De kanker der steden

[p. 77]

IV
Op de speelreis. - Wat eene vrouw al ontmoet.

Twee dagen na het voorval, waermede wy het derde hoofdstuk sloten, was geheel het huis van Oscar Gullivers in rep en roer; koffers met kleederen en doozen werden op eenen wagen geladen. Mynheer en mevrouw namen plaets in het prachtigste rydtuig en rolden weldra naer de Noorderstatie van den yzeren spoorweg. De reisgoederen bezorgd zynde, beklom het paer eene berline; het klokjen liet zich hooren; de magtige treinsleper greep de rytuigen, en weg vloog de express-trein naer den oostkant van Belgie. Het wonderbare stadhuis van Leuven was voor Gullivers niet der moeite waerd om bezien. Luik met zyne heerlyke nyverheid, o, dit kwam hem walgend voor. Gaerne zou de jonge vrouw de verrukkelyke oevers der Maes in oogenschouw genomen hebben. Van Seraing's reusachtig nyverheidsgesticht had zy menigmael met verbazing hooren gewagen, en was begeerig, dit vreedzame leger werklieden bezig te zien. Maer ach, haer echtgenoot spotte met de grootschheid der Maesoevers, en noemde de soldaten des arbeids van het gesticht Cockerill eenen vuilen boedel, waermede men zich wachten moest, in

[p. 78]

aenraking le komen. In geheel Belgie was, buiten de hoofdstad, maer éene plaets, die hem belangstelling inboezemde: het was Spa met zyne verzameling van ligtslagers en lediggangers, met zyne speelsmaetschappy, waer het geld zoo behendig als ridderlyk wordt ontfutseld.

Na een verblyf van slechts twee dagen, werd de reis voortgezet over Aken, Keulen, en per stoomboot over Bonn, Coblentz naer Baden-Baden en Homburg. In deze beruchte bad- en speelplaetsen, moest Kunegonde de droevige overtuiging verwerven, dat niet zy, maer het spel geheel de aendacht van haren echtgenoot boeide. Eene andere bemerking, welke de jonge vrouw maekte, veroorzaekte haer een, grievend hartzeer: zoo toonde hy zich in den schyn groothartig, vrygevig; ontsnapte zyne handelwyze eventwel aen de oogen des publieks, dan kon hy het loon van eenen armen werkman besnoeijen, al was het maer voor eenige centimen. Aen de noodlydenden weigerde hy niet alleen de geringste aelmoes; maer wees hen met hardheid, met hoon- en smaedwoorden van de hand. Op het dringende verzoek der gade, werd de reis voortgezet naer Zwitserland. Voor den verbazenden waterval van Schaffhauze bleef Kunegonde in stille bewondering staen, terwyl Oscar op eene slordige wyze het gevoelen uitte, dat al de watervallen des aerdbodems de bekoorlykheden niet opleverden van eene enkele flesch Champanjewyn. Zy bezochten te samen Bazel, waer Erasmus in den Heer ontsliep; de plaetsen, waer Willem-Tell den grooten stap waegde, ter verlossing en vrymaking zyns vaderlands. Als een kind kon zy jubelen en in hare handen klappen, toen zy de zwitsersche bergen had bestegen en het meer van Constantz zich zag vergul-

[p. 79]

den door de stralen der zon. Er stroomde als een nieuw bloed door Kunegonde's aderen, wanneer zy de grootsche natuertafereelen aenschouwde. De weelde der wereld, de zucht naer zinnelyk genot hadden haren echtgenoot bedorven; weshalve zy al hare krachten inspande, om by hem betere gevoelens op te wekken, in het midden van Gods schoone natuer.

Het was met dergelyke verhevene bedoeling, dat zy hem voortsleepte van Zwitserland naer Tirol, van de oevers der Etsch, der Inn naer den Scharnitzer, waer de heldhaftige verdedigers van den vaderlandschen bodem liever stierven, in 1809, dan het juk des vreemdelings op hunne schouders te laten leggen. Oscar bleef eventwel koud, onverschillig; hy stoorde haer genot niet; alhoewel hy niet voelde gelyk zy, ontkiemde by haer de hoop, dat by tot edelere gevoelens zoude komen. Zy bewees hem reeds hare dankbaerheid, alleenlyk omdat hy haer eene betere toekomst liet in het verschiet zien. Zoo is, over het algemeen, de vrouw geschapen: in hare zwakheid gevoelt zy de noodwendigheid van een steunpunt; zy schenkt hare liefde in ruime maet aen den man, die haer eenigzins met vertrouwen en eerbied bejegent. De schryver, die gezegd heeft, dat de vrouw wil getyranniseerd worden, om hare liefde te schenken, heeft het met een wanschepsel te doen gehad... hy maekte van de uitzondering den algemeenen regel. Indien, byvoorbeeld, Gullivers niet al te diep ware bedorven geweest; indien hy, niettegenstaende al zyne reeds gekende gebreken, zich bevlytigd, of den wil gehad hadde, de jonge gade tot zich te trekken, zoo zou het hem gemakkelyk gevallen zyn, hare geheele neiging, haer geheel hart te winnen. Wat gaf deze afgesloofde kerel eventwel om de neiging,

[p. 80]

om de liefde eener jonge vrouw? Volgens zyne zienwyze, moest zy hem enkelyk dienen als een pronkstuk, of wil men liever: als een lokaes voor ryke losbollen. Van het huwelyk, dezen heiligen band, die de samenleving tot steun dient, maekte Gullivers zich een allerslordigst denkbeeld. Zyne frissche krachten, zyne bloeijende jaren bragt hy ten offer aen de uitspattingen, de ongebondenheden en de wulpschheid; het greintjen beter gevoel, wat nog overbleef, daermede mogt de gade zich tevreden houden, en hem ter belooning brengen een geheel leven van ontberingen, van opofferingen en van smarten. De wierook voor de zoogenaemde Laurette, de alsem daerentegen voor de wettige huisvrouw!

Het anderzins zwakke wyf put uit het besef harer huwelykspligten bovennatuerlyke krachten. De echtgenoot mag duizendmael hard, onregtvaerdig, zelfs barbaersch zyn; wanneer hy, slechts van tyd tot tyd, tot haer komt met eenen glimlach, met eene liefkozing of een goed woord, dan heeft zy al zyn ongelyk en al haer leed vergeten! Zy herleeft, zy herbloeit, gelyk de bloem onder den invloed van den verkwikkenden dauw. Ondervindt zy eventwel, dat alles vruchteloos blyft; dat zy altyd en alles geeft, zonder ooit het minste in wedervergelding te ontvangen! Ziet zy zich gedurig tot den staet van slavin gedoemd, onder eenen barbaerschen meester, dan slaet zy eerst over tot onverschilligheid; doch deze toestand past niet aen de vrouw: zy moet beminnen of haten! En aengezien zy onbemind niet eeuwig beminnen kan, slaet zy eindelyk over tot verachting, tot haet. Zoo ging het met mevrouw Gullivers: zoolang zy van de eene natuerschoonheid naer de andere snelde; zoolang de zintuigen door de buitenwereld in eenen slaet van besten-

[p. 81]

dige begoocheling werden gehouden, had zy den toestand haers harten niet onderzocht. Eilaes, de tyd zou al te spoedig komen, dat by iedere gelegenheid een hoopstraeltjen voor hare oogen moest verdwynen... dat de verachting en de haet, droppel voor droppel, in haer hart zouden vallen, tot dat de maet overstroomde.

Gaf zy aen haer gevoel lucht door eene blyde uitroeping, dan bespeurde zy eenen spotlach op zyne lippen. Zocht haer blik den zynen, dan bemerkte zy, hoe zyn oog onverschillig bleef. Wat kon hem nog in verrukking brengen? Had hy zyne zintuigen niet afgesleten door een vroegtydig genot, door overdaed van alle slach? Wat scheen nog nieuw voor den man, wiens eenigste doel was, geld verzamelen, om 't even door welke middelen? In Tyrol beviel de grootsche natuer hem even zoo weinig als in Zwitserland. Ten hoogste vond hy, op Kunegonde's vraeg: wat zegt gy van dit heerlyk zigt? een antwoord: schoon! prachtig! - Doch de toon, waerop deze woorden uitgesproken werden, liet de jonge vrouw twyfelen, of hy niet wilde zeggen: ‘zottin, gy verveelt my met uwe dweepery van heerlyk, prachtig, verrukkelyk!’

