Logo DBNL
De bokkenryders in het land van Valkenberg (1845)

De bokkenryders in het land van Valkenberg

(1845)–Pieter Ecrevisse–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Kapittel III.
Het huis aen het bosch.

Een koude donkere avond!... even als de treurige nacht toen myn vader stierf!
F. De Vos. Alleenspraek uit Chatterton.

Nogmaels zyn wy genoodzaekt het tooneel te verplaetsen en den lezer op een ander punt te leiden, voor ditmael volge hy ons op den weg, die van Sittard langs Doonrathen Amstenraed naer Heerlerheide loopt. Ginds op de linke zyde van den diepen weg ziet gy een bosch dat zich eene halve myl ver uitstrekt; aen den voet van den berg ligt eene boerenwooning, waervan wy u eene nauwkeurige beschrvying gaen geven; nogtans in dervoege dat wy met de aenhangsels beginnen, om met het hoofdgebouw op te houden: hetgeen tegen den regel loopt, in waerheid, maer wat bekreunen wy ons om regels, wy verloren en dolend kind der vlaemsche letterkunde?

De schuer ligt tegen de helling van den berg met eene zyde, zoodanig, dat daer een zymuer

gespaerd is. Geheel het gebouw is in houten kruiswerk opgeregt, waertusschen latwerk gevlochten en dit laetste overstreken is met eene laeg geelachtig kleem, ondermengd met gekapt stroo, om den aerden muer tegen den regen te bevryden. Hier en daer is eventwel het kleem reeds verdwenen en een nieuwsgierig oog kan in de schuer zien. Doorgaens is zy maegd van graen en strooschoven; daer eventwel de eigenaer het kleem slechts heeft te nemen aen den hoek der straet en de vlechtlatten boven zyn hoofd groeijen, verwyten de eenvoudige zielen aen Hendrik Deerks den huisbaes - dat hy een luijaerd is. Wy, die beter weten, zeggen dat men aen de geheele wooning niets bespeurt, wat niet het gevolg eener zorgvuldige berekening zy!

Aen den overkant van het huis ligt een lange stal, van denzelfden bouwaerd als de schuer. In denzelven bevinden zich twee magere koeijen, in gezelschap van een zwart peerd, dat er even zoo schrael uitziet als de beide koeijen, maer dat niettemin jong en vlug is. Het grootste gedeelte van dit doorzigtbare gebouw is bestemd tot peerdenstandplaets, voor de zoogenaemde kolenkinken(1) die aldaer komen vernachten, op vastgestelde dagen van de week.

Het huis is met den achtergevel tegen den berg gebouwd: het houten kruiswerk is aengevuld met gebakkene steenen, in de lengte gemetseld; de zymuren zyn van kleem en van aen de vensters tot aen het dak met eene ligte kalkpleister overstreken. De voorgevel is in steen gebouwd; in denzelven staen twee vensters gelykvloers, die elk in vieren afgedeeld zyn door eene zware kruisraem, waerdoor vier zware yzeren staven van boven naer beneden loopen. De onderste helfte is glasloos, de bovenste deelen zyn onopenbaer; de zwartgroene ruiten zyn in looden geklovene latjes gevestigd en laten slechts een dubbelzinnig licht in het vertrek dringen. Boven de ingangdeur aen eene soort van yzeren arm, hangt eene bruinachtige plank, naer den willekeur der winden te wapperen. Deze plank moet een schild of uithangbord verbeelden. Onder eene laeg kleuren die heviglyk met het weder en den tyd schynen in aenraking geweest te zyn, ontdekt men nog iets dat op eenen vogel gelykt; wat het nu is zou geen Rembrandt raden; maer wat soort het

eens moet geacht worden te zyn geweest, volgt uit het opschrift. Immers staet daer in romeinsche letteren:

 

In de Zwaen woont Hendrik Deerks naer zyn eigen zin, Lokt den braven afgesloofden reiziger in.

 

Of schoon deze twee ingebeelde alexandrynen op byna alle de voeten lam gingen, waren zy toch verstaenbaer; maer wat het luidste sprak van al, waren eene jeneverflesch en een bierglas, waertusschen de gewaende zwaen zat te kyken in eene zoo droefgeestige houding, alsof zy bezig ware geweest met haer laetste liedje te zingen.

Maer treden wy in huis, ten einde hetzelve in oogenschouw te nemen.

Is men in het voorhuisje, dan leidt eene deur naer de voorkamer; eene tweede naer de keuken; de derde naer den zolder. In de voorkamer ziet men anders niets dan eenige houten stoelen, een paer ruwe banken, eene oude zwartgerookte kas, bezet men tinnen schotels en taljooren. Rondom den muer, ter hoogte van eenen man, loopt eene houten lyst met haken voorzien, waeraen steenen pintjes en kannen hangen. De dubbelzinnig witte muren zyn getapyt met printen die alle heilige gedachten voorstellen!

Onder de wyde opene schouw staet eene gegotene yzeren kachel, die byna altoos gloeijende is, gedurende het gure jaergetyde. De kolen kosten aen baes Hendrik weinig of niets; de kinken geven er meer dan noodig zyn:

In de keuken heerscht eene meer dan gewoone naektheid; geheel het keukengereedschap bevindt zich op eene zoogenaemde kruikenbank(1) met verscheidene hoogsels; onder dit limburgsche landmansmeubel zyn de ketels, potten en pannen in behoorlyke orde gerangschikt. De muren zyn kael en schynen op sommige plaetsen zoo opgezwollen, als de kiekvorsch die in grootheid den os wilde evennaren: een gewoon verschynsel van kleemen muren, die de rigting volgen welke hun door het houtewerk wordt ingedrukt.

Achter deze keuken, tegenaen den berg, is eene andere kamer, die in niets op de voorste, nog minder op de keuken gelykt: daer heerscht meer dan gewoone zindelykheid. In eenen hoek tegen den berg staet een bedstoel met geruiten

linnen behangsels; met ziet er lakens op een pluimen bed gespreid, die krakende net zyn en tot rusten uitlokken. In 't midden der kamer staet eene blinkende kachel, die met eene lange pyp, tegen den zolder, in de schouw loopt. Een twintigtal stoelen zyn rondom de muren geschaerd: zy zyn allen in den besten toestand.

Tusschen de schouw en het bed staet een kerselaren zetel, wiens bodem wel van hout, echter zeer gemakkelyk uitgesneden is. In het midden rust eene groote eikenhouten tafel op gedraeide voeten. Aen de overzyde van het bed, ook tegen den berg staet eene groote kas van goed eiken bout, in natuerlyke kleur, met een ligten vernis bestreken. Zy dient voor kleerkas: men ziet er den bruidsjas van den baes hangen, benevens een paer damasten roks en schorten van de bazin. Op den bodem ligt een stuk grof tapyt gespreid. Indien men dat houten meubel van achteren nauwkeuriglyk onderzoekt, dan vindt men in den achtergrond een bruingeverwd koperen kopken, hetgeen achter een schoofken met voordacht verborgen is. Draeit men aen dit kopken, op eene bekende wyze, dan speelt eene stalen veêr, de bodem van de kas opent ich naer binnen, en men ziet eene deur verschynen, langs welke men onder den berg gaet.

Onder eenen duisteren gang gaet men ongeveer dertig stappen verre en men bevindt zich voor eene andere deur, die zoodanig hecht gemaekt is, dat geen kanon zou in staet zyn dezelve te doorbreken. Gaet dezelve evenwel open, dan bevindt men zich plotseling in een ruim vertrek. Slaen wy hier de oogen in het rond, want het is een afgryselyk verblyf! Hetzelve beslaet eene lengte van vier en twintig voet, op twintig breedte; de mergelmuren zyn gewit; in het midden staet eene groote tafel; aen eenen hoek een kachel, welker pyp door den duisteren gang naer het huis loopt. Rondom de muren hangen zweerden, dolken, jagtmessen, schietgeweeren en honderde vermomsels naest de vreemdste kleedingen, die men zich verbeelden kunne. Men ziet er eenen ruimen voorraed van booren, vylen, nyptangen, zagen, bylen, pikkels, yzeren hand- en hefboomen; allen werktuigen tot het bedryf betrekkelyk.

Eene menigte stoelen staen tegen de muren geschaerd; dè hoeken zyn bezet met speeltafelkens; geheele pakskens kaertspelen liggen op dezelve, en bewyzen dat deze schuilplaets nog al bestemd is om gezelschap te ontvangen, en nog wel gezelschap dat zich in die duistere spelonk vermaekt.

In eene hoekkas ziet men werktuigen die tot de heelkunst betrekking hebben, naest potjes, waerin zich zelf kruiden en andere geneeskundige stoffen bevinden. Alles doet gissen, dat daer gewonden, soms zieken, genezen worden.

