|
| |
| |
| |
V
Na de speelreis. - De wolf verliest zyne oude hairen, maer niet zyne oude streken.
By hunne aenkomst te Brussel, betrok Kunegonde met haren echtgenoot de wooning in de Koninglykestraet; immers tot eene volslagene scheiding was het paer nog niet gekomen. Haer besluit stond eens vast gelyk eene steenrots: als echtgenoote zou zy zich strengelyk binnen de palen der pligten houden. Wel begrypende, dat de ledigheid de grootste vyandin der vrouwendeugd is, zocht zy bezigheden in het bestieren van haer huishouden. Noch keuken of kelder, noch wollen of linnen ontsnapten aen haer scherpziende oog: op deze wyze schiep zy orde in een huishouden, waer de meester, uitsluitelyk met zyne spekulatien bezig zynde, de dienstboden, voornamelyk den fynen Willem, liet handelen naer goedvinden. Nam de jonge vrouw het gezag met eene vaste hand, zoo beperkte zy zich eventwel, wat dezen laetste betrof, een waekzaem oog op zyne handelingen te houden.
Mededeelend en openhartig van aert, doch by uitstek rondborstig zynde, viel hel haer onmogelyk, jegens den
| |
| |
man eene liefde te veinzen, welke hy zelf door zyn slordig, gemeen gedrag uit haren boezem had gerukt tot het leste vonkjen. Ware vriendschap, opregte genegenheid kan alleenlyk tusschen deugdzame wezens bestaen blyven. Daer zy Oscars neiging naer sibaritismus had leeren kennen, droeg zy byzonderlyk zorg, dat hem onder dit opzigt niets ontbrake. Steeds was de kelder voorzien van de fynste wynen en de tafel bezet met uitgezochte spyzen. Hy kon geenen wensch uiten naer het eene of andere voorwerp van gemak of van weelde, die niet ten spoedigste werd verwezenlykt. Gebeurde het eventwel, dat hy ter dankbetuiging hare hand drukte of op hare oogen blikte, dan vond hy deze hand koud en de oogen zonder vuer, zonder leven. Poogde hy haer te liefkozen, dan bleef zy onverschillig; de vrouw was hem vreemd geworden voor al tyd. Hy had de laetste snaer van haer hart verscheurd door zyn wangedrag.
Het geheimzinnige bedryf en zyne ingewortelde gewoonte van rekenen, wat en hoeveel deze of gene operatie hem opleverde, waren weinig geschikt, om de stomme rollen te doen ophouden, die zy in huis speelden Nooit ging zy met den man in gezelschap, tenzy wanneer wellevendheid en pligt haer dwongen. Om de acht dagen bezocht zy regelmatig et ouderlyke huis. Alhoewel menigmael door de moeder ondervraegd nopens haren echtgenoot, kwam nooit eene klagt over hare lippen. Waerom de ouders bekend maken met den rampzaligen toestand, waerin zy hun kind gedompeld hadden? Zy konden immers het gedane niet ongedaen maken; en hunne smart zoude te meer grievend zyn, daer zy alleen de schuld des ongeluks waren.
Oscar vraegde geene rekening van haer gedrag; het
| |
| |
speet hem schier, dat hy niets in hetzelve te berispen vond. Hy, die zoo hoog stond in zyne eigene gratie, verbeeldde zich, dat Kunegonde maer oogenblikkelyk gestoord was. De man zegde met de hedendaegsche zielkenners: ‘zy is vergramd; dus bemint zy my en zal welhaest liefdevol tot my terugkomen.’ Doch zy bleef standvastig by haren gedragsregel, omdat hy overeenstemde met haer hart.
Na verloop van een paer maenden, traden eenige vrye dagen in voor den wisselaer-spekulant, en met de ledigheid kwam de verveling. Doch menschen van zynen stempel vervelen zich niet lang. Weldra zocht hy verstrooijingen, hetgeen by hem hetzelfde beteekende als uitspattingen. De oude tafel-en zwelggenoten waren aenstonds zyne gewoone gasten. In den beginne hield Kunegonde's deftig voorkomen den man en zyne vrienden binnen de palen der welvoegelykheid; doch na verloop van eenigen tyd, kon zy den afkeer niet meer ganschelyk onderdrukken, welken deze gemeene wezens haer inboezemden. Om zich wegens hare fierheid en haren afkeer te wreken, zochten zy haer te vernederen. Zoo smoorden zy tabak en cigaren; voerden losse, dubbelzinnige, zelfs zedelooze gesprekken, in tegenwoordigheid der kuische mouw. Menigmael leverden de tafelgasten zich over aen de buitensporigste dronkenschap; doch op het eerste voorteeken, verliet zy de zael en het gezelschap. Zooverre had het Oscar Gullivers nog niet gebragt, dat hy haer poogde te dwingen, oor- en ooggetuige te blyven van al zyne uitspattingen. Langzamerhand hernam hy geheel zyn jongelingsleven; bragt zynen tyd over in de speelhuizen; bleef twee, drie tot vier dagen ter week tafelen by den eenen of anderen restaurateur. Dat daer
| |
| |
overvloedig gedronken werd, behoeft schier niet gemeld te worden. Wilde hy in den beginne nog op behoorlyken tyd huiswaerts keeren, rond tien tot elf ure's avonds, zoo dreven de zuivere makkers met hem den spot; bewerende, dat de vrouw hem onder de pantoffels hield.