Langs het Major-meer daelden zy af tot in de vlakten van Lombardye, welke het despotieke, willekeurige bestuer van Oostenryk heeft herschapen in eenen uitgestrekten groensel- en bloemenhof. Verbazende en vernuftige waterwerken hebben de verpestende moerassen tot vruchtbare akkers en malsche weilanden gebragt. De wegwyzer, welke hen vergezelde en al de vereischte inlichtingen gaf, had by elke gelegenheid dezelfde uitroeping gereed: ‘Jammer maer, dat de duitscher dit altemael heeft tot stand gebragt; een Italjaen zou 't anders gemaekt hebben!’ Volgens de zienwyze van dezen kerel,

[p. 82]

zou deze weldaed van hare waerde verliezen, omdat zy door eenen Oostenryker en niet door eenen Carbonare uit Italie werd gesteld. Zonderlinge verblindheid!

Voortaen kwam Gullivers wat meer in zyn vaerwater: men naderde groote steden, waer hy kon pronken met zyne jeugdige gade. Het eerste bezoek was voor Milaen met zyne prachtige kerken en den schoonsten schouwburg des aerdbodems, La Scala, werwaerts de ryke bevolking stroomt, om er te klappen, te lachen, juist als of men zich in een salon bevonde, by eene theeparty. Deze leefwyze strookte volkomenlyk met het ligtzinnige karakter van den echtgenoot, die er zyne gade wist ten toon te stellen. Doch Kunegonde met haer kunstgevoel had enkelyk ooren voor de muziek; de italjaensche ligtzinnigheid vermogt niets op haer gemoed.

Tweemael hadden zy La Scala bezocht, als Oscar aen de jonge vrouw verwytingen toestuerde over hare zoogenaemde vlaemsche koelheid. Toen zy vraegde, waerin deze koelheid bestond, gaf hy ten antwoord: maer, myne lieve, gy zit naer de muziek te luisteren, als of al het overige uwe aendacht niet verdiende. Ik geloof waerachtig, dat gy mynen vriend, den graef van Stralen, niet eenmael bemerkt hebt, welken ik u dezen avond voorstelde.

- Inderdaed - was het antwoord - moet ik ziende blind, en hoorende doof geweest zyn. Overigens mag ik u verklaren, dat ik weinig prys hechte aen dergelyke huisvrienden. Ik weet niet, of ik my bedroog, maer toen ik my voor den huwelyken staet besliste, zegde ik vaerwel aen de pronkende wereld; ik voelde, als by ingeving, dat nieuwe pligten voor my begonnen. In mynen huiselyken kring zal ik myn geluk zoeken; kan ik hetzelve

[p. 83]

daer niet vinden, dan ben ik beslist, aen hetzelve vaerwel te zeggen.

Vruchteloos poogde hy haer te doen begrypen, dat zy in dwaling verkeerde; dat het levensgenot gelyk is aen schoon, sappig ooft, hetwelk men moet plukken, terwyl het nog tyd is; zy verklaerde ronduit, dat zy zich eene gedragslyn hadde afgebakend, en dat zy dezelve nooit zoude overschryden. Van dezen oogenblik stond by hem het besluit vast: hy zou geen middel onbeproefd laten, om haer tot meer vryzinnige, meer modische gedachten te brengen.

Volgen wy thans het echtelyke paer van Milaen naer Mantua, met zyne pestachtige uitwasemingen; vervolgens naer het lieftallige Vicenza, dwaers door bloemryke weiden en rystvelden. Eenen dag verbleven onze reizigers in Padua, waer eens de beroemdste hoogeschool van Italie bestond. Met eene hygende borst, bezocht Kunegonde de plaetsen, die aen Tasso, aen Ariosto en aen Petrarcha herinnerden. Zy liet zich het huis aenwyzen, waer Galileo verbleef, toen zyn helder oog de geheimen van het uitspansel afpeilde, en de beweging der hemellichamen berekende.

Van Padua sloegen zy den weg in naer Venetie; doch de yzeren spoorweg beloofde geene belangstelling. Het vliegende stoomtuig laet aen den reiziger geenen tyd over tot aenschouwen en nadenken. Op Kunegonde's aendringen, werd een bootjen gehuerd; men wilde de eilandenstad van den zeekant naderen. Wat treurig gevoel bestormt het hart van den denker, by den aenblik der gevallene koningin onder Europa's steden, die eenmael drie kroonen op haer hoofd droeg. Zy is gevallen, omdat haer bestaen eene onmogelykheid was geworden.

[p. 84]

De Voorzienigheid doet geene wonderwerken, om staten regt te houden: Venetie beweerde vry te wezen, en de hoofdvereischte hoedanigheid om vry te blyven ontbrak haer; te weten: de burgerdeugd.

In de verte over de lagunen gezien, schynt de Dogenstad als een tooverkasteel langzamerhand uit het water op te duiken. Toen eventwel het bootjen voorby den Lido in de kanalen schoot, verdween geheel het fantazybeeld. Grootsche paleizen zonder glasruiten in de vensters schenen op bewooners te wachten, die de sporen van verlatenheid zouden doen verdwynen. Het was avond, toen de jeugdige Kunegonde, aen den arm haers echtgenoots? het heerlyke Sint-Markusplein bezocht; zy waende zich in eene onafzienbare balzael: zoo effen, zoo zindelyk was de vloer. Zelfs de muziek ontbrak er niet; want de oostenryksche fanfaristen der bezetting speelden er, op eene stellaedje, ouvertures, kwadriljes, walzers en galloppaden van duitschen en italjaenschen oorsprong.

Onder dezen indruk, vergat de vrouw voor eenen oogenblik, dat haer lot voor eeuwig met dat van een on wezen vereen igd was. Gelyk in La Scala te Milaen, zoo stroomt te Venetie de aristotracie, des avonds, naer het Sint-Marcusplein. Hemel, wat is my dat een bont door elkander wemelen! De vreemdeling, niet gewoon aen zulke beelden uit de Duizend-en-eene nachtvertellingen, gaet van de eene verbaesdheid tot de andere over. Geheele zwermen ledigloopers en bedelaers, in lompen gehuld, naderen de plaets, terwyl de grooten der stad, langs de hooge paleizen in tenten gezeten, den vollen teugel vieren aen hunne geliefkoosde intrigue's! Dit alles geschiedt op eene zoo ongesluijerde wyze, als of

[p. 85]

de losbandigheid de gewoone gedragsregel der venetiaensche bevolking ware.

De aenblik alleen boezemde aen Kunegonde eenen walg in; haer oog leerde den eersten verdokenen traen kennen, toen Oscar haer onbewimpeld voorhield, dat zy, in deze ongehinderde verkeering, het nec plus ultra der nieuwe, hedendaegsche beschaving had gezien; dat hy vurig wenschte, dien tyd voor Brussel te zien opdagen.

Wy behoeven niet te zeggen, dat deze zoutelooze woorden de jonge vrouw troffen, als dolksteken. Onmogelyk werd het haer, voortaen nog 's avonds het Sint-Marcusplein te bezoeken. De volgende dagen nam zy alles in oogenschouw, wat deze zonderbare stad zienswaerdig aenbood. Wat gedachten bestormden haer, op het einde der Piazetta, by het zien van den geduchten leeuw, die drie koningryken en miljoenen valsche, wraekgierige aentygingen verslond! Zy bezocht het paleis der Dogen, en de zael, waer al de afbeeldsels der opperhoofden van den staet langs den muer prykten. Over eenen raem hing een rouwfloers. Toen zy naer de redenen vroeg, schoof een bediende het floers ter zyde; de raem was ledig. Hy wachtte nog altyd op het afbeeldsel van den Doge Marino-Faliero! Deze naem trof haer; zy herinnerde zich, twee treurspelen van dien titel te hebben gelezen: het eene in het fransch door Casimir Delavigne; het andere in het engelsch door Lord Byron. Begeerende te weten, in hoeverre deze dichterlyke voortbrengsels op historische gronden rustten, vraegde de jonge, schoone vrouw ophelderingen nopens dezen Doge.