In eenen der zymuren bevindt zich eene geslotene deur: zy leidt naer eene soort van kelder, waerin zich bier, jenever en duitsche wynen in overvloed bevinden. Aen de tegenovergestelde zyde bestaet eene andere deur, die even zoo geducht sterk is als diegene, waer langs wy den lezer in dit akelige verblyf geleid hebben! Deze deur leidt onder den grond, langs eenen nauwen gang, tot aen een vervallen huis, dat niet bewoond is, sedert menschen geheugen; uit hoofde der gedrochtelyke spooken, welke daer - volgens den algemeenen roep - zich ophouden. In dit vervallen gebouw bevindt zich een kelder, waerin eene bedekte veèr eenen steen doet in beweging komen en doorgang levert aen eenen persoon, mits hy op handen en voeten kruipe!(1)

Het was in het huis geweest van H. Deerks, dat een en twintig jaren vroeger Hein Ruyter werd geroepen! Het was in de achterkamer, dat men hem ontving! Het was in het onderaerdsche vertrek, dat de afschuwelyke plegtigheden zyner aenstelling als kapitein plaets grepen! Het was daer, dat hy menigmael had strooptochten helpen beramen, die op eene schrikkelyke wyze werden uitgevoerd! Aen niemand dan aen den ouden herder had hy deze plaets bekend gemaekt! Dat de deugdzame man zweeg, was om anders geene reden dan omdat de Bokkenryders toenmaels zoo talryk en zoo gevaerlyk waren, dat er wel eene zekere krygsmagt zou vereischt geworden zyn om dezelve te beteugelen; en bekreunde men zich wel zooveel met de oostenryksche landen van Overwaes? Waer overigens bewyzen vinden tegen die geheimzinnige bende, die overal en nergens was? Voor persoonlyke beweegredenen zou de oude priester geenszins teruggedeinst zyn; maer wat kon hy alleen doen? De verschrikkelykste wraek over geheel zyne parochie halen: dat vooruitzigt deed hem yzen!

Dan zeggen wy hier een woord nopens het huishouden van H. Deerks:

De huisbaes had, op dit tydstip (1742), zyn vier en vyftigste jaer bereikt, zyn rood grof hair, dat zoo styf als de berkenryzen eens bezems op het hoofd stond, had nog altoos, en in 't geheel, de oude grondverf behouden. In zyne kleeding straelde eene berekende verwaerloozing door: Hendrik wilde arm schynen! Zyn voorhoofd was plat: het hoofdhair en de wenkbrauwen liepen schier onder elkander. Deze laetsten overschaduwden een paer kleine gryze oogen, die eventwel 's avonds eene roodkleurige tint aennamen en aen karbonkels geleken! Onder voorwendsel van een zwak gezigt, wapende hy zynen platvormig gedrukten neus met eenen bril: ten einde inderdaed de oogen te verbergen! Daerenboven sloeg hy dezelve nog altoos neêr en nam den schyn aen van eene kristelyke nederigheid! Zyn opgeblazene wangen en stierachtige hals getuigden niet voor 's mans versterving, maer over de eersten liet hy eenen verwaerloosden baerd groeijen; den laetsten verborg hy zoo veel als mogelyk was, onder eenen slordigen wollen halsdoek! Zyn gang was langzaem en voorbedachtelyk kruipend; zyne spraek traeg en slepend!

Nooit opperde hy een persoonlyk gevoelen,

altoos uitte zich de baes onder eenen opschorsenden of twyfelenden vorm: het kan wel; het zou wel kunnen zyn; het is wel mogelyk indien het zoo is, dan! Daerby eindigde hy nooit eenen volzin, zonder byvoeging van een of ander: dat my God beware, dat vergoeden God en Zyne Heiligen, dat geve de goede God! Spreken hem de vrienden of geburen van zyne vervallene schuer en stalling, van zyne verscheurde of versletene kleederen te verbeteren of te vervangen, dan kon Satan zelf zulk een berouwvol gelaet niet snyden! Dan moest men hem hooren en zien zeggen: Ja, dat kan gegrond zyn in uwe oogen, myne vrienden; maer het kan wel zyn dat ik de zaken onder een ander oogpunt beschouw! Indien ik eens wenschte, dat ieder in myne schuer en stalling zien kon, indien ik eens wenschte dat geheel myn huis van glas ware, God helpe my!

Myne kleeding, ja, ja, ik wenschte een ander hart te bezitten; maer als ik nu eens zoo gemaekt ben, dat ik geenen armeren dan ik ben, kunne zien: God behoede my!! En zoo liepen Deerks klagten en huichelende deugdentael altoos op denzelfden toon! Aen tasel, in de voorkamer, bekeef hy zyn wyf, dat er te weinig boter in de saus was; in de keuken nam hy een stuk

uit het smeltketeltje, als de vrouw den rug keerde. Aen een armen en noodlydenden gaf hy een oordje meer voor 't pond gezameld brood, en stool dry oordjes op 't gewigt! Met deze korte schets zal men genoeg hebben van dien, Gode zy dank, uitgezonderden booswicht. Zien wy 's mans wederhelfte: Katryn is eene vyftigjarige, maer afgesloofde vrouw. De tros hair, die van voren onder de nevelskap uitsteekt, is meer dan half grys; haer vel is te samen getrokken met klooven en bulten, even als de gegomde ligte stoffen, wanneer zy beregend worden; de rook der keuken heeft zyn uitwerksel zoowel op des wyfs schors, als op de zoldering gedaen: beide zyn ongeveer even zwart. Hare roks zien er zoo vet uit dat - stak zy dezelve in den pot - de koolen vetter zouden zyn dan de Baes die zou wenschen aen de kolenkinken op te dienen. Katryn heeft, om zoo te zeggen, geene wezenstrekken: voorhoofd, neus, pogen, mond en kin, zyn allen van dezelfde kleur; dat wil zeggen dat zy het midden houden tusschen geel en zwart: zietdaer de vrouw van buiten.

Voor het inwendige is zy beter dan zy schynt. Had zy, in plaets van den huichelenden Hein, eenen deugdzamen boerenjongen getrouwd, zy zou eene deugdzame vrouw zyn geworden. De

aenraking met Hein heeft haer zoo niet boosaerdig, ten minste onverschillig gemackt. Met dit alles speelt zy den baes, en Hein Deerks weet dat hy eenen meester 't huis heeft, en gedraegt zich dientengevolge.

Zy hebben twee zonen die volstrekt den vader niet kunnen verloochenen, voor wat de uitwendige vormen betreft. De vader is bezig met hen te fatsoeneren, op zynen leest, voor 't inwendige: Derhalve mag men zich verwachten, dat zy - als de vader - twee gedrochten zullen worden! Wy zyn op den 5 january 1742; het is avond:

Vader, moeder en de twee zoons zitten om de kachel in de voorkamer. Een klein lampken, dat binnen de wyde schouw hangt, werpt eenig dubbelzinnig licht tot aen de kachel en beschynt, half en half, de vier afschuwelyke wezens.

- Al negen ure’ zegt eensklaps Dorus, de oudste zoon, ‘en nog geene klanten! Maer ook is het eene koude van den helschen Satan, wie weet of wel iemand van de vrienden zal komen!’

‘Dan zou hen allen de pest halen’ mompelde Frans, de jongste, ‘indien de kans voorby ging!’

‘Ik geloof my te herinneren - bemerkte de vader - dat ik nog nooit de kachel te vergeefs stookte in het Heilig der Heiligen - zoo heette hy in zynen kring, het dievenkot op eene godlasterende wyze - er zal volk zyn, al vroos het nog erger! ‘Nauwelyks had hy deze woorden geuit, of er viel een geheimzinnig geklop op de nevenvenster. Dorus liep naer de deur, opende dezelve, en er traden, in weinige oogenblikken, twintig kerels binnen: zy gingen door de achterplaets en verdwenen onder den grond!

Zoohaest de klanten binnen 't huis waren, sloot Dorus de deur zorgvuldiglyk, keerde terug naer de voorkamer, waer nog slechts de moeder en Frans aenwezig waren. Hy zegde tot dezen laetsten op eenen genoegzaem stuerschen toon:

‘Hang de lamp aen den hoogsten nagel in de schouw, opdat zy geen licht in huis werpe. Moeder zal ter ruste gaen, middelerwyl strekt uwe ledematen uit op de bank achter de kachel! Een beetje beter opgepast en ons gewaerschuwd, indien iemand binnenkomt, opdat de klanten den anderen weg naer buiten kunnen kiezen; gy hebt my begrepen?’

Ten teeken van ja, sprong Frans op eenen stoel, hing de lamp op de bedoelde plaets, wierp eenen samengevouwden zak op de bank, waerop

hy zyn hoofd leggen zou, vervolgens strekte hy zyne ledematen op het houten leger uit met al de zorgeloosheid van een dier!’

De moeder zocht half tastende de alkoof, kroop tusschen een paer lakens, die al zes weken naer eene waschkuip reikhalsden; zy sliep weldra in, alsof haer geweten zuiver, of slechts een hersenschimmig iets ware geweest! Zy was tot den staet van gedachteloos, zich bewegend werktuig afgedaeld! Van een redelyk schepsel bezat zy nog slechts de uiterlyke vormen! Zy was moeder en vraegde zich niet eens wat zyn, wat doen, wat worden myne kinders!

