet!’
Na middernacht keerde Gullivers terug van zyne uitspatting. Gaerne zou hy onbemerkt naer zyne slaepkamer geslopen zyn; doch toen de bediende Willem hem bekend maekte, dat zyn dochtertjen overleden was sedert een uer; voornamelyk by het vernemen, dat mevrouw Engelen en de geneesheer nog by de troostelooze moeder waren gebleven, nam de zucht naer beter schynen, dan zyn, de overhand. Hy rigtte zich met wankelende schre- | |
| |
den naer de lykkamer. Het eerste voorwerp, dat zyne oogen trof, was Kunegonde, die voor het sterfbed geknield zat, haer aengezigt op het bed leunende. Het jagen van haren boezem en van tyd tot tyd een verdoofd gesnik dienden ten bewyze, dat de zielen van moeder en dochter niet gelyktydig naer de eeuwigheid waren verhuisd. Hy wierp zyne verwilderde oogen op het lykjen, en murmelde met eene stem, die hy droevig poogde te maken: o, het arme kind, arme moeder!
Kunegonde verschrikte plotselyk by het hooren dezer toonen; sprong regt en riep hem met bitterheid toe: Gullivers, nader het bed en leg de hand op het lyk uwer dochter! Zy gaf den geest, en gy waert afwezig voor gewigtige zaken... God moge het u niet ten kwade duiden!
Deze woorden joegen hem schrik aen; deze vlammende oogen, welke op hem gerigt waren; deze stem, welke tot geene stervelinge scheen te behooren; dit lyk, hetwelk zich scheen op te rigten, om rekening af te a ragen van zyne vaderpligten... o, dit alles verdreef de dampen des wyns uit zyne hersenen. Hy naderde het bed sidderende; het was als of hy eensklaps overvallen wierde door eene wroeging. Indien hy den vereischten moed had bezeten, om naest dit lyk de hand zyner gade te vatten, met haer te knielen, en het woord: ‘vergiffenis!’ uit te spreken, dan zou dezelve hem geworden zyn. Immers Kunegonde voelde zich op dien oogenblik zoo eenzaem, zoo verlaten, dat zy zich met het monster zoude verzoend hebben. Wanneer zy eventwel zag, dat hy sidderde voor het lyk zyns kinds;... dat hy moeite moeste aenwenden, om tranen te huichelen... dan zegde zy by zichzelve: ‘neen, deze man draegt geen hart
| |
| |
onder zynen boezem; het vaderlyk gevoel en elke teedere gewaerwording zyn hem vreemd; tusschen hem en my bestaet geen aenrakingspunt.
Op dien oogenblik werd de vrouw overmeesterd door eenen onwederstaenbaren walg tegen den harteloozen kerel. Zy voelde, dat hy zelf den band verscheurde, die hen had te samengebonden. Hy verwyderde zich haestig uit de doodekamer, na eene stomme groetenis met de hand te hebben gezonden aen mevrouw Engelen en aen den geneesheer, die met afgryzen op dezen onnatuerlyken man hadden staen letten. Zy wierpen elkander eenen blik toe, welke zeggen wilde: is een gemeenschappelyk leven tusschen deze beide persoonen nog langer mogelyk?
Zoo was het inderdaed: zoolang Elisa leefde, was zy als de band, die haer aen den vader en aen zyn huis vasthield; thans voelde zy zich eensklaps vreemd aen den man en aen de wooning.
Doch waerom nog langer by een lyk vertoeven? Zeggen wy nog enkelyk, dat de ongelukkige moeder haer kind niet zag wegdragen; want na met de vriendin gewaekt te hebben tot tegen den morgend, bezweek zy onder de vermoeijenissen. Men droeg haer bewusteloos te bedde. Nog denzelfden dag openbaerde zich eene heete koorts; zy raeskalde geheele uren lang. Eerst wanneer hare krachten letterlyk uitgeput waren, verviel zy in eenen droomachtigen toestand. De naem Elisa kwam zachtjes over hare lippen, en werd gevolgd door eenen bezaligenden glimlach; het verloren kind speelde onophoudelyk voor baren geest. - Gullivers liet zich even zoo weinig by het ziekebed der gade, als by dat des kinds zien. Een slaef van het dierlyke leven, van het zinnelyk genot zynde, gevoelde hy eene onoverwinnelyke vrees
| |
| |
van alles, wat dit leven kon in gevaer brengen, of wat by hem geen zinnenstreelend gevoel verwekte.
Mevrouw Engelen stond de vriendin trouwer en gulhartiger by, naer mate zy haer meer verwaerloosd zag door den onwaerdigen man. Veertien dagen verkeerde Kunegonde tusschen leven en dood. De zorgvuldige verpleging der vriendin en de schranderheid des geneesheers zegepraelden over de ziekte.
Eene heerlyke octoberdag was aengebroken; de glans der zon drong flauwelyk door de venstergordynen; een ligte strael schoot tot op het bed en verlichtte het blanke aengezigt der zieke. Zy opent hare oogen en kykt met verbaesdheid rond. Zoohaest haer blik op de vriendin valt, brengt zy eene hand op haer voorhoofd. Na eene poos al hare denkbeelden verzameld te hebben, murmelt zy zachtjes: ‘Elisa!... Elisa!... waer zyt gy?’
- Thans is het tyd. - Vezelt de geneesheer - Zy is met haer kind gedurig bezig geweest; haer eerste blik moet oenen aengenamen indruk ontvangen.
Mevrouw Engelen nam een portret van den muer, en plaetste het derwyze, dat de oogstrael der zieke hetzelve moeste ontmoeten. Andermael bleef deze eenige sekonden binnensmonds murmelen; vervolgens poogde zy zich op te rigten; doch hare krachten schoten te kort. Zy opende andermael de oogen... wat zag zy eensklaps? Hare kleine Elisa, haer ziek, zieltoogend kind, juist gelyk zy hetzelve liet, toen de vriendin met den schilder Goudaert was in huis getreden. Een blyde kreet ontsnapte uit de moederlyke borst... als door eene stalen veer in beweging gebragt, rigtte zy zich met geheel het bovenlyf op; breidde hare arms uit, om het beeld te omhelzen. Doch hare witte handen gleden over het doek... de k[uns]-
| |
| |
tenaer had zelfs de oogen eener moeder bedrogen; hetgeen als het nee plus ultra der kunst moet beschouwd worden.
- Zy is gered! riep de geneesheer uit - op het doek herleeft haer kind; dit beeld alleen zal haer aen het leven vasthechten. Laet voortaen de natuer maer werken; ik vertrouw haer aen uwe schrandere zorgen en teedere liefde; de kunst komt hier weinig te pas, aengezien hare ziel meer aengetast was dan haer lichaem.
|
|
Auteursrechtvrij