Met dergelyke schimperyen liet hy zich terughouden; keerde hoe langer zoo menigvuldiger zeer laet naer huis. Niet zelden werd hy medegesleept in kwastpartyen, in dubbelzinnige huizen; by zulke gelegenheid, moest hy menigmael onder de oogen zyner gade verschynen in eenen volslagen staet van dronkenschap.
Was de liefde sedert lang uit haren boezem gerukt, thans was hy yverig bezig met het leste siertjen achting te verslinden, dat haer nog was overgebleven voor den onwaerdigen man. Dat hy een onverschillig wezen was geworden voor de arme lydster, dit kon hy opmaken uit haer stilzwygen. Hy mogt al laet, dronken, ontharend en als een voorwerp van verergernis huiswaerts keeren, nooit vraegde zy naer de reden, nog minder stuerde zy hem verwytingen toe. Telkens geloofde hy haer te moeien beloonen met het eene of andere geschenk. Kon hy niet meer naest de schoone vrouw pronken in zyne prachtige ekwipaedje, (want zy weigerde met hem uit te ryden) dan was 't hem toch hoogstaengenaem, dat Kunegonde op de boulevards opzien verwekte, en dat de wandelaers het prachtige rytuig, de zuiverraspaerden en de elegante dame bewonderden. Immers vond hy zyne ydelheid gestreeld, wanneer het publiek moest zeggen: ‘Gullivers rytuig, paerden en echtgenote spannen de kroon boven geheel de hofdstad.’
De wereld, welke naer den uiterlyken schyn oordeelt, hield niet op, het geluk der dochter Blinkhout hemel- | |
| |
hoog te verheffen. Inderdaed, indien het geluk eener wouw bestonde, in het bezitten van een paleis, van kostbare meubels, van smuk en opschik, dan moest men mevrouw Gullivers de gelukkigste des aerdbodems noemen. Eene gewoone coquette zou zich zeer wel in haer lot geschikt hebben; ging de man builen het spoor, dan zou zy hetzelfde doen, en hem met gelyke munt betalen. Doch sedert de hand des ongeluks op haer drukte, begon het goede zaed, in haer hart gestrooid, hoe langer zoo meer te ontkiemen. Geduld is een balsem, die de meest grievende smarten lenigt: zy putte het hare in den godsdienst. Nooit kwam eene klagt over hare lippen; zelfs de moeder had nooit éen woord vernomen van hetgene hare dochter leed, onder den uiterlyken glans. Kunegonde was liever benyd dan beklaegd; en waer is het, dat de benyders niet ontbraken: de koopmansdochter schitterde immers als eene zon aen Brussels sterrenhemel.
Wy zagen in het voorgaende hoofdstuk, dat Kunegonde uit Romen aen hare vriendin Elisa schreef, toen de graef Van Mirbach in hare kamer drong. Deze vriendschap dagteekende uit de kostschool van Jette, waer de meisjes te samen gewoond, geleerd en gespeeld hadden. Toen zy dit gesticht verlieten, zwoeren zy elkander eeuwige vriendschap. Hare betrekkingen werden echter onderbroken, als Kunegonde naer Parys vertrok en er twee jaren verbleef. By hare terugkomst had zy 't zoo druk, dat niet veel tyd overbleef voor het onderhouden der vriendschappelyke betrekkingen. Eenmael ging zy Elisa bezoeken en vond haer gehuwd met eenen jongen, veelbelovenden advokaet. De dochter van eenen ryksontvanger, zonder byzonder groot fortuin, zynde, had de vader
| |
| |
haer vry gelaten in de keuze van eenen echtgenoot. Slechts éene voorwaerde eischte hy: de aenstaende moest ter goede faem staen en op zyn gedrag mogt niets te zeggen vallen. Ten zelfden tyde, dat zy van Jette terugkeerde, verliet Willem Engelen de hoogeschool van Luik met het diploma van advokaet, en betrok het bureel, als stagiedoener van den besten brusselschen advokaet. Na verloop van een jaer, vond zyn patroon hem bekwaem genoeg, om de gewigtigste, de meest ingewikkelde zaken te pleiten. De naem des jongen mans baerde opzien in de hoofdstad. Onder dezen gunstigen indruk, maekte hy kennis op een bal met de een en twintigjarige Elisa, met wier broeder hy bevriend was. Welhaest kwam het tusschen de beide jonge menschen tot een huwelyk, waeraen alle slordige berekening vreemd bleef.