Dorus had een spintlicht ontstoken, was door de keuken naer de achterkamer gegaen; daer deed hy op zyne beurt de geheimzinnige veêren spelen, trad door het huismeubel, nam het voet-tapytje voorzigtigheidshalve uit de kas; dan sloot hy deze wederom toe, volgde den onderaerdschen gang en trad de twee en twintigste en laetste in de vergadering.

Wy zullen aen den lezer niet alle de persoonaedjes doen kennen, die daer rondom de groote tafel zitten. Reeds kent hy Hendrik, of by verkorting Hein Deerks en zynen weerdigen zoon Dorus: Zy zitten naest elkander aen een hoofdeinde. Aen het ander zit Klaes, dien wy

alreede te Geleen hebben bezig gezien; die Herman en Martha zoo nauwkeuriglyk had afgespied dat hem geene gelaetstrek ontsnapt was. In het midden met den rug tegen de kachel, troont de kapitein der bende in eenen prachtigen zetel, wiens kunstig gesneden hout nooit op de erve der bokkenryders groeide, wiens verveerdiging zy nooit betaelden. Deze hoofdpersoon is een zoo wonder uit- en inwendig samenstelsel, dat wy voor hem eene uitzondering maken willen; liever al de andere in het duister latende, als zynde geene studie waerd.

Steven Doodryk - zoo is zyn naem - mag nog een jongman in den bloei zyner jaren genoemd worden; want zyn dertigste heeft hy nog niet voluit afgesponnen. Zyn zwart hoofdhair draegt hy met eenen zekeren zwier: van achter is hetzelve in een zwart lint gewonden en vormt eenen staert, die op den kraeg des overroks valt. Van de kruin tot op het voorhoofd is het gekloven en naer de beide slapen afgestreken; daer vormt hetzelve twee zware krollen, die de ooren half verbergen

Deze wyze van den hoofdhairbouw te dragen, begunstigt het uitschynen van een hoog en breed voorhoofd, hetgeen eene regte lyn beschryft tot op het punt des neus die als in eenen

zich verwydenden dryhoek op het gezigt ligt, tusschen twee kleine, zwarte en fonkelende oogen. 'S mans kaken zyn van dat bleekkleurige, hetwelk men vertolkt door: onfeilbaer merkteeken van overdrevene wellust! Zyn mond is klein van sneê en welgemaekt; de dunne, bleeke lippen houdt hy met voorbedachtzaemheid een weinig van elkanderen gescheiden, opdat men een paer ryen witte tanden kunne zien. De fyne ronde kin komt vooruit en vormt eene ligte groeve met de onderlip. Geheel de overige lichaemsbouw is in evenredigheid: zyne handen zyn fyn en welgemaekt, zyne voeten klein in betrekking tot de gestalte; want hy is byna zes voeten hoog; maer eerder fyn en ryzig dan sterk gebouwd. De spieren zyn onder eene gladde huid verborgen en niets zegt aen het oog, dat hy buitengewoone magt bezitte; integendeel zyn er weinig onder de talryke bende, welke onder dat opzigt den kapitein niet overleggen zyn.

Dit gebrek aen ruwe magt vergoedt hy eventwel zoo ruimschoots door behendigheid, ondervinding en fynheid, dat ongeveer allen 's mans voorrang erkennen, en om goede redenen: immers zy zyn ooggetuigen geweest van zyne doenkunde of hebben zyne handigheid beproefd!

Zyne hand werpt met de onfeilbaerheid van een werktuig het mes- of dolkpunt, tien stappen verre, in eene opening, waerin men geenen vinger kan steken! Als schermer met den stok, brengt hy aen éénen zekerlyk, aen twee doorgaens, aen dry menigmael slagen toe, juist ter plaetse, die hy te voren aenduidt! Hy slaet hun, by voorbeeld, al de knoopen van overrok en vestje af - van den eersten tot den laetsten - alsof zy met een mes afgesneden waren! Hy treft eene vlieg op hun voorhoofd - niettegenstaende alle bewegingen en afweeringen - zonder de huid aen te raken(1). Met het vuerroer trof hy byna altoos eenen haes in vollen loop, of eenen vogel

in de vlugt en zulks met eenen kogel. Met de pistool schoot hy twintigmael, zonder te missen, op vyf en twintig stappen afstands, in het oog eener pop! By het worstelen zou hy zoowel met de sluwheid van Ulysses, als met de fabelmagt van Herkules gelachen hebben. In dit vak bezat hy zooveel trekken, dat het niemand meer durfde tegen hem opnemen; want de sterksten waren door zyne handen gegaen; doorgaens ter meerdere smart van rug en lendenen! Aenhoudende oefening had de behendigheid boven de ruwe magt geplaetst; de fynheid had het geweld van den troon gestooten. Steven met zynen yzeren wil en onbegrensden hoogmoed, had tot zich-zelven gezegd: ik zal die kerels beheerschen met al datgene, wat den eenen mensch de meesterschap over den anderen geeft, en hy had zyn voornemen uitgevoerd; hy had zyn doel bereikt.

Steven's vader werd, achter Hein Ruyter's vlugt, met eenparige stemmen als kapitein uitgeroepen. Hy bezat alle de hoedanigheden - op zyn Bokkenryders gesproken - welke in eenen hoofdman vereischt werden: geneesheer en heelmeester zonder praktyk; booswicht onder alle betrekkingen; op 't geld azende als Satan op zielen voor zyn verblyf van huilen en knerstanden; en dat alles zoodanig gevernysd door den

uiterlyken schyn van deugd dat deze alleen zigtbaer bleve! Hy wist zich zoo verdienstelyk te maken, gedurende zyn veertienjarig kapiteinschap, dat hy geen oogenblik twyfelde, of men zoude den zoon in de plaets kiezen van den vader! Op zyn sterfbed beval hy Steven aen de goddelooze makkers en Steven werd kapitein; alhoewel hy nog maer vier en twintig jaren oud was.

Gedurende zes jaren bewyst hy dat jong zyn, niet altyd een gebrek is by een opperhoofd. Over geheel Limburg heeft hy eenen ongehoorden schrik verspreid! Afzetten, plunderen en rooven gaen, hand aen hand, met branden en moorden!

Steven is een huichelende booswicht; maer hy weet zyn gelaet zoo te ploeijen, dat men hem het prediken van berouw en boetveerdigheid zou geneigd zyn toe te vertrouwen! Haet en wraekzucht woelen in zynen boezem; maer woelen zy op 't ergste, dan juist zou men hem met een lam vergelyken! Aest hy op roof, brand en bloed, dan schynt hy eerst regt kalm: dan klapt, dan lacht, dan schertst hy! Spreekt hy tot zyne makkers, dan is hy minder mededeeler dan opletter! Dan wachte zich de toehoorder van onoplettendheid! Bespeurt hy iets dergelyks, by dezen

of genen, dien zal hy zes maenden lang als zynen besten vriend behandelen; maer wee hem de zevende! De tyd van wraek is geduldig afgewacht en gekomen! Die hem kennen, houden zich op hunne hoede, wanneer hy begint te grimlachen; zy beven als hy den linken voorvinger tusschen de kin en de onderlip legt; dan met de dry overige vingers en den duim aen den halsdoek speelt.

Een afschuwelyk samengeraepsel van alles wat de hel ooit boosaerdigs uitwierp, levert de persoon van Steven Doodryk op! Zyne makkers gelooven dat hy hen allen bemint, en van hen vnafscheidbaer is; terwyl hy hen allen evenzeer oeracht, ter uitzondering van twee, die hem iets byzonders inboezemen: Deze zyn baes Deerks en Klaes! Den eerste veracht en haet hy met al de magt, waermede een aertsbooswicht kan haten en verachten! Den tweede ontziet hy; want onder de ruwe schors heeft hy de magt en den moed van den leeuw en de sluwheid van den vos geraden! Klaes is nog te versch onder de bende, om met Steven handgemeen geweest te zyn; ofschoon hem de maets wonderen van den kapitein verhaeld hebben, vraegt hy toch niet beter, dan zich met hem te meten en ontziet zich iet hetzelve opentlyk te zeggen. Hy is de eenig-

ste die den hoofdman durve tegenspreken, moet het zyn, of is het zyn gedacht. Klaes neemt echter eenen eerbiedigen toon aen, en Steven is alreede gewoon - wanneer hy iets ontworpen heeft - den makker Klaes met de uitvoering te belasten, zelfs hem veel toe te vertrouwen!

Het hart wordt van benauwdheid bevangen, als men de oogen in die nare en halfduistere spelonk werpt. Eene soort van zevenbekkige jodenlamp hangt boven de tafel, en laet de hoeken in eene halve duisternis. De mergelmuren dragen duizende sporen van kogelen, welke eene nog onbedrevene band in dezelve joeg, met het inzigt om den arm tot moorden te oefenen. Rondom hangen en liggen de werktuigen, die de hechtste muren doorbreken, de sterkste deuren en vensters doorbooren. Het geschemer der lamp valt byna loodregt op de hoofden, en belet dat men de vlammende oogen, de spiegels der ziel, van de roovers zie.

Steven neemt het woord, en zegt:

‘Makkers, wy zyn allen half verstyfd van koude, binnengekomen; ons, echte Bokkenryders, betaemt het niet, als oude wyven, de kachel te belegeren; beginnen wy met door lichaemsoefeningen het bloed te verwarmen. Overigens wil de arm niet buiten gebruik raken.’

