Logo DBNL
De bokkenryders in het land van Valkenberg (1845)

De bokkenryders in het land van Valkenberg

(1845)–Pieter Ecrevisse–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Tweede deeltje. Kapittel II.
Het kers- of korsbroodje van 't dorp Geleen(1)

Idem der Koster soll ses wochen ein broodchen backen, het Korsbroot genent, da vor bekomt er ein van Iede hauschalt.
Die Statuten.

Er zyn byna vyf jaren verloopen achter den dood van Hein Ruyter, alias Frans Lemmens; sedert een jaer ongeveer heeft ook de deugdzame gade het tydelyke met het eeuwige verwisseld, en de kinderen aen henzelven en aen den ouden herder, den vriend des huizes, overgelaten. Deze is van grys, alreede sneeuwwit geworden, zonder dat zyne geestvermogens in 't minste geleden hebben van den invloed des alles verslindenden

tyds; zelfs zou men zeggen dal het uitgemergelde lichaemsgestel nog bovennatuerlyke krachten put uit den zedelyken toestand des mans. Wanneer men de zilverkleurige hairen in lange trossen langs het voorhoofd, de slapen en den hals ziet afvallen, dan raedt men dat de wereldsche genuchten dezen man, zoowel bekoord, ten minste nooit overwonnen hebben, dan boezemt hy niet alleen achting, eerbied en vertrouwen in, maer hy wekt een onwederstaenbaer godsdienstig gevoel op; men verbeeldt zich inden ouderling eenen aertsvader uit het oude verbond weder te zien, die met het Opperwezen door de vertolking der engelen van mond tot mond sprak: de lange hairtrossen verbergen een voorhoofd, waerin diepe groeven geploeid zyn en waerop nogtans eene hemelsche kalmte rust. Diepe rimpels loopen in honderdvoudige rigtingen over de overige deelen van het gelaet en getuigen, op eene ontegenspreekbare wyze, dat de priester geenszins Gods water over Gods aerde heeft laten loopen(1), dat integendeel zyn lot en datgene zyns evenmenschen hem zyn ter harte gegaen! In de pastoory heerscht nog altoos dezelfde

naektheid: zes oude stoelen, eene eikenhouten tafel, veertien oude printen, verbeeldende den kruisweg, aen den muer hangende, eene gegotene op dry pooten staende kachel, waervan het geborstene ronde deksel met eenen yzeren band wordt te samen gehouden; tusschen de wyde opene schouw en den muer, eene geschaefde plank op lange nagels rustende, bevat de geheele boekverzameling. Deze bestaet hoofdzakelyk uit: eenen bybel ex typis Plantini, eenen breviarium romanum, eene levensgeschiedenis der Heiligen, twee folianten, het kanonische regt van Van Espen, eene Theologia moralis, van onzen landgenoot Steijaert of verlatynd in Steijaertius; de uitlegging van den mechelschen cathechismus en eenige meditatiën. Zyne geheele kleerkamer bevat eenen toog voor de groote plegtigheden, een wisselhemd, en nog sluipt dit laetste menigmael in de hutten der noodlydenden, Menigmael nog moet de oude man gaen te bed liggen, tot hem de kleermaker eene nieuwe broek aen elkander heeft geflikt, in vervanging van zyne laetste, die hy weggeeft, om de schamelheid van eenen naekte te bedekken. In de keuken is alles in evenredigheid met de beschrevene kamer, en mogt men in 's herders slaepvertrek dringen, wie weet of er een deken

op 't bed, of er een kussen onder 't hoofd is!! Zoo lang immers als de voorbeeldelooze man iemand vindt, die armer is dan hy, geeft hy, geeft gedurig, geeft overal. Brengen hem de gegoede parochianen toelagen om het gegevene te vervangen; werpen zy hem eerbiediglyk voor dat hy zich toch van 't onmisbare niet moeste berooven, dan heeft hy altoos 't antwoord in gereedheid: De Heiland had nog minder dan ik, hem ontbrak zelfs een steen om het hoofd er op te rusten! Verhevene leer, die zulke zelfopoffering inboezemt, tot verligting van den drukkenden last, die op den evenmensen weegt!

De last, dien de heilige man van eenen stervende op zyne stokoude schouders nam, welken de zieltogende Monika op nieuw aen zyne vaderlyke zorgen had aenbevolen, was voor hem heilig: hy droeg dien gewetensvol. Herder in den volsten zin van 't woord, wydde hy zyne kudde altoos langs het deugdenpad; slechts twee punten had hy liefdevol in 't oog gehouden: God en zynen evenmensch. Wat hy altoos was, is hy nog: de raedsman, de regter, de vader zyner parochianen!

Dagelyks gaet de afgesloofde ouderling, op zyn stoksken steunende, de wilgendreef af, die naer de bergwooning leidt; de oude mophond

snelt op eenigen afstand vooruit, kondigt 's herders komst aen, en dan komen Herman en Martha, soms een van beiden, den eerbiedweerdigen vader - zoo noemen zy hem - te gemoet, en ontvangen des mans zegen. Met eene buiten-gewoone zelfsvoldoening werpt de oude herder zyne flauwe blikken op de verbetering, die de hofstede dagelyks ondergaet; niet omdat hy daertoe het meest heeft bygedragen - denkt de man wel ooit aen zichzelven? - maer omdat hy behagen schept in al datgene wat tot het welzyn zyner beschermelingen bybrengt. Inderdaed de bergwooning en neering hebben een geheel ander uitzigt gekregen: de hoving is omringd met eene malsche, geschorene doornenhaeg, in den boomgaerd staen lynregte ryen appel-, peeren- en kersenboomen te groeijen, die gedurende den lentetyd met heerlyk bloeisel pryken en eenen overvloedigen ooftoogst voorspellen. Overal doet zich de heilzame invloed van 's herders lessen gevoelen en zien: op zyne raedgevingen beproefde Herman allerlei verbeteringen: mislukten de proefnemingen, hy liet ze varen; werden zy met eenen gunstigen uitslag bekroond, dan was het eene overwinning op het onbekende grondgebied der naluer. Geen pleksken grond ligt meer ledig, met eigene

hand plant de herder nog fruitboomen, snoeit en ent dezelve, spreekt van de vruchten welke zy eens zullen dragen met zoo veel graegte, alsof zy zyn eeuwig voedsel moesten zyn; alsof hy veroordeeld ware om eeuwiglyk in dit tranendal te verblyven!