De venetiaensche Cicerone verhaelde, hetgeen volgt:

‘Marino Faliero diende het gemeenebest, gedurende meer dan vyftig jaren, met eer en bedekte zich met

[p. 86]

roem. Hy was zes en zeventig jaren oud, als men hem, ten jare 1554, tot Doge van Venetie uitriep. Hy had de zottigheid begaen, eene jeugdige, beeldschoone vrouw te huwen, toen hy reeds stokoud was! Hy beging nog eene veel grootere zottigheid, toen hy aen de geheele stad liet merken, dat hy uitermate jaloersch was; immers gaf de gade hem nooit grond of redenen, om hare deugd in twyfel te trekken. Een jonge patricier, met name Stenio, die deel maekte van den raed of van het geregtshof, genaemd der veertigen, achtervolgde Faliero's gade met zyne huldebewyzen; doch geenen byval vindende, besloot hy, zich te wreken op de lafhartigste wyze. By nachte schreef hy in groot e letteren op de muren van het Dogenpaleis: “Marino is de echtgenoot van de schoonste der vrouwen: aen eenen anderen schenkt zy hare gunsten, en desniettegenstaende blyft hy haer behouden.”

Marino schoot in woede, en klaegde Stenio aen, by de regtbank der Veertigen, die denzelven enkelyk veroordeelden tot éene maend gevangzetting en éen jaer verbanning uit den lande.

Dit vonnis scheen aen den Doge te zacht; het ontstak zyne gramschap en woede nog meer; doch in plaets van tegen Stenio alleen, rigtte hy zyne wraek tegen al de patriciërs. Eene bende samenzweerders tot zyne party overgehaeld hebbende, smeedde hy een verbond, hebbende niets minder ten doel, dan het vermoorden van al de venetiaensche patriciërs. Tydig genoeg werd het ontwerp aen de veertigen bekend gemaekt. In hechtenis genomen en ter doodstraf veroordeeld zynde, werd Marino Faliero (den 17 april 1555) onthoofd op de trappen van zyn paleis.

Oscar, die dit bondig verhael spotlachend aenhoord

[p. 87]

had, maekte de aenmerking, dat Marino-Faliero zyn einde verdiend had, niet omdat hy eenen hoop bloodzuigers van den staet had willen van kant helpen; maer wyl hy uitzinnig genoeg geweest was, om zich met eene beuzelary het hoofd te breken!’

Kunegonde vraegde met verbaesdheid: aenziet gy dan de eer van eene vrouw als eene beuzelary?

- Wel zekerlyk! - was het antwoord - immers geen jood in geheel Venetie zou u een stuk van vyf franken leenen, indien gy geen ander pand haddet te geven tot waerborg, dan uwe eerbaarheid!’

By deze walgelyke tael, werd de jonge vrouw als overstormd door een gevoel van afgryzen, gemengd met verachting. Een traen kwam tusschen hare oogwimpers, toen zy Oscar's arm greep en hem toefluisterde: gelief my in de opene lucht te brengen, ik bevind my niet al te wel in dit akelige paleis. Alles schynt er reusachtig groot; doch het is als de grootheid van Goliath, die ten gronde geveld ligt... het leven is van hem geweken!’

In het uitgaen, voegde Oscar deze woorden by: ‘gy hebt gelyk, de roemryke pracht des hertogdoms is verdwenen! De adriatische zee is niet meer de bruid, maer de treurende weduwe van den venetiaenschen Doge! De Halve Maen siddert niet meer voor de violen der magtige republiek! Is zy eventwel gevallen, zoo bleef toch de stad, na haren val, een grootsch gedenkteeken; zy bewyst, wat de mensch met wil en vernuft kan tot stand brengen.

Deze betrachtingen vermogten den pynlyken indruk niet te verdryven, welken Gullivers op het jeugdige gemoed der gade had te wege gebragt. Hy merkte den misstap, dien hy had begaen, en legde geheel zyne krachten

[p. 88]

in het werk, om hare aendacht op andere voorwerpen te roepen en te boeijen. En waerlyk worden er weinige steden op den aerdbodem gevonden, waer tallooze groote, treurige, roemryke herinneringen zoo levendig voor den geest treden, als in Venetie.

Wat op de eerste plaets den oplettenden bezoeker treft, is de overgroote ontwikkeling der bespiedery. Deze republiek, met eenen vorst aen haer hoofd, miste al de hoedanigheden, waerop de vryheid steunt: het geld bemint het levenlooze despotismus; en Venetie was schatryk geworden door zynen uitgebreiden zeehandel! - Een vry volk moet met burgerdeugden pryken; en in Venetie waren de burgerdeugden onbekende gasten!!! Het is aen deze omstandigheden... aen dit gemis van republiekeinsche hoedanigheden toe te schijven, dat de bespiedery op eene zoo breede schael werd uitgeoefend. De Leeuwenmuil gaeptenaest den openbaren weg; eene naemlooze aentyging was voldoende, om eene geheele onschuldige familie in het verderf te storten. Wie wegens staetmisdryven werden aengeklaegd, die mogten noch medelyden noch regtvaerdigheid verwachten... hunne regters werden hunne beulen!

Wil men een treffend bewys van Venetie's onmenschelykheid, in de lyfstraffelyke wetten en derzelver toepassing? men bezoeke de gevangenissen: zy zyn of onder den grond als vuilnissen, of in de lucht onder de looden daken geplaetst, waer de arme gevangene spoedig verrot of nog spoediger verbrandt.

Wyders werd hun de geregtszael voor staetszaken aenge wezen, waer niet anders dan doodvonnissen geveld werden. De foltertuigen, deze monsterachtige bewysmiddels, dragen er den stempel der walgelykste wreed-

[p. 89]

heid. Men bragt hen op de brug der zuchten, waer de aengeklaegde voor de laetste mael het zonnelicht mogt aenschouwen! Met den blik konden zy door den Lido de baen volgen, waerlangs de lyken der verworgden werden naer buiten gebragt, om met een gewigt aen de beenen naer den bodem der zee te zinken, als een aes der visschen!

Kunegonde zocht verstrooijing in Venetie, en vond er niet anders, dan sombere beelden van het verledene; huizen, straten en pleinen, wemelende van bedelaers en ledigloopers; paleizen zonder bewooners, en over het algemeen, eene bevolking zonder zedelykheid, hebbende van den godsdienst enkelyk het uiterlyke, het tooneelachtige!

Weg van hier naer de eeuwige stad - had de gade uitgeroepen, na een verblyf van drie dagen. - Den volgenden morgen rolde hun rytuig over de groote baen naer Mantua, Florencie en Sienna. Nauwelyks lag Montrosi achter hen, of de Vetturino liet de gewoone uitroeping hooren: la cupola di S. Pietro! Daer lag dan de beroemde stad, die het oude Europa beheerschte door het zwaerd, en de wereld beschaefde met de evangelieleer!

Kunegonde ontwaerde in haer hart eene ydele plaets, die des te grooter werd, naer mate zy zich meer verwyderde van den geboortegrond en van hare bloedverwanten. Wy zullen de omwenteling, die in het gemoed der vrouw plaets greep, ontwaren uit de aenteekeningen op haer dagboek. Wy schryven hetzelve maer broksgewyze over, naer mate wy het noodig achten voor den gang dezer waerachtige, getrouwe karakterschets. Deze aenteekeningen zyn loutere ontleedingen van een nog onbepaeld gevoel.

[p. 90]

Roma, 3 july 184...

Gisteren, toen ik door de porta del popolo binnen de eeuwige stad reed, waren als twee persoonen in my: de eene zag, de andere voelde uitsluitelyk. Uit deze verdeeldheid sproot eene soort van verwarring in myne begrippen en oordeelvellingen. Ik had, gedurende myn verblyf te Parys in de kostschool, oppervlakkig de geschiedenis van het heidensche Roma geleerd; men had onze jeugdige hoofden opgepropt met mythologische verdichtsels, met grootsche heldendaden en woedende menschenslagteryen. Ik besloot van de studie myne hoofdbezigheid te maken; welhaest was ik in bezit van de beste werken, rakende het oude Roma: Niebuhr, Gibbon en Heeren. Met deze fakkels in de hand, zocht ik al de plaetsen op, welke in verband stonden met merkwaerdige gebeurtenissen.