Al de aenwezigen knikten, ten teeken van byval, en Steven zegde:

‘Dorus hael vier rottingen by de hand, hier is de sleutel der kas.’

Een oogenblik nadien lagen vier mispelaren stokken voor Steven op de tafel, deze reikte dezelve over aen vier makkers van ongeveer gelyke hoedanigheid. De tafel werd in eenen hoek geschoven en de vier kampvechters traden in het strydperk, en gaven, gedurende tien minuten doorslaende bewyzen, dat zy ervaren waren in de kunst van elkander de armen en schouders te liefkozen.

Op een teeken van Steven hielden zy op, groetten zich en gaven de rottingen over aen vier anderen die hy aenwees. Deze volbragten de stokschermery met niet minder kunst. Eene derde, vierde en vyfde party werden gevormd met hetzelfde gevolg; allen schenen byna even bedreven: met dit onderscheid nogtans, dat baes Deerks, met den veerdigsten te doen kreeg, die hem dan ook meer dan eens deed grynzen, wanneer de stok te hard op deszelfs schouders viel.

De vyf rotten gevochten hebbende, bleven nog slechts Klaes en Steven overig. Beiden wierpen elkander eenen uitdagenden blik toe. Al de Bok-

kenryders waren begeerig te zien, wat er ging gebeuren. Klaes bemerkte het eerst; terwyl hy den kapitein naderde:

‘Wy zyn maer getweeën overig, wat dunkt u meester en baes der bazen?’

‘Dat geene van ons beiden man is om achteruit te deinzen, als 't er op aenkomt aen de makkers een staeltje van onze doenkunst te geven; achter u valt zeker nog te leeren, daer gy nog nieuw zyt onder het getal der uitverkorenen,’ zegde Steven, half spotsgewyze!

‘Kapitein’ riep Klaes met klem, ‘tusschen ons beiden een ernstig gevecht, zoolang tot zich eene overwonnen bekenne! 't Slaen, stampen en stooten zyn geoorloofd; maer het hoofd mag niet aengeraekt worden.’ Pas op - ging Klaes voort, terwyl hy met den stok gewapend in het strydperk sprong en met denzelven vóór en boven zich honderdvormige figuren in het ruim beschreef - pas op, riep hy nogmaels Steven toe, die voor hem sprong en begon te schermutselen; dek uwe schouders meer; myn stok valt hard!’

Nauwelyks waren de waerschuwende woorden gelost, of bom, bom! Twee slagen werden byna gelyktydig gehoord! Beiden waren voor goed getroffen; de slagen waren goed afgemeten!

‘Wel’ vroeg Steven met eenen glimlach, ‘wat denkt gy van de proef?’

‘Indien uwe schouder klappen kon, zy zou een woordje lof op mynen rotting werpen,’ antwoordde Klaes, terwyl hy zyne oogen op die van Steven gevestigd hield!

Klaes ondekte den linken schouder een beetje: bom, deed Steven's rotting oogenblikkelyk, maer nog had hy den stok niet boven het hoofd, of bom! viel Klaesens stok op Stevens regten schouder! nogtans met veel meer gedreun!

‘Dek uwe schouders,’ riep Steven, ‘gy verstaet de kunst niet en levert een stierengevecht!’

‘Ten bewyze,’ hernam Klaes bitsig, ‘ik laet u eenen slag op myne verharde schouders toebrengen, die my het uitwerksel doet van eenen vliegensteek. Daerentegen betael ik u met eene muilpeer, die in vergelyking op uwe maegdenschouders, zoo wat op eenen horselstrael moet gelyken.’

Steven beet zich op de witte lippen, glimlachte, en riep: ‘Op uwe hoede!’ Zyn stok speelde op eene bewonderensweerdige wyze voor de oogen van Klaes. Al de omstaenders gaepten met opengespannene oogen en mond naer die ernstige, hardnekkige worsteling van behendigheid.

Klaes verwachtte zich aen eenen verraderlyken trek en ging verweerend te werk. Steven met de snelheid van eene bliksemstrael, sprong, onder het schermen, byna tegen het regte been van zynen tegenstrever, en bragt hem den valschaerdslag toe van onderen. Klaes zou denzelven vermeden hebben met zyn linker been achter het regter te brengen, maer hy had den tyd niet. Hy stiet met zyne regter knie, die eenen elleboog beschreef tegen Steven's onderbuik en beiden tuimelden achterover legen den grond.

Beiden waren even bedwelmd, maer stonden tegelyk regt, maekten min of meer wringingen: niemand eventwel sprak van 't gevecht te staken! Zy naderden zich andermael, beiden met dezelfde gevoelens bezield; maer hoe verschillende van uitdrukking! Steven had slechts eenen glimlach op den mond; Klaes, het vuer der wraek in de oogen!

‘Op uwe hoede,’ riep deze laetste! Oogenblikkelyk begon een stokkenspel wiens gelyk men nog nooit had gezien! Klaes sloeg en stiet beurtelings met den stok en stampte met de voeten! Zoo pylsnel waren zyne bewegingen, dat Steven niet genoegzaem konde afweeren; deze kreeg het zigtbaer te kwaed; maer eensklaps deed hy eene beweging met de hand, alsof hy

iets zaeide; plotselings liet Klaes den rotting vallen, terwyl het als eene hagelbui van slagen op zyne armen, zyne schouders en zynen rug regende! Hy wreef zich de oogen met beide handen en brulde als een razende mensch uit:

‘Ik ben verwonnen door eenen verrader, door eenen schelm!’

‘Wat, zoudt gy zeggen dat ik een verrader, een schelm ben, riep Steven uit en greep Klaes om het lyf, als om hem tegen den grond te werpen! Deze eventwel was een beetje van de bedwelming teruggekomen; stak, rap als de wind, zyne armen onder die van Steven, ligtte hem van den grond op, en sloeg des kapiteins beenen tegen de kachel, met zooveel geweld dat dezelve door de kamer rolde en de gloeijende kolen over den grond lagen.

De Bokkenryders sprongen toe en scheidden de beide tegenstrevers oogenblikkelyk!

Geene vyf minuten waren verloopen, of de kachel stond wederom te branden; de tafel besloeg hare eerste plaets en alles was zoo kalm - in schyn ten minste - dat Steven tot Klaes trad met geheel den uiterlyken schyn van een opregt berouw en tot hem zegde:

‘Kom, Klaes, geeft my de hand, wy zyn gemaekt om vrienden te zyn en geen van

ons beiden is overwinnaer, noch overwonnene; geef my de hand en geen woord meer tusschen ons!’

Klaes - die middelerwyl een ontwerp in zynen bol smeedde - greep de aengebodene hand, schudde dezelve, zeggende: ‘Kapitein, gy hebt my de oogen vol snuif geworpen; daeraen zyt gy de overwinning verschuldigd. Gy hebt wel min of meer tegen onze bespreken - van het hoofd niet aen te raken - gehandeld; maer de trek is zoo welgevonden en tevens zoo leerryk, dat u dezelve volgaerne en van harte vergeven is!’

Dit voorval had een einde gesteld aen de oefeningen; Steven ging den zetel bekleeden; de vergaderde leden namen hunne oude plaetsen in, de beraedslagingen begonnen:

‘Laet eens hooren,’ zegde de voorzitter tot de leden, ‘of de jagthonden wild geroken hebben; de jagers vragen niet beter dan hunne schoten te lossen.’ By deze woorden vraegde hy achtervolgens aen de aenwezigen wat zy te openbaren wisten. Deze - meest allen hoofden van onderafdeelingen - deden opgaef van de huizen, waer geld aenwezig was, of op zeker tyden moest aenwezig zyn, met byvoeging van de middels van list en geweld, welke moesten aengewend worden om den buit te bemagtigen.

Daer de lezer weinig belang heeft, om met dit alles bekend te zyn, stappen wy over deze verhandelingen heen, ten einde regtstreeks naer datgene te gaen, wat met ons verhael in mindere of meerdere betrekkingen staet.

‘Eindelyk’ zoo sprak Steven, ‘komt de beurt aen onzen vriend Klaes: ik hoop met grond, dat hy, gedurende de dry laetste weken, noch doof, noch blind is geweest! Laet eens hooren vriend, roer het blad(1) eens ter deeg; wy luisteren met al onze ooren!’

Klaes had den tyd gehad, om zich te bezinnen: hy kende den kapitein, eensdeels van wege deszelfs vader, ten andere van zich zelven, alhoewel hy nog versch onder de raedsleden zat. Hy had besloten zyne strikken derwyze te spannen, dat hy twee vangsten in eenen trek dede.

‘Kapitein, gelief te gelooven, bid ik u’ bemerkte Klaes met eene nederigen toon ‘dat ik noch doof, noch blind was: ik heb gevrybuit integendeel, en de oogst is overvloedig geweest!’