De voet des bergs, ofschoon zeer kiezelsteenachtig, is gedurende de ledige stonden zoo ernstiglyk met pikkel en spade aengerand, dat zyn gebied hoe langer hoe meer achteruit deinst; de wyngaerdranken hebben hunne sappige scheukten altoos meer en meer uitgebreid. De brandende middagzon breekt hare stralen op de trossen wintergroen, die over de zuidgeyels van huis en stalling, als een tapyt, uitgespreid liggen.

In den stal hinnikt een allerfraeist peerd, hetgeen Herman alreeds heeft aengekweekt, en het oude Bruinken, dat aen de familje zeer trouwe diensten heeft bewezen, dient nog slechts om Herman en Martha, in het ongunstige jaertyde, door de modderige wegen te dragen. Eens met zynen last geladen, stapt het nog fier aen; schudt den kop, geeft alle teekenen van tevredenheid over het voorregt, dat hetzelve geniet, van de goede meesters te dragen. In den koeistal staen dry bonte melkkoeijen, die hare uijers byna tegen den grond slepen; hare blinkende

huid en ronde billen, zoowel als de opgezwollene uijers getuigen overluid, dat Martha haer handwerk verstaet en eene zorgvuldige huishoudster is.

Vergeten wy hier niet eene eervolle melding te maken van Hector, eenen roodachtigen bastaerddog, die zekerlyk niet het minst belangryke wezen der bergwooning was; by eene aen het ras eigene, zelfs voorbeeldelooze trouw, vereenigt hy een zeldzaem vernuft. Niet alleen bewaekt hy de peerden, de koeijen, den akker en het huis met vaderlyke zorg; maer hy doet nog daerenboven alle de kleine bestellingen voor het huishouden, waermede men hem belast. Toont hem Martha een voorwerp en reikt ze hem den korf met het geld daerin toe, dan snelt het trouwe dier naer Geulle en volbrengt zynen last met nauwgezetheid. Geen mensch hindert het dier, eensdeels omdat het tot de bergwooning behoort, die onder de bescherming van den pastoor staet; ten andere, omdat Hector iedereen in rust laet. Daerenboven weten de jonge bengels het limburgsch spreekwoord dat zegt: Gaen een jongen en een hond voorby elkanderen, zonder dat de eene den anderen aenrandt, dan deugen zy beiden niet, te leugenstraffen. Zy behoefden slechts de oogen te werpen op Hector's twee zilverach-

tige reijen tanden en op dat rood hair dat by de minste dubbelzinnige houding zich op 's honds rug struifde, dan hadden zy genoeg en moesten wyders van het trouwe dier niets meer hebben. Moesten zich alle de bewooners van het huishouden - gedurende den winter - naer de eenige misse te Geulle begeven, dan eerst zag men op het klaerblykelykste, hoe wel Hector den geheelen omvang zyner verantwoordelykheid begreep. In zulk geval was het voor niemand geraedzaem noch de wooning, noch de erve te naderen; alsdan was by overal, wandelde op en af met de nauwkeurigheid eener schildwacht die voor de wooning en onder de oogen van haren hoofdman geplaetst is. Wee dengenen die aen den eigendom der bergwooners roerde!

Ten einde de geheele bevolking van 't huis des bergs te doen kennen, zullen wy byvoegen, dat sedert moeders dood, men zich in de noodzakelykheid gevonden had van de neering met eene dienstmeid te voorzien, ten einde de nog jeugdige Martha behulpzaem te zyn in het grove veldwerk. Roos - zoo heette zy - was eene vier-en-twintigjarige struische boerenmeid, te Meersen geboren en opgevoed: in zooverre als hel eene opvoeding mag genoemd worden, wanneer een wichtje, om zoo te zeggen, in de

wereld geschopt wordt, tot zyn zesde of zevende jaer opgroeit als eene plant; dan achter de koeijen wordt gezonden van 's morgens tot 's avonds; wanneer nooit een leermeester het hart vormt; wanneer slechts op karige stonden de priester het van pligten, God en Godsdienst kan onderhouden. Dusdanig was het lot geweest van Roos; op haer achttiende jaer verloor zy in weinige weken hare ouders; al wat zy bezat ging heen in begraseniskosten. Nu stond zy alleen in de wereld, met het vooruitzigt van - zoo lang als zy gezond en sterk zou zyn - met werken den kost en de kleeding te winnen. Met eene verwaerloosde opvoeding bezat zy nogtans het gevoel harer eigene waerde, harer bestemming als redelyk schepsel; zy begreep al aenstonds dat de eenigste schat, dien zy op het aerdryk bezat, hare deugd en hare eer waren, en zy had vastelyk beslist die ongeschonden te bewaren. Wat den lichaemlyken toestand betrof, Roos was geene schoonheid; maer zy was ver af van leelyk te zyn. Hare leest was wel genomen; haer blond hoofdhair paerde zich op eene bevallige wyze met de hemelblauwe groote oogen; hare trekken waren regelmatig, het aengezigt bloosde van gezondheid: zy was onder alle opzigten eene welgevormde boerin. Zag men haer alleen

dan kon zy zelfs bevallen; naest Martha - die een waer juweel was - scheen zy leelyk. Ware desniettegenstaende Martha een ligtveerdig meisken geweest, zy zou eene leelykere meid hebben gekozen, ten einde nog meer af te steken.

Roos had eenen dienst in Geulle gekregen, hare huisbaes smeedde oneerbare ontwerpen; en zy begreep dat geen zekerdere weg buiten den misdaedskring leidt dan de vlugt, was by haren biechtvader te rade gegaen, verliet aenstonds den dienst, en daer de bergwooners juist naer eene dienstmeid lieten omhooren, werd Roos by hen voorgesteld en als meid in dienst genomen.