Vooreerst bezocht ik de plaets, waer eens het Capitolium oprees. Vruchteloos zoek ik nog eenig spoor van het eerbiedwaerdige gebouw, waer Scipio de goden kwam danken, in den tempel van Jupiter, over de behaelde zegegeprael. Ik vind er eene kloosterkerk met het opschrift: ara coeli. Gaerne rust daer het oog op het ridderstandbeeld van Marcus-Aurelius. Wat herinneringen hechten zich aen de rots van Tarpeja, eenige stappen van daer? Hoe menige Romein werd van deze rots in den afgrond gestort voor staetsmisdaden, die hem moesten doen kroonen op het Capitolium!

Van dit verheven standpunt overzict men de palatynsche, aventynsche en coelische bergen. Op dezen lesten, bezoek ik thans de eerste hoofdkerk van Romen, Sint-Jan van Lateranen, waernaest eene egyptische obelisk

[p. 91]

geplaetst staet met hare raedselachtige opschriften. Heerlyk moest deze ligging zyn; want zy bekoorde zelfs den onmenschelyken keizer Nero, die den eigenaer Lateranus liet vermoorden, om zich van zyne goederen meester te maken. Van deze hoogte stapt men oostwaerts naer den aventynschen berg, waer de stichters van Roma, in hunne bygeloovigheid, uit de vlugt der vogelen de toekomst wilden opmaken. Men zoekt hier, by den palatynschen berg, te vergeefs naer de vygenboomen, in welker schaduwe Romulus en Remus door eene wolvin (lupa?) zouden gespysd zyn.

Geen spoor van het beroemde forum is er te vinden, waer de wegslepende welsprekendheid van Cicero eens almagtig heerschte; waer het romeinsche volk over de lotgevallen des bekenden aerdbodems besliste. Thans zyn de oude magt, luister en prachtgebouwen verdwenen; puinhoopen duiken overal op; in plaets van het fiere populus romanus, ziet men benden lediggangers en bedelaers, die aen den vreemdeling de gelegenheid verschaffen, om de liefdadigheid uit te oefenen.

Tot myne grootste droefheid bemerk ik elken dag, dat Oscar nooit eenige aelmoes uitdeelt. De lydende, arme lieden boezemen hem eenen zekeren walg in. Ik wenschte in den man, aen wien myn lot gebonden is, eenige goede hoedanigheden te ontdekken. Kan ik hem niet meer beminnen, hoe ongaerne zou ik hem verachten; doch wat valt er aen te doen?

5 juny 184...

Den dag van gisteren heb ik wel aengevuld: ik mogt de zoogenaemde villa Medici in hare geheele majesteit bezoeken. Uren lang wandelt men hier in een grenze-

[p. 92]

loos park, tusschen de beerlykste gew rochten des menschelyken vernufts. Wanneer men al deze pracht en kostbaerheden onder zyne oogen ziet, dan valt de gedachte, tegen wil en dank, op de oude romeinsche eenvoudigheid! Hier, wel ligt op dezelfde plaets, waer de koninklyke villa met hare witte torens prykt, stond misschien de nederige hut van den beroemden veldheer Curius, welken de samnitische gezanten bezig vonden met rapen te braden voor zynen maeltyd. Hoe groot schynt my deze man in zyne eenvoudigheid! Geen wonder, dat hy het goud der vredesboden van de hand wees; waertoe kon het gemeene metael dienen voor zulke groote ziel?

Het was ongeveer terzelfde plaets, dat de bezittingen zich uitstrekten van den geschiedschryver des jugurtynschen oorlogs, Salustius, wiens pen door Cesar zoo ruimschoots met goud werd betaeld. Ook deze bezittingen wekten Nero's hebzucht op, en het monster met een menschenaengezigt deinsde voor geene middelen terug! Volgens de overlevering zou zyn stoffelyk overblyfsel daer in den schoot der aerde liggen.

Van de Villa Medici begaf ik my naer den Janiculusberg. Hoe aengenaem is het toch, in het midden can kanongebulder, hier te verwylen in de vredesherinneringen. Volgens de mythologie, zouden Janus en Saturnus te samen hier hun verblyf hebben gehouden, toen zy voor het menschdom het gouden tydvak op aerde bereidden. Eenvoudigheid in zeden en leefwyze, vrede onder de menschen waren de hoofdvoorwaerden van volksgeluk; het slordige geld had de booze driften nog niet ontvlamd! Ik begryp thans, waerom de romeinsche wysgeer uitriep, by het zien van de verwoestingen, die

[p. 93]

door de weelde worden veroorzaekt: ‘quid non mortalia pectora cogis, auri sacra fames! (Waertoe hitst gy de menschelyke gemoederen niet op, vervloekte gouddorst!)’

Hoeveel eeuwen bestond de romeinsche staet niet zonder wetten, van de stichting der stad tot de wetten genaemd der twaelf tafelen? Het gouden tydvak liep ten einde; de eenvoudigheid verdween langzamerhand; de behoefte van regelende en beteugelende wetten deed zich gevoelen; Numa Pompilius en Tullus Hostilius waren Roma's eerste wetgevers. Geen ryk werd ooit gesticht, hetwelk meer op het ruwe gew eld steunde, doch waer de gave des woords in hoogere achting stond. De goederen, met het zwaerd en met de toga des advokaets gewonnen, werden als onschendbaer aenzien. Wal zouden deze oude Romeinen gezegd hebben van onze hedendaegsche beurshelden, wier kunst alleen bestaet in bedriegen en misleiden?

Terwyl ik op den Janiculus zit, overlees ik nog eenmael de kapittels over de romeinsche godspraken. Hier stond de heidensche tempel, genaemd Vaticanum, naer de Vaticinia of orakelspreuken der priesters, die zich vette belooningen lieten geven voor dubbelzinnige antwoorden. Dit Vaticanum is de zetel geworden van het zienelyk opperhoofd der kerk, welke ook zyne orakels spreekt; doch met den vinger op het heilig schrift, en gerugsteund door Hem, Welke heeft gezegd: ‘ik zal met de H. kerk zyn tot het einde der tyden, en het geweld der helle zal tegen haer niets vermogen.’

Ik zag op, en myne oogen vielen op den koepel van Sint-Pieterskerk, het schoonste meesterstuk der nieuwere bouwkunst. Ik besloot oogenblikkelyk, den vol-

[p. 94]

genden dag toe te wyden aen dit achtste wonderwerk der wereld.

Roma 8 juny 184....

Nog verkeer ik onder den indruk, welken de Sint-Pieterskerk op my heeft tewege gebragt; noglans moet ik ootmoedig myne onwetendheid in de strenge regels der bouwkunst belyden. Wanneer men dit meesterstuk nadert, dan maekt het voorplein op zichzelve reeds een grootsch tooneel uit: men houdt zich al aenstonds overtuigd, dat dit plein toegang levert tot een onvergelykelyk monument. Twee kolossale fonteinen dry ven hare dikke waterstralen tot eene aenzienlyke hoogte; de vurige zonnestralen geven de bontste kleuren aen het stygende en boogsgewyze dalende vocht. In het midden der groote ruimte, staet eene obelisk, die verbazend hoog zou schynen op zichzelve; doch naest den koepel van Sint-Pieterskerk, naest den heerlyksten tempel van den geheelen aerdbodem, verliest zy geheel haer aenzien.

Langs eenen breeden trap, tusschen twee zuilengangen, steeg ik tot voorden driedubbelen ingang. De middendeur (veel grooter dan de twee zydeuren) is uit brons vervaerdigd, en prykt met halfverheven beeldwerk, episode's voorstellende uit de grieksche fabelleer. Had ik verbaesd staen zien voor den ingang, wat zal ik zeggen van den indruk, dien de eerste blik op myne ziel te wege bragt, toen ik binnen de kerk trad? Ik voelde my zoo klein, zoo nietig, zoo onderjukt door alles, wat ik zag! Onwillekeurig zonk ik op myne knieën; bidden kon ik niet met woorden; maer myne ziel verhief zich tot den Almagtige. En als of deze heilige plaets op my een wonderwerk hadde uitgeoefend, voelde ik, zwakke vrouw,

[p. t.o. 94]

Bladz. 94.
Ik voelde mij zoo klein, zoo nietig.... onwillekeurig zonk ik op mijne knien.... mijne ziel verhief zich tot den Almagtige.