Groole sommen bragten zy niet te samen; maer wel eenen ruimen voorraed liefde, wederkeerige achting en hoop op de toekomst. Zou deze hoop al teleurgesteld worden, dan waren zy vastelyk beslist, lief en leed te samen te dragen.
Het was naer de wooning van dit voorbeeldige paer, in de Twaelf-Apostelen-straet gelegen, dat mevrouw Gullivers hare schreden rigtte, op eenen maendag voormiddag, drie maenden na hare terugkomst uit Italie. Dit tydverloop zou onverschoonbaer zyn, indien wy ter ontlasting van Kunegonde niet konden doen gelden eensdeels de zorgen des huishoudens; andereendeels wilde zy hoegenaemd niet aenleiding geven tot opspraek.
Elisa ontving de vriendin der kostschool met de meeste gulhartigheid; oude herinneringen werden te berde gebragt. Eindelyk viel het gesprek op de veranderingen, welke in beider leven waren ingetreden. Elisa verhaelde
| |
| |
kort en bondig, met wat gouden droomen zy en haer echtgenoot het huwelyk hadden aengegaen; zy bekende met eene soort van innig geluk, met wat moed en volharding haer Willem bad gearbeid! Hoe hy geheele dagen aen de balie stond om, op het voetspoor der vermaerdste sprekers, zich te regt te vinden in den doolweg der geregterlyke bepleitingen! Hoe hy dan halve, zelfs geheele nachten gebogen zat over boeken en papieren, om de hem toevertrouwde zaken grondig te studeren en voor te bereiden. Zy vertelde, hoe bereidwillig zy in den aenvang by hem bleef waken, om 's mans slavelyken arbeid te veraengenamen, en onder wat kiesche voorwendsels hy haer tot rusten en slapen gaen wist te bewegen. In éen woord: Eli a meende hare rampen te schilderen, en opende voor de mishuwde een aerdsch paradys. Wanneer nu Elisa bemerkte, dat Kunegonde's oogen vochtig werden, misgreep zy zich over de ware oorzaek; zy geloofde medelyden aen de groote dame te hebben ingeboezemd, weshalve zy hernam: tot hiertoe heb ik u de zwarte zyde van den penning getoond; zien wy thans de keerzyde. Wy wisten vóor het aengaen onzes huwelyks, dat wy tegen moeijelykheden zouden moeten worstelen; dit vooruitzigt was niet in staet, ons af te schrikken. Gode zy dank, de tyden der beproeving zyn voorby; myn echtgenoot wint reeds ruimschoots ons bestaen; met elken dag groeit zyne praktyk aen. Gy moest zien, hoe gelukkig hy is, wanneer hy gewetenvol eene zaek heeft afgedaen en my het loon van zynen arbeid overgeeft. Gy, Kunegonde, die in den overvloed zwemt, kunt niet begrypen, wat het is, tegen de dagelyksche levensbehoeften kampen! Gy kent de waerde van het geld niet, omdat het van zelve naer uwe koffers stroomt.
| |
| |
By deze woorden, welke zy als eene onregtstreeksche spotterny nam, begon Kunegonde bitterlyk te weenen. Door de rondborstige deelneming der vriendin getroffen, besloot de ongelukkige groote dame het tafereel op te hangen van haren echten toestand als huisvrouw. Zy schetste de eerste oogenblikken der worsteling tegen den man, die haer zoo rampzalig moest maken. Zy legde de schuld meer op zich zelve, dan op hare ouders. ‘In weelde en overvloed opgebragt, - zoo vervolgde zy - kon ik het denkbeeld niet verdragen, dat ik eenmael tegen ontberingen zoude moeten kampen. Men had myn hoofd vol ydelheid en myn hart vol zucht naer schitteren gestoken. Dit alles kon zich niet verwezenlyken met eenen man zonder fortuin; daerom verstiet ik een edel hart, en verkoos den glansenden booswicht.