Martha had al aenstonds onder de ruwe schors eene edele ziel ontdekt, en gaf zich alle mogelyke moeite om aen Roos te toonen dat zy haer wist te schatten. De meid kon noch lezen, noch schryven; Martha leerde haer een en ander, gedurende de ledige stonden. Gene viel, een paer maenden vôôr het tydstip waerop ons verhael herbegint, ziek, en deze paste haer op met meer dan moederlyke zorgen. Op die wyze ondervond het eenvoudige meisje, dat zy met deugdzame wezens te doen had; van dien tyd af hechtte zy zich aen hare meesters vast met den drydubbelen band van achting, dankbaer-

heid en bewondering. Wil en moed bezat zy in genoegzame maet, om in de eene of andere gegevene omstandigheid, uit liefde en pligtbesef, de meestverhevene bewyzen van zelfsopoffering aen den dag te leggen, zelfs om tot het heldhaftige over te slaen, niet alleen voor Martha, maer ook voor Herman. Immers was de eerste eene gevoelige, meêdoogende meesteres; de laetste was een met minder goed meester, een zorgvuldig huisvader, die Roose's neerstig- en bezorgdheid altoos door eene vriendelyke bemerking wist te beloonen.

Roos spaerde aen de neering eenen daghuerder; daer zy, naer het gebruik der limburgsche boerenmeiden, even zoowel de vork, de zeissen en den vlegel wist te hanteeren als de melkkuipen en het spinnewiel. Zy was tot alles even zoo bereid als vaerdig.

Onder de verlichte en onvermoeide zorgen en bewerkingen scheen de akker zich ieder jaer meer en meer te vervruchtbaren. Martha had geluk in den stal en met het oost: twee zaken die de huishoudsters betreffen. Roos droeg iedere week regelmatiglyk eenen korf boter op het hoofd naer de stad Trecht(1), soms moest het

oud bruinken met de kramen op den rug mede: dan ging eventwel het beest met hangende ooren en Roos moest hetzelve met stem en zweep aenwakkeren! Het geldwezen der beide jonge menschen stond in eenen bloeijenden toestand; van tyd tot tyd kochten zy een welgelegen stuk land by de hofstede en vergrootten merkelyk den omvang van hun bedryf. Werd het geldkoffer nooit geledigd; dit was de schuld des byzonderen zegens, welke over hun goed als verspreid was; want in het gure jaergetyde, was er niemand in geheel de gemeente, die meer aen de noodlydenden gaf, dan het lieve paer; maer alles ging door 's herders handen.

Weldra verpreidde zich het gerucht, dat Herman en Martha ryke erfgenamen waren: menige welstellende pachter en pachteresse hadden reeds het oog op den broeder en de zuster geworpen: gene voor zyne dochter, deze voor haren zoon: Herman en Martha schenen hun zeer wenschelyke partyen. Aen den ouden herder waren alreede menigvuldige openingen in dien zin gedaen, wyl men wist dat hy de afdoende raedsman der kinders was. Deze eventwel had altoos geantwoord, dat de broeder en zuster al te nauw aen elkander verknocht waren om van eene scheiding - zelfs maer in 't verschiet - te wil-

len hooren gewagen. Reeds kregen de kinders bezoeken van vaders - ryke pachters - die onder voorwendsel van de schoone neering te bezigtigen, aen Herman en Martha spraken van hun lot te zekeren; in een woord van trouwen. Deze bemerkte altoos, dat hy en Martha zoowel te samen waren, dat zy met trouwen niets te winnen hadden; dat zy overigens beide nog zoo jong waren en nog lange jaren konden uitstellen.

Zoo is het aen den berg gesteld op het einde des jaers 1741; alswanneer de kinders van Frans een uitstapje ondernamen naer Geleen. Deze reis staet zoo nauw in verband met den draed der geschiedenis dat wy om oorlof vragen van dezelve hier aen te stippen.

Sedert vaders dood en de openbaringen die dezelve voorafgingen, hadden de kinders menigmael gesproken van het oord te gaen bezoeken, waer Martha was geboren en waer geheel het huisgezin verscheidene jaren had doorgebragt. Zoolang als eventwel de moeder leefde, konden zich de kinders niet beslissen haer alleen te laten en medegaen durfde noch wilde zy, uit vreeze van herkend te worden.

Nu eventwel de goede moeder ook ten grave was gedaeld, kon er niets de kinders meer beletten hun voornemen ten uitvoer te brengen. De

oude priester werd geraedpleegd; hy prees hun voornemen, in plaets van hetzelve af te keuren; want hy wist al te wel, dat men dengenen voor eenen aterling zou aenzien in Limburgerland, die niet eenmael het oord zou gaen opzoeken waer zyne wieg eens stond; waer hy zyne kinderjaren sleet; waer zyne ouders leefden. Het kwam derhalve nog slechts er op aen den tyd te kiezen, wanneer men zich derwaerts zoude begeven.

Menigmael hadden zy moeder hooren roemen op de luisterlyke viering van het feest des H. Eloois; nog meer eventwel beviel hun het zonderlinge feest van het kers- of korsbroodje: een plaetselyk gebruik dat misschien zoo oud is als Geleen zelf, of minstens als de parochie van Geleen. Ingevolge eene aloude costuim moet de koster der kerk, op den eersten dag van den advent, een wel gekneed roggen brood in den bakoven schieten; acht dagen nadien, gaet hetzelve voor de tweede reis in den gloeijenden oven, en zoo van acht tot acht dagen, tot kersmis toe; alswanneer het brood zoo zwart is als pek en zoo hard als een steen.