[p. 95]

my versterkt door bovennatuerlyke krachten. Ik was van stonden aen vastelyk beslist, al myne rampspoeden geduldig te dragen; naer het voorbeeld des Heilands, den bitteren kelk te ledigen tot op den bodem.

In het geheel dezes meesterstuks, oppervlakkig beschouwd, heeft men eene strengkristelyke bouworde tot stand gebragt; wanneer men eventwel elk deel op zichzelve gadeslaet, dan ontwaert men, dat de kunstenaer hoofdzakelyk bedoelde, een kolossael gewrocht op te rigten. Ik had zooveel in den samenhang te bewonderen, dat de byzonderheden my ontsnapten. Staet men, byvoorbeeld, tegen den hoofdingang, dan belet de gaendery, dat men den koepel zie. Evenmin bemerkt men van daer het balkoen, tegen den voorgevel, waervan de paus jaerlyks eenmael zynen zegen geeft aen stad en geloovigen. (urbi et orbi).

De tegenwoordige dom is aengelegd op de gewelfsels eener onderaerdsche kerk, die den naem van prachtig zou verdienen, indien zy zich niet onder Sint-Pieterskerk bevonde. In de benedenkerk bevindt zich de ingang tot de catacomben, waer de eerste kristenen zich verscholen hielden, om aen de barbaersche vervolgingen der Nero's, der Caracalla's, der Domitianen, der Julianen, enz. te ontsnappen. Doch wat vermogten de vervolgingen? Men kan een menschengeslacht van de aerde verdelgen; maer tegen de waerheden, die God op den aerdbodem had gezonden, waren de moordtuigen en de brandstapels der dwingelanden onmagtig. Wanneer men op het dak der bovenkerk klimt, om van dit standpunt de stad Romen te overzien, dan waent men zich op een gewoon wandel plein. Binnen den koepel, betreedt men eenen steenen vloer, juist als of men zich te Venetie op

[p. 96]

het Sint-Marcusplein bevonde. De stand spreidt zich onder uwe oogen uit, niet hare opene pleinen, met hare honderde kerken en kloosters; de bergen schynen verdwenen te zyn. Het oog zoekt de plaetsen, waer eens de Cesars troonden; geen spoor is er van te vinden. Het vatikaen, in tegendeel, verheft zich in de verte, omringd als door eenen straelkrans, die al den glans der keizers verduistert. Het oude Roma erkende of eerbiedigde, by vreemde volkeren, geene hoegenaemde wetten; maer drong aen allen zyne wetten op met het stael in de vuist. Het nieuwe Romen kent maer éene wet: het heil des menschdoms door de verbreiding van Gods woord, dat loutere liefde uitwasemt. Op het oude Marsveld, had het heidensche heldenvolk zynen altaer opgerigt, waerop men geloofde den woesten Goden aengename bloedige slagtoffers te moeten brengen, om hen gunstig te stemmen! En ongeveer terzelfde plaets, verheft zich een ruw houten kruisbeeld, als om te getuigen, dat de God der kristenen zyn eigen bloed ten beste gafvoor de verlossing der lydende en zuchtende Adamskinderen!

Met deze overwegingen bezig zynde, ging ik naer beneden; bezocht de binnenkerk en al de meesterstukken van schilder- en beeldhouwkunst der Michel-Angelo's, zen grootschen tempel verliet en het voorplein betrad, opperbevelhebber over het leger. De groote man bond zyne ossen vast; gordde het slagwaerd om zyne len

[p. 97]

zyne ossen en zynen ploeg terug. Deze burger geloofde enkelyk zynen pligt te hebben gekweten! Welk blazoen Eene ploeg en een slagzwaerd met de woorden: ense et aratro (met zwaerd en ploeg)! Doch de ware grootheid beschouwt de blazoenen als kinderspeelgoed.

Geenen voet kan men hier verzetten, zonder denzelven tegen eene grootsche herinnering te stooten. Doch ik vergeet schier, dat ik eene onervarene vrouw ben; dat ik zaken beschryf en beoordeel, die de pen van eenen Chateaubriand vergen.

Roma 11 juny 184....

Wanneer men, met de beschryving der oude stad in de hand, het nieuwe Romen bezoekt, dan vindt men schier overal nog sporen van hetgene vroeger bestond. Doch, zeldzaem verschynsel, de oude, breede straten zyn verdwenen. De corso alleen herinnert nog eenigzins, dat daer oudtyds de volkryke via flaminia bestond, die ook wel via lata (breestraet) genoemd werd. Eenmael slechts mogt Roma's bevolking tot aen de milvische brug de legerscharen te gemoet trekken, die over het noorden hadden gezegepraeld, om hen tusschen de heidensche godenbeelden, altaren en tempels naer het Marsveld te vergezellen. Op het eene einde des Corso vindt men het plein der kolom, aldus genaemd naer de zuil van Antoninus. Het beeld dezes zegepralers over de Markomannen en Quaden bekroonde de zuil. Doch de prins der apostelen heeft, op dit gedenkteeken, de plaets ingenomen van den heidenschen keizer; in zyne opgehevene hand, houdt hy de sleutels des hemels, voor welks waerheden hy stierf. Heeft Roma zyn stoffelyk oppergezag over de wereld verloren; is het niet de allesonderjukkende stad der con-

[p. 98]

suis en der Cesars, dan heeft het op het gebied der zielen gewonnen, wat het op het lichaem verloor. Al te ligtelyk vergeet de verwaende vittery, wat het pausdom voorde beschaving en voor de vryheid heeft verligt. Wat zou de samenleving geworden zyn, onder de verpletterende drukking der leenheerschappy, indien het pausdom niet zyne beschermende hand hadde uitgestrekt over de verdrukten? Waer zouden de meesterstukken der oude klassikers gebleven zyn, indien de roomsche kerkvoogden niet gezorgd hadden, dat zy tot ons wierden overgebragt?

Roma 13 juny 184...

Ik had aen Oscar den wensch te kennen gegeven, het Coliseum te bezoeken, vooraleer wy Romen verlieten. Daer hy nog de gewoonte niet had aengenomen, myne voornemens te dwarsboomen, beloofde hy, my derwaerts te vergezellen. Gisteren begaven wy ons daerheen. De zonne was ondergegaen; de nacht begon zyn donker floers over de eeuwige stad te spreiden, wanneer wy binnen het onafzienbare, grootsche amphitheater traden. Dit beruchte gebouw werd door Vespasianus ontworpen en begonnen; Tilus voltooide hetzelve. Hier was het, dat de worstelaers en zwaerdvechters kampten tegen elkander, onder de oogen van het romeinsche volk. Later werd het coliseum herschapen in een strydperk, waer men de kristenen prys gaf aen panthers, leeuwen en tygers! Ik kon het aen de barbaren schier niet len kwade duiden, dat zy, by het overmeesteren van Romen, hunne vernielende handen uitstrekten over het reusachtige monument, binnen welks om trek zooveel onschuldig bloed werd vergoten, tot vermaek van eene diepverbasterde bevolking.. die nogtans al de andere volkeren barbaren noemde!

[p. 99]

Deze overwegingen hadden myne ziel tot eene zekere somberheid gestemd. Toen de maen boven den gezigtseinder steeg en haer mat licht over deze puinhoopen schoot, voelde ik eene soort van onwederstaenbaer afgryzen. Myne oogen vielen op een groot kruisbeeld; de Heiland scheen zyne beide arms beschermend uit te strekken over het menschdom. Het was, als of dit beeld wilde zeggen: ‘om een einde te stellen aen de bloedige menschenoffers, gaf ik myn bloed ten beste op Golgotha! Wee hem, die van den Godmensch niet leert, in elken mensch eenen broeder, een kind Gods eerbiedigen, ondersteunen en beminnen!’