Zy vertrouwde aen de vriendin, (want de noodzakelykheid van haer gemoed te ontlasten was gekomen) hoe al hare droombeelden, het eene na het andere, verdwenen waren. Van de walgelyke ontmoetingen op hare reis verzweeg zy geen woord, even zoo min als van het wangedrag haers echtgenoots, sedert de drie laetste maenden in de hoofdstad. Zy sloot hare belydenis met de volgende woorden: ‘in het midden van myn ingebeeld geluk, vergat ik u, myne vriendin... vergat ik schier de geheele wereld. Doch myne teleurstelling was verpletterend voor my. Eene verkeerde opvoeding had my in den waen gebragt en onderhouden, dat men met geld en rykdommen het levensgeluk koopt. Schrikkelyk werd myn toestand, toen de overtuiging in myn gemoed drong, dat ik voor eeuwig gebonden was aen eenen echtgenoot, die noch door eergevoel, noch door pligtbesef, noch door godsdienst wordt bezield. Denk eens, dat ik myne eigene moeder
| |
| |
niet mag tot myne vertrouwelinge maken. Iedere klagt, die uit mynen mond komt, zou eene verwyting tegen haer wezen. Liever dan myne ouders bedroeven, vit ik voort gaen met een geluk te huichelen, hetwelk voor eeuwig van my is geweken. Wanneer ik nu van tyd tot tyd uit den mond van eenen behoeftige de woorden moet hooren. “God beloone u, gelukkige der aerde!” dan vorm ik telkens den wensch, al mynen glans, al myne rykdommen met mynen rampspoed van de schouders te kunnen werpen, en onder het verscheurde kleed des bedelaers den vrede des harten te vinden! Doch ik draeg een groot deel myner eigene schuld; de zucht naer schitteren teren had de overhand in myn hoofd behouden; daerom verstiet ik de deugd zelve en nam den ryken booswicht. Thans bevind ik my in Gods hand; zyn wil geschiede! Wat lot my ook beschoren zy, ik zal myn leed geduldig dragen; ik ben vastelyk beslist, geen hairbreed van myne pligten als gade af te wyken, wat er ook moge gebeuren.’
Elisa aenhoorde deze lange klagtrede met een diepgevoeld medelyden. Had zy eene soort van vooringenomenheid tegen de schoolvriendin opgevat, toen deze na haer schitterend huwelyk aen de oude betrekkingen vaerwel zegde, thans was alles vergeten en vergeven. De brief, welken zy uit Florencie ontving, had een gedeelte van den sluijer opgeligt, waeronder het leed der schoone vrouw verborgen lag. Na eene poos, zegde Elisa tot de ongelukkige:
- Kunegonde, ik moet bekennen, dat uw lot hard is; wanneer men in den echt treedt, (gelyk zulks voor my het geval was) met het vooruitzigt, dat men tegen moeijelykheden kan te worstelen hebben, dan is men voorop
| |
| |
gesterkt. Maer persoonen, gelyk gy, die zich laten verblinden door glans en rykdom, voorzien geenen mogelyken tegenspoed; stoffelyk genot koopt men voor geld; men leert ongevoelig aen de almagt des gouds gelooven. In het huwelyk hebt gy niets anders gezien noch gezocht, dan een middel om te schitteren, om anderen te verpletteren onder het gewigt uwer pracht. Zonder uw hart te raedplegen, hebt gy eenen echtgenoot genomen, omdat hy ryk was. Zoohaest gy voor eeuwig aen hem gebonden waert, zyn uwe oogen opengegaen, of liever heeft uw hart zyn aendeel geëischt van de aengegane verbindtenis... en uw hart is onbevredigd gebleven, omdat Gullivers u niet schenken kon, wat hy niet had. Mannen van zynen stempel, - zegde myn Willem, toen hy uwen brief had gelezen; want tusschen ons beide bestaet geen geheim - hebben noch hart noch ingewand. Goud winnen en goud bezitten, zie daer het eenigste doel van hun streven; omdat zy enkelyk voor het zinnelyk genot leven, dat by middel van goud verworven wordt. Indien Gullivers werkelyk de helft zoo slecht en bedorven is, als de openbare faem hem schildert, dan wapen u met geduld, moed en volharding; want dan zullen nog rampvolle dagen voor u aenbreken. Doch wat er ook konne gebeuren, in uwe oogenblikken van beproeving, moogt gy tot my en mynen echtgenoot komen, als tot ware vrienden. Wees verzekerd van onze innige deelneming; gelief het my eventwel niet ten kwade te duiden, indien ik u waerschuwe tegen twee gevaerlyke vyanden: overdrevene smarten lediggang. Draeg uw ongeluk met waerdigheid, en wordt de last te zwaer, dan geeft de wet u het middel aen de hand, om den band voor de wereld gesloten door het geregt te laten verscheuren.
| |
| |
- Eene scheiding van lyf en goed! - riep Kunegonde smartelyk uit, terwyl eene doodsche bleekheid over haer aengezigt liep.
- Ja, eene scheiding van lyf en goederen! - Herhaelde Elisa - Wanneer het leven te samen ondragelyk is geworden; wanneer de man, die de steun en de beschermer der vrouw zyn moet, het gemeenschappelyk huis herschept tot een alduivelschap; wanneer hy zich niet vergenoegt met het leven der vrouw te vergallen, haer lichaem te pynigen, maer daerenboven hare eer en faem onder de voeten trapt, hare ziel poogt naer den duivel te jagen, dan wordt het der vrouw ten pligt, zich met geheel hare waerdigheid, met geheel haren ernst te wapenen, en van de wet, die den band smeedde, te vorderen, dat zy den band verscheure!