Den tweeden kersmisdag, achter de vespers, scharen zich alle de jongelingen van Geleen en de daertoe behoorende gehuchten voor den in-

gang van het kerkhof, in afwachting van het korsbroodje(1); zy zyn verdeeld in dry partyen: Geleendorp met S. Jans-Geleen vormt de eerste; Lutterath de tweede, en Krawinkel de derde. Allen zyn onder elkander gemengd, eventwel derwyze, dat zy altoos gevieren, gevyven of gezessen van dezelfde party zich op een en hetzelfde punt bevinden. Eensklaps komt de koster en rolt het broodje van het kerkhof tusschen de voeten van de jongelingschaer; deze werpen zich op hetzelve, bekomt het iemand, dan poogen de tegenstrevers hem hetzelve te ontrukken; kunnen zy daerin niet slagen, dan beletten zy den houder hetzelve boven zyn hoofd te steken, want kan hy het zoo verre brengen, dan is hy broodjeskoning, terwyl hy uitroept! korsbrood, myn brood! Alsdan houdt alle worsteling op. Men begrypt alligt dat dit geene gemakkelyke zaek is, wanneer men overweegt dat nauwelyks iemand

het broodje in handen heeft, of honderd armen te gelyk klampen zich vast aen 't brood, aen handen, armen, kleederen, en terwyl de medeparty alle krachten inspant om den hunnen te helpen, doen de beide tegenstrevende partyen hun best, om het broodje te overmeesteren.

Is eindelyk de overwinning behaeld dan bezingt de gelukkige party dezelve in jubelende toonen; bevochtigd het broodje of liever de uitgedroogde keel met overvloedig gerstenat en hoofdigen roggen geest! Geheel het jaer door roemt zy op haren zegeprael; gaet in den ommegang en de openbare seesten vooruit; de broodjeskoning, gevolgd door zyne maets, doortrekt de gemeente en wordt overal jubelend ontvangen. De overwonnenen intusschentyd trekken met gezegenen hoofde, beschaemd en neêrslagtig, zonder trommel naer huis, op hun gelaet ziet men de moedeloosheid, het spyt doorknaegt hun hart! Immers al de jeugdige maegden van Geleen, Lutterath en Krawinkel zyn by het seest tegenwoordig; uit de vensters, waer zy hebben plaets genomen, moedigen zy hare kampers aen, en wie schaemt zich niet onder de oogen zyner schoone de nederlaeg te bekomen? Wie zou niet alle zyne krachten inspannen om onder de oogen eener ontelbare menigte te zege-

vieren? De broodjeskoning is daerenboven een jaer schatvry!

Nu wy eene schets gegeven hebben van dit zonderlinge gebruik, hernemen wy den draed onzer geschiedenis. De beide kinderen waren met dit alles bekend en terwyl Herman nooit de gelegenheid liet voorbygaen om aen de zuster een aengenaem tydverdryf te bezorgen, besloot hy met dezelve, op den tweeden kersmisdag naer Geleen te reizen.

's Morgens vroeg begaven zy zich op wege, en landden ten negen ure alreede te Lutterath aen; waer huns vaders winning van over tien jaer lag. Weldra deden zich by hen de jeugdherinneringen op; de boomen, waeronder zy vroeger gespeeld hadden, herkenden zy en waren zoovele vrienden; de plaets eventwel, waer hunne wooning gestaen had, konden zy niet meer ontdekken. Zy moesten derhalve wel ergens vragen. Herman besloot zynen toevlugt te nemen naer eenen of anderen gebuer; eventwel op eene zoo voorzigtige wyze dat niemand zou bemerken, wie zy waren of wat hun aldaer gelokt had; derhalve zou hy inlichtingen gaen nemen, onder voorwendsel van de verbrande hofstede te willen koopen.

Juist viel hun een nabygelegen huis in 't oog,

welks uiterlyke fraei- en netheid pleitte voor menschen van eene zekere destigheid. Zy besloten van binnen te gaen; maer nauwelyks had Herman de klink uit hare groef doen springen en de deur geopend, of eene allerliefste boerenmaegd stond op om hem eenen stoel aen te bieden. Eensklaps eventwel vallen hare oogen op Martha, die op de hielen van den broeder binnen kwam, en Betta, (zoo heette het meisken) strykt met eene hand over haer voorhoofd, verbleekt, draeit op zich zelve, stoot eenen luiden gil uit. Martha zag het gevaer, sprong toe en ontving Betta in hare armen!

Zoo rap was deze ontsteltenis opgekomen, dat de overige persoonen van den huize derzelver oorzaek niet eens hadden bemerkt. Martha stond met haren last een oogenblik te houden; maer op eens schoot een welgemaekt en sterk gespierde jongeling op, van naest de kachel; nam de ontstelde zuster (het was de zyne) in zyne armen, droeg haer in eenen ouden appelboomen zetel, met even zoovele gemak als een ander met eene pluim zou doen!

Neemt plaets, had hy middelerwyl tot de vreemdelingen gezegd, het zal wel overgaen; dat is nog nooit aen Betta overkomen. Twee onderlingen - vader en moeder - waren ook

de dochter ter hulpe gesneld; maer deze had hare krachten alreede herkregen, in zooverre dat men niets meer te vreezen had. Herman en Martha stonden heviglyk ontsteld wegens het voorval, zy wisten niet waeraen hetzelve toe te schryven; toch duerde hunne onwetendheid niet lang; want nauwelyks had Jozef tot de zuster met eene soort van liefderyke berisping gezegd:

- Ta, ta, Betta, gy zoudt ons toch doen verschrikken, en dat juist op het oogenblik dat twee vreemde persoonen ons komen bezoeken! Zou men niet zeggen dat gy u voor hen ontzet hebt; nogtans schynen die persoonen my zoo vreeselyk niet om u schrik aen te jagen! By deze woorden had Jozef eenen schuinschen blik op Herman en vooral op Martha geworpen, en nu eerst scheen hy het lieve gelaet der maegd te bemerken.

De vyf aen wezige persoonen - er waren geene anderen - hadden eenen kring rondom Betta gevormd, deze hield andermael hare blikken op Martha gevestigd en zegde na een poos:

- Neen, ik bedrieg my toch niet, het is Martha met lyf en ziel; Jozef komen dan de dooden terug?