Alle leven is uit dit ruim verbannen; magere planten kruipen langs de verwoeste muren en pylers. De natuer zelve schynt daer doodsch. Hier en ginds laet zich het eentoonige, pynlyke geschreeuw der krekel hooren, die bezit heeft genomen van de spleten der muren. De avondwind zucht door dit doodsche geraemte; het kwam my voor, als of de oude heerschappy van Roma spookachtig opstonde voor myne oogen...!

Eensklaps verscheen onder de halfverbryzelde bogen eene menschengestalte, die ons naderde. Met eene bange huivering trad ik terug achter Oscar, als of een voorgevoel my hadde gewaerschuwd, dat deze man voor my gevaerlyk moest wezen. Een uitroep van verrassing ontsnapte plotselyk aen den vreemdeling: ‘gy hier, Mr Oscar Gullivers!’

Het zou moeijelyk geweest zyn om zeggen, of het eene aengename of onaengename verrassing was. Oscar ging eenen stap vooruit, om zich te overtuigen, dat zyn gehoor en zyne oogen hem niet bedrogen. Dan riep hy op zyne beurt: ‘neen, ik ben toch niet mis... een oude vriend!

[p. 100]

Kunegonde, zie hier den graef Van Mirbach! Heer graef, ik heb de eer, u myne echtgenoote voor te stellen: sedert een paer maenden heb ik het huwelyksjuk op myne schouders genomen. Wat dunkt er u van?

De aldus aengekondigde boog diep voor my, nadat hy eenen navorschenden blik op mynen persoon had geworpen. Myn uiterlyke, alhoewel ik zyne buiging maer koeltjes bejegend hadde, moest hem bevallen hebben; want hy wendde zich aenstonds tot Oscar; greep zyne hand en dezelve drukkende, sprak hy op eenen insluipenden toon:

- Eigenzinnige daer gy zyt! Gy spreekt van uw huwelyksjuk, en gaet het gevonden geluk verbergen tusschen Romens puinhoopen! Toen ik over vier weken Brussel verliet, sprak elkeen met verbazing over het gelukkig huwelyk van myne oude kennis. (Hy drukte op dit woord, misschien omdat Oscar hem vriend had getiteld). Mogt ik my aen het samentreffen van dezen avond niet verwachten, daerom is hetzelve my niet temin hoogst aengenaem.’ Deze laetste woorden uitte de jonge graef met eenen glimlach en tevens met eene heusche buiging jegens my. Ik hield my al aenstonds overtuigd, dat de graef een wereldman was. Immers ging hy op eenen ongedwongen toon voort: ‘Mevrouw, durf ik hopen, dat deze ontmoeting geenen oogenblik uwe wandeling in het midden dezer grootsche puinhoopen zal onderbreken? Het is reeds voor de derde mael, dat ik deze bouwvallen kome bezoeken. Tot hiertoe had ik eenen Cicerone genomen. Thans ben ik alleen bezig met, by den maenschyn, te mymeren over het brooze bestaen en vergaen van een volk, dat zyne toekomst bouwde op het ruwe geweld; dat geen ander regt kende, dan het

[p. 101]

regt van den sterkste. Indien gy 't voor lief neemt, dan zal ik uw leidsman zyn in dezen somberen doolhof.

Zonder my den tyd tot antwoorden te laten, sprak Oscar: ‘maer met het meeste pleizier van de wereld. Neem den arm van den graef, Kunegonde, indien ik u bidden mag. Ik houd my overtuigd, dat gy elkander zult begrypen. Verbeeld u, vriend Van Mirbach, dat myne gade eene touriste in-folio is geworden: zy neemt schetsen van al de oude monumenten, die zy op haren weg ontmoet! En God weet, hoe ik gepraemd worde, haer te volgen van den kapitolynschen naer den Coelischen berg; van de Villa Medici naer den koepel van Sint-Pieter. Daerenboven houd ik my overtuigd, dat zy een dagboek schryft; zie, graef, indien het u ooit gelukt, het ding te doorbladeren, dan zult gy, naest Roma's monumenten, den armen echtgenoot afgeteekend vinden met de zwartste kleuren! Zoo verre hebben wy 't reeds gebragt!

Ik geloofde deze ongesluijerde redevoering te moeten verstaen en vertolken door: ‘Graef, poog aen myne vrouw te bevallen; ik zal er niet de geringste hindernis aen brengen!’ Nogtans wist ik op dien oogenblik nog niet, dat zy te samen in geldbetrekkingen stonden. Ik had den moed niet, den aengeboden arm te weigeren.

Wy zetten te samen ons onderzoek voort. Van Mirbach was begaefd met een echt edel en bevallig voorkomen; de aristocratische geboorte en opvoeding waren bemerkbaer in al zyne manieren. Later vernam ik, dat zyn vader een paer dagen na het voltrekken van ons huwelyk was overleden, achterlatende aen zynen eenigen zoon eenen schoonen naem en eene aenzienlyke erfenis. Daer de oude graef eventwel zekere palen gesteld had aen de

[p. 102]

overdrevene verkwistingen van zynen lieveling, vond deze laetste ligtelyk spekuleerders, die hem geld voorschoten tegen eenen woekerachtigen intres. De voornaemste dezer spekulanten was Oscar geweest; zyn geld had de graef aenvaerd, doch den geldschieter met minachting bejegend. Kon de zoon geene hypotheek verleenen op 's vaders goederen, gedurende het leven van dezen laetste, zoo had Oscar zorg gedragen, als een doortrapt man in zyn vak, den jongen graef eene schuldbekentenis te doen teekenen, waermede lyfsdwang gemoeid was; wel wetende, dat hy zoo niet door den zoon, dan toch door den vader zoude betaeld worden. Deze beweegredenen had de edele schuldenaer zeer wel begrepen; maer verkwistzuchtig en onbekommerd als een bedorven zoon, had hy blind geteekend.

11 juny 184...

Vruchteloos poog ik myne denkbeelden te rangschikken en myn hart te ondervragen. Ik verkeer als in eenen zedelyken dwaelhof... hoe er uit geraken? Gisteren avond, na onze terugkomst uit het Coliseum, vroeg ik aen Oscar, om aenstonds Romen, zelfs Italie te verlaten en naer Brussel terug te keeren. Daer zou ik myne moeder en in haer eene raedgeefster vinden.

Doch hy wil my niet begrypen; ik begon myn hart te openen,...en hy bejegende my met schimpschoten. Dus doende, dwong hy my tot zwygen. Aen de ondervindinglooze vrouw van negentien jaren werd het raedsel op te lossen gegeven, hoe zy zoude blyven regtstaen, zonder eenig steunpunt te vinden. Ik durf in de toekomst niet blikken; doch het zal my veroorloofd wezen, den gang myner lotgevallen, stap voor stap, op myn dagboek aen te teekenen. Het zal eene waerschuwing zyn voor vele

[p. 103]

dochters, die zich door den glans zouden laten verblinden.

Nauwelyks had ik eenige stappen, aen den arm des graven, gedaen, of hy bragt het gesprek op het vervallen monument, en sprak over de oudromeinsche slaven en zwaerdvechters, als of hy met en onder hen geleefd hadde.

Toen ik 't waegde, op te werpen, dat ik de gewaende beschaving van Roma onder de Cesars maer moeijelyk konde overeenbrengen met de woeste en bloedige worstelingen, waerop het puik der bevolking zyne oogen kwam vergasten, dan antwoordde hy: ‘Nogtans komt deze schyntegenstrydigheid my zeer natuerlyk voor. De romeinsche staet was ganschelyk op de ruwe magt gegrondvest: gelyk het geweld hun alles had onderworpen, zoo kon het geweld hun alles ontnemen. Men hield bygevolg de krachten en de behendigheid des lichaems in eere; men schonk belooningen, lauwerkransen en toejuichingen aen den overwinnaer, omdat men elken oogenblik kon genoodzaekt worden, eenen oproep te doen aen de ruwe kracht en de dapperheid der legerscharen. Immers waren de Cimbren reeds onder Marius voortgerukt tot in zuid- Gallie; thans scheen geheel het Noorden, van de Zwarte-zee tot Denemarken toe, zich in beweging te zetten, om Italie te overstroomen. Men wilde gereed zyn, wanneer het gevaer zoude opdagen. Gy weet, mevrouw, hoelang Roma streed met heldenmoed, vooraleer hetzelve bezweek onder de herhaelde slagen der barbaren.