- Scheiden! - Snikte Kunegonde op eenen hartscheurenden toon-en de hoop onder den boezem dragen, dat een huwelykspand hem de oogen zal openen en tot betere gevoelens brengen!
- O, van dezen oogenblik - viel Elisa in hare rede - beginnen voor u nieuwe en nog heiligere pligten op te dagen. De mensch leeft wel half van hoop; de drenkeling grypt eenen grashalm vast en poogt zich aen denzelven te redden. Ik ben nog jong en ondervindingloos; maer my dunkt dat ik, moeder zynde, voor myn kind alle rampen der wereld zoude kunnen verdragen. Ik mag u eventwel myne geheime vrees niet verbergen onder dit opzigt...
Toen de vriendin eene poos aerzelde, vraegde Kunegonde: ‘wat vreest gy dan? Ik bid u, verberg my niets; al waren 't maer gissingen. Men worstelt moediger, hebt
| |
| |
gy zelve gezegd, wanneer men de mogelykheid van den kamp heeft zien afkomen.
- Gy zult het my niet ten kwade duiden, - bejegende Elisa - indien ik u vertelle, wat ik misschien beter zoude verzwygen. Luister, waerom ik beducht ben. Over een paer maenden uitte myn echtgenoot het verlangen, dat ik myn portret liete maken. Ik deinsde voor de groote kosten terug; doch Willem wist onder dit opzigt myne vrees te verbannen. Eenige dagen nadien, kwam een jong en reeds befaemd schilder in huis; hy was een van die menschen, op wier gelaet de Voorzienigheid het zegel der rondborstigheid en des vernufts schynt te hebben geprent. Menigmael onder het schilderen kwam myn echtgenoot ons gezelschap houden; hy schiep vermaek in het onderhoud des kunstenaers, in wien hy met elken dag meer talent met zedigheid en schrander oordeel gepaerd vond. Op zekeren namiddag viel tusschen de mannen het gesprek op de weelde der hoofdstad, en ging ongevoelig over tot de persoonen, die het meeste opzien baerden. Gy begrypt ligtelyk, dat Oscar Gullivers op de eerste plaets genoemd werd. By het hooren van dezen naem, bemerkte ik, dat de hand des kunstenaers ligtelyk trilde. Myn echtgenoot moest dezelfde bemerking gemaekt hebben; want hy vraegde onmiddelyk aen den kunstenaer, of hy dien man kende. - Van naby niet, - was het antwoord - ik leerde hem kennen, toen hy mejuffer Blinkhout begoochelde en ten huwelyke nam. Ik stelde belang in het lot dezer jonge dame, omdat ik haer vroeger leerde kennen... wy waren geboren. Wat ik zag en vernam, doet my gissen, dat dit huwelyk er verre af is, hare geluksdroomen te verwezenlyken. Met hare grondbeginsels en zyne handelwyze, moet
| |
| |
tusschen hen geene hoegenaemde samenneiging bestaen.
Ik waegde de bemerking, dat eene vrouw haer geluk kan vinden in het kwyten harer pligten; dat zulks voornamelyk het geval zyn moet, wanneer zy versterkt wordt door het moederlyk gevoel. Dit is waer, in den algemeenen regel, - bejegende Willem, die nooit ligtelyk of voorbarig een oordeel velt - wanneer de vrouw niet moet bloozen over den man, die de vader van haer kroost is. Wat mevrouw Gullivers betreft, indien zy eene rondborstige, deugdzame persoon is, gelyk ik haer hoor afschetsen, dan zullen niet alleen al hare geluksdroomen verdwynen, maer zy zal daerenboven zich mogen verwachten aen eene reeks rampvolle dagen, gelyk weinige vrouwen er hebben beleefd.
- En waerop grondt gy uwe gissingen? - Vraegde onze kunstenaer met gretigheid, terwyl het pinseel in zyne hand beefde.
- Wel, - hernam Willem - is het moeijelyk, deze rampen te voorspellen? Gullivers was slechte knaep, slechte jongman, slechte zoon, slechte burger, slechte echtgenoot! Hy bezit geen siertjen eer, geene schaduwe van geweten,... wat meer is, geenen schyn van godsdienstig gevoel. Met zulke gebreken besmet zynde, kan hy anders niet dan een slechte, onmenschelyke vader wezen. God beware de arme, jonge vrouw van deze laetste beproeving, die voor haer in allen gevalle eene yselyke teleurstelling zyn zal.
- Myn God, wat schrikkelyke toekomst! - Riep Kunegonde uit, in de overmaet harer smart, en bedekte haer aengezigt met beide handen. - Dus zou my niets meer overblyven, dan van God sterkte af te
| |
| |
smeken... op Hem myne laetste hoop te bouwen! Maer gy hebt my uw portret nog niet laten zien; ik ben nogtans zeer nieuwsgierig. Zou 't u niet te veel moeite veroorzaken?...