Hier staken de Bokkenryders de ooren op; Klaes ging voort:

‘Over ongeveer twintig jaren, had de Maetschappy der Bokkenryders eenen kapitein, met name Hein Ruyter: die man vergat zyne pligten, vervalschte zyn woord en zynen eed, hy werd verrader, valschaerd, lafaerd: hy nam de vlugt en ging te Geleen woonen onder den naem van Joos Hendriks! Dal weet gy allen ongetwyfeld, niet waer?’

‘Dat weten wy,’ zegden de nieuwsgierig gewordene Bokkenryders, als uit éénen mond.

‘Wanneer myn vader - dat de man in vrede ruste - den meineedige ontdekte, dan wreekten de Bokkenryders tegen hem de gezworene engeschondene trouw; zy verbrandden Hein's of liever zyns heeren hofstede, niet waer?

‘Ja’ onderbrak de kapitein met eene mauwende stem ‘en voeg nog by, dat Hein met vrouw en beide kinderen in de hofstede verbrandden; zy vonden er eene dood zoo als verraders die verdienen. Zoo sterve ieder verrader door de handen der Bokkenryders.’

‘En indien ik eens zegde, dat noch Hein, noch zyne vrouw, noch zyne kinderen verbrand zyn’ bemerkte Klaes, terwyl hy de stem van Steven nabootste?’

‘Ik zou u naer bewyzen vragen,’ hernam deze met ernst, ‘myn vader bestuerde den togt, hy verzekerde nog op zyn doodbed - terwyl hy over myne aenstaende verpligtingen sprak - dat zyn voorganger met geheel zyn huishouden in de vlammen was omgekomen.’

‘Hein, de verrader stierf over vyf jaren te Geulle’ deed Klaes; ‘zyn wyf overleefde hem nog vier jaren en hunne beide kinderen zyn zoo weinig omgekomen, dat ik hen beiden in beenderen en vleesch gezien heb, nog over zes dagen. Op Kersmis bevonden zy zich te Geleen: de zoon, Herman genaemd, werd by die gelegenheid broodjeskoning. De zuster is wel de schoonste meid, die ooit over onze spaensche gebergten huppelde! Van myn geheel leven heb ik zoo volmaekt schoon wezen niet gezien! Zie, kapitein, ik aenzie u voor een getrouw Bokkenryder, voor een sterk hoofdman, maer om uwer eere wil, zou ik niet wenschen, dat gy Martha Ruyter - of zoo als zy thans heet, Martha Lemmens - onder de oogen liept! Ik houd my overtuigd dat, moest gy de Bokkenryders wreken op de beide kinderen eens verraders, gy zoudt den broeder sparen, om der zuster wille. Wat deze laetste betreft, ô! dit spreekt van zelfs: Samson zou al aenstonds voor de voeten liggen

van Dalilah! Neem het my niet kwalyk, kapitein, maer vooraleer ik zegge, waer het wild schuilt, moet gy my beloven, dat gy niet op hetzelve zult afgaen: wy hebben uwen persoon te noodig en te lief om ons aen zulk gevaer bloot te stellen! Want ziet gy ooit het meisje, dan zyt gy voor ons verloren!’

Klaes zweeg, om te zien welk uitwerksel hy had te weeg gebragt. Niemand sprak; want men had by de laetste woorden des zoons van Rodolf bemerkt, dat Steven de kin tusschen den voorsten en de andere vingers geplaetst had en den halsdoek krampachtiglyk verscheurde. Na eene poos had hy zyne kalmte weder gekregen en sprak met eene bewonderensweerdige koudbloedigheid:

‘Klaes, ik geloof al wat gy aengaende Hein Ruiter en zyn huisgezin hebt verhaeld, om reden dat gy u zekerlyk van de waerheid hebt overtuigd. Tot daer is alles wel; maer uwe veronderstellingen zyn zoo onregtveerdig als ongegrond: onregtveerdig; want gy legt my eene aentyging ten laste, die niets min dan zeker is. Ongegrond; want ik neem hier plegtiglyk de verbindtenis op my, van de maet-schappy der Bokkenryders op eene schitterende wyze te wreken!’ Deze woorden uitende, strekte

hy de regte hand over de tafel uit en voegde dan by:

‘In tyd van vier maenden is Herman Ruiter, of Lemmens, ook Bokkenryder; wat meer is, ik breng hem en de zuster levende in deze vergadering! Gy zult allen over hun lot uitspraek doen! Het slach van dood, dat gy zult uitdenken, zullen zy sterven! Zietdaer de eenigste wraek die ons past; zy zal voltrokken worden, of ik, Steven Doodryk, wil voor eenen lafaerd, voor eenen vuigen kerel gehouden worden!’

‘Nu Klaes’ zegde hy tot Roodolf's zoon ‘wys my de plaets aen, waer de beide kinders van Hein woonen, opdat ik - te rekenen van morgen - myne netten kunne spannen.’

Klaes verhaelde nu alles wat hy aengaende de familje van Hein Ruyter, sedert veertien dagen, had ingezameld; hunne levenswyze, betrekkingen met den pastoor en met de familje Jansen van Lutterath! Klaes jubelde innerlyk: hy ook had zyne rol te spelen, want Steven mogt niet zegepralen; liever wilde hy Herman en Martha redden! Hen alle dry doen omkomen; zietdaer zynen hartewensch!

De stof was afgehandeld, en, om kort en goed af te breken, deed Steven opmerken, dat de makkers zich den zesden mei zouden in het

geheugen prenten; op dien dag moest alles volbragt zyn, wat hy, aengaende de bewooners van den berg beloofd had.

‘Makkers’ zoo ging hy dan voort ‘ik heb de openbaringen van dezen avond zorgvuldiglyk aengestipt; ik zal de voordeeligste togten in studie leggen; my, zooveel ik kan, met eigene oogen overtuigen, alvorens aen het werk te gaen. Ondertusschen is, in den tegenwoordigen staet van zaken, eene strooptogt allernoodzakelykst. Luistert wel naer myne woorden, en prent dezelve in uw geheugen.’ Steven hield de volgende redevoering:

‘Makkers, is het noodig van u binnen te brengen, dat de Bokkenryders dagteekenen van 't oogenblik dat het eenen schraepzuchtige in 't brein kwam van eene haeg rondom eene plek grond te plaetsen, en te zeggen: Wat daer binnen begrepen is, behoort aen my uitsluitelyk. Dat weet gy allen; maer is het waer dat die booswicht navolgers vond, het is niet min waer, dat zich door alle tyden heen, mannen opdeden, die door woorden en daden protesteerden tegen de aenmatigingen der goedbezitters, en deze kunnen geen verjaard regt inroepen! Zy hebben het openbare geweld, het zweerd van de wet - zoo noemen zy het - voor hen, aen ons blyft anders

niets dan list en verdoken geweld! Mogen wy deze gebruiken tegen de samengezworene ryken? Ik houd staende van ja; de voorbeelden ontbreken niet! Het joodsche volk was in Egypte tot zweeten en slaven gedoemd; wanneer zy het land verlieten, was het hun geoorloofd mede te nemen wat onder hunne handen viel! De Romeinen erkenden het algemeen regt op den grond en bragten de wet over de verdeeling der akkers in voege! De zoon Gods kwam op aerde en sloeg aen het uitsluitelyke bezilregt den bodem in, wanneer hy gebood, dat niemand meer mogte bezitten dan hy voor zyn alledaegsch bestaen noodig heeft! Hoe volbrengen de ryken dit gebod? De schynheiligen! Zy hebben, geheel den dag door, de woorden in den mond: geef ons heden ons dagelyksch brood: en voor de toekomende eeuw, voor de kinderen van hunne kinderen, schrabben zy te samen! Voor den bedelaer eventwel die om een stuk brood vraegt, hebben zy anders niets dan eenen: dat God u helpe! Ons bestaen is derhalve dubbel nuttig: wy protesteeren tegen de onwettelykheid en wy brengen de schatten in omloop, die de vrekken anderszins laten beschimmelen! Baden zy zich in weelde en rykdom, wy jagen hun toch ook eene heilzame vrees in het hart! Wy herinneren

hun, by ieder bezoek, dat de goederen der aerde vergangelyk en verliesbaer zyn! Wy doen hun gevoelen hoe het met den armen duivel geschapen staet! Zietdaer de vraeg van regt en billyk-heid voor goed bewezen; denken wy nu aen ons zelven. Altoos en overal geloofde men, dat wy een verbond met Satan hebben aengegaen; dat geen schuilhoek voor onze oogen verborgen is; dat geene muren, geen yzer, geen stael tegen onze aenvallen kunnen bestan; dat geen afstand ons een minuet ophoudt; dat de duivel ons, op eenen wenk, op eenen wensch door de lucht voert, op helsche bokken met vreeselyke hoorns; dat ons de duivel beschermt en bewaert tegen alle geweld, tegen alle listen en lagen! Welaen dat heilzaem vooroordeel was onze beschermengel; men begint ongeloovigen te ontmoeten: dat moeten wy verhinderen! Wanneer het eenmael algemeen werde aengenomen, dat wy slechts menschen zyn, in vleesch en beenderen, aen anderen gelyk: op datzelfde oogenblik is het met de maetschappy der Bokkenryders gedaen! Dan betrappen wy meer kogelen dan schyven, en daervan is myn lyf een aertsvyand, zoowel als het uwe: een vel vol gaten is maer schadelyk om looijen! Reeds word ik verdacht gehouden van uw kapitein te zyn:

dit vermoeden moeten wy op eene schitterende wyze logenstraffen; toekomenden zondag te middernacht gaet gy myn huis bestelen, onder den tyd, dat ik my in huis bevinde, zult gy my koorden en binden!!’