- En het vergoten bloed der kristenen, die men door wilde dieren liet verscheuren, - waegde ik te bemerken - had dus ook dezelfde oorzaek? Men handelde dan barbaerschelyk uit staetkunde?

[p. 104]

Gelief u niet te misgrypen, mevrouw; de vervolging en de moorderyen, tegen de kristenen gepleegd, hadden eene maetschappelyke beweegreden. De gekruiste Godmensch had eene nieuwe leer verkondigd en met zyn bloed bezegeld, die alle menschen vrye schepsels verklaerde; die aen alle menschen de matiging hunner driften oplegde als hoofdgebod. Deze leer moest natuerlyk den romeinschen burger tegen de borst stooten, die teugelloos en in luiheid leefde, terwyl hy zyne slaven liet werken. In onze hedendaegsche beschaefde eeuw, gaet men op denzelfden wet te werk. Byvoorbeeld: de vrye Vereenigde Staten van Noord-Amerika hangen eene soort van puritanismus uit van politische vryheid en van godsdienst; nogtans, dat het een zendeling wage, in de slavenstaten te gaen verkondigen: ‘gy, arme schepsels, die hier erger wordt behandeld dan lastdieren, verbryzelt uwe ketenen! Gods leer en wetten verklaren u vrye menschen!’ Ik geloof, dat men met zulken zendeling kort spel zoude spelen: een strop en een boomtak, zie daer geheel de regtspleging! En de bloeddoggen, die men in de bosschen der slavenstaten op het spoor der vlugtelingen zet, zouden zy min wreedaerdig wezen, dan de wilde dieren, aen welker woede men de kristenen overleverde? Er dient daerenboven in het oog te worden gehouden, dat de Romeinen heidenen waren, terwyl de Amerikanen geene verschooning van onwetendheid kunnen doen gelden; by hen zegepraelt de hebzucht over den godsdienst.

- Ik hoop toch, dat gy deze misdryven niet op alle kristene volkeren zult toepassen. - Merkte ik aen - De Evangelieleer heeft overal de zeden verzacht en aen den mensch diegene waerde teruggegeven, welke aen

[p. 105]

zyne hoogere afkomst en bestemming past. In onze beschaefde samenleving, is de vrouw alleen in eenen staet van onderwerping gelaten, als of zy beneden den man geplaetst ware door het opperwezen.

- En waerin vindt gy dien staet van onderwerping, mevrouw? - Vroeg de graef op eenen verbaesden toon.

- Myn God, deze onderwerping is overal tastbaer: in onze burgerlyke, lyfstraffelyk en politieke wellen. Byvoorbeeld: by het aengaen des huwelyks, leest de officier van den burgerstand u voor in het zesde kapittel, eerste hoek: ‘De man is bescherming verschuldigd aen de vrouw; de vrouw moet gehoorzamen aen den man. De vrouw is verpligt, men den man samen te woonen, en hem te volgen overal, waer het hem behaegt te verblyven. De vrouw kan niet in regte staen, zonder oorlof van den man. Zy kan niets geven, koopen noch verkoopen, zonder toestemming des mans. Veronderstel nu eenen echtgenoot, die de morale en materiële beul zyner gade wordt; veronderstel dat deze vrouw hare eer, haer leven zoeke te redden door de vlugt tot hare ouders of vrienden; ziet gy eenen gendarme of eenen agent van policie afkomen, die u in naem der wet tot uwen beul terugbrengt? De vrouw, welke hare pligten te buiten gaet, wordt gestraft met eene gevangzetting van 5 tot 24 maenden; de man ontsnapt aen deze straf, 't en zy het misdryf ter gemeenschappelyke wooning worde begaen! En zoodanig verheft zich de tydgeest boven alle zedelykheid, dat de getrouwde man pocht op zyne zedeloosheid, als op zoo vele zegepralen. Zoo zyn onze groote steden reeds geworden. Gelukkige dorpen, waer men nog vry is gebleven van deze gedrochtelyke wandaden!’

- Hoort gy myne jonge levensgezellin, graef? - Riep

[p. 106]

Oscar hoonlachend - Waerachtig, ik wist niet, dat ik zulk geleerd stuk meubel in myn bezit had! Doortrapt in de oude en nieuwe geschiedenis, hoor ik haer thans, voor de eerste mael, optreden als wethervormster en als maetschappelyke verbeteraerster. Ik sta er werkelyk verbaesd over; maer myne geleerde echtgenoote diende te overwegen, dat de wet al moge streng wezen ten opzigte der vrouw, dit belet niet, dat de samenleving deze gestrengheid grootendeels heeft getemperd door eene soort van opgedrongen vonnis, dat den man, zonder genade en zonder hooger beroep, veroordeelt tot de straf van belachelykheid, zoodra hy de vrouw, hinderlyk wordt in haren vryen gang. Byvoorbeeld: hier in Italie, het klassieke land der godsdienstigheid, heeft elke vrouw haren cicisbeo, gelyk zy in het koelere Duitschland haren huisvriend heeft; nu wenschte ik wel eens stellig te weten van myne geleerde vrouw, of er in gansch Italie wel een man zoude gevonden worden, die het durft kwalyk nemen, dat zyne vrouw gebruik make van dit algemeen regt?

Deze tael scheen my zoo aenstootelyk, zoo onbeschaemd zedeloos, dat ik my niet gewaerdigde, een antwoord te geven.

De graef moest de beweegredenen myner stilzwygendheid wel begrepen hebben; want met de wellevendheid van eenen echten edelman, liet hy Oscar voelen, dat zulke kwestien wel konden geopperd, bepleit en beslist worden door eene vergadering, samengesteld uit mannen; dat zulks eventwel te brandend was voor vrouwen. Het viel my nogtans niet moeijelyk, uit de redeneringen van den geschikten wereldman op te maken, dat hy zoowel den cicisbeo als den huisvriend verontschuldigde, en

[p. 107]

op rekening stelde van zeden, luchtgesteltenis, tydgeest, beschaving der hooger standen; in een woord: hy voerde eene tael, onder dit opzigt, welke nooit tot myn hart zal doordringen; wyl alles my zegt, dat zy bedriegelyk, valsch, verderfelyk, goddeloos en doemniswaerdig is.

20 juny 184...

Neen, in Romen... in zulk gezelschap... kan ik het niet langer volhouden! Wy zyn, of om beter te zeggen: ik ben te Florencie, waer ik hopen mag, myn geschokt gemoed te herstellen. De echtgenoot... o, durf ik hem nog met deze benaming aenduiden? Oscar vergezelt my; doch hoe vreemd zyn wy aen elkander geworden! Ik wil myne laetste samenspraek met hem onbewimpeld op myn dagboek brengen, als de lykrede op myn vermoord huwelyksgeluk!

Den dag voor ons vertrek uit Romen, had Oscar, als naer gewoonte, zich tegen den avond naer het koffyspeelhuis begeven. Ik zat alleen bezig met schryven aen myne vriendin, Elisa, toen graef Van Mirbach binnentrad, zonder zich te laten aenmelden. Na eenige heusche woorden, ging hy over tot het doel zyner komst. Hy verklaerde onbewimpeld, dat de afwezigheid van mynen echtgenoot hem bekend was; dat hy my tusschen vier oogen wenschte te spreken. Weinig bekend zynde met den bedorven tydgeest, zegde ik met eene zekere eenvoudigheid: ik heb voor mynen man geene geheimen, heer graef; bygevolg moogt gy uwe mededeelingen besparen, tot dat hy tegenwoordig is; ik zou ze misschien niet getrouwelyk overbrengen.

- Myne mededeelingen betreffen u alleen, mevrouw; - lispelde hy - sedert ik de eer en het vermaek had,

[p. 108]

u te leeren kennen, heb ik de overtuiging verworven... eilaes voor u de droevige overtuiging... dat gy eenen echtgenoot hebt, die uwer onwaerdig is! en wat nog meer zegt: voor wien gy een onverschillig wezen zyt. Gy verdiendet een beter lot; u zien en u beminnen, zie daer wat my gelyktydig te beurt viel!...

- Houd op van zulke tael te voeren; - riep ik uit, terwyl het bloed myn aengezigt gloeijend maekte - ik mag mynen echtgenoot niet hooren lasteren... hy verdient zulks niet!...