- O, in het geheel niet; het hangt hiernaest in de zael; gelief my te volgen. By deze woorden begaven zich de beide vrouwen naer de bedoelde plaets. Nauwelyks had Kunegonde hare blikken op het afbeeldsel gevestigd, of een onwillekeurig gegil ontsnapte aen haren mond met de woorden: hy is het! hy is het!
Elisa, die juist eenen zetel naer het punt der zael schoof, van waer de vriendin het voordeeligste zigt op het portret had, hoorde noch het gegil noch de uitroeping; maer bemerkte de plotselyke bleekheid van Kunegonde, en vraegde met de hartelykste bezorgdheid, of zy zich onpasselyk bevond. Deze herwon al aenstonds hare kalmte en wendde voor, dat de gezegende toestand, waerin zy zich bevond, waerschynlyk de oorzaek der ligte onpasselykheid zoude zyn. Zy vervolgde: ‘ik bid u, myne dierbare, stel u gerust, my deert niets. Maer zeg my toch, wie is de kunstenaer, die dit meesterstuk heeft vervaerdigd, en my van naby schynt te kennen?
- O, daeromtrent is my geene geheimhouding opgelegd. Willem bevond zich over een paer maenden in eenen kunstenaerskring; daer waren aenwezig Verboekhoven, Gallait, Madou, de Biefve, de Caisne en meer andere beroemde mannen der hoofdstad. De gesprekken rolden byna uitsluitelyk over de kunst en over hare toekomst. Sommigen gaven hunne vrees te kennen, dat de goede vlaemsche school in gevaer was, hare zelfstandigheid te verliezen, aengezien de meeste jonge schilders tot den franschen glans overhellen, in plaets van zich aen het
| |
| |
natuerlyke te houden. De Keizer van Antwerpen, die tegenwoordig was en door zyn voorbeeld deze bewering zoo schitterend leugenstraft, nam het woord, om dit gevoelen te bestryden. Hy bewees niet alleen, dat de vlaemsche schilderschool by uitstek vlaemsch is gebleven; maer ook, dat zy vlaemsch blyven moet, wil zy niet opgeslurpt worden door de fransche. - Heden (zoo eindigde hy) heb ik de overtuiging verworven, dat Belgie, dat de hoofdstad een nieuw, nog onbekend vernuft bezit. Toevallig bevond ik my ten huize eener gepensioeneerde dame, waer ik eenige vlugtige schetsen geleekend en geschilderd zag. Het was het werk van eenen beginneling; doch deze ruwe schetsen verraedden zooveel aenleg, ik mag zeggen, zooveel vernuft, dat ik my niet konde onthouden, naer den vervaerdiger te vragen. Ik zag het geluk uit de oogen der dame stralen. Zy leidde my in eene werkkamer; wees op eenen jongman, die in diep nadenken verslonden voor eenen schilderezel zat te werken, en sprak tot my: zie daer myn zoon Marcelis. My stelde zy voor met de woorden: ‘myn kind, te groote eer gebeurt ons heden; de heer Nicasius De Keizer van Antwerpen komt uwe werkplaets bezoeken!... En u als kunstbroeder omhelzen; (onderbrak ik de gelukkige moeder, terwyl ik de daed by de woorden voegde. Immers de eerste oogslag had my overtuigd, dat de aenwezige stukken verre datgene overtroffen, wat ik van den vervaerdiger der schetsen had verwacht.)’
Ik drukte aen den jongen kunstenaer (want hy kon maer twee en twintig jaren oud wezen) myne verwondering uit, dat hy nog met geene kunstgewrochten was opgetreden in het openbaer. Hy gaf my met de grootste natuerlykheid ten antwoorde, dat hy al te wel zyner
| |
| |
onbekwaemheid bewust was, om zulken stap te wagen. Tranen kwamen tusschen zyne oogwimpers, toen hy my openbaerde, hoe hy het brood zyner moeder moest eten, zonder veel te kunnen winnen. Dan viel de moeder hem in de rede, om te verklaren, dat hy by dage en by nachte arbeidde, om voor haer en twee jongere dochters den kost te winnen. Kortom, ik leerde daer niet alleen een veelbelovenden kunstenaer, maer ook eenen zoon on broeder kennen, die zynen naem Marcelis Goudaert ten volle verdient.
Ik verliet, deze uitmuntende familie, en begaf my regtstreeks naer het ministerie van binnenlandsche zaken; maekte aen den heer Charles Rogier bekend, wat ik gezien en gehoord had. Deze echte vaderlander bepaelde zich niet by enkele woorden; maer schreef op staenden voet een briefjen aen den kunstenaer, waerin hy hem verzocht, oogenblikkelyk by hem te komen. Dezen namiddag ontving ik van den minister een biljet in myn gasthof, meldende: ‘ik bedank u, M. De Keizer, in naem des vaderlands en der kunst, dat gy my de gelegenheid verschaftet, een ontluikend vernuft en een edel hart te leeren kennen. Ik heb verslag gegeven aen Z.M. den Koning, welke de warmste voorstander is van al wat den vaderlande tot roem, eer en luister kan strekken. Het lot van uwen beschermeling is bygevolg in de allerbeste handen.’