By dit voorstel, waeraen zich de makkers zoo weinig verwacht hadden als aen hunnen plotselyken dood, gaepten zy den kapitein aen, en bezagen elkander met verbaesdheid!

Zy doorgrondden de ontwerpen van den sluwen Steven niet; ééne nogtans onder hen - en deze was geene andere dan Klaes - begreep dat er meer moest onder schuilen, dan de gewaende faem van den hoofdman der bende te vernietigen; want - dacht hy by zich zelven - nooit is de kerel zoo kiesch geweest, dat hy eenen zwavelstok zou hebben opgeofferd voor den goeden naem, waervoor hy overigens bevryd is: ik wil zien!

Klaes was ook de eerste, die het woord nam en opmerkte, dat hy niet zinnens was te nemen, wat hy wist niet te kunnen behouden.

‘Wie zegt u, Klaes, dat gy niet kunt behouden, wat gy zult nemen?’

‘Wel, kapitein, uwe hoedanigheid van hoofdman en Bokkenryder zeggen 't my! Wy gelyken ons allen, onder 't opzigt van kouden, zoowel als van nemen!’

De opmerking van Klaes werd gegrond gevonden door de makkers; deze stemming ontsnapte geenszins aen Steven: diensvolgens hernam hy:

‘Makkers, het is aen Klaes geoorloofd te peinzen, wat hy wille; ik zal u eventwel gaen overtuigen, dat het my ernstig gemeend is. Toekomenden zondag 's nachts, op slag van twaelf ure, breekt gy in myn huis, neemt alles wat goed is om hebben en houden! Ik gebied het u in myne hoedanigheid van hoofdman! Die later ooit spreekt van weder te geven of weder te eischen, zal tienmael tusschen de makkers spitroede loopen, zonder uitstel en zonder genade! Is het nu klaer genoeg, makkers?’

‘Indien gy het gebiedt, kapitein, zoo is het aen ons te gehoorzamen’, merkte de rosse Dirk van Hulsberg op, ‘anderszins is het goed der Bokkenryders voor de makkers heilig: als de wolven zich onder elkander verscheurden, dan hadden 't de jagers te schoon!’

Klaes, die zich een oogenblik bedacht had, viel nu in de rede en zegde:

‘Makkers, indien de kapitein er op bestaet om bestolen te worden: welaen, laten wy dan inbreken; zoo hier en daer iets, toch niet veel medenemen! Hy is dezen avond al te edelmoe-

dig: nogtans heeft hy het ook zoo gemakkelyk niet verkregen, om het zoo maer lieverlede het venster uit te smyten. Ik stel voor, dat wy ieder slechts een stuk huisraed medenemen, alsmede dat wy onder ons één en twintigen gaen, zonder nog iemand by ons te roepen: wy zyn volks genoeg voor zulke zending!’

‘Aengenomen,’ riepen al de Bokkenryders, en de kapitein onderwierp zich aen den algemeenen wensch, ofschoon hy niet te best gestemd scheen.

De beraedslagingen zyn ten einde, de zitting is gesloten - zegde Steven, terwyl hy een gouden zakuerwerk voor den dag haelde dat elf ure aenkondigde - Dorus, riep hy den zoon van baes Deerks toe, ontsluit den kelder en breng wyn naer believen voor den dag: wy mogen nog wel pompen, vooraleer wy de flesschen van den Scholtis van Schinnen geledigd hebben! En die van den Deken; nu dien zullen wy later proeven!’ Dan zegde hy tot den baes:

‘Wat hebt gy te eten, Hein Magerekost (een spotnaem dien hy hem schertsende gewoon was te geven) laet eens hooren, aertsschynheilige strooper uit de gans!’

By deze spotterny stieten alle de Bokkenryders eenen schaterenden lach uit.

Wanneer de bui over was, noemde Hein op:

‘Primo, eenen kalfsbout.’

‘Goed,’ zegde Steven.

‘Secundo, gekookte braed worst.’

‘Ook al goed, als uw wyf ze niet gemaekt heeft.’

‘Tertio, eenen gebraden haes, dien Dorus gestropt heeft.’

‘Nog beter, daerby smaekt een glas wyn. Gy kent het liedje van den haes, Hein?’

Deze deed een teeken van neen.

‘Wacht’ zegde Steven, die zyne lieve, toch een beetje verslapte stem, wilde doen bewonderen:

 
't Armmoedig hazelyn loopt door het veld,
 
Men wil hem aen het leven met geweld,
 
By dagen en by nachten,
 
Gaen zy naer hem met krachten.
 
Zy trachten naer het leven myn,
 
Ben ik geen rampzalig dierlyn.
 
 
 
De koning en de koningin zeer schoon,
 
Zy dragen wel myn huid op hunnen troon;
 
Om handen en om armen,
 
Waermeê zy zich verwarmen;
 
Zy drinken over my zoeten wyn,
 
Ben ik geen rampzalig dierlyn?

‘Kapitein, gy hebt de tweede, derde, en vyfde strofen achtergelaten: die zyn juist de schoonste,’ merkte Hein op.

‘Baes Watersoep, gy zyt altoos dezelfde: leugenaer tot in de onverschilligste zaken! Aenstonds gaeft gy te verstaen dat gy het liedje niet kent, nu doet gy bemerken, dat ik drie strofen hebbe uitgelaten. Baes Mengelbier, indien gy ooit kennis maekt met de strop, gy zyt in staet - uit gewoonte van liegen - in de andere wereld te vertellen, dat gy van liefdadigheid u hebt laten omkomen.’ Zulke trekken werden altoos toegejuicht; want baes Hendrik had vele vyanden en geene vrienden onder de bende: iets waeraen hy zich ook weinig liet gelegen liggen, als zy maer verteerden!

‘Hebt gy nog iets,’ vraegde Steven, ‘om eten, noem het en dat aenstonds opgedischt worde!’

‘Er zyn nog wafelen, gezodene eijers en een koningskoek.’

‘Zoo, zoo, breng dan op, en dat de koningskoek het laetste kome, wy zullen eenen koning kiezen.’ Deerks verdween met de rapheid zyner vier en vyftigjarige beenen! De tafel werd bezet met een groot aental toegelakte flesschen; Steven zelf haelde uit een koffer twee en twintig

lepels, even zooveel vorken en messen, en legde die op tafel: lepels en vorken waren van het fynste zilver vervaerdigd en droegen slechts eenen naem; want in één en hetzelfde huis waren zy gestolen! Weldra stonden kalfsbout, braedworsten, haes, eijers en wafelen op den disch; zy werden aengerand door mes en tanden, met zulken grooten uitval, dat enkelyk nog de beenderen overbleven! De flesschen ledigden zy met zooveel rapheid, alsof het vocht in eenen kolk werde gegoten!

De overvloed van het hoofdige druivensap was alleen in staet het diepe stilzwygen te doen ophouden: vier dozynen flesschen waren geledigd, wanneer Steven aenmerkte dat, als de katten muizen, zy niet gewoon zyn te mauwen!

‘De vergelyking riekt wel niet naer den kapitein modepop’ viel Klaes in, die gebaerde alsof hy dronken was, terwyl hy zich met voorbedachtzaemheid nuchter hield ‘maer, daerom is zy niet te minder waer! Makkers, ik stel voor dat wy op de gezondheid drinken van onzen hoofdman; met byvoeging dat wy vroome wenschen vormen voor 't slagen zyner onderneming!’

Allen stonden regt en gingen tot den hoofdman aenstooten, onder deszelfs oogen hunne gla-

zen ledigende, waerna zy eene buiging maekten en naer hunne plaets keerden!

Als deze pligtpleging ten einde was, stond Steven op en zegde:

‘Vrienden, daer ik u allen eveneens bemin, stel ik niemands gezondheid in 't byzondere voor; maer baes Hein heeft gezorgd voor eenen koningskoek: wy gaen onder ons den koning kiezen; die de boon krygt zal 't zyn. Drinken wy vooruit op de gezondheid van onzen aenstaenden koning!’

Men hoorde eenen eenparigen glon, glon en de twee en twintig glazen waren geleegd, dan weêrgalmde het nare verblyf van 't gebrul: Leve de Koning!

Eene groote tinnen schotel verscheen op den disch; op dezelve lag de koningskoek alreede in zoovele stukken gesneden als er leden aenwezig waren. Men wierp eenen doek over den koek, de schotel draeide eenige keeren rond op tafel en te beginnen met Steven, nam ieder een stuk van onder den doek. Wanneer de stukken rondgedeeld waren, begon ieder het zyne te onderzoeken: in dat van Klaes stak de boon!

De glazen werden op nieuw gevold; Klaes zette het zyne aen den mond en alle de Bokken-

ryders riepen jubelende uit: ‘De koning drinkt, leve de koning!’