- Niet verdienen? - herhaelde hy met eenen spotlach - hy, die een jong, edel denkend en bevallig meisje huwde, over pas eenige weken... hy, de afgesloofde wellusteling, worde op de proef gesteld, dan zal hy het bewys zyner onwaerdigheid opleveren. Vraeg hem, by zyne terugkomst, waer, met welke persoonen, hoe hy zyne avonden, somtyds geheele nachten doorbrengt. Beliegt hy u, mevrouw, en beweert hy in treffelyke gezelschappen te verkeeren, dan zal ik voor hem treden, met bewyzen in de hand, om hem tot leugenaer te maken. Gy siddert, mevrouw, omdat gy met uwe verbeelding reeds degens ziet kruisen, of pistolen hoort losbranden! Wees onbevreesd, ik ken den kerel, wien gy uwen echtgenoot moet noemen! Hy is mischien nog lafhartiger dan zedeloos. Genoeg, ik bemin u uit al de kracht myner ziel...! - Deze woorden uitende, viel hy voor myne voeten en poogde myne kniën te omklampen.

In twee sprongen was ik builen de kamer, en vlugtte naer beneden by het dienstvolk, een voorwendsel verzinnende om er te vertoeven, tot dat de graef het huis had verlaten. Het duerde tot na middernacht, vooraleer Oscar terugkeerde. Ondertusschen nam ik in overweging,

[p. 109]

wat my het beste te doen stond. Na lang heen en wederpeinzen, besloot ik te zwygen; misschien zal myne koele bejegening hem afschrikken, - zoo redeneerde ik - en in dit geval, vermyd ik wel ligt een groot ongeluk. Immers wie durft zynen echtgenoot voor eenen lafaerd aenzien? Ik had eventwel zonder de driften van den graef gerekend; het scheen, dat zyne ydelheid geprikkeld was. Den volgenden dag kwam hy reeds vroeg terug; ik stond niet weinig verbaesd, toen het gedrag des graven geene hoegenaemde verlegenheid verried. Myne verbazing klom ten top, wanneer hy zyne bevalzucht onder Oscar's oogen onbewimpeld blootlegde.

Nog denzelfden avond, maekte ik aen den echtgenoot grootendeels bekend, wat smaed de graef my den dag te voren had aengedaen, en vorderde van hem, dat hy, uit zynen en mynen naem, den toegang in onze wooning moeste weigeren aen den kerel, die hem en my zocht te onteeren.

Oscar aenhoorde my, tot het einde toe, met zigtbaer ongeduld; wanneer hy eindelyk met eenen dubbelzinnigen grimlach uitriep: ‘wat bullen gy toch in uw hoofd steekt! Is het dan der moeite waerd, dat men zich kwaed bloed zette om eene zotterny... om iets, wat ik zeer natuerlyk vinde!’

- En zulke zotterny, die geenen anderen naem, dan dien van eerloosheid en van godslastering verdient, vindt gy zeer natuerlyk? - vraegde ik met een gevoel van afgryzen - Is het dan ook natuerlyk, dat men eene vrouw neemt, die men verpligt is te beschermen, terwyl men haer blootgesteld laet aen den smaed eens wellustelings?

- Gy neemt helding veel te ernstig op, vrouwtjen!

[p. 110]

- bejegende hy met de grootste kalmte - Graef Van Mirbach is gelyk al de mannen van rang: vinden zy eene schoone vrouw op hunnen weg, (en dat gy schoon zyt, dit moet de spiegel u elken dag zeggen) dan brengen zy haer de verschuldigde hulde; dit is in den haek. Ik heb u niet gehuwd, om u in een kasjen te verbergen. Wanneer ik nu dwars en zinneloos genoeg ware, om twist te zoeken tegen alle mannen, die u schoon vinden en het u zeggen durven, dan zou ik veel te doen hebben. Ware ik met zulke zwakheid behebt geweest, geloof my vry, dan zou ik u op den Vlaemschen Steenweg gelaten hebben... onder het dwaze gepeupel, waer men nog op zulke prullen ziet!

- Dus uwe faem, als man en echtgenoot; de eer en de rust uwer gade... dit altemael noemt gy prullen? - Vroeg ik.

- Loutere prullen! - herhaelde hy - de graef zag en beminde u; hy deed, wat ik in zyne plaets zou hebben gedaen: hy verklaerde het u met rondborstigheid. Eene doortrapte vrouw zou tot het einde toe geluisterd, en hem dan vierkant uitgelachen hebben. In plaets van tot dezen wyzen, en alleenwyzen maetregel uwe toevlugt te nemen, handelt gy als een kind, wiens pop men heeft bedreigd. Ik zie tot myn grootste leedwezen, dat gy nog zeer eenvoudig zyt in de groote wereld; ik zal my ernstig moeten bemoeijen met uwe opvoeding.

- Indien uwe lessen ten doel hebben, my aen eene groote wereld gelyk te maken, waer de zedeloosheid den scepter zwaeit en de lafhartigheid beschouwd wordt als eene mannendeugd, dan behoede my God van eenen dergelyken leermeester! - Merkte ik aen, op eenen bitteren toon; want tranen bevochtigden myne oogen -

[p. 111]

Neen, Oscar, ik kon my niet verbeelden, dat gy met zulke gemeene gezindheden zoudet besmet wezen.

- Om het even, ik houd er aen, dat gy myn leven Mirbach is in staet zich op my te wreken wegens uw kinderachtig gedrag; en daer hy alombekend is, als een allergeduchtste kampvechter met pistool en degen, zou ik ongaerne zien, dat hy my vyandig te gemoet trade.

Deze laetste woorden spanden de kroon. Van Mirbach had dus waerheid gesproken, toen hy Oscar nog lafhartiger dan zedeloos verklaerde! Ik stond als of ik door den bliksem ware getroffen geweest. Ik had my altoos voorgesteld, dat myn pligtbesef alleen, als gehuwde vrouw, een beletsel zoude geweest zyn tegen allen afkeer voor mynen echtgenoot. Zyne zedelooze grondbeginsels, zyne dwalingen, zyne zwakheden boezemden my wel angst, zelfs eene soort van afgryzen in; maer zyne doorslaende bewyzen van lafhartigheid verwekten by my eenen walg, dien ik geloof nooit te kunnen overwinnen. Myn laetste geluksdroom viel in duigen. Ik vond nog den vereischten ernst, om hem te verklaren, dat ik de noodige maetregels, van stonden aen, wilde nemen om den volgenden morgen te vertrekken... zooniet met hem, dan alleen. Hy gaf geen antwoord. Ik vlugtte naer myne slaepkamer, en legde my te bedde in eenen koortsachtigen toestand. Marcelis! - zuchtte ik - gy zyt gewroken! Te laet eilaes, heb ik geleerd, dat niet het geld, maer de deugd alleen bekwaem is, een waer levensgeluk te schenken!’

Na eene kortstondige rust, wapende ik my met geheel mynen ernst, met myne overgeblevene krachten, en trof de noodige schikkingen voor de terugreis. Was het nu

[p. 112]

leedwezen? Was het schaemle? Om het even, den volgenden morgen stond hy gereed en vergezelde my. Op deze wyze bevinden wy ons, of om juister te spreken, bevind ik my in de schoone stad Florencie; immers, pas een paer maenden gehuwd, zyn wy reeds vreemd aen elkander geworden. Ik huiver, als ik aen de toekomst denk. Eéne zaek staet vast: ik voel my, ja ik ben diep ongelukkig... en geene hoop op beternis!

Verder werd het ons niet vergund, de oogen te werpen op de zwarte bladzyden van het dagboek dezer jonge vrouw. Wy zullen haer eventwel volgen op het sombere huwelykspad tot het einde toe. De gevoelige lezers, voornamelyk de lezeressen zullen niet weigeren, eenen traen te storten by het tafereel der hartverscheurende smarten, waerin Kunegonde Blinkhout werd gedompeld door eene moeder, die den glans der wereld boven talent en deugd plaetste; die met hare bekrompene opvoeding zich inbeeldde, dat men maer moet schitteren, om gelukkig te wezen op deze wereld! En door eenen vader, die aen de almagt van het goud geloofde!