- Wat spreekt gy van dooden, zuster, het zyn allen levende persoonen die voor u staen; wat wilt gy zeggen met uwe Martha en uwe dooden?

- Maer broeder lief, ziet en herkent gy dan myne speelmakkersse niet: gy weet wel de kleine Martha van de verbrande hofstede, welke wy omgekomen geloofden te zyn in het huis, alswanneer de Bokkenryders hetzelve verbrandden, over tien jaren?

By deze woorden - die Herman deden huiveren, want zy waren alreede herkend - wierpen ook Jozef en zelfs de ouders onderzoekende blikken op de vreemdelingen! Veinzen was niet mogelyk: Herman en Martha maekten zich beekend; men omhelsde zich onder elkander: het waren oude kennissen, zy waren juist in 't huis van hunne speelgenooten der jeugd; by de boezemvrienden hunner ouders; zy waren als t'huis by Jan Jansen, Jan's vrouw en beide kinders, allen treffelyke lieden!

Herman verhaelde in weinige woorden, hoe zy aen den brand en aen het levensgevaer ontsnapt waren; voegde - om vaders geheugenis niet te bezoedelen - by, dat wylen zyn vader eenige Bokkenryders, by eene nachtelyke diefte, had herkend onder hunne vermomsels; dat dit ruchtbaer was geworden en men daerom besloten had, met Joos Hendriks dood, het geheim te begraven. Op die wyze verklaerde hy de wraekzucht der bende en het schrift op de deur:

Zoo behandelen de Bokkenryders de verraders en lafaerds! Hy maekte aen de goede menschen de dood der ouders bekend en er werd hun nog eenen warmen traen en nog menig Pater noster toegewyd. Kortom op 't aendringende verzoek van 't huisgezin, stelde men het bezoek naer de verbrande hofstede uit tot na het noenmael, hetgeen zy moesten beloven met de goede lieden te zullen deelen. De tyd was daer om ter hoog-misse te gaen, en de vier jonge menschen trokken te samen naer Geleen ter kerke. In het doorgaen werd de halve myl wegs verkort door jeugdherinneringen, tusschen Martha en Betta van den eenen kant, Herman en Jozef van den anderen.

Achter den dienst spoedden zich de beide paren regtstreeks naer huis; zy hadden zich nog zoo veel te vertellen, dat zy zoo lang als 't mogelyk was, wenschten alleen te zyn.

Onder het wederkeeren rolde het gesprek uitsluitelyk over het nieuws van den dag, over het korsbroodje, want Herman vraegde aen Jozef: myn vriend, hebt gy hoop van dit jaer het korsbroodje te zullen overmeesteren? Hoe heeft zich de jongelingschap van Lutterath sedert de laetste jaren daeruit getrokken?

By deze vraeg kwam als eene duistere wolk

op het anderszins opgeruimde en opene gelaet van Jozef rusten, zyn hoofd zeeg neêr op de borst; droevige herinneringen moesten zich van den goeden jongen meester maken. Eene poos zweeg hy; Betta, die den broeder had gadegeslagen, sprak hem toe: ‘Jozef gy zyt niet wys, wat kunnen 't Herman en Martha verhelpen dat de Lutterathers oude wyven zyn geworden, sedert een tiental jaren? Gy, immers, hebt u niets te verwyten; want, indien er nog twee waren als gy, dan zou Geleen niet meer zegepralen! Kom, kom, broeder, schep moed, dezen achtermiddag zult gy broodjeskoning zyn; Herman en Martha zullen zich onder de aenschouwers bevinden en u aenmoedigen! Niet waer?’ zegde zy tot de beide vreemdelingen?

‘Dat zullen wy,’ antwoordde Herman, ‘en wy hopen Josef te zien zegepralen; daervoor vormen wy vrome wenschen, Martha en ik; konden wy aen Lutterath den zege schenken, wy zouden niet in gebreke blyven, te meer, daer wy als voormalige bewooners van 't gehucht met reden zouden fier zyn over Lutterath's eer, waeraen wy ook deel hebben, is 't niet waer Betta?

‘Ja, Ja,’ viel nu Jozef in de rede, ‘zonder aen Betta den tyd te laten van antwoorden,’ ik

heb ongelyk met my te kwellen in tegenwoordigheid onzer vrienden; maer wat wilt gy? Het duister gevoel is sterker dan myn wil! Zeg Herman, is het niet hartgrievend dat ik aen u onze schande moete belyden? Sederd tien jaren hebben wy het kersbroodje niet meer mogen naer Lutterath dragen! Ik heb nu al zes jaren medegeworsteld; peerdenkrachten heb ik ingespannen, en altoos liggen wy onder! Overal moeten wy achterstaen; als wy zoo even de kerk verlieten, slepen de jongens van Geleen de twee voorste vingers over elkander; als of ons al wederom eene neêrlaeg te wachten stonde!

‘De jonge dochters hebben ons doen bekend maken dat - behalen wy ditmael de overwinning niet - zy het toekomende jaer zelve zullen in 't strydperk treden en ons toeschouwers maken! Zy hebben ons bedreigd dat zy ons een spinnewiel zullen doen geworden! De ouderlingen zelven moeijen zich met het spel, en myne anderszins zoo kalme en stille vader betreurde dezen morgen noch het verlies zyner krachten en zyner jongelingschap, om geene andere reden, dan om mede te dingen naer 't kors-broodje!

‘Hoor Herman, bekomen wy dit jaer de zegenrael niet, zoo zal men my nooit meer te

Geleen in de kerk zien; dan trek ik 's morgens door de heide, naer Elsloo of Stein! Gy zult ooggetuigen zyn van de poogingen die wy doen; maer de zoon van den Rooden Dolf(1) van S. Jans Geleen bezorgt al sedert zes jaren de overwinning aen de party van Geleen! Herman, van uw tiende jaer voorspeldet gy herkuelsche magt; want met my - die twee jaren ouder en struischer was dan gy - speeldet gy als eene pop? Jammer is het dat ik u niet durve verzoeken om mede te dingen - waertoe gy volle regt hebt, als oude bewooner van Lutterath en ingeschreven op het boek der parochianen - waert gy aen myne zyde, om de magt van Dolfens Klaes tegen te houden, ik zou zekerlyk op hebben; maer nu twyfel ik vooruit!’