De nieuwgekozene koning en de kapitein wisten van weêrskanten zoo wel te veinzen, dat al de makkers geloofden dat zy betere vrienden waren dan ooit.

Ondertusschen kwamen gedurig nieuwe flesschen by; de roovers vraegden kaerten en leerlingen; het spel begon, verlevendigde zich langs om meer. De winners dronken van blydschap, de verliezers van spyt. Men zong, men jokte, tierde, zwoer en vloekte; het nare rooversverblyf was in eene hel veranderd, waerin de verdoemde geesten hunnen sabbath schenen te houden. Al die mannen, waeronder er zich verscheidene bevonden, die buitengewoone geestvermogens bezaten, waren beneden de vuilste dieren gedaeld, zy hadden nog slechts de gedaente van redelyke wezens.

Wenden wy voor 't oogenblik onze blikken af van dat pandemonium, hetgeen de menschheid tot schande zoude verstrekken, indien zy konde verantwoordelyk zyn voor eenige uitgezonderde booswichten, die geheel de geestvermogens en lichaemskrachten, waermede de voorzienigheid hen bedeelde, besteden om onnoozele en ongelukkige menschen in tygers te herscheppen; om

het goed en bloed van een andere te overweldigen en te vergieten!

Zeggen wy evenwel hier - om die godvergetene wezens in eenen trek af te schilderen - dat de uitspatting tot de vieren werd voortgezet; alswanneer zy op bevel van hunnen kapitein twee uren moesten slapen. Hy zelf betrok het bed in Hein's achterkamer; de Bokkenryders wierpen zich op tafels, stoelen, zelfs op den grond. De Baes bleef waken, tot op slag van zes ure: hy wekte de roovers en deze slopen uit het huis en nog eer de dag aenbrak, hadden zy allen - de eene hier de andere ginds - zich ter vroegmisse begeven! Zoo waren zy afgerigt, de goddeloozen: niemand predikte meer eerbied voor eens anders goed dan de Bokkenryders; terwyl zy dag en nacht zich het brein pynigden, om op alle wyzen de bezitters af te zetten! Van de uitspatting, waer zy roof en moord hadden ontworpen; van den waschbak waeraen zy het op de handen gespatte bloed hadden afgewasschen, snelden zy naer Gods tempel, ten einde de menschen te verblinden en den regtveerdigen God te tarten!

Stappen wy thans over de tusschengebeurtenissen, ten einde te zien, wat de kerels den volgenden zondag 's nachts gaen verrigten.

Niet verre van Schinnen, tusschen twee bergketenen, murmelt een zachtjes voortkabbelend beekje, te midden van heerlyke meerschen (beemden): een betooverend oord in de lente, zomer en herfst; maer vervelend in den winter, als beek en meérschen overdekt zyn met eenen ysspiegel; als sneeuw en ysel in grove vlokken aen boomen en heesters hangen! Tegen de beek ligt een huis, waervan de vensters verzekerd zyn door zware yzeren staven, die eerst sedert een jaer verdubbeld zyn geworden in getal. Naer de beekzyde ziet men eene sterke deur, waeruit men met trappen afklimt tot aen het water; hetzelve heeft slechts eene verdieping en is met zwartbruine pannen gedekt. Voor de ingangdeur liggen bloemperken; aen de regte zyde bevinden zich peerden- en wagenstallen; aen de linke de schuer. Van voren langs den weg is eene groote groene ingangpoort, waer op een wit bourgondisch kruis geverfd is. Vooraen binnen de poort, bevindt zich de mesthoop en naest de poort tegen de straet staet de koestal. Men ziet hier by den eersten oogslag de bloeijende boerenneering. Nogtans is deze wooning de eigendom en 't verblyf van Mynheer en Meester Steven Doodryk; want hy is te gelyk landbouwer, groote goedbezitter, heelmeester, geneesheer en

- zoo als Klaes 't gezegd heeft - modepop, die om eenen bevalligen knoop in den halsdoek te leggen, een uer zou voor den spiegel staen te verspillen!

Voor het huis, in het hangen van het gebergte, staet eene boerenwooning van weinig aenzien, waer een druppelken wordt geschonken. Alles is daer zorgvuldig gesloten en geen licht laet zich noch van verre, noch van naby bespeuren. De klok slaet het half uer voor middernacht; er valt een ligt geklop op 't venster, waer de baes slaept; deze springt uit het bed - hy was niet ontkleed - en opent met eene voorzigtige hand de voordeur. Als schaduwen sluipen vier kerels in huis, eenige minuten later worden zy nu door dry; dan door vier, door vyf en eindelyk nog door vier andere gevolgd.

Al de Bokkenryders, ter uitzondering van den kapitein, die wy in de spelonk hebben vergaderd gezien, zyn aenwezig. Allen zyn voorzien van werktuigen en wapenen. Men legt in alleryl een vuer aen, zy verwarmen hunne koude ledematen en onder dien tyd wordt er beraedslaegd, hoe en waer men zoude inbreken. Baes Thys, als gebuer, stelde voor langs de waterdeur in huis te dringen. Klaes wilde, men zoude de groote poort met eenen balk uit de hangsels werpen, dan

het dienstvolk binden en het huis op zyn gemak afstroopen. Men nam het voorstel van Thys aen; oogenblikkelyk sloeg de klok middernacht; de roovers vermomden zich, en eenige minuten nadien gingen zy op het ys over de beek en stonden voor de waterdeur.

Dezelfde voorzorgen werden gebruikt, alsof het geen besprokene diefstal ware geweest, dien men ging plegen: schildwachten stonden uitgezet, met 't geweer in de vuist; eenige plakten hunne ooren tegen den muer aen alle kanten des huizes, ten einde te luisteren of zich geene beweging liet hooren!

Onder dien tyd ruischte zachtjes een middelpuntboor door de deur; in min dan eene half uer nam men een stuk uit dezelve, dat eene opening maekte, waerdoor een man kon kruipen. Baes Hein moest er door; weldra ging de deur open en zeventien Bokkenryders drongen binnen het huis van hunnen hoofdman! Verscheidene lichten werden ontstoken; dan verspreidden zich de roovers door de vertrekken, bonden de meiden, de knechten - die in huis sliepen - zelfs den kapitein met koorden de handen en voeten vast en wierpen de beddingen op hen! Steven verweerde zich als een leeuw; schreeuwde, tierde, maer te vergeefs; hem ook

stopten zy eenen dock in den mond en het getier hield op, om goede redenen: Klaes en Hein hadden hem onder de handen gehad!

Wy zullen niet ondernemen uit te leggen, welken invloed de buiten den mensch bestaende voorwerpen op zyn gemoed te weeg brengen; althans bleek het aldaer, dat het zien van kostelyke voorwerpen by de roovers alle ander gevoel, dan dat van hebben en zich aenmatigen geheel en gansch uitdoofde! Zy peinsden niet eenmael, dat zy by hunnen hoofdman hezig waren met stelen, zoodanig zwom de schraepzucht boven, hunne oogen verzwolgen de kostbaerheden; men rukte ze elkander uit de handen!

Een Bokkenryder was er evenwel onder hen die aen dat alles dacht: het was Klaes.

Deze liep alle de vertrekken af, doorzocht alle koffers en kassen en matigde zich niets aen; nam hy nog hier en daer eenige voorwerpen, om zyne makkers te blinddoeken, hy wierp dezelve weldra wederom van zich weg met verachting! Eindelyk bleef hy eene poos moedeloos stil staen, legde eene hand tegen zyn brandend voorhoofd, als om zich te bezinnen. Plotselings haelde hy zynen loop naer de plaets, waer Steven naest zyn bed gebonden lag; sprong in den bedstoel; begon bedding, matras, kussens en hoofdpeluwen

in het vertrek te werpen; in een woord hy ledigde geheel den bedstoel, zonder dat by vond, wat hy zoo halsstarrig scheen te zoeken! Half razend van spyt over zyne teleurstelling, trad hy buiten den bedstoel, greep denzelve in eene krampachtige beweging vast, als om zich tegen de planken te wreken en schudde het meubel met geweld! Eensklaps hoort hy iets op den planken vloer vallen; hy zoekt, en vindt eene blikken doos, die tusschen het ledekant en den muer was verborgen geweest!

Steven, wien men wel deugdelyk den mond, maer niet de ooren verstopt had, deed, op het hooren vallen der doos eene wanhopende pooging om het bed, waeronder hy lag, van zich te weeren en minstens te zien, wie het eenigste voorwerp, waervan hy niet wilde scheiden, wegdroeg; maer te vergeefs! Klaes was verdwenen met de rapheid van den wind; geene zyner makkers had eene doos in zyn bezit gezien: immers was hy de laetste om het huis te ruimen!

De Bokkenryders keerden ieder naer zyne wooning terug, met eenen aenzienlyken buit beladen. Klaes droeg eene blikken doos onder den arm; snelde blygemoed naer huis en herhaelde onderwege honderde keeren, terwyl hy met een helschen glimlach de doos tegen zynen

boezem drukte: ‘Nu willen wy eens zien, kapitein modepop, of gy niet uwen meester hebt uitgedaegd; dan moogt gy nog tienmael fynder zyn!’