Zoo verre was de groote antwerpsche schilder gevorderd met zyn verhael, hetwelk aen den geheelen kring eene levendige belangstelling inboezemde. Eensklaps ging de deur der zael open; een bediende trad binnen, meldende, dat een vreemdeling wenschte, den schilder De Keizer te spreken. Nauwelyks had deze de woorden
| |
| |
geuit: laet hem binnen komen, of de aengemelde verscheen in de zael; vloog naer den grooten kunstenaer; was te wege, zich voor zyne voeten te werpen; sprak van dankbaerheid, van redding, van zegening. Doch De Keizer legde zyne hand op den mond des sprekers; greep zynen arm en stelde hem aen den kring voor met de woorden: ‘de kunstschilder Marcelis Goudaert, mynheeren, voortaen myn vriend en medestrever!’
Ik zal u toch niet vervelen, Kunegonde, met al deze langdradige omstandigheden? - Vraegde Elisa, toen zy bemerkte, dat de schoone dame haer aengezigt afwendde. In hare hevige ontroering, vond deze ter nauwernood het antwoord: - ‘o, in het geheel niet; het lot dezes kunstenaers boezemt my in tegendeel het grootste belang in. Indien ik u bidden mag, ga voort.’
- Het zy dan, gelyk gy begeert. - Hernam mevrouw Engelen. - De gulhartigste verbroedering greep plaets in den kring. Den volgenden dag drong Willem by my aen, op het laten vervaerdigen van myn portret. Toen ik eenige opwerpingen waegde, verhaelde myn echtgenoot al de voorgaende byzonderheden. Alhoewel onze middelen nog niet schitterende zyn, keurde ik zyn ontwerp goed; ik schat my gelukkig, in de zienwyze van Willem te hebben toegestemd; want ik leerde niet alleen den uitmuntenden kunstenaer, maer tevens ook het edelste hart kennen, dat onder eenen mannenboezem konne kloppen. Terwyl de kustenaer bezig was met myn portret te vervaerdigen, ontving hy verscheidene gewigtige bestellingen van wege het hof en het ministerie. Thans wil elkeen zyne voortbrengsels tegen goud koopen. In alle groote huizen en voorname kringen gezocht en gretig opgenomen, is hy nog, als voorheen, dezelfde zedige
| |
| |
jongman. Ik wenschte zyne moeder en zusters, die hy met de meeste teederheid bemint, te leeren kennen. Op myn uitdrukkelyk en herhaeld aendringen, bragt hy dezelve in ons huis. Sedert dien tyd komen zy gevieren regelmatig de zondagavonden met ons doorbrengen. Wy bezoeken hen soms meermaels ter week. De uren, welke wy te samen slyten, behooren tot de aengenaemsten onzes levens. Tusschen Willem en den schilder Goudaert bemerk ik eene innige samenneiging, die my uit de harmony van denk- en zienwyze schynt voort te spruiten.
Zie daer de eenvoudige geschiedenis van het afbeeldsel uwer vriendin Elisa. Indien nu deze familie Goudaert u eenige belangstelling inboezemt, dan vereer my, aenstaenden zondag namiddag, met uw bezoek; ik zal u aen deze voortreffelyke lieden voorstellen, en houd my voorop overtuigd, dat gy eene alleraengenaemste afwisseling zult vinden in uwe bittere dagen. Immers kan ik my hoe langer zoo meer overtuigen van de waerheid, dat er maer tusschen deugdzame lieden duerzame vriendschap kan bestaen, en dat de omgang met goede menschen tot het goede stemt en op eene onwederstaenbare wyze aentrekt.
Kunegonde was al te zeer geschokt, dan dat zy oogenblikkelyk een antwoord konde geven. Eenen tydlang zat zy daer als bevangen, bedwelmd; zy vatte haer hoofd tusschen de beide handen, ten einde de geweldige botsingen te stillen. Het was dan nog niet genoeg, dat de zucht naer glans en grootheid haer misleidde tot het rampzalige huwelyk met den zedeloossten, met den laeghartigsten man; maer uit den mond harer vriendin moest zy ook hooren, dat zy een gouden hart en een aenstaenden grooten kunstenaer had verstooten. Zy be- | |
| |
schuldigde eventwel niemand dan zichzelve. Doch dit moet gezegd worden: het geluk en de roem van Marcelis vervulden haer met vreugde. De jongman was voor haer verloren, dit wist zy; daerom vreesde zy, onder zyne oogen te verschynen, wyl zyn aenblik voor haer eene bestendige verwyting zyn moest. Met de bedoeling om nog meer te vernemen, sprak zy op eenen uitwykenden voet: ‘Elisa, gaerne zou ik kennis maken met de voortreffelyke familie Goudaert; gy begrypt eventwel, dat ik de grootste omzigtigheid moet in het werk leggen. Indien de jonge kunstenaer gehuwd ware, dan zou ik niet het minste beletsel zien tot het aenknoopen van vriendschappelyke betrekkingen. Daer hy eventwel met zoo groote innigheid aen moeder en zusters gehecht is, mag ik aennemen, dat hy niet ligtelyk tot den huwelyken staet zal overslaen.