De woorden, de stem, de houding van Jozef verraedden zooveel mismoed dat Herman en Martha medelyden gevoelden; zy poogden eventwel vruchteloos hem moed in te boezemen, en daerom braken zy die stof af. Zy naderden ook de wooning, waerin zy weldra traden en op de vriendelykste wyze werden onthaeld. Men zette

zich weldra aen tafel; men bespoedigde het noenmael, en achter hetzelve gingen de vier jonge menschen ongeveer honderd stappen ver; daer vertoonde zich een puinhoop: steenen en uitgebrande kleem was alles, en over dezelve verdord gras en bladeren van de nabygelegene boomen die er op gevlogen waren: daer woonde weleer Joos Hendriks!!!

Zilte tranen kwamen in de oogen der kinderen van den berg; want deze plaets wekte droevige herinneringen by hen op! Jozef rukte Herman en Betta Martha weg; zy keerden huis waerts.

Jozef voorzag zich van eene alledaegsche kleeding; de tyd was gekomen, want onderwege stonden hen de Lutterathers jongelingen en dochters te wachten. Herman wilde niet gekend zyn: onder den naem van eenen verwoonenden bloedverwant, trok hy mede aen den arm van Jozef. Martha ging met Betta. Zy woonden te samen de vespers by; zoodra deze ten einde waren, gingen Martha, Betta en Herman in een nabygelegen huis in eene venster zitten om het spel te aenschouwen!

De lezers die ons tot Geleen gevolgd hebben verlangen, ongetwyfeld min of meer met de plaets bekend te zyn, waerop zich de jongeling-

schap thans bevindt. Wy zullen poogen hen in weinige woorden te voldoen: Geleen is eene der meest bevolkte, meest welvarende gemeenten van Limburg. By eenen wyduitgestrekten en vruchtbaren grond, voegt zy het geluk van eene gezonde bevolking, die alom beroemd is wegens hare buitengewoone behendigheid en lichaems-krachten. De zeden zyn nog aertsvaderlyk; zy hebben hunne oude zuiverheid bybehouden; de kleederdragt zweemt - voor wat het kostbare aengaet - naer de stad; voor het zediglyke, welvoegelyke, naer het buitenland. De huizen hebben over het algemeen een zindelyk uitzigt; zy pryken met hunne roodachtige steenen gevels, hunne gelykkleurige pannen daken en groene vensterslagen. De kerk ligt te midden van het dorp; rondom strekt zich nog de rustplaets der dooden uit, die met eenen muer omringd is. De hoofdingang, die ten zuiden op de straet (de pletsch genaemd) uitkomt, is met een yzeren hekken afgesloten. Langs dry trappen stapt men van de straet op het gebied der dooden. Voor dien ingang vormt de straet eenen gebrokenen hoek, en heeft eene buitengewoone breedte; men gelooft zich op de markt eener stad, zoo onder het opzigt der plaets als der omliggende gebouwen, die geenszins het dorp verraden.

Op deze uitgestrekte plaets staen ongeveer vier tot vyf honderd welgebouwde en sterke jongmans verzameld, op dit oogenblik: zy zyn in de grootste verwachting! Hier en ginds vormen zich rotten van vier tot zes wykgenooten: zy houden zich naby den hoofdingang van het kerkhof. Jozef bevindt zich met vier sterkgespierde maets in den hoop; zy poogen eene soort van opening tusschen hen te bewaren. Van tyd tot tyd vallen des jongmans blikken op de zuster Betta, die naest Martha voor een open venster zit, terwyl Herman, eerbiedshalve, achter de meisjes blyft regtstaen. Betta en Martha groeten den goeden Jozef, leggen eene hand op hare harten, ten teeken dat zy hem den zegeprael voorspellende wenschen van harten. Dolfens Klaes, met nog vier andere Geleenschen, houdt zich naest de vier geduchte Lutterathers en poogt langzamerhand de opene plaets te vernauwen.

Eensklaps doet zich aen de vensters en op de daken - waer zich de menigte ook al genesteld heeft - een gemurmel hooren! Jozef ziet op en Herman doet hem een teeken, dat zeggen wilde: pas op, het is tyd! In eenen oogwenk was het korsbroodje van het kerkhof komen afrollen tot tusschen de schaer: honderden te gelyk wierpen zich op den grond om hetzelve te snappen; maer

reeds had het eene der maets van Jozef in handen, en tien anderen lagen op des maets armen, klampten zich aen het broodje en aen den jongen vast: er was geene mogelykheid om het broodje op te steken; even zoomin eventwel kon men hem hetzelve ontrukken! Jozef moedigde hem aen; hielp en ondersteunde hem; dromde den eenen hier, den andere daer op zyde; de partyen waren in eenen drift waervan men zich geen gedacht kan vormen!

Klaes-Dolf's zoon en zyne makkers, hadden dit oogenblik afgewacht: nu kwamen zy versch toegeschoten. Jozef zag het gevaer, snapte het broodje uit zyns maets handen, onder het roepen: los, ik ben het! Zyne vier makkers klampten zich rondom hem vast; vier vyf anderen wierpen zich op Jozef, en nu begon er eene worsteling waervan men nog nooit een voorbeeld gezien had. De geheele drom geraekte in beweging, van den eenen kant der straet naer den anderen; de huizen waertegen zy botsten, beefden tot op hunne grondsteenen; sommige lieten het vel hunner handen, de lappen hunner kleederen tegen den muer hangen! Dan neemt de stroom eene andere rigting, treft op zynen loop eene poort aen; deze wykt, valt neder, de steenen pilaren storten in, wondden de worste-

laers; maer geen gedacht van loslaten! Achter de poort ligt een toegevrozene waterpoel, het ys krackt, breekt en stort in; de worstelaers staen tot over de kniën in het koude morsige water; maer niets, volstrekt niets, kan den stryd verkoelen, integendeel, alles hitst denzelven aen. Lutterath, of liever Jozef, heeft nog altyd het broodje, Geleen en Krawinkel willen hetzelve hebben; wy moeten het hebben, roept Klaes; wy moeten het hebben, roepen die van Geleen. Gy zult het niet hebben, roepen die van Lutterath, roept boven allen, Jozef Jansen!