Zoodra Klaes t' huis kwam, nam hy eene spade, dolf eenen put in den koestal en stak er de doos in. Met eene buitengewoone omzigtigheid, deed hy zelfs alle sporen verdwynen van de versche delving. Klaes zegde dan tot zichzelven: ik heb eenen goeden nacht gehad en mag nu te bedde gaen! Weinige minuten nadien lag hy te ronken als een beer.

Sedert een uer waren de Bokkenryders verdwenen, en nog niemand der geknevelden had het zoo verre kunnen brengen, dat hy losgeraekte. Meester Steven had, wel is waer, met de tong den doek uit den mond gestooten; had zich van onder de bedding gewenteld; was dan beginnen te tierenen om hulp te roepen! Maer die hem hoorden, bevonden zich in huns meesters staet: het waren de dienstboden en zy ook lagen op den grond op den vloer, met de voeten te saem, en de handen op den rug gebonden. Nog langen tyd zouden zy in dien neteligen toestand zyn gebleven, indien niet omstreeks de vier ure van den morgen een landman der omstreek ware aen het huis gekomen den heelmeester roepen,

ten einde den baes Hein Deerks van eene beenbreuk te genezen! Eenen geruimen tyd belde de man, zonder dat men de poort kwam openen: plotselings hoorde hy een noodgeschrei, dat van binnen 't huis kwam! Hy liep naer de buitenvensters van den peerdenstal; een knecht ontwaekte; een weinig nadien liet hy den man binnen en te samen wilden zy de huisbewooners ter hulpe snellen! Zy klopten en stampten evenwel op eene doovemans deur, of liever de bewooners waren al hoorende doof. De knecht nam eene ladder, klom aen het slaepvenster zyns meesters, riep dezen toe en vraegde wat er scheelde.

‘Ik ben bestolen’ riep Steven ‘wy zyn allen gekneveld, zoek er moet ergens eene opening gebroken zyn; spoed u rap naer binnen!’

Na eene poos zoekens, vonden de twee mannen de achterdeur ongesloten, zagen de geboorde opening, liepen in huis en ontbonden meester en dienstboden!

‘O de Bokkenryders, de Bokkenryders!’ schreeuwde meester Steven, - terwyl hy zich rekte en wrong, want hy had een ongemakkelyke uer doorgebragt - ‘Jan, gy moet oogenblikkelyk tot den Scholtis gaen, opdat hy met de geregtsdienaers kome protocol opmaken van

't feit!’ Dan vielen zyne oogen op den bezoeker: hy verschrikte onwillekeurig en vroeg op eenen ontstelden toon, wat hy daer te doen hadde?

Deze verhaelde de oorzaek zyner komst; waerna meester Steven met eene gemaekte belangstelling deed:

‘Waer en op welke wyze is dien armen kerel dat ongeluk overkomen?’

‘Baes Hein,’ antwoordde deze, ‘ging dezen nacht aen zyn peerd voeder geven, deed eenen misstap, viel en brak zyn been!’

Dat dit antwoord zooveel leugens als woorden bevatte, zal de lezer des te beter begrypen, als hy zich wil herinneren dat baes Hein, een uer en half te voren, by de dieven was, en Steven hielp knevelen en binden.

De kerel uitte zyne leugens om der dienstboden wille; want hy ook, bevond zich onder de bende. Wat meer is, hy kende de ware oorzaek der beenbreuk. Hy, Dorus en Hein, volgden denzelfden weg, en waren als ezels geladen, alswanneer deze laetste eenen valschen stap deed en zyn been brak. Hy wist dat Dorus den vader op de schouders had genomen en hem naer huis had gedragen. Hy zelf had al het gestolen goed verborgen, alvorens tot den heelmeester te gaen.

Met voordacht had hy zooveel gedruisch gemaekt, den knecht gewekt en den onwetende gespeeld. Niemand wist dit beter dan de heelmeester; de beide monsters verstonden zich.

Voor eenig antwoord, op 't verzoek van tot den lyder te gaen, riep Steven den peerdenknecht toe:

‘Hans, zadel en toom myn peerd; de menschheid boven alles,’ voegde hy op dien huichelenden toon by, die als een alter ego van hem was geworden. ‘Wanneer de Scholtis komt, zeg hem dat ik my heb moeten afwezig maken, maer dat ik my zal haesten om spoedig terug te zyn.’

In eenige oogenblikken waren Meester en peerd gereed en met den boodschapper op reis.

Zeggen wy hier - om 't verhael niet meer te onderbreken - dat de beenbreuk van Hein niet gevaerlyk was, dat Steven hem het been gewetensvol ineenzette; maer dat de lyder menigmael grynsde en op de tanden knersde, onder de krampachtige behandelingen van den alleenen opperheelmeester der Bokkenryders Maetschappy!

Omstreeks negen ure kwam Meester Steven terug aen zyn huis en vond den Scholtis, bygestaen door den veldwachter en eenen geregtsdienaer - gekend onder de benaming en den titel

van Bedelvoogd - bezig met protocolliseren. De goede dorpsvoogd had aen de waterdeur begonnen, niet eenen boorslag overslaende en stapsgewyze afmetende de onderlinge afstanden naer al de kamers. Geen stuk meubel van allen, die hy aenwezig vond, liet hy onopgeschreven. De knevelkoorden beschreef hy onder de drydubbele betrekking van lengte, omtrek en samenstel! In een woord nergens zou men den zorgvuldigen ambtenaer hebben kunnen ten laste leggen, dat hy niet nauwkeurig, niet uitgebreid genoeg ware geweest.

De beschryving was volbragt en het kwam er nu op aen de bewooners van den huize te verhooren nopens de omstandigheden der diefte.

De knechten en meiden verhaelden op welke wyze men hen verrast, gebonden en met beddegoed overdekt had. Zy hadden niemand gekend - voegden zy by - want allen waren vermomd met gedrochtelyke vermomsels; niets hadden zy gezien dan vlammende oogen, die niets natuerlyks verraedden. De vrees had - zoo als het in soortgelyke gevallen altoos gaet - de voorwerpen vergroot en wydweg verschrikkelyker gemaekt dan zy inderdaed waren!

Meester Steven wendde zooveel schrik voor, dat hy zegde byna niets te weten: hy ook had

gedrochtelyke wezens en vermommingen gezien, in grooten getalle; had hen eene tael hooren spreken, die hy volstrekt niet kon verstaen. Hy noemde ongeveer alles op, wat de dieven hadden weggedragen - zonder van de blikken doos en haren inhoud te gewagen - en eindigde met zyne armen en beenen te toonen, welke nog de luidsprekende sporen droegen van de hennippen koorden waermede zy waren geboeid geweest!

Wanneer de beschryving der plaets, het verhoor der getuigen, en de opneming der gestolene voorwerpen ten einde waren, keerden de ambtenaren ter plaetse terug van waer zy waren gekomen, met het vaste geloof, zelfs met de onwrikbare overtuiging, dat meester Doodryk een slagtoffer was geweest van de rooszuchtige Bokkenryders. Nog over eenigen tyd had de Scholtis getwyfeld of de heelmeester niet onder de Bokkenryders gemengd ware; nu viel in eens de blinddoek van 's mans oogen: ‘Neen’ dacht hy by zichzelven ‘ik deed den meester ongelyk, wanneer ik hem verdacht hield van Bokkenrydery. Byten zich de wolven wel onder elkander? Neen, neen, de heelmeester is een treffelyk man, zyne eer moet hersteld worden; daertoe zal ik zooveel bydragen als in myne magt is!’

Nog voor zonnenondergang waren Schinnen

en alle de omliggende gemeenten overbekend met de diefte: Steven was door de Bokkenryders uitgestroopt en zoodanig mishandeld, dat hy gevaerlyk ziek lag! De duivel - volgens het algemeene gevoelen - had zich al wederom lastbaer met het spel bemoeid; want in de plaets der gloeijende oogen had de faem eerst vuerkolen, dan flikkerende lampen geplaetst; wie zou dan durven twyfelen aen duivelsche tusschenkomst?

Meester Steven gaf zich uit voor een slagtoffer, wekte allemans medelyden op, en geen acht dagen later, of hy was zoozeer in achting gerezen, dat men hem als een der braesste jonge menschen uit de omstreken aenzag. Men had al zyne perten vergeten, of liever geloofde men, dat dezelve waren overdreven geworden. Zyn ongeluk herstelde al het kwaed, wat men op 's mans rekening had geplaetst.

Voortaen mogt hy, en zoo had hy gerekend, het hoofd opsteken in de samenleving, hy kon aenspraek maken op verkeer met deftige menschen, wyders vraegde hy niets om zyn oogmerk te bereiken. Ten andere, het waggelende geloof aen helsche tusschenkomst in de bokkenrydery, werd op vasten grond hersteld; niemand mogt in 't vervolg meer twyfelen.

Wy zullen later uit dit verhael zien, wat

Steven in het oog had, toen hy zichzelven deed bestelen; welke gevolgen eene diefte kan hebben, en waerom Klaes zulk groot belang stelde in 't bezit der doos.

 

einde van 't tweede deeltje.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

plaatsen