- Ik omhels uw gevoelen; - was Elisa's bemerking - nogtans niet om dezelfde reden. Over een paer weken maekte hy toevallig kennis op een bal met eene der lieftalligste en rykste burgerdochters van Brussel. Den volgenden dag werden hem onregtstreeksche aenbiedingen gedaen. Hy wees dezelve met de meeste bescheidenheid van de hand, voor beweegreden zyner weigering gevende, dat hy nog eenige jaren aen de studie moest toewyden; en dat hy dan maer tot den huwelyken staet wil overslaen, alswanneer hy in zyne kunst een verzekerd bestaen zal gevonden hebben voor zich en voor de zynen. Toen Willem van deze schitterende party sprak en hem bewees, dat de rykdommen der juffer in kwestie hem in staet stelden, het eene en andere doel te bereiken, haelde hy eenen zwaren zucht op uit zyne borst; aen zyne bevende lippen ontvielen de woorden: ‘vriend Engelen, ik
| |
| |
zal nooit in den echt treden!’ Ik ben van gevoelen, dat de kunstenaer, alhoewel nog zeer jong zynde, eene ongelukkige liefde onder zynen boezem draegt.
Toen Kunegonde zich gereed maekte om heen te gaen, vroeg de vriendin: wanneer zal ik het genoegen smaken, u weder te zien?
- Dit is moeijelyk om zeggen; - was het antwoord - er bestaen beletsels, die ik thans niet kan openbaren; maer die gy later zult vernemen.
- En waerom thans niet? Ik stel u deze vraeg niet uit loutere nieuwsgierigheid... verre van daer; alleenlyk wenschte ik te weten, of gy op my vertrouwt, als op eene boezemvriendin. Ik ben niet zinnens, myne vriendschap aen u op te dringen; doch wat er ook gebeuren moge, in iederen moeijelyken toestand, durft gy op my en mynen echtgenoot rekenen, voor zoo verre wy iets vermogen.
- Deze aenbieding is my welkom, en in een gegeven geval zal ik tot u myne toevlugt nemen. Kan ik niet in persoon komen, dan sta my toe, dat ik my schriftelyk tot u wende. Nog iets: over eene poos zegdet gy, dat tusschen u en uwen echtgenoot geen geheim bestond; om des te gemakkelyker aen dezen regel getrouw te kunnen blyven, geef ik u vollen oorlof, aen hem alles toe te vertrouwen, wat gy heden van my hebt vernomen.
Kunegonde omhelsde hare viendin met de innigheid van een minnend hart. Diep ontroerd, verliet zy het huis, waer het geluk scheen te woonen. O, (murmelde zy in het heengaen) hetzelfde geluk zou ook my beschoren geweest zyn, indien de verfoeijelyke zucht naer schitteren niet over de neiging myns harten hadde gezegepraeld. Wees gelukkig, Marcelis; gy verdient zulks
| |
| |
in volle maet! Ik draeg de gevolgen eener verkeerde opvoeding. Thans weer dan ooit begryp ik de waerheid van de woorden der bestierster te Jette: ‘wat zyn geld en goederen, glans en aenzien zonder vrede en zonder deugd? Ydelheid der ydelheden; alles is ydelheid buiten de wegen Gods!’
Een half uer na haer vertrek, keerde Willen Engelen terug in zyne wooning en vernam uit den mond zyner gade, wat gesprek tusschen de beide vriendinnen, eene poos te voren, had plaets gegrepen. De regtsgeleerde, wiens hart gevoelig en meedoogend was gebleven in de pleitzael, niettegenstaende al de boosheden, die daer ontmaskerd en in hare geheele naektheid ten toon gesteld worden, kon zyne samenneiging niet onderdrukken. Wanneer een groote rampspoed nedervalt op eene schoone, jonge vrouw; wanneer deze den opgelegden last draegt met moed en waerdigheid, dan onderjukt deze vrouw alle harten; haer toestand, haer versmoord lyden nemen de evenredigheden aen eener openbare gebeurtenis. Dusdanig was het geval met Jakoba van Beijeren en Maria Stuart; dusdanig zou ook het geval wezen met Kunegonde Blinkhout.
|
|
Auteursrechtvrij