Eindelyk geraekten de kampers wederom op straet, tot aen den hoofdingang; Jozef hield nog altoos het broodje, maer hy zag er deerlyk uit; zyne kleederen waren verscheurd, het bloed kwam uit neus en mond geloopen, en vermengde zich met eenen vloed zweet, die langs het aengezigt afliep; hy scheen uitgeput; zyne oogen vielen op de zuster, op Martha en Herman: hy scheen hen tot getuigen te roepen, dat hy zyn beste gedaen had! Betta moedigde hem nog meer aen, terwyl Martha in tranen uitborst en riep: o dat hy ophoude, dat hy ophoude! Eensklaps wil Betta aen Herman het woord toevoegen, zy zag om: Herman was niet meer by haer; zy werpt hare oogen buiten het venster: een jongman,

dien niemand kende, doorkloof de menigte, drong door tot by Jozef, met zoo veel gemak, als een stoutmoedige zwaen de oppervlakte van eenen vyver doorklieft. Zoodra hy by den vriend was, zegde hy: Jozef geef my het broodje! Deze herkende Herman, liet het broodje uit zyne handen in die van den vriend glyden, en zoo rap als de wind hoorde men het geroep: Korsbrood, myn brood!!

De toeschouwers zagen gedeeltelyk het broodje boven het hoofd van eenen onbekenden, die met hetzelve vier zware kerels - waeronder Klaes - Dolf's zoon - had in de lucht gestoken, met een gemak dat geheel de wereld verbaesde!

Nu weêrgalmde de straet onder het duizendmael herhaelde geroep: Leven de broodjeskoning! Leve Lutterath! Die van dit laetste gehucht waren dronken van blydschap; zy hadden hunne eer wedergekregen!

Intusschentyd had de worsteling opgehouden, men drukte zich de hand; die van Lutterath omhelsden elkander, omhelsden Herman dien zy niet kenden, dan onder den naem van bloedverwant van Jozef Jansen, maer bewonderden als een uitgezonderden man: zy dankten hem de overwinning! Terwyl men met gelukwenschingen, omhelzingen en handdrukkingen nog bezig

was, kwamen Klaes en eenige zyner makkers zich tegen de pryswinning uiten, zeggende dat de broodjeskoning geen Lutterather was, dat derhalve de overwinning als nietig moest beschouwd worden, zoolang tot dat de koning het bewys opleverde, dat hy inwooner van de gemeente was geweest, en als dusdanig op het boek der bevolking stond.

Jozef zegde voor zynen bloedverwant borg te blyven en des noods te zullen bewyzen, dat hy inwooner van Lutterath geweest was! Dit alles kon niet baten; de Geleenders bleven de onwettigheid van den zegeprael staende houden en men nam zynen toevlugt tot den koster, die het wandelende kostuimboek van het Korsbroodje was en is. Deze besliste, in zyne alwysheid, dat het aen die van Lutterath te bewyzen viel, dat de overwinnaer het regt der mededinging had.

Nu verloor Jozef het geduld en zegde:

‘Kom, vriend Herman, toonen wy hun, dat Lutterath den zegeprael wettiglyk heeft behaeld; gaen wy tot den scholtis, en doen wy de boeken openslaen.’

Nogmaels was Herman genoodzaekt - ten einde zich niet te verraden - tot den Scholtis te gaen; vergezeld door Jozef, Klaes en eenige anderen. Men vraegde op eene eerbiedige wyze

aen de dorpsoverheid om op te zoeken, of die jongman op het bevolkingsboek stond.

‘Ik zou eerst den naem en het jaertal ongeveer moeten weten,’ zegde de ambtenaer met deftigheid, terwyl hy zynen bril aen eene slip van zynen jas kuischte, om zich van dit oogmeubel te bedienen by de opzoekingen, die er gingen plaets hebben.

Nu trad Herman tot den man en zegde hem aen het oor wat en waer hy moest zoeken.

En de Scholtis mompelde aenstonds, doch zoo luid, dat het eenieder konde hooren.

‘Ja, ja, dat herinneren wy ons, want onze me-mo-rie is nog in het geheel niet ver-sle-ten: Herman-Hendrik, zoon van Joos, 1722. Nu, nu, de zoon van de verbrande hofstede?’

Hy trok eene schuiflade open, haelde eenen foliant ten voorschyn, en las op de 93e bladzyde. ‘Joos-Hendriks en huisvrouw Barbara Nys, zyn de gemeente Geleen, ter wyk van Lutterath, komen bewoonen dezen 26 juny 1722. Zy hebben een kind met name Herman, oud zes maenden, geboren te Richterich, by Aken!’

Dan eenen blik op Herman slaende, vroeg hy: ‘en dat kind zyt gy?’

‘Ja, dat ben ik,’ antwoordde Herman met eene eenigzins bevende stem; want alreede be-

greep hy zyne onvoorzigtigheid en had gewenscht honderd mylen van daer te zyn.

‘Alzoo,’ zegde Jozef ‘alles is in regel en wy dragen het korsbroodje naer Lutterath: Vivat Lutterath! Vivat onzen jongen broodjeskoning!’

‘Wacht een beetje,’ onderbrak de Scholtis, die aen de jongelingen wilde toonen, dat hy zyne zaken met nauwgezetheid afdeed, ‘hier staet nog iets op den rand: noteert wel in margine: “In 1730 brandde het huis van Joos Hendriks af; de geburen die toesnelden om te blusschen, vonden de deuren en vensters van buiten toegegrendeld en op de voordeur met kryt geschreven: zoo behandelen de Bokkenryders de verraders en lafaerds! testes sunt: Jan Jansen, Pieter Kobben en Marten Wauben; deze mannen hebben vermomde wezens op hunne toenadering zien de vlugt nemen en verzekeren dat Joos Hendriks, Barbara Nys, Herman en Martha Hendriks, hunne twee kinderen, verbrand zyn!” Nu, nu, Jongman, het is, God zy dank, zoo niet, en ik wensch u van harten geluk, dat gy ontsnapt zyt aen het verslindende element! En uwe ouders en zuster zyn ook in leven gebleven hoop ik?’ Wanneer Herman - ten teeken van ja - knikte, hernam de nauwkeurige scholtis: hartelyke dank voor uwe

teregtwyzingen, aenstonds ga ik die dwaling herstellen! Wie weet het, materie van erven, onterven, o ja! jonge lieden, een familjeboom kan eene gewigtige zaek zyn!’

De man zou zyn gekozel nog langen tyd hebben voortgezet; maer eensklaps opziende, bemerkte hy dat nog slechts een persoon by hem in 't vertrek was: die was anders niemand dan Klaes, de zoon van den Rooden Dolf, die in een diep nadenken als verslonden scheen!

‘Wat is nog ten uwen dienste, Klaes,’ vroeg het dorpshoofd, met meer gemaekte deelneming, dan men wel van eenen zoo hooggeplaetsten persoon ten opzigte van eenen geringen onderdaen moest verwachten? ‘Het spyt my jongman, dat ik u niet kunne geluk wenschen met het koningschap; maer wat wilt gy, dat ik daeraen doe? De jongen was in zyn regt: van den anderen kant, gy zyt alreede zoo dikwyls koning uitgeroepen; de anderen zouden wel den moed opgeven!’

‘Mynheer Scholtis’ - vroeg Klaes op eenen fynen, insluipenden toon - ‘is het wel deugdelyk bewezen, dat de jongman van aenstonds dezelfde is, welke daer op uw boek voorkomt onder den naem van Herman Hendriks zoon van Joos, den baes van de afgebrande pachthoeve?’

‘Wel Klaes, wat wilt gy dat ik antwoorde; maer zeg eens, hoe zou die jongman my juist dien naem aenduiden; juist dat jaergetal, indien hy het niet ware? Overigens, Jozef Jansen, een regtschapen jongman dezer gemeente, verklaert dat hy het in persoon is; zou dat niet duidelyk zyn?

‘En die menschen zyn allen aen den brand ontsnapt, heer Scholtis; zyn verdwenen zonder dat men sedert tien jaren van hen heeft hooren spreken: daer schuilt iets onder!’

‘Gy zoudt inlichtingen kunnen inzamelen by Jozef Jansen, of by dezes vader; want zy schynen zich te kennen. Overigens, Klaes, eenieder die zich niet onzigtbaer weet te maken, kan in het oog gehouden worden,’ voegde de ambtenaer zonder kwaed inzigt by.

Deze bemerking was eene lichtstrael voor Klaes; hy gebaerde, alsof hy niets gehoord hadde en zegde tot den klapzieken ambtenaer:

‘Zie, mynheer Scholtis, dat ik my moeite geef, is enkelyk voor Geleen's eer. Wanneer ik dien jongman zag - niettegenstaende alle onze poogingen - het broodje, en ons vieren nog daerenboven, als zoovele pluimen boven zyn hoofd steken, dan begon ik aen toovery, weerwolvery, spookery, ja zelfs aen den duivel te gelooven; God zegene ons!’

‘Foei, Klaes, dat is bygeloovigheid, daeraen moogt gy niet gelooven.

‘Ook geloof ik er niet meer aen, zoohaest de heer Scholtis zegt dat er niets onderloopt. Ondertusschen keer ik voldaen naer huis terug, en heb u om verschooning te vragen voor de moeite die wy u hebben veroorzaekt.’

By deze woorden vertrok Klaes; spoedde zich naer de herberg, waer hy ook Jozef's zuster bemerkt had. Maer alreede waren de beide paren vertrokken en hadden op Hermans aendringen den weg naer Lutterath ingeslagen; want Martha's broeder vond zich niet op zyn gemak; toch verzweeg hy alles aen de zuster; hy had den vriend Jozef zelfs het stilzwygen aenbevolen.

Betta had den jongen - met blozende kaken - gelukgewenscht en hem hartelyk bedankt voor de krachtige hulpe. Zoo rap had zich de uitval der worsteling verspreid dat - als de beide paren zich langs den veldweg naer huis spoedden - de inwooners van Lutterath, jong en oud, hun te gemoet kwamen, hen omhelsden! Zelfs hadden Jan Jansen en gade het huis alleen gelaten om de kinders en gasten te gaen welkom heeten. Men prees Jozefs moed naer verdiensten; maer men verhief Hermans krachten hemelhoog en allen aenzochten hem om het

aenstaende jaer weêr te komen! Kortom, in alle de buizen van het gehucht was het feest; overal dronk men op de gezondheid van den broodjeskoning! De avond viel in, nog vóór dat men in Jansen's wooning was. Vruchteloos poogden de goede lieden Herman en Martha over te halen om aldaer te blyven overnachten. Zy vertrokken: Jozef en Betta vergezelden hen - op hun dringend verzoek - tot Geulle en verbleven er twee dagen. De grootste geheimhouding rakende Hermans verblyf werd besproken.

De voorvallen van den dag verkortte den weg zoodanig dat zy zich aen de bergwooning bevonden zonder het te weten, waer Roos een sappig avondmael had in gereedheid gebragt.

De reizigers wisten niet dat twee wraekgierige oogen - gelyk aen die van den tyger - gedurende den geheelen weg en op een geringen afstand achter hen op Herman en Martha gerigt waren; zy wisten niet dat een kerel eerst terugkeerde wanneer zy aen de bergwooning aenlangden!!


Vorige Volgende

Over het gehele werk

plaatsen